1, 2. (a) Ania ngata ti biagtayo no awan ti Biblia? (b) Kaano a mas magunggonaantayo iti Sao ti Dios?

ANIA ngata ti biagmo ita no awan ti Biblia? Awan la ketdi ti masarakam a nasayaat a balakad a kasapulam iti kada aldaw. Awan ti makapnek a sungbat kadagiti saludsodmo maipapan iti Dios, iti biag, ken iti masanguanan. Ken saanmo a maammuan ti pannakilangen ni Jehova kadagiti tattao idi un-unana.

² Imbag laengen ta saan a kasta ti situasiontayo. Inted kadatayo ni Jehova ti Saona, ti Biblia. Ken impasiguradona nga agtalinaed ti Saona iti agnanayon. Inadaw ni apostol Pedro ti sasao iti Isaias 40:8. Saan a ti Biblia ti mismo a tuktukoyenna, ngem agaplikar met dayta iti mensahe ti Biblia. (Basaen ti 1 Pedro 1:24, 25.) Siempre, mas mabenepisiarantayo iti Biblia no mabasatayo dayta iti lengguahe a maawatantayo a naimbag. Nabayagen a nabigbig dayta dagiti mangipatpateg iti Sao ti Dios. Iti ginasgasut a tawen, inkagumaan nga impatarus ken inwaras dagiti nasingpet a tattao ti Biblia uray no narigat dayta no dadduma. Maitunos ti tarigagayda iti pagayatan ti Dios a “maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Ania ti adalentayo iti daytoy nga artikulo? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

 ³ Adalentayo iti daytoy nga artikulo dagiti pagarigan no kasano a nalasatan ti Sao ti Dios ti (1) panagbalbaliw ti lengguahe, (2) impluensia ti gobierno iti lengguahe a gagangay a maus-usar, ken (3) panangbusor iti pannakaipatarus ti Biblia. Ania ti masursurotayo iti daytoy a panagadal? Paunegenna ti panangipategtayo iti Sao ti Dios. Patibkerenna pay ti ayattayo iti Autor ti Biblia, daydiay nangted iti dayta para iti pagsayaatantayo.—Mik. 4:2; Roma 15:4.

4. (a) Kasano nga agbalbaliw ti lengguahe iti panaglabas ti panawen? (b) Ania ti mangipakita nga awan ti lengguahe a pabpaboran ti Dios, ket ania ti riknam iti dayta?

⁴ Iti panaglabas ti tawen, agbalbaliw ti lengguahe. Mabalin a dakkelen ti nagbaliwan ti kaipapanan dagiti sasao. Baka adda dagiti mapanunotmo a sasao iti lengguahem a nagbalbaliwen ti kaipapananna. Kasta met laeng iti Hebreo ken Griego, ti lengguahe a nausar iti pannakaisurat ti dandani intero a Biblia. Dakkelen ti nakaidumaan ti Hebreo ken Griego a lengguahe ita iti Hebreo ken Griego a lengguahe idi tiempo ti Biblia. Gapuna, dagiti mayat a mangtarus iti Sao ti Dios—uray dagiti makaammo iti moderno a Hebreo wenno Griego—ket masapul a basaenda dayta iti lengguahe a maawatanda. Adda dagiti agkuna a masapul nga adalenda ti nagkauna a Hebreo ken Griego tapno mabasada ti Biblia iti orihinal a lengguahe. Ngem mabalin a saanda unay a mabenepisiaran iti dayta a kas iti namnamaenda. * Imbag laengen ta naipatarusen ti intero a Biblia wenno ti dadduma a pasetna iti dandani 3,000 a lengguahe. Nalawag a kayat ni Jehova a mabenepisiaran iti Saona ti “tunggal nasion ken tribu ken pagsasao ken ili.” (Basaen ti Apocalipsis 14:6.) Saan kadi nga ad-adda pay nga umasideg ti riknam iti naayat ken di mangidumduma a Dios gapu iti dayta?—Ara. 10:34.

5. Apay a nagbalin a napateg ti King James Version?

⁵ No kasano nga agbalbaliw dagiti lengguahe iti panaglabas ti tawen, kasta met laeng dagiti lengguahe a nakaipatarusan ti Biblia. Ti maysa a patarus ti Biblia a nalaka idi a maawatan ket mabalin a saan unay a maawatan itan. Alaentayo a pagarigan ti maysa nga Ingles a patarus ti Biblia. Damo a nairuar ti King James Version idi 1611. Dayta ti nagbalin a kalatakan nga Ingles a Biblia, ket nagdakkel ti nagbalin nga impluensiana iti lengguahe nga Ingles. * Nakadkadlaw a manmano laeng a nagparang ti nagan ti Dios iti King James Version. Inusarna ti “Jehova” iti sumagmamano a bersikulo, ket inusarna met ti sao nga “APO” iti dadakkel a letra iti dadduma a bersikulo ti Hebreo a Kasuratan nga orihinal a nagparangan ti nagan ti Dios. “APO” met laeng a dadakkel a letra ti nausar iti dadduma a bersikulo ti Kristiano a Griego a Kasuratan kadagiti naud-udi a nayimprenta. Ipakita dagita a binigbig ti King James Version ti talaga a pakasarakan ti nagan ti Dios iti Griego a Kasuratan, wenno maaw-awagan iti Baro a Tulag.

6. Apay nga agyamantayo gapu iti Baro a Lubong a Patarus?

⁶ Nupay kasta, adu a sasao iti King James Version ti saanen a maawatan iti panaglabas ti ginasut a tawtawen. Kasta met laeng kadagiti nagkauna a patarus ti Biblia iti  dadduma a lengguahe. Saantayo kadi ngarud a maragsakan ta adda Bibliatayo a Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan a nagusar iti moderno a lengguahe? Magun-odan daytoy a patarus iti intero wenno dadduma a pasetna iti nasurok a 150 a lengguahe. Gapu iti dayta, adu a tattao ita ti makabasa iti dayta. Gapu kadagiti nalawag a sasao a nausar, dumanon iti pusotayo ti Sao ti Dios. (Sal. 119:97) Kapatgan iti amin, insubli ti Baro a Lubong a Patarus ti nagan ti Dios iti umiso a lugarna iti Kasuratan.

7, 8. (a) Apay nga adu a Judio idi maikatlo a siglo B.C.E. ti saan a makaawat iti Hebreo a Kasuratan? (b) Ania ti Greek Septuagint?

⁷ Adda met dagiti panawen a gapu iti gobierno, nagbaliw ti gagangay a maus-usar a lengguahe. Ania ti inaramid ti Dios tapno sigurado a maawatan latta dagiti tattao ti Saona? Makatulong dagiti pasamak iti naglabas tapno maammuantayo ti sungbat. Israelita, wenno Judio dagiti nagsurat kadagiti umuna a 39 a libro ti Biblia. Isuda ti immuna a ‘nakaitalkan dagiti sagrado a pammakdaar ti Dios.’ (Roma 3:1, 2) Ngem idi maikatlo a siglo B.C.E., adu a Judio ti saanen a makaawat iti lengguahe a Hebreo. Apay? Gapu ta pinalawa ni Alexander the Great ti sakup ti Imperio ti Grecia. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Idi limmawa dayta nga imperio, Griego ti nagbalinen a gagangay a lengguahe ti adu nga umilina, agraman dagiti Judio a naiwarawara iti adu a lugar iti dayta nga imperio. Ngem idi immadun dagiti Judio nga agsasao iti Griego, narigrigaten a maawatan ti kaaduan kadakuada ti Hebreo a Kasuratan. Ania ti solusion?

⁸ Idi dandani katengngaan ti maikatlo a siglo B.C.E., naipatarus iti Griego manipud iti Hebreo ti umuna a lima a libro ti Biblia. Nalpas ti pannakaipatarus ti dadduma pay a libro ti Hebreo a Kasuratan idi maikadua a siglo B.C.E. Naawagan ti pakabuklan dagita a libro kas Greek Septuagint. Ti Septuagint ti immuna a pagaammo a naisurat a patarus ti intero a Hebreo a Kasuratan.

9. (a) Ania ti naaramidan ti Septuagint ken ti dadduma pay a nagkauna a patarus kadagiti agbasbasa iti Sao ti Dios? (b) Ania ti paboritom a teksto iti Hebreo a Kasuratan?

⁹ Adu ti naitulong ti Septuagint tapno mabasa dagiti Judio a Griego ti lengguahena ken ti dadduma a tattao ti Hebreo a Kasuratan. Naragsakanda la ketdi idi mangngeg wenno mabasada ti Sao ti Dios iti lengguahe nga us-usarendan! Idi agangay, naipatarus met ti dadduma a libro ti Biblia kadagiti sabali pay a lengguahe a gagangay a maus-usar, a kas iti Syriac, Gothic, ken Latin. No adalen idi dagiti tattao ti Nasantuan a Sursurat iti lengguahe a maawatanda, sigurado nga adda dagiti nagbalin a paboritoda a paset dayta, a kas met laeng kadatayo ita. (Basaen ti Salmo 119:162-165.) Talaga a nagtalinaed ti Sao ti Dios uray no nagbalbaliw dagiti lengguahe a gagangay a maus-usar.

10. Apay a dandani awan Biblia ti kaaduan a tattao idi panawen ni John Wycliffe?

¹⁰ Adda dagiti panawen nga imparit dagiti nangato nga agtuturay a maaddaan iti Biblia dagiti ordinario a tattao. Ngem adda dagiti nasingpet a tattao a saan a nangipalubos a mapasamak dayta. Kas pagarigan, kitaentayo ti inaramid ti maysa a teologo idi maika-14 a siglo a ni John Wycliffe. Talaga a patienna a masapul a mabenepisiaran ti amin iti Sao ti Dios. Ngem dandani awan idi ti Biblia dagiti ordinario a tattao idiay England. Apay? Nakanginngina ti Biblia idi ta manomano a nakopia dayta ken  nagastos ti pannakaaramidna. Maysa pay, saan nga ammo ti kaaduan a tattao ti agbasa. Siempre, mabalin nga adda nangnangngegda idin a linaon ti Biblia no mapanda makimisa. Ngem saan a masigurado no naawatanda dagita ta Latin ti maus-usar a Biblia ti Simbaan (ti Vulgate). Ken kadagidi a panawen, saanen a pulos a maawatan dagiti ordinario a tattao dayta a lengguahe! Kasano ngarud a maalada dagiti napateg a kinabaknang a linaon ti Biblia?—Prov. 2:1-5.

11. Ania ti nagbalin nga epekto ti Wycliffe Bible?

¹¹ Idi 1382, naaramid ti Ingles a patarus ti Biblia a naawagan iti Wycliffe Bible. Alisto a nagwaras dayta kadagiti pasurot ni Wycliffe. Kayat dagiti manangaskasaba a maaw-awagan Lollards a maipasagepsep ti Sao ti Dios iti puso ken panunot dagiti ordinario a tattao isu a nagnagnada a nangipakaammo iti dayta kadagiti bario iti intero nga England. Masansan a mangibasa idi dagiti Lollards kadagiti bersikulo iti Wycliffe Bible kadagiti makasabaanda ken mangibatida kadagiti naisurat a bersikulo. Nagdakkel ti naitulong ti sakripisioda tapno aginteres manen dagiti tattao iti Sao ti Dios.

12. Ania ti inaramid dagiti lider ti relihion ken Wycliffe ken ania ti reaksionda kadagiti inaramidna?

¹² Ania ti reaksion dagiti lider ti relihion? Ginurada ni Wycliffe, ti Bibliana, ken dagiti pasurotna. Indadanes dagiti lider ti relihion dagiti Lollards ken pinerdida ti amin a Wycliffe Bible a masarakanda. Uray no natay idin ni Wycliffe, naideklara latta kas kumonkontra iti Simbaan. Siempre, saandan a madusa ti natay a tao. Ngem kinali dagitoy a lider ti relihion dagiti tulang ni Wycliffe ken pinuoranda, sa imbellengda ti dapona iti karayan a Swift. Ngem saan a napasardeng ti Simbaan ti panagwaras ti Sao ti Dios kadagiti mayat a mangbasa ken mangtarus iti dayta. Iti simmaruno a ginasut a tawen, adu a taga-Europe ken dadduma pay a pagilian iti lubong ti nangikagumaan a mangipatarus ken mangiwaras iti Biblia para iti pagsayaatan dagiti ordinario a tattao.

13. Ania ti masiguradotayo, ken kasano a patibkeren dayta ti pammatitayo?

¹³ Saan nga ipapan dagiti Kristiano a direkta nga impaipatarus ti Dios ti Septuagint, Wycliffe Bible, King James Version,  wenno dadduma pay a patarus. Ngem no adalentayo ti pakasaritaan dagitoy ken ti dadduma pay a patarus ti Biblia, daytoy ti paneknekanda: Kas iti inkari ni Jehova, nakapagtalinaed ti Saona. Saan kadi a patibkeren dayta ti pammatim a matungpalto met ti amin a dadduma pay nga inkari ni Jehova?—Jos. 23:14.

14. Kasano a paunegen ti Sao ti Dios ti panagayattayo kenkuana?

¹⁴ Malaksid a tumibker ti pammatitayo, umuneg pay ti panagayattayo ken Apo Jehova no adalentayo dagiti nalasatan ti Biblia. * Ngamin, apay koma pay la nga intedna kadatayo ti Saona? Ken apay nga impasiguradona nga agtalinaed dayta? Gapu ta ay-ayatennatayo, ken kayatnatayo nga isuro para iti pagsayaatantayo. (Basaen ti Isaias 48:17, 18.) Rumbeng laeng ngarud a subadantayo ti ayat ni Apo Jehova babaen ti panangayattayo met kenkuana ken panagtulnogtayo kadagiti bilinna.—1 Juan 4:19; 5:3.

15. Ania ti adalentayo iti sumaruno nga artikulo?

¹⁵ Makunatayo ngarud a gapu ta ipatpategtayo ti Sao ti Dios, kayattayo ti talaga a mabenepisiaran iti dayta. Ania ti aramidentayo tapno adu ti masursurotayo iti panagbasatayo iti Biblia? Iti ministeriotayo, ania ti makatulong tapno maiturongtayo ti atension dagiti tattao iti Biblia? Ania ti aramiden dagiti agisursuro iti plataporma tapno maisentro iti Kasuratan ti isursuroda? Kitaentayo ti sungbat dagita iti sumaruno nga artikulo.