1, 2. (a) Ania dagiti pammaneknek nga ikagkagumaan dagiti tattao ti maaddaan iti wayawaya? (b) Ania dagiti resulta dagita a panangikagumaan?

NAKAAD-ADU ita ti panagsasarita maipapan iti panagpapada ken wayawaya. Kayat dagiti tattao iti adu a paset ti lubong a makaruk-atda iti pannakairurumen, panangidumduma, ken narigat a panagbiag. Kayat met ti dadduma nga adda wayawayada nga agsao, agpili, ken agdesision. Kasla tartarigagayan dagiti tattao nga aramiden ti kaykayatda wenno agbiag sigun iti kayatda.

² Ngem nagrigat a mapennek dagita a tarigagay. Adu ti agprotesta wenno agrebelde pay ketdi ti dadduma. Ngem nasayaat kadi ti resulta dagita? Kinapudnona, masansan nga agresulta dagita iti trahedia ken ipapatay. Paneknekan manen dagita nga agpayso ti naipaltiing a kapaliiwan ni Ari Solomon: “Ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.”—Ecl. 8:9.

3. Ania ti aramidentayo tapno masarakantayo ti pudpudno a kinaragsak ken pannakapnek?

³ Dinakamat ni adalan a Santiago no kasano a masarakantayo ti pudpudno a kinaragsak ken pannakapnek. Insuratna: “Ti  mangsukimat iti perpekto a linteg a kukua ti wayawaya ken agtultuloy iti dayta . . . naragsakto iti panangaramidna iti dayta.” (Sant. 1:25) Ni Jehova, a nangted iti dayta a perpekto a linteg, ti ad-adda a makaammo iti bambanag a kasapulan ti tao tapno agbalin a naan-anay a naragsak. Intedna iti umuna a pagassawaan ti amin a kasapulanda, agraman ti pudpudno a wayawaya, tapno agbalinda a naragsak.

4. Ania a kita ti wayawaya ti adda idi kada Adan ken Eva? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

⁴ Iti umuna a dua a kapitulo ti Genesis, makitatayo nga addaan idi da Adan ken Eva iti wayawaya nga ar-arapaapen laeng dagiti tattao ita—awan pakarigatan, pagbutngan, ken panangirurumen. Saanda a pakadanagan ti makan, trabaho, sakit, ken ipapatay. (Gen. 1:27-29; 2:8, 9, 15) Kaipapananna kadi nga awan limitasion ti wayawaya da Adan ken Eva? Kitaentayo.

5. Saan a kas iti ipagarup ti adu, ania ti kasapulan tapno pudpudno a nawaya dagiti tattao?

⁵ Ibaga ti adu a tattao ita a tapno pudpudno a nawayada, masapul a maaramidda ti amin a kayatda, aniaman ti resultana. Sigun iti The World Book Encyclopedia, ti wayawaya ket “ti abilidad nga agdesision ken mangitungpal iti dayta.” Ngem innayonna: “No maibatay iti linteg, nawaya dagiti tattao no awan ti maipaulog a saan a patas, saan a kasapulan, ken saan a nainkalintegan a limitasion kadakuada.” Kayatna a sawen, gagangay a kasapulan dagiti limitasion tapno magunggonaan ti tunggal maysa iti naited a wayawaya. Gapuna, ti saludsod ket: Asino ti addaan iti kalintegan a mangibaga no ania dagiti limitasion a patas, kasapulan, ken nainkalintegan?

6. (a) Apay a ni laeng Jehova ti addaan iti naan-anay a wayawaya? (b) Ania a wayawaya ti naited kadagiti tattao, ken apay?

⁶ No maipapan iti wayawaya, laglagipentayo koma a ni laeng Jehova a Dios ti addaan iti naan-anay ken awan limitasionna a wayawaya. Apay? Gapu ta isu ti Namarsua iti amin a banag ken ti mannakabalin-amin nga Agturay iti uniberso. (1 Tim. 1:17; Apoc. 4:11) Panunotentayo ti nagpintas a panangiladawan ni Ari David iti naisangsangayan ken natan-ok a saad a kukua laeng ni Jehova. (Basaen ti 1 Cronicas 29:11, 12.) Adda wayawaya ti amin a parsua idiay langit ken ditoy daga, ngem adda limitasion dayta. Masapul a bigbigenda a ni laeng Jehova a Dios ti addaan iti autoridad a mangikeddeng iti patas, kasapulan, ken nainkalintegan a limitasion. Kinapudnona, dayta ti inaramid ni Jehova kadagiti parsuana a tattao manipud pay idi un-unana.

7. Ania ti dadduma a nainkasigudan nga aramid a makaited iti ragsak?

⁷ Nupay adda idi wayawaya da Adan ken Eva a mangaramid iti nadumaduma a banag, adda limitasion dagita. Dadduma kadagita ket paset ti nakaparsuaanda, ngem limitasion latta dayta. Kas pagarigan, ammo dagiti immuna a nagannaktayo a tapno agtultuloyda nga agbiag, masapul nga umangesda, mangan, maturog, ken dadduma pay. Mariknada kadi a saanda a nawaya gapu kadagitoy? Saan, ta sinigurado ni Jehova nga uray iti panangaramidda kadagita, makariknada iti pannakapnek ken ragsak. (Sal. 104:14, 15; Ecl. 3:12, 13) Asino ti di maragsakan nga umanges iti presko nga angin, mangan iti paboritona a makan, wenno agriing a napnek iti pannaturogna iti rabii? Naragsaktayo a mangaramid kadagitoy a napateg a banag a saantayo a marikna a maparparitan wenno  madagdagsenan. Sigurado a kasta met idi ti narikna da Adan ken Eva.

8. Ania ti imbilin ti Dios kadagiti immuna a nagannaktayo, ken ania ti panggep dayta?

⁸ Imbilin ni Jehova kada Adan ken Eva a punnuenda ti daga iti annakda ken aywananda dayta. (Gen. 1:28) Napaidamanda kadi iti wayawaya gapu iti daytoy a bilin? Siempre saan! Naited dayta a bilin tapno maaddaan dagiti tattao iti paset iti panggep ti Namarsua, a pagbalinenna a paraiso ti intero a daga a pagtaengan ti perpekto a tattao iti agnanayon. (Isa. 45:18) Ita, saan a maikontra iti pagayatan ni Jehova no pilien ti maysa ti agtalinaed nga awanan asawa wenno mangasawa ngem saan a maaddaan iti anak. Ngem adu latta ti mangasawa ken aganak uray no adda kakuykuyogna a rigat. (1 Cor. 7:36-38) Apay? Gapu ta normal a makarikna dagiti tattao iti ragsak ken pannakapnek iti panangaramidda iti dayta. (Sal. 127:3) Mabalin koma nga agnanayon a naaddaan iti naragsak a panagasawa ken pamilia da Adan ken Eva.

9. Apay a saan a makuna a di patas, di kasapulan, wenno di nainkalintegan ti bilin ti Dios iti Genesis 2:17?

⁹ Adda pay imbilin ni Jehova kada Adan ken Eva, a pakairamanan daytoy a nalawag a dusa no agsukirda: “No maipapan iti kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes dika mangan manipud iti dayta, ta iti aldaw a manganka manipud iti dayta mataykanto a di bumurong.” (Gen. 2:17) Makuna kadi a di patas, di kasapulan, wenno di nainkalintegan daytoy a bilin? Naikkat kadi ti wayawaya da Adan ken Eva gapu iti dayta? Siempre saan. Kinapudnona, adda dagiti eskolar ti Biblia a nagkuna a lohikal ken nainkalintegan dayta a bilin. Kas pagarigan, kuna ti maysa nga eskolar: “Ti konklusiontayo iti bilin ti Dios iti [Genesis 2:16, 17] ket ti laeng Dios ti makaammo iti naimbag . . . para iti tao ken ti laeng Dios ti makaammo iti saan a naimbag . . . para kadakuada. Tapno matagiragsak ti tao ti ‘naimbag,’ masapul nga agtalek ken agtulnog iti Dios. No agsukir, isun ti agdesision para iti bagina no ania ti naimbag . . . ken ti saan a naimbag.” Saan nga agballigi ti tao no aramidenna dayta a bukbukodna.

10. Apay a ditay koma ibilang nga agpada ti wayawaya nga agpili ken ti kalintegan a mangikeddeng no ania ti naimbag ken dakes?

¹⁰ Adu ita ti mangibaga nga ipakita ti bilin ni Jehova ken Adan a saan a naikkan ni Adan iti wayawaya a mangaramid iti kaykayatna. Saanda a makita ti nagdumaan ti panangusar iti wayawaya nga agpili ken ti kalintegan a mangikeddeng no ania ti naimbag ken dakes. Nawaya idi da Adan ken Eva nga agdesision no agtulnogda iti Dios wenno saan. Ngem ni laeng Jehova ti addaan iti naan-anay a kalintegan a mangibaga no ania ti naimbag ken dakes, kas isimbolo ti “kayo ti pannakaammo iti naimbag ken dakes” iti hardin ti Eden. (Gen. 2:9) Masapul nga akseptarentayo a ditay ammo ti amin a resulta dagiti desisiontayo ken no naimbag ti resulta dagita. Isu nga uray nasayaat ti motibo ti dadduma a nagdesision wenno nagpili, nagresulta latta dagita iti panagsagaba, didigra, wenno trahedia. (Prov. 14:12) Dakkel ti epekto ti limitasion ti tao. Babaen iti bilin ni Jehova, siaayat nga insurona kada Adan ken Eva no kasano nga usaren ti pudpudno a wayawaya. Kasano a kasta, ken ania ti reaksionda?

11, 12. Apay a nagresulta iti didigra ti desision da Adan ken Eva? Iyilustrarmo.

¹¹ Pinili ti immuna a nagannaktayo ti agsukir. Iti nasikap a panangsulisog ni Satanas ken Eva, inkarina: “Maluktan dagiti matayo ket sigurado nga agbalinkayo a kas  iti Dios, a makaammo iti naimbag ken dakes.” (Gen. 3:5) Timmulok ni Eva iti dayta. Agpayso kadi a nanayonan ti wayawaya da Adan ken Eva? Makapaladingit ta saan. Saan a napasamak ti imbaga ni Satanas. Kinapudnona, nakitada idi agangay nga agresulta iti didigra ti saan a panagpaidalan ken Jehova. (Gen. 3:16-19) Apay? Saan ngamin nga inikkan ni Jehova dagiti tattao iti wayawaya a mangikeddeng no ania ti naimbag ken dakes para kadakuada.—Basaen ti Proverbio 20:24 ken Jeremias 10:23.

¹² Mabalin a mayilustrar dayta iti panagpatayab ti piloto iti eroplano. Tapno natalged a makadanon iti destinasionna, gagangay a masapul a surotenna ti naaprobaran a ruta. Kabayatan ti panagbiahe, usaren ti piloto dagiti moderno nga instrumento iti panagtayab nga adda iti eroplano ken kanayon a makikomunikar kadagiti mangmonmonitor iti trapiko iti tangatang tapno makadanon iti naiplano a destinasionna. Ngem no agdesision ti piloto a dina suroten dayta a panangidalan ket surotenna ti kaykayatna a ruta, mabalin a didigra ti resultana. Kas iti dayta a piloto, pinili da Adan ken Eva nga aramiden ti kaykayatda. Saanda a sinurot ti panangidalan ti Dios. Ania ti resultana? Arigna naaksidenteda ta nagresulta dayta iti basol ken ipapatayda, agraman dagiti kaputotanda. (Roma 5:12) Gapu ta sinurotda ti kaykayatda, napukawda ti pudpudno a wayawaya a naited kadakuada.

13, 14. Kasano a maaddaantayo iti pudpudno a wayawaya?

¹³ Mabalin nga ipagarup ti dadduma a nasaysayaat ti biagda no ad-adu ti wayawayada. Ngem kinapudnona, ti awan limitasionna a wayawaya ket kas iti nakatadtadem nga espada. Agpayso nga adu ti pagimbagan ti kaadda ti wayawaya ngem nakaam-amak a panunoten no ania ti kasasaad ti lubong no awan a pulos ti restriksion. Gapuna, kuna ti The World Book Encyclopedia: “Dagiti linteg ti tunggal organisado a komunidad ket buklen ti komplikado ngem balanse a wayawaya ken restriksion.” Kinaagpaysuanna, maitutop ti sao a “komplikado.” Panunotenyo laengen ti nagadu a linteg nga insurat ti tao,  agraman dagiti nakaad-adu nga abogado ken hues a kasapulan a mangipatarus ken mangipatungpal kadagita.

¹⁴ Naiduma iti dayta ti dinakamat ni Jesus a simple a pamay-an tapno maaddaantayo iti pudpudno a wayawaya. Kinunana: “No agtalinaedkayo iti saok, pudno a dakayo dagiti adalak, ket maammuanyonto ti kinapudno, ket ti kinapudno wayawayaannakayto.” (Juan 8:31, 32) Adda dua a banag nga imbaga ni Jesus a kasapulan: Umuna, awatentayo ti kinapudno nga insurona, ken maikadua, agbalintayo nga adalanna. No aramidentayo dagita, maaddaantayo iti pudpudno a wayawaya. Wayawaya iti ania? Intuloy ni Jesus: “Tunggal managaramid iti basol ket adipen ti basol. . . . No wayawayaannakayo ti Anak, pudpudno a siwayawayakayto.”—Juan 8:34, 36.

15. Apay a pagbalinennatayo a ‘pudpudno a siwayawaya’ ti wayawaya nga inkari ni Jesus?

¹⁵ Nalawag a ti wayawaya nga inkari ni Jesus kadagiti adalanna ket adayo a nasaysayaat ngem iti wayawaya a tartarigagayan dagiti tattao ita. Idi kinuna ni Jesus, “no wayawayaannakayo ti Anak, pudpudno a siwayawayakayto,” dakdakamatenna ti pannakawayawaya iti kakaruan a pannakaibalud ken pannakairurumen a napasaran ti tao—ti ‘pannakaadipen iti basol.’ Ti basol iturongnatayo nga agaramid iti dakes ken lapdannatayo nga agaramid iti ammotayo nga umiso wenno iti amin a kabaelantayo. Gapu iti dayta, adipennatayo ti basol, nga agresulta iti pannakaupay, saem, panagsagaba, ken inton agangay, ipapatay. (Roma 6:23) Narikna ni apostol Pablo daytoy a nakaro a saem ken ladingit. (Basaen ti Roma 7:21-25.) Maaddaantayo laeng iti pudpudno a wayawaya a kas kadagiti immuna a nagannaktayo inton makalapsuttayo iti kawar ti basol.

16. Kasano nga agbalintayo a pudpudno a siwayawaya?

¹⁶ Ti sasao ni Jesus a “no agtalinaedkayo iti saok” ipakitana nga adda masapul nga aramidentayo wenno ditay ar-aramiden tapno mawayawayaannatayo. Kas dedikado a Kristiano, tinallikudantayon ti bagitayo ken pinilitayo ti agbiag maitunos kadagiti pannursuro ni Kristo kas ad-adalanna. (Mat. 16:24) Kas inkari ni Jesus, maaddaantayto iti pudpudno a wayawaya inton naan-anay a sagrapentayo dagiti pagsayaatan ti daton a subbot.

17. (a) Kasano a maaddaantayo iti pudpudno a panggep ti biag ken agbalin a naragsak? (b) Ania ti usigentayo iti sumaruno nga artikulo?

¹⁷ No tungpalentayo dagiti pannursuro ni Jesus kas ad-adalanna, maaddaantayo iti pudpudno a panggep ti biag ken agbalintayo a naragsak. Kas resultana, posible a naan-anay a mawayawayaantayo iti panangadipen ti basol ken ipapatay. (Basaen ti Roma 8:1, 2, 20, 21.) Mausig iti sumaruno nga artikulo no kasano a nainsiriban nga usarentayo ti wayawayatayo ita. Iti kasta, maidaydayawtayo iti agnanayon ni Jehova, ti Dios ti pudpudno a wayawaya.