NAYANAKAK idi 1926. Maikapitoak iti walo nga agkakabsat. Pinadakkeldakami dagiti nagaget a nagannakmi idiay Karítsa, bassit a purok idiay Greece.

Sakbay dayta a tawen, naam-ammo dagiti nagannakko ni John Papparizos, maysa a naregta ken nalaing a sumao nga Estudiante ti Biblia, awag idi kadagiti Saksi ni Jehova. Naallukoyda iti nalaing a panangilawlawag ni John iti Kasuratan isu a nangrugida a makigimong kadagiti Estudiante ti Biblia iti purokmi. Nakatibtibker ti pammati ni Nanang ken Apo Jehova, ken nupay saanna unay ammo ti agbasa ken agsurat, inkaskasabana dayta iti dadduma. Ngem makapaladingit ta ti pagkapuyan dagiti kakabsat ti kinita ni Tatang isu nga in-inut a nagsardeng a makigimong.

Resrespetuenmi nga agkakabsat ti Biblia ngem saanmi unay nga impateg ta ubbingkami pay idi. Idi 1939, bayat ti Gubat Sangalubongan II idiay Europe, nabiglakami iti napasamak iti purokmi. Kababautisar ti kaarrubami ken kasinsinko a ni Nicolas Psarras idi nailista nga agsoldado. Agtawen laeng idi ni Nicolas iti 20. Situtured nga imbagana kadagiti opisial ti soldado, “Diak mabalin a makigubat ta soldadonak ni Kristo.” Kalpasanna, nabista ket nasentensiaan a maibalud iti 10 a tawen. Naklaatkami!

Imbag laengen ta idi 1941, apagbiit a simrek iti Greece dagiti soldado ti Allied, ket nawayawayaan ni Nicolas iti pagbaludan. Nagsubli ni Nicolas idiay Karítsa, nga ayan ni manongko nga Ilias. Nagadu ti insaludsod ni manongko kenkuana maipapan iti Biblia. Dimngegak met a naimbag. Kalpasan dayta, nakipagadalkami ken manongko iti Biblia, agraman  ti buridekmi a ni Efmorfia, ken kanayon a nakigimongkami kadagiti Saksi. Iti simmaruno a tawen, indedikarmi a tallo ti biagmi ken Jehova ken nagpabautisarkami. Idi agangay, nagbalin met a matalek a Saksi ti uppat pay a kakabsatmi.

Idi 1942, addaan ti Karítsa Congregation iti 9 nga agtutubo nga agtawen iti 15 agingga iti 25. Ammomi amin nga adda nakaro a suot a pakaipasanguanmi. Ket tapno maparegtakami, inkagumaanmi ti kanayon nga aguummong tapno agadal iti Biblia, agkanta iti kanta ti Pagarian, ken agkararag. Kas resultana, bimmileg ti pammatimi!

Idi malmalpasen ti Gubat Sangalubongan II, nagrebelde dagiti komunista a Griego iti gobierno ti Greece, ket bimtak ti gubat iti pagilianmi. Sinursor dagiti gerilia a komunista dagiti probinsia, ket pinilitda a makiraman kadakuada dagiti umili. Idi rinautda ti purokmi, innaladakami a tallo nga agtutubo a Saksi—ni Antonio Tsoukaris, ni Manong Ilias, ken siak. Imbagami a neutralkami. Ngem pinilitdakami latta a magna iti agarup 12 nga oras nga agturong iti Mount Olympus.

Kalpasan dayta, imbaonnakami ti maysa nga opisial dagiti komunista a makiraman iti panangraut. Idi inlawlawagmi a saan nga agiggem iti armas dagiti pudno a Kristiano tapno dangranda dagiti padada a tao, nakaunget ti opisial ket impannakami iti maysa a heneral. Idi inulitmi ti imbagami, kinuna ti heneral, “Mangalakayo ngarud iti mestiso a kabalio ket isakayyo dagiti nasugatan sa ipanyo iti ospital.”

“No ngay tiliwendakami dagiti soldado ti gobierno?” kinunami. “Saandakam ngata a pagsuspetsaan?” “Inkay la ngaruden agipan iti tinapay kadagiti makigubgubat,” imbagana. “Ngem no ngay makitanakami ti maysa nga opisial ket ibaonnakami nga agipan iti armas kadagiti makigubgubat a soldado?” inrasonmi. Nabayag a nagpanunot ti heneral. Simmungbat met laeng idi agangay ket kinunana: “Ala, siguradoak a mabalin nga agipastorkayo kadagiti karnero! Agyankayo iti bantay ket aywananyo ida.”

Isu a bayat a kabara idi ti gerra sibil, maawat ti konsiensiami ti agipastor kadagiti karnero. Kalpasan ti makatawen, napaawid ni Manong Ilias. Isu ngamin ti inauna ket masapul nga aywananna ti balo idin a nanangmi. Nagsakit met ni Antonio isu a napagawid. Ngem nabatiak.

Iti dayta a tiempo, asideg idin dagiti soldado iti ayan dagiti komunista. Timmakias a napan iti kabambantayan nga asideg iti Albania ti grupo a nangala kaniak. Idi asidegkamin iti Albania, napalawlawankami gayamen kadagiti soldado. Nagdanag dagiti rebelde ket nagtatarayda. Naglemmengak met iti maysa a natuang a kayo ket dita a napasamak ti dinakamatko iti rugi daytoy nga estoria.

Idi imbagak kadagiti soldado a saanak a komunista no di ket tiniliwdak laeng, impandak iti kampoda tapno imbestigarandak. Adda dayta iti asideg ti Véroia, ti nagkauna a siudad iti Biblia a Berea. Pinagkalidak iti paglemmengan dagiti soldado sadiay. Idi nagkedkedak, imbaga ti komander  a maipalladawak iti isla ti Makrónisos (Makronisi), a pagbutbutngan a pakaipanan dagiti balud.

Masarakan ti awanan biag, namaga, ken napudot nga isla ti Makrónisos iti igid ti baybay ti Attica, a nasurok a 50 a kilometro ti kaadayona iti Athens. Agarup 13 a kilometro ti kaatiddog dayta nga isla ken 2.5 a kilometro ti kaakabaan a pasetna. Ngem manipud 1947 agingga iti 1958, nasurok a 100,000 a balud ti naipan sadiay, karaman dagiti aktibo ken maipagarup a komunista, rebelde, ken adu a matalek a Saksi ni Jehova.

Idi simmangpetak idi kattapog ti 1949, nabingay dagiti balud iti nagduduma a kampo. Naipanak iti kampo a saan unay a nainget. Kaduak sadiay ti sumagmamano a gasut a balud. Agarup 40-kami a naturog iti datar iti tolda a nairanta a pagyanan ti 10 a tao. Narugit ken nabangsit ti danum nga inumenmi ken kaaduanna a bukbukel ken tarong ti kanenmi. Mangparigat pay ti tapok ken napigsa nga angin. Imbag laengen ta didakami pinagbunag kadagiti bato, a nakaro a nangparigat ken nangpakapuy iti bagi ken panunot ti adu a nakapimpiman a balud.

Maysa nga aldaw, idi magmagnaak iti igid ti baybay, addada naam-ammok a Saksi manipud iti sabali a kampo. Nakaragragsakkami a nagkakadua! Kanayon nga inkagumaanmi ti agkikita ngem nagan-annadkami tapno awan makadlaw. Inlimedmi met ti mangasaba iti dadduma a balud, ket dadduma ti nagbalin a Saksi. Dagita ken ti naimpusuan a kararag ti nakatulong a mangpatibker iti espiritualidadmi.

Kalpasan ti 10 a bulan a pannakaibaludko, kuna dagiti soldado a masapul nga agisuotakon iti unipormeda. Idi nagkedkedak, inuloddak iti sango ti komander. Inyawatko iti komander ti insuratko a, “Kayatko laeng ti agbalin a soldado ni Kristo.” Pinangtaannak ti komander. Kalpasanna, impannak iti opisial a nababbaba ngem kenkuana, maysa nga arsobispo ti Greek Orthodox a nakasuot iti bado dagiti nangato nga opisial ti relihionda. Idi situtured a sinungbatak manipud iti Kasuratan dagiti saludsodna, nakaunget ket imbugkawna: “Ipanawyo. Nakapampanatiko!”

Kabigatanna, imbilin manen dagiti soldado nga isuotko ti unipormeda. Diak nagtungpal isu a dinandanog ken minalmalodak. Sa impandak iti klinika iti kampo tapno ammuenda no nabloak wenno saan sa insublidak iti toldak. Dua a bulan nga inaldaw nga inaramidda dayta kaniak.

Gapu ta diak kayat a tallikudan ti pammatik, nangpadas manen dagiti masursuron a soldado iti sabali a pamay-an. Ginalutanda ti imak iti likudak sa sinapsaplitda iti tali dagiti dapanko. Bayat a marikriknak ti ut-ot, nalagipko ti sasao ni Jesus: “Naragsakkayo inton umsiendakayo dagiti tattao ken idadanesdakayo . . . Agrag-o ken aglagtokayo gapu iti rag-o, yantangay dakkel ti gunggonayo iti langlangit; ta iti kasta a pamay-an indadanesda dagiti mammadto nga immun-una ngem dakayo.” (Mat. 5:11, 12) Kasla saan nga agpatingga dayta a panangparigatda agingga a naawananak iti puot.

Idi makapuotak, addaakon iti nakalamlamiis a selda; awan ti makan, danum, wenno ules. Uray no kasta, kalmadoak latta ken natalged ti riknak. Kas iti ikari ti Biblia, “ti talna ti Dios” ti nangsaluad iti puso ken panunotko. (Fil. 4:7) Kabigatanna, adda nasingpet a soldado a nangted kaniak iti tinapay, danum, ken pagkagay. Idi kuan, sabali manen a soldado ti nangted kaniak iti kanenna. Gapu kadagita ken dadduma pay a pamay-an, nariknak ti nadungngo a panangaywan kaniak ni Jehova.

Imbilangdak dagiti soldado a kasla rebelde a di agbaliw ti panunotna isu nga impandak iti korte dagiti soldado idiay Athens. Nasentensiaanak a maibalud iti tallo a tawen idiay Yíaros (Gyaros), maysa nga isla nga agarup 50 a kilometro iti dayaen ti Makrónisos.

Nagdakkel ti pagbaludan idiay Yíaros, a naaramid iti bricks. Nasurok a 5,000 a rebelde wenno aktibista ti nakabalud sadiay. Adda met pito a Saksi a naibalud sadiay gapu iti neutral a takderda. Maiparit ti panagadal iti Biblia ngem sililimed nga  inaramidmi dayta. Kanayon pay a makaawatkami iti naipuslit a Pagwanawanan. Kinopiami dagita ket inusarmi iti panagadalmi.

Maysa nga aldaw, bayat a nalimed nga agad-adalkami, naduktalannakami ti maysa a guardia ket kinumpiskarna dagiti literaturami. Impannakami iti opisina ti warden. Napanunotmi idin a manayonan ti sentensiami. Ngem kinuna ti warden: “Am-ammodakayo, ket respetuenmi ti patpatienyo. Ammomi a mapagtalkandakayo. Agsublikayon iti trabahoyo.” Inikkanna pay ketdi iti nalaklaka a trabaho ti dadduma kadakami. Kasta unay ti ragsakmi idi. Uray addakami iti pagbaludan, ti kinamatalekmi kas Kristiano ket nakaipaay iti pammadayaw ken Jehova.

Adda pay nasayaat a resulta ti kinamatalekmi. Maysa a propesor ti matematika ti nakapaliiw iti naimbag a kababalinmi. Gapu iti nasayaat a nakitana, nagdamag maipapan iti patpatienmi. Idi nawayawayaankami idi 1951, nawayawayaan met ti propesor. Idi agangay, nabautisaran kas Saksi ket nagpayunir.

Idi nakaruarakon, nagsubliak iti pamiliak idiay Karítsa. Idi agangay, adu kadakami nga agkakailian ti immakar idiay Melbourne, Australia. Naam-ammok sadiay ti maysa a naregta a kabsat a ni Janette. Naaddaankami iti uppat nga annak—maysa a lalaki ken tallo a babbai—ket insuromi kadakuada ti kinapudno.

Agtawenak itan iti nasurok a 90 ken aktiboak pay laeng a panglakayen iti kongregasion. Gapu iti pannakaparigatko idi, agut-ot no dadduma ti bagik ken sakak, aglalo no kalkalpas ti panangasaba. Ngem di pulos nagbalbaliw ti determinasionko kas “soldado ni Kristo.”—2 Tim. 2:3.