1-2. Ania ti napateg a desision a masapul nga aramiden idi dagiti Judio nga agnanaed idiay Babilonia? (Esdras 1:2-4)

 NAGWARASEN ti damag! Dagiti Judio a nagbalin a balud idiay Babilonia iti agarup 70 a tawen ket nawayan nga agsubli iti dagada nga Israel. (Basaen ti Esdras 1:2-4.) Ni laeng Jehova ti nakaibanag iti dayta. Apay a maikunatayo ti kasta? Ngamin, saan a gagangay a wayawayaan dagiti Babilonio dagiti baludda. (Isa. 14:4, 17) Ngem naabaken ti Babilonia, ken imbaga ti baro nga agturay a mabalinen a pumanaw dagiti Judio iti Babilonia. Isu a masapul nga agdesision ti amin a Judio, nangruna dagiti ulo ti pamilia: pumanawda iti Babilonia wenno saan. Mabalin a narigat idi ti agdesision. Apay?

² Adu a Judio ti lakay wenno baket idin isu a marigatanda nga agdaliasat. Ken gapu ta nayanak idiay Babilonia ti kaaduan a Judio, dayta laeng a lugar ti ammoda a pagnaedanda. Para kadakuada, ti Israel ket lugar dagiti apongda. Agparang nga immasenso unay idiay Babilonia ti dadduma a Judio. No kasta, baka marigatanda idi a mangpanaw kadagiti komportable a balay wenno negosioda ken agnaed iti lugar a saan a pamiliar kadakuada.

3. Ania a bendision ti agur-uray kadagiti nabatbati a matalek a Judio nga agsubli idiay Israel?

³ Para kadagiti matalek a Judio, ad-adu ti bendision ti panagsubli idiay Israel ngem iti aniaman nga isakripisioda. Ti kangrunaan a bendision ket maipapan iti panagdaydayawda. Nasurok a 50 ti templo dagiti pagano idiay Babilonia, ngem awan ti templo ni Jehova iti dayta a siudad. Awan met ti altar a mabalin a pagdatonan dagiti Israelita kas ipapaannurot ti Mosaiko a Linteg, ken awan ti padi a mangidaton kadagita.  Kasta met a no ikompara kadagiti agdaydayaw ken Jehova, ad-adu dagiti pagano nga awan panagraemda ken Jehova wenno kadagiti pagalagadanna. Isu a para iti rinibu a Judio a managbuteng iti Dios, magagaranda nga agawid iti dagada tapno maisublida ti nadalus a panagdaydayaw.

4. Ania a tulong ti inkari ni Jehova nga ipaayna kadagiti Judio nga agsubli iti Israel?

⁴ Agarup uppat a bulan ti narigat a literal a panagdaliasat manipud Babilonia agingga iti Israel. Ngem inkari ni Jehova a maikkat ti aniaman a bangen a mabalin a manglapped iti panagsublida. Insurat ni Isaias: “Dalusanyo ti dalan ni Jehova! Mangaramidkayo iti nalinteg a kalsada iti desierto para iti Diostayo. . . . Masapul a mapatag ti tibbatibbakol a daga, ken agbalin a patag ti likkalikkaong a daga.” (Isa. 40:3, 4) Imadyinenyo ti eksena: adda kalsada iti desierto, adda patag a dalan iti nagbabaetan dagiti bantay. Talaga a bendision dayta kadagiti agdaliasat! Nalaklaka para kadakuada ti magna iti diretso a kalsada ngem iti sumang-at ken sumalog wenno manglikaw kadagiti bantay, turod, wenno tanap. Naparpartak met dayta.

5. Ania ti naipanagan iti simboliko a kalsada manipud Babilonia agingga iti Israel?

⁵ Ita, adda nagan wenno numero ti adu a literal a kalsada. Adda met nagan ti simboliko a kalsada nga insurat ni Isaias. Mabasatayo: “Addanto kalsada sadiay, wen, maysa a dalan a maawagan iti Dalan ti Kinasanto. Saanto a magna iti dayta ti narugit.” (Isa. 35:8) Ania idi ti kaipapanan dayta a kari para kadagiti Israelita? Ken ania ti kaipapananna para kadatayo ita?

