1, 2. (a) Ania ti napateg a sursuruentayo, ken apay? (b) Ania ti adalentayo iti daytoy nga artikulo?

KAS pudno a Kristiano, masapul a nalaingtayo a mangilasin iti umiso nga impormasion ken mangaramid iti umiso a konklusion. (Prov. 3:21-23; 8:4, 5) No ditay sursuruen daytoy, naglaka laeng nga impluensiaan ni Satanas ken ti lubongna ti panagpampanunottayo. (Efe. 5:6; Col. 2:8) Siempre, umiso ti konklusiontayo no umiso dagiti detalye nga ammotayo. Kuna ti Proverbio 18:13 a “no ti asinoman sumungbat iti maysa a banag sakbay a mangngegna, kinamaag dayta iti biangna ken maysa a pannakaipababa.”

² Iti daytoy nga artikulo, pagsasaritaantayo ti dadduma a problema iti panangammo iti umiso nga impormasion ken panangaramid iti umiso a konklusion. Ammuentayo met dagiti makatulong a prinsipio ken pagarigan iti Biblia tapno ad-adda a mailasintayo ti umiso nga impormasion.

3. Apay a masapul nga iyaplikartayo ti prinsipio ti Biblia iti Proverbio 14:15? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.)

³ Nakaad-adu ita ti paggapgapuan ti impormasion. Di agpatpatingga ti nagadu nga ideya kadagiti website iti Internet, telebision, ken iti dadduma pay a kita ti media. Adu met a tattao  ti malayus iti e-mail, teks, ken damag manipud kadagiti gagayyem ken am-ammoda. Gapu ta gagangay ita ti inggagara a panagiwaras iti di umiso nga impormasion ken panangtiritir iti kinapudno, masapul nga agannadtayo ken ilasintayo no umiso ti madamdamagtayo. Ania a prinsipio ti Biblia ti makatulong kadatayo? Kuna ti Proverbio 14:15: “Ti asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao, ngem daydiay nasaldet [wenno, masirib] utobenna dagiti addangna.”

4. Ania ti maitulong ti Filipos 4:8, 9 iti panagpilitayo iti basaentayo, ken apay a nagpateg ti umiso nga impormasion? (Kitaen met ti kahon a “ Dadduma a Makatulong Tapno Maammuan ti Umiso nga Impormasion.”)

⁴ Tapno umiso ti desisiontayo, kasapulantayo ti mapagtalkan nga impormasion. Isu a masapul a pilientayo a naimbag ti basbasaentayo. (Basaen ti Filipos 4:8, 9.) Ditay koma ibusen ti tiempotayo a mangkita kadagiti kuestionable a news site iti Internet wenno di nakompirma a report a maiwarwaras iti e-mail. Nangnangruna a liklikantayo dagiti website nga us-usaren dagiti apostata. Panggepda a dadaelen ti ili ti Dios ken tiritiren ti kinapudno. Saan a nasayaat ti desision no di mapagtalkan ti impormasion. Dimo koma ipagarup a saan a maapektaran ti panunot ken pusom iti mangallilaw nga impormasion.​—1 Tim. 6:20, 21.

5. Ania ti di umiso a naipadamag kadagiti Israelita, ken ania ti epektona kadakuada?

⁵ Pagdaksantayo no patientayo ti ulbod a report. Kas pagarigan, kitaentayo ti napasamak idi tiempo ni Moises idi dakes ti impadamag ti 10 kadagiti 12 nga espia a naibaon iti Naikari a Daga. (Num. 13:25-33) Gapu iti agsobsobra ken nakabutbuteng nga impadamagda, namimpinsan a naupay ti ili ni Jehova. (Num. 14:1-4) Apay a kasta ti reaksionda? Mabalin a pinanunotda a husto ti dakes a report gapu ta dayta ti impadamag ti ad-adu nga espia. Saanda a pinati ti nasayaat a report ti mapagtalkan a lallaki a da Josue ken Caleb. (Num. 14:6-10) Imbes nga ammuenda no ania ti umiso ken agtalekda ken Jehova, pinatida ketdi ti dakes a report. Anian a kinamaag!

6. Apay a saantayo koma a masdaaw no makangngegtayo kadagiti makapakigtot a damag maipapan iti ili ni Jehova?

⁶ Masapul a nangnangruna nga agannadtayo no adda madamagtayo a report maipapan iti ili ni Jehova. Laglagipentayo nga ak-akusaran ni Satanas dagiti matalek nga adipen ti Dios. (Apoc. 12:10) Gapuna, impakdaar ni Jesus a dagiti bumusbusor ‘siuulbod a sawendanto ti tunggal kita ti nadangkes a banag’ maipapan kadatayo. (Mat. 5:11) No ibilangtayo a serioso dayta a pakdaar, saantayo a masdaaw no makangngegtayo kadagiti makapakigtot a damag maipapan iti ili ni Jehova.

7. Sakbay nga agi-send-tayo iti e-mail wenno teks, ania ti masapul a panunotentayo?

⁷ Magusgustuam kadi ti agi-send iti e-mail ken teks kadagiti gagayyem ken am-ammom? No wen, baka mariknam a kaslaka iti reporter a masapul a sika ti umuna a mangipadamag iti makapagagar nga estoria no adda makitam a kabbaro a nairuar nga estoria iti news media wenno no adda mangngegmo a kapadasan. Ngem sakbay nga i-send-mo dayta a teks wenno e-mail, isaludsodmo iti bagim: ‘Siguradoak kadi a husto ti impormasion nga iwarasko? Talaga kadi nga umiso a detalye ti ammok?’ No saanka a sigurado, baka dimo madmadlaw nga agiwarwaraskan iti ulbod nga impormasion kadagiti kakabsat. No agduaduaka, talmegam ti delete, imbes a ti send.

8. Ania ti inaramid dagiti bumusbusor iti dadduma a pagilian, ken kasano a ditay madmadlaw a tultulongantayo ida?

⁸ Adda pay pagdaksan ti dagus a panagi-send iti e-mail ken teks. Iti dadduma a pagilian,  maparparitan wenno adda restriksion ti trabahotayo. Mabalin nga igagara dagiti bumusbusor ti agiwaras kadagiti report tapno butbutngendatayo wenno dadaelenda ti panagtalektayo iti maysa ken maysa. Kitaentayo ti napasamak iti dati a Soviet Union. Impadamag ti secret police, pagaammo kas KGB, a trinaidor kano ti dadduma a prominente a kakabsat ti ili ni Jehova. * Adu ti namati iti dayta nga ulbod a damag isu a simminada iti organisasion ni Jehova. Anian a makapaladingit! Imbag laengen ta adu ti nagsubli idi agangay. Ngem saanen a nagsubli ti dadduma. Narba ti pammatida. (1 Tim. 1:19) Kasano a maliklikantayo dayta? Saanka nga agiwarwaras iti negatibo wenno di nakompirma a report. Saanka koma nga alisto a mamatpati. Siguraduem nga umiso dagiti impormasion.

9. Ania pay ti maysa a mangparigat iti panangammo iti umiso nga impormasion?

⁹ Narigat ti makaaramid iti umiso a konklusion no kagudua laeng ti agpayso iti report wenno di kompleto ti impormasion. Ti estoria a 10 a porsiento laeng a pudno ket 100 a porsiento a di mapagtalkan. Ania ti aramidentayo tapno saantayo a maallilaw kadagiti kasta nga estoria?​—Efe. 4:14.

10. Apay a dandani ginubat dagiti Israelita dagiti kakabsatda, ken kasano a naliklikan dayta?

¹⁰ Kitaentayo ti napasamak kadagiti Israelita nga aggigian idi iti makinlaud a bangir ti Karayan Jordan idi tiempo ni Josue. (Jos. 22:9-34) Nadamagda a dagiti Israelita iti makindaya a bangir ti Jordan (dagiti tribu da Ruben ken Gad ken ti kagudua ti tribu ni Manases) nangibangonda iti nakadakdakkel nga altar iti asideg ti Jordan. Pudno dayta a paset ti damag. Gapu ta saan a kompleto ti impormasion, pinanunot dagiti adda iti makinlaud a bangir ti Jordan a nagrebelde ken Jehova dagiti kakabsatda nga adda iti makindaya a bangir ti karayan, isu a nagsaganada a manggubat kadakuada. (Basaen ti Josue 22:9-12.) Imbag laengen ta sakbay nga aramidenda dayta, nangibaonda kadagiti mapagtalkan a lallaki a mangammo iti agpaypayso a kasasaad. Ania ti naammuanda? Ti altar nga imbangon dagiti tribu da Ruben ken Gad ken ti kagudua ti tribu  ni Manases ket saan a pagidatonan no di ket pakalaglagipan. Naibangon dayta tapno maammuan dagiti sumaruno a henerasion a matalekda met idi nga adipen ni Jehova. Napalalo la ketdi ti yaman dagidiay nga Israelita ta saanda a pinapatay dagiti kakabsatda gapu iti saan a kompleto nga impormasion no di ket inammoda nga umuna dagiti detalye!

11. (a) Kasano a nagbalin ni Mefiboset a biktima iti di kinahustisia? (b) Kasano koma a naliklikan dayta ni David?

¹¹ Kas indibidual, mabalin a mabiktimatayo met iti di kinahustisia gapu iti maiwarwaras a di kompleto nga impormasion maipapan kadatayo. Kitaentayo ti napasamak kada Ari David ken Mefiboset. Impakita ni David ti kinaparabur ken kinamanangngaasina ken Mefiboset babaen ti panangisublina kenkuana ti amin a daga ni lolona a Saul. (2 Sam. 9:6, 7) Ngem idi agangay, adda naidanon ken David a negatibo a report maipapan ken Mefiboset. Nagdesision ni David nga itedna iti sabali ti amin a daga ni Mefiboset a saanna man laeng a kinompirma ti nadamagna. (2 Sam. 16:1-4) Idi nakasaritana ni Mefiboset, nabigbigna ti kamalina ket insublina ti sumagmamano a daga ni Mefiboset. (2 Sam. 19:24-29) Ngem naliklikan koma daytoy a kinaawan hustisia no inammo ni David no husto ti naipadamag kenkuana imbes a sidadarasudos a nagdesision.

12, 13. (a) Ania ti inaramid ni Jesus idi pinadakesda? (b) Ania ti maaramidantayo no adda nagiwaras iti pammadakes maipapan kadatayo?

¹² Ngem kasanon no biktimaka iti pammadakes? Napadasan dayta da Jesus ken Juan a Mammautisar. (Basaen ti Mateo 11:18, 19.) Ania ti inaramid ni Jesus idi siuulbod a naakusaran? Saanna nga inusar ti amin a tiempo ken pigsana a nangidepensa iti bagina. Imbes ketdi, imbagana kadagiti tattao nga ammuenda ti agpaypayso​—dagiti inaramid ken insurona. Kas kinuna ni Jesus, “ti kinasirib mapaneknekan a nalinteg babaen iti ar-aramidna.”​—Mat. 11:19.

¹³ Adda nagpateg a masursurotayo iti daytoy. No dadduma, mabalin nga adda negatibo wenno di nainkalintegan a maibaga dagiti tattao maipapan kadatayo. Mabalin a tarigagayantayo ti hustisia ket kayattayo ti agtignay a mangdalus iti reputasiontayo. Ngem adda maaramidantayo. No adda nagiwaras iti pammadakes maipapan kadatayo, ipakitatayo koma iti aramidtayo a saan a husto dayta. Kas ipakita ti ulidan ni Jesus, ti Nakristianuan a kababalintayo ti mangpaneknek a saan nga agpaypayso ti akusasionda kadatayo.

14, 15. Kasano nga agbalin a problema ti panagtalektayo iti pannakaawattayo?

¹⁴ Saan laeng a ti panangammo iti mapagtalkan nga impormasion ti mangparigat iti panagaramidtayo iti umiso a konklusion. Dakkel pay ti epekto ti kinaimperpektotayo. No ngay dinekdekadan a matalektayo nga agserserbi ken Jehova? Mabalin a nataenganen ti panagpampanunot ken pannakaawattayo. Baka resrespetuendatayo gapu ta nasayaat ti panagdesisiontayo. Ngem posible kadi nga agbalin a silo daytoy?

¹⁵ Wen, no sobra ti panagtalektayo iti pannakaawattayo. No kasta, baka ti emosion ken personal nga opiniontayo ti mangdiktar iti panagpampanunottayo. Mabalin nga ipapantayo a maawatantayo ti maysa a situasion uray no saantayo pay nga ammo ti amin a detalye. Delikado dayta! Nalawag nga ipakdaar ti Biblia a saantayo nga agtalek iti bukodtayo a pannakaawat.​—Prov. 3:5, 6; 28:26.

16. Iti nadakamat a pagarigan, ania ti napasamak iti maysa a restawran, ken ania ti dagus nga impapan ni Tom?

¹⁶ Daytoy ti maysa a pagarigan a posible a  mapasamak dayta: Ipapantayo nga iti maysa a rabii, adda iti restawran ti maysa nga adun ti kapadasanna a panglakayen a ni Tom. Nakigtot idi nakitana ti padana a panglakayen a ni John iti sabali a lamisaan ket adda kaduana a babai ngem saanna nga asawa. Nadlaw ni Tom nga agkinkinnatawada, maragragsakanda nga agtungtungtong, ken naginnarakupda pay. Ad-adda a nadanagan ket napanunotna: ‘Agdiborsionto ngata da John ken baketna? Anianto ti mapasamak ken baketna? Dagiti ngay annakda?’ Addan dagiti kasta a nasakit a pasamak a nakita ni Tom. Ania ngata ti nariknam no sika ti nakakita iti dayta nga eksena?

17. Iti nadakamat a pagarigan, ania ti naammuan ni Tom, ken ania ti masursurotayo iti daytoy?

¹⁷ Ngem aguray. Pinanunot ni Tom a saan a matalek ni John ken baketna, ngem ammona kadi ti amin a detalye? Iti dayta met la a rabii, timmawag ken John ket nabang-aran idi naammuanna a kabsat gayam ni John ti babai. Bimmisita laeng ti kabsatna ta adun a tawen a dida nagkitkita. Gapu ta dumagas laeng ti kabsat ni John ken saan a makapagbayag, nagkitada lattan iti restawran ngem di nakapan ni baketna. Imbag laengen ta saan nga inwaras ni Tom ti di umiso a konklusionna. Ania ti maadaltayo? Uray kasano kaadu ti kapadasantayo nga agserserbi ken Jehova, masapul nga ammuentayo ti amin a detalye sakbay nga agkonklusiontayo.

18. Kasano nga agbalin a di umiso ti konklusiontayo no adda ditay katunosan a kabsat?

¹⁸ Ti sabali pay a mangparigat iti umiso a panangusigtayo iti bambanag ket no adda ditay katunosan a kabsat iti kongregasion. No kanayon a pampanunotentