IDI agtawenak iti 12, nabigbigko nga adda nagpateg nga iranudko. Bayat ti maysa nga asamblea, dinamag ti maysa a kabsat a lalaki no kayatko ti mangasaba. “Wen,” kinunak, nupay diak pay pulos napadasan ti nangasaba. Napankamin iti teritoria, ket inikkannak iti sumagmamano a bokleta maipapan iti Pagarian ti Dios. “Mapanka kadagiti tattao iti dayta a bangir ti kalsada,” kinunana, “ket mapanak iti bangir.” Agnernerbiosak a nangrugi nga agbalaybalay, ngem idi agangay, nasdaawak ta naipaimak gayam aminen a bokleta. Nalawag nga adu ti mayat iti intedko.

Nayanakak idi 1923 idiay Chatham, Kent, England, ken dimmakkelak iti lubong a napno kadagiti nadismaya a tattao. Saan a naiyeg ti Dakkel a Gubat ti kari nga agbalin ti lubong a nasaysayaat a pagnaedan. Naupay met dagiti nagannakko kadagiti padi a Baptist nga interesado laeng iti pagimbaganda. Idi agarup siam ti tawenko, rinugian ni nanangko ti mapan iti pagtataripnongan dagiti International Bible Students Association, a sadiay ti “pagad-adalan,” wenno paggigimongan dagiti Saksi ni Jehova. Maysa a kabsat a babai sadiay ti nangisuro kadakami nga ubbing kadagiti leksion a naibatay iti Biblia ken iti libro a The Harp of God. Nagustuak dagiti naadalko.

Kas tin-edyer, pagay-ayatko nga iranud kadagiti tattao ti namnama manipud iti Sao ti Dios. Nupay masansan nga agmaymaysaak nga agbalaybalay, nakasursuroak met a mangasaba a kadua ti dadduma. Kas pagarigan, maysa nga aldaw bayat nga agbisbisikletakami iti kaduak a lakay a kabsat a mapan mangasaba, nalabsanmi ti maysa a padi ket kinunak, “Daydiayen ti maysa a kalding.” Nagsardeng ti kabsat ket imbagana nga agtugawkami biit iti maysa a troso. Kinunana: “Asino ti nangted kenka iti autoridad a mangukom no asino ti kalding? Maragsakantayo koma lattan a mangiranud iti naimbag a damag kadagiti tattao ket bay-antayo a ni Jehova ti mangukom.” Adu ti nasursurok idi maipapan iti kinaragsak ti panangted.—Mat. 25:31-33; Ara. 20:35.

Insuro met kaniak ti sabali a lakay a kabsat a tapno makaparagsak ti mangted, masapul nga aganus ken agibturtayo no dadduma. Kagura ti asawana dagiti Saksi ni Jehova. Naminsan, inawisnak iti balayda tapno agmeriendakami. Makaunget unay ti asawana ta nangasaba ti lakay a kabsat, isu nga imbarsakna kadakami dagiti naikarton a tsa. Imbes a tubngarenna ti asawana, siraragsak nga insublina  dagiti tsa iti nakaikabilanda. Kalpasan ti sumagmamano a tawen, nabendisionan ti panaganusna idi nagbautisar ti asawana kas Saksi ni Jehova.

Rimmayray ti tarigagayko a mangiranud iti sabsabali maipapan iti namnama iti masanguanan, ket nabautisarankami ken ni nanangko idiay Dover idi Marso 1940. Idi Septiembre 1939, idi agtawenak iti 16, indeklara ti Britain ti makigubat iti Germany. Idi Hunio 1940, nakitak manipud iti ridaw iti sango ti balaymi ti ilalabas ti rinibu a mabutbuteng a soldado a nakalugan kadagiti lorry (trak). Dagitoy dagiti nakalasat iti Battle of Dunkirk. Makitak iti matada nga awanandan iti namnama, ket kayatko nga ibaga kadakuada ti maipapan iti Pagarian ti Dios. Iti dayta met la a tawen, nangrugin ti kanayon a pannakabomba ti Britain. Rinabii a makitak dagiti grupo ti eroplano ti Germany a mangbomba iti lugarmi. Kasla agsagawisiw dagiti bomba, ket mangngegmo no matnagda, isu nga ad-adda a nakabutbuteng. No rummuarkami iti agsapa, puro balay a nadadael ti makitami. Ad-adda a nabigbigko a ti laeng Pagarian ti namnamak iti masanguanan.

Idi 1941, rinugiak ti biag a nangparagsak kaniak. Agtrabtrabahoak idi iti Royal Dockyard iti Chatham kas agsursuro nga agaramid iti barko, maysa a posision nga ap-apalan ti kaaduan ken adu ti benepisiona. Nabayagen nga ammo dagiti adipen ni Jehova a masapul a saan a makigubat dagiti Kristiano. Idi 1941, nabigbigmi a masapul a saankamin nga agtrabaho iti pagaramidan iti armas. (Juan 18:36) Gapu ta pagaramidan sadiay kadagiti submarino, nagdesisionak a panawenen nga agikkatak ket rugiak ti agpayunir. Ti damo a nagserbiak ket idiay Cirencester, maysa a napintas nga ili iti Cotswolds.

Idi agtawenakon iti 18, naibaludak iti siam a bulan gapu ta saanko a kayat ti agsoldado. Kasta unay ti butengko idi napigsa a naiserra ti ruangan ti umuna a seldak ket agmaymaysaakon. Ngem di nagbayag, dinamag dagiti guardia ken dadduma a balud no apay nga addaak sadiay, ket naragsakanak a nangilawlawag kadakuada maipapan iti pammatik .

Idi nawayawayaanak, nakiddaw a kaduaek ni Leonard Smith * a mangasaba iti nagduduma nga ili iti probinsiami a Kent. Manipud idi 1944, nasurok a sangaribu a jet nga awanan iti piloto ken napno kadagiti bomba ti natnag idiay Kent. Addakami iti batog ti dalan dagiti eroplano nga aggapu iti Europa, a sakup ti Nazi, a mapan iti London. Doodlebugs ti awag kadagita a tumayab a bomba. Nakabutbuteng idi, ta no mangngegmon a nagiddep ti makina ti eroplano, kas iti masansan a mangngegmi, ammom a sumagmamano  a segundo laeng, matnagen ti eroplano sa bumtak. Adda idi iyad-adalanmi a pamilia a lima ti miembrona. No dadduma, agtugawkami iti sirok ti landok a lamisaan a naaramid a mangsalaknib kadakuada no kas pagarigan ta marba ti balay. Idi agangay, nabautisaran ti intero a pamilia.

Kalpasan ti gubat, nagpayunirak iti dua a tawen iti makin-abagatan a paset ti Ireland. Naiduma gayam ti Ireland iti England. Nagdamagkami iti tunggal balay maipapan iti pagdagusan, nga ibagami a misionerokami, ken intukonmi dagiti magasin kadagiti kalsada. “Nakakatkatawa” gayam ti inaramidmi iti dayta a Katoliko a pagilian! Idi impangta ti maysa a lalaki a dangrannakami, nagreklamoak iti maysa a polis, ngem kinunana, “Ket, ania ngay ti namnamaenyo?” Saanmi nga ammo a nakaturturay gayam dagiti padi. Ipaikkatda dagiti tattao kadagiti trabahoda no awatenda dagiti libro nga itukonmi, ken papanawendakami kadagiti pagdagusanmi.

Nasursuromi idi agangay a no mapankami iti baro a lugar, nasaysayaat no mangasabakami iti adayo iti pagdagusanmi, a sadiay sabali ti padi. Maudi a bisitaenmi dagiti tattao iti asideg. Idiay Kilkenny, adda agtutubo a lalaki nga inyadalanmi iti mamitlo iti makalawas nupay pangpangtaan dagiti nauyong a tattao. Magusgustuak nga isuro dagiti kinapudno iti Biblia isu a nagaplayak iti Watchtower Bible School of Gilead tapno masanayak kas misionero.

Kalpasan ti lima a bulan a panagadal idiay New York, uppat kadakami a nagraduar iti Gilead ti naibaon kadagiti babassit nga isla ti Caribbean Sea. Idi Nobiembre 1948, pimmanawkami iti New York City ket naglugankami iti 18 a metro a de layag a barko wenno schooner a napanaganan iti Sibia. Diak pay idi nagluglugan iti barko isu a magagaranak. Kaduami ni Gust Maki, maysa nga eksperiensiado a kapitan ti barko. Insuronakami iti dadduma nga ar-aramiden ti marino, kas iti no kasano nga ingato ken ibaba ti nagduduma a layag, no kasano nga usaren ti kompas, ken no kasano a subaen ti angin. Talaga a naglaing ni Gust ta nakapaglayagkami iti 30 nga aldaw, uray adda dagiti napeggad a bagyo agingga a nakadanonkami idiay Bahamas.

Kalpasan ti sumagmamano a bulan a panangasabami iti babassit nga isla ti Bahamas, naglayagkami a napan idiay Leeward Islands ken Windward Islands, nga agarup 800 a kilometro ti kawatiwatna manipud Virgin Islands nga asideg iti Puerto Rico ken umabut agingga iti Trinidad. Iti lima a tawen, nangnangruna a nangasabakami kadagiti naiputputong nga isla nga awan dagiti Saksi. No dadduma, adu a lawas a saankami a makaipatulod wenno makaawat iti surat. Ngem naragsakkami a mangipakpakaammo iti sao ni Jehova kadagiti isla!—Jer. 31:10.

No sumangladkami iti igid ti baybay, masdaaw dagiti pumurok, ket umayda iti pier tapno kitaenda no siasinokami. Dadduma ti saan pay a nakakita iti de layag a barko wenno kadagiti puraw a tattao. Mannakigayyem ken relihioso dagiti pumurok ken adu ti ammoda iti Biblia. Masansan nga ikkandakami kadagiti sadiwa nga ikan, abokado, ken mani. Nailet ti pagturogan, paglutuan, wenno paglabaan iti barkomi, ngem maanusanmi met ketdi.

Adda bassit a bangka nga usarenmi a mapan iti igid ti baybay ket agmalmalem a bisitaenmi dagiti tattao. Kanayon nga ibagami nga adda maipalawag maipapan iti Biblia. No sumipngeten, batingtingenmi ti kampana ti bangka. Makaparagsak a makita  dagiti umay a pumurok. Dagiti lamparada ket kasla bituen nga agsilnag kadagiti katurturodan. No dadduma, sangagasut ti umay ket agsaludsodda agingga iti tengnga ti rabii. Pagay-ayatda ti agkanta, isu a nagimakinilia ken nagiwaraskami kadagiti kanta ti Pagarian. No agkantakami nga uppat, agkanta met dagiti tattao ket nagpintas ti panagdadanggay dagiti timekda. Nakaragragsak dagidi a tiempo!

Kalpasan ti panangyadalmi iti Biblia, dadduma nga iyad-adalanmi ti kumuyog kadakami a magmagna a mapan iti sumaganad a pamilia a bisitaenmi tapno makipagadalda met. Nupay masapul a pumanawkami kalpasan ti sumagmamano a lawasmi iti maysa a lugar, masansan nga ibagami kadagiti talaga nga interesado nga itultuloyda ti makipagadal iti dadduma agingga nga agsublikami. Makaparagsak a maammuan a dadduma kadakuada ti nangipapuso iti dayta.

Ita, adu kadagita nga isla ti napagbalin a resort a paspasiaren ti adu a turista, ngem idi, asul a baybay, kadaratan, ken kaykayo a palma laeng ti makita kadagitoy a naiputputong a lugar. Gagangay nga aglayagkami a mapan iti sabali nga isla iti rabii. Makigiddan nga aglangoy dagiti lumba-lumba (dolphin) iti barkomi, ket ti laeng panangbisngay ti barkomi iti danum ti mangngegmo. Ti silnag ti bulan iti natalna a baybay ti manglawag iti nakalawlawa a pagdaliasatanmi.

Kalpasan ti lima a tawen a panangasabami kadagiti isla, napankami idiay Puerto Rico tapno isukatmi ti schooner iti de motor a barko. Idi simmangpetkami sadiay, naam-ammok ken natnag ti riknak ken ni Maxine Boyd, maysa a napintas a misionera. Nakaregregtan a mangasaba manipud idi ubing. Idi agangay, nagserbi a misionera idiay Dominican Republic agingga a napapanaw iti dayta a pagilian gapu iti gobierno nga idadauluan dagiti Katoliko idi 1950. Kas tripulante ti barko, mabalin nga agnaedak laeng idiay Puerto Rico iti makabulan. Aglayagakton kadagiti isla ken adayoakto manen iti sumagmamano a tawen. Isu a kinunak iti bagik, ‘Ronald, no kayatmo daytoy a balasang, masapul nga agtignayka a dagus.’ Kalpasan ti tallo a lawas, imbagak kenkuana ti panggepko, ket nagkasarkami kalpasan ti innem a lawas. Naibaonkami ken Maxine kas misionero idiay Puerto Rico, isu a saanakon a nakalugan iti baro a barko.

Idi 1956, nagbisitakami kadagiti kongregasion kas manangaywan iti sirkito. Adu a kakabsat ti napanglaw, ngem pagay-ayatmi a bisitaen ida. Kas pagarigan, iti purok ti Potala Pastillo, adda dua a pamilia a Saksi nga aduan annak, ket kanayon nga agtokarak iti plauta para kadakuada. Dinamagko iti maysa a balasitang a ni Hilda no kayatna ti kumuyog kadakami a mangasaba. Kinunana: “Kayatko, ngem awan ti sapatosko.” Inggatanganmi iti sapatosna ket kimmuyog kadakami a nangasaba. Idi 1972, bimmisitakami ken Maxine idiay Brooklyn Bethel ket adda immasideg kadakami a balasang a kagradgraduarna iti Gilead School. Dandani idin mapan iti destinona idiay Ecuador, ket kinunana: “Mailasindak kadi? Siak daydiay balasitang manipud Pastillo nga awan idi ti sapatosna.” Isu ni Hilda! Uray la nakasangitkami iti ragsakmi!

Idi 1960, nakiddaw nga agserbikami iti sanga nga opisina ti Puerto Rico, nga adda iti bassit a dua a grado a balay idiay Santurce, San Juan. Idi damo, siak ken ni Lennart Johnson ti mangar-aramid iti kaaduan a trabaho. Isuda nga agassawa ti kaunaan a Saksi ni Jehova idiay Dominican Republic. Simmangpetda idiay Puerto Rico idi 1957. Idi agangay, ni Maxine ti mangisagsagana kadagiti nasurok a sangaribu a suskripsion ti magasin iti linawas. Pagay-ayatna daytoy a trabaho ta pampanunotenna ti amin a tattao nga umaw-awat iti naespirituan a taraon.

Magustuak ti agserbi iti Bethel, ta dayta ti biag ti panangted, ngem adu met dagiti pakarigatan. Kas pagarigan, bayat ti umuna nga internasional nga asamblea idiay Puerto Rico idi 1967, mariknak nga adu unay ti rebbengek. Immay idiay Puerto Rico ni Nathan Knorr, a mangidadaulo idi iti trabaho dagiti Saksi ni Jehova. Impagarupna a naliwayak ti mangyurnos iti pagluganan dagiti bumisita a misionero, nupay inaramidko met dayta. Binalakadannak idi agangay nga agbalinak nga organisado ket imbagana a nadismaya kaniak. Saanak a nakisupiat, ngem mariknak a di umiso dayta ket narurodak. Nupay kasta, idi nakitami manen ni Kabsat Knorr, inawisnakami iti kuartona ket nagluto pay para kadakami.

Manipud Puerto Rico, namin-adu a binisitami ti  pamiliak idiay England. Saan nga inawat ni Tatang ti kinapudno idi inawatmi ken Nanang dayta. Ngem no bumisita idi dagiti agpalawag nga aggapu iti Bethel, masansan a pagdagusen ida ni Nanang iti balaymi. Nakita ni Tatang ti kinapakumbaba dagitoy a manangaywan iti Bethel no idilig kadagiti padi a nakaupayanna adu a tawen ti napalabasen. Idi agangay, nabautisaran ni Tatang kas Saksi ni Jehova idi 1962.

Natay idi 2011 ti dungdungnguek nga asawa a ni Maxine. Segseggaak a makita manen inton agungar. Nakaragragsak a panunoten dayta! Bayat ti 58 a tawen a panagkaduami, nakitami nga immadu dagiti adipen ni Jehova idiay Puerto Rico manipud agarup 650 a Saksi agingga iti 26,000! Idi 2013, naitipon ti sanga nga opisina ti Puerto Rico iti United States, ket naawisak nga agserbi idiay Wallkill, New York. Kalpasan ti 60 a tawen iti isla, mariknak a maysaakon a taga-Puerto Rico a kas ti coquí, bassit a tukak ti kayo iti Puerto Rico, nga aguni no sumipnget iti ko-kee, ko-kee. Ngem masapul nga umakarakon.

Agingga ita, maragragsakanak nga agserbi iti Dios ditoy Bethel. Nasuroken a 90 ti tawenko, ket agserserbiak a mangparegta kadagiti miembro ti pamilia ti Bethel kas naespirituan a pastor. Naibaga kaniak a nasuroken nga 600 ti binisitak manipud idi simmangpetak iti Wallkill. Dadduma nga umay bumisita kaniak ti mangibaga kadagiti personal a problemada wenno problema ti pamiliada. Adda met agpabalakad no kasano nga agballigida nga agserbi iti Bethel. Dadduma a kakaskasar ti agpabalakad no kasano nga agballigi ti panagasawada. Adda met dagiti nakiddaw nga agbalin a payunir. Denggek ida amin, ket no maitutop, masansan nga ibagak: “‘Ti Dios ayatenna ti naragsak a manangited.’ Isu a tagiragsakenyo ti trabahoyo ta para ken Jehova dayta.”—2 Cor. 9:7.

Ti panangikagumaan nga agbalin a naragsak iti Bethel ket parepareho iti sadinoman a lugar: Masapul a panunotem no apay a napateg ti ar-aramidem. Amin nga ar-aramidentayo iti Bethel ket sagrado a panagserbi. Makatulong dayta iti “matalek ken masirib nga adipen” a mangipaay iti naespirituan a taraon kadagiti kakabsat. (Mat. 24:45) Sadinoman ti pagserserbiantayo, adu ti gundawaytayo a mangidayaw ken Jehova. Tagiragsakentayo ti aniaman nga ipaaramidna kadatayo, ta “ti Dios ayatenna ti naragsak a manangited.”