6. Apay a naawagan iti nasantuan daytoy a kalsada?

⁶ “Dalan ti Kinasanto”—nagpintas la ketdin a nagan ti kalsada! Apay a naawagan iti nasantuan daytoy a kalsada? Gapu ta iti naisubli a nasion ti Israel, awan lugar “ti narugit”—ti asinoman a Judio nga agtultuloy a mangaramid iti immoralidad, idolatria, wenno dadduma pay a nadagsen a basol. Dagiti agawid a Judio ket agbalin a ‘nasantuan’ iti Diosda. (Deut. 7:6) Ngem saan a kayat a sawen dayta nga awan ti panagbalbaliw nga aramiden dagiti pumanaw idiay Babilonia tapno maparagsakda ni Jehova.

7. Ania dagiti panagbalbaliw a masapul idi nga aramiden ti dadduma a Judio? Mangted iti pagarigan.

⁷ Kas nadakamaten, kaaduan a Judio ti nayanak idiay Babilonia, ken agparang nga adu ti nairuamen iti dadduma a panagpampanunot ken kaugalian dagiti Babilonio. Dinekdekada kalpasan a nakasubli idiay Israel ti umuna a grupo dagiti Judio, naammuan ni Esdras a dadduma a Judio ti nangasawa kadagiti pagano a babbai. (Ex. 34:15, 16; Esd. 9:1, 2) Idi agangay, nakigtot ni Gobernador Nehemias ta naammuanna a dagiti ubbing a nayanak iti Israel ket saanda man la nga ammo ti agsao iti lengguahe dagiti Judio. (Deut. 6:6, 7; Neh. 13:23, 24) Kasano koma a maayat dagita nga ubbing ni Jehova ken makapagdaydayawda kenkuana no saanda a maawatan ti Hebreo—ti kangrunaan a lengguahe a nausar iti pannakaisurat ti Sao ti Dios? (Esd. 10:3, 44) Dakkel ngarud a panagbalbaliw ti masapul nga aramiden dagidiay a Judio. Ngem nalaklaka nga amang nga aramidenda dagita bayat nga addadan iti Israel, ta in-inut a maisubsublin ti nadalus a panagdaydayaw sadiay.—Neh. 8:8, 9.

8. Apay a masapul nga interesadotayo ita kadagiti napasamaken idi un-unana? (Kitaen ti ladawan iti akkub.)

⁸ ‘Makapainteres unay dayta,’ baka mapanunot ti dadduma, ‘ngem adda kadi aniaman a maitulong kadatayo ita ti napasamak idi  kadagiti Judio?’ Adda. Ngamin, arigna magmagnatayo iti “Dalan ti Kinasanto.” Karamantayo man kadagiti dinutokan ti espiritu wenno ‘sabsabali a karnero,’ masapul nga agtalinaedtayo iti “Dalan ti Kinasanto.” Dayta ti makatulong tapno agtultuloytayo nga agdaydayaw ken Jehova ita ken iti masanguanan inton iyegen ti Pagarian dagiti bendision. b (Juan 10:16) Manipud 1919 C.E., minilionen a lallaki, babbai, ken ubbing ti nangpanaw iti Babilonia a Dakkel, ti sangalubongan nga imperio ti ulbod a relihion, ken nangrugida a magna iti dayta a simboliko a dalan. Posible a maysaka kadakuada. Nupay naluktan dayta a dalan agarup 100 a tawenen ti napalabas, nangrugi a naisimpa dayta a kalsada ginasut a tawen sakbayna.

9. Maitunos iti Isaias 57:14, kasano a naisagana ti “Dalan ti Kinasanto”?

⁹ Para kadagiti Judio a pumanaw iti Babilonia, sinigurado ni Jehova a maikkat dagiti bangen. (Basaen ti Isaias 57:14.) Ti ngay met “Dalan ti Kinasanto” iti kaaldawantayo? Ginasut a tawen sakbay ti 1919, inusar ni Jehova dagiti lallaki a managbuteng kenkuana tapno tumulongda a mangsimpa iti dalan para kadagiti rummuar iti Babilonia a Dakkel. (Idilig ti Isaias 40:3.) Inaramidda ti napateg a trabaho a panagsagana—ti naespirituan a panangisimpa iti dalan—tapno inton agangay, makaruar dagiti napudno a tattao iti Babilonia a Dakkel ken makastrekda iti naespirituan a paraiso a nakaisublian ti nadalus a panagdaydayaw ken Jehova. Ania ti karaman iti daytoy a “panangisimpa iti dalan”? Usigentayo ti dadduma a naaramid a trabaho a panangisagana.

10-11. Kasano a nakatulong ti panagimprenta ken panagipatarus iti Biblia tapno maisaknap ti pannakaammo maipapan iti Biblia? (Kitaen met ti ladawan.)

¹⁰ Panagimprenta. Adu a tawen sakbay ti 1450, manomano a makopia ti Biblia. Nabayag nga aramiden dayta, isu a manmano dagiti kopia ti Biblia ken nakanginngina. Ngem idi naimbento ti movable type a pagimprentaan, nalaklakan ti agaramid kadagiti kopia ti Biblia ken agiwaras kadagita.

¹¹ Panagipatarus. Iti ginasut a tawen, ti Biblia ket kaaduanna a mabasa iti Latin, isu a dagiti laeng edukado a tattao ti makaawat iti dayta. Ngem idi umad-adun ti pagimprentaan, nagporsegi dagiti tattao a managbuteng iti Dios tapno ipatarusda ti Biblia kadagiti lengguahe dagiti ordinario a tattao. Ti isursuro dagiti papadi ket mabalin idin nga ikompara dagiti agbasbasa iti Biblia kadagiti talaga nga isursuro ti Biblia.

12-13. Mangted iti pagarigan no kasano a dagiti napasnek nga agad-adal iti Biblia idi maika-19 a siglo rinugianda nga ibutaktak dagiti ulbod nga isursuro dagiti relihion.

¹² Dagiti katulongan iti panagadal iti Biblia. Adu ti naammuan dagiti naannad nga agad-adal iti Biblia kadagiti nabasada iti Sao ti Dios. Impakaammoda dagita iti dadduma, isu a nakapungtot kadakuada ti adu a papadi. Kas pagarigan, idi maika-19 a siglo, adda dagiti napasnek a lallaki a nangrugi a mangipablaak kadagiti tract a nangibutaktak kadagiti ulbod nga isursuro dagiti relihion.

¹³ Idi agarup 1835, ni Henry Grew a managbuteng iti Dios ket nangipablaak iti tract a mangilawlawag iti kasasaad dagiti natay. Iti dayta a tract, inusarna ti Biblia a mangpaneknek a ti immortalidad ket sagut ti Dios, ken saantayo a nayanak nga addaan iti immortal a kararua, kas iti isursuro ti kaaduan a relihion. Idi 1837, ti ministro a ni George Storrs ket nakakita iti kopia dayta a tract bayat a nakalugan  iti tren. Binasana dayta ket nakombinsir nga adda nabirokanna a napateg a kinapudno. Inranudna ti naammuanna. Idi 1842, nangiparang iti agsasaruno a palawag iti makapainteres a tema a “Saludsod—Immortal Kadi Dagiti Nadangkes?” Dagiti insurat ni George Storrs ket dakkel ti naitulongna iti agtutubo idi a ni Charles Taze Russell.

14. Kadagiti ania a pamay-an a nagunggonaan ni Brother Russell ken ti kakaduana kadagiti napalabas a naespirituan a pannakaisimpa ti dalan? (Kitaen met ti ladawan.)

¹⁴ Kadagiti ania a pamay-an a nagunggonaan ni Brother Russell ken ti kakaduana kadagiti napalabas a naespirituan a pannakaisimpa ti dalan? Kadagiti panagadalda, nagusarda iti lexicon, concordance, ken nadumaduma a patarus ti Biblia a naisagana sakbay a rinugianda ti trabahoda. Nagunggonaanda met iti panag-research iti Biblia da Henry Grew, George Storrs, ken ti dadduma pay. Nakatulong ni Brother Russell ken ti kakaduana iti naespirituan a pannakaisimpa ti dalan idi nangaramidda iti adu a libro ken tract a nangilawlawag kadagiti pannursuro ti Biblia.

15. Ania dagiti napateg a napasamak idi 1919?

¹⁵ Idi 1919, nakalapsuten ti ili ti Dios iti Babilonia a Dakkel. Iti dayta a tawen, nangrugin nga agtrabaho ti “matalek ken masirib nga adipen.” Naintiempuan dayta ta mabalinen a magna dagiti napudno a tattao iti kaluklukat a “Dalan ti Kinasanto.” (Mat. 24:45-47) Gapu kadagiti matalek a “nangisimpa iti dalan” iti napalabas, dagiti tattao a nangrugin a magna iti dayta a kalsada ket mabalindan a maammuan ti ad-adu maipapan kadagiti panggep ni Jehova. (Prov. 4:18) Mabalinda metten ti agbiag maitunos kadagiti pagalagadan ni Jehova. Saan nga ekspektaren ni Jehova a mamimpinsan nga agbalbaliw ti ilina. Imbes ketdi, in-inut a paspasudienna ti ilina. (Kitaen ti kahon nga “ In-inut a Paspasudien ni Jehova ti Ilina.”) Kasta unay ti rag-otayo inton maparagsaktayo ti Diostayo iti amin nga aramidentayo!—Col. 1:10.

16. Manipud 1919, ania a panangmantener ti maar-aramid iti “Dalan ti Kinasanto”? (Isaias 48:17; 60:17)

¹⁶ Kasapulan ti amin a kalsada ti regular a panangmantener. Manipud 1919, agtultuloy a masimsimpa ti “Dalan ti Kinasanto” tapno ad-adu pay a tattao ti makapanaw iti Babilonia a Dakkel. Nangrugin nga agtrabaho ti kadutdutok a matalek ken masirib nga adipen. Idi 1921, impablaakda ti katulongan iti panagadal iti Biblia a nairanta para kadagiti agdadamo a mangammo kadagiti kinapudno iti Biblia. Dayta a publikasion ket ti The Harp of God. Idi agangay, dandani innem a milion a kopia iti 36 a lengguahe ti naiwaras ket adu ti nakaammo iti kinapudno gapu iti dayta. Iti nabiit pay, naipaay kadatayo ti Agbiagka a Naragsak iti Agnanayon! a nagpintas ken baro a publikasion a pangyadal iti Biblia. Bayat ti maudi nga al-aldaw, us-usaren ni Jehova ti organisasionna tapno agtultuloy a mangipaay iti naespirituan a taraon a tumulong kadatayo amin nga agtultuloy a magna iti “Dalan ti Kinasanto.”—Basaen ti Isaias 48:17; 60:17.

17-18. Pangiturongan kadatayo ti “Dalan ti Kinasanto”?

¹⁷ Nalabit maibagatayo a no adda agpayadal iti Biblia, adda gundawayna a magna iti “Dalan ti Kinasanto.” Ababa laeng a distansia ti daliasaten ti dadduma ket kalpasanna, suminadan iti kalsada. Determinado met ti dadduma nga agtultuloy nga agdaliasat iti dayta agingga a makadanonda iti destinasionda. Ania dayta a destinasion?

¹⁸ Para kadagidiay addaan namnama nga agbiag idiay langit, ti “Dalan ti Kinasanto” ti mangiturong kadakuada iti “paraiso ti Dios” idiay langit. (Apoc. 2:7) Para kadagidiay addaan namnama nga agbiag ditoy daga, dayta a kalsada ti mangiturong kadakuada iti kinaperpekto iti ngudo ti 1,000 a tawen. No agdaldaliasatka iti dayta a kalsada ita, dika tumaltaliaw ken dimo pampanawan dayta agingga a mairingpasmo ti panagdaliasatmo nga agturong idiay baro a lubong! Ikarkararagmi a “natalged koma ti panagdaliasatmo.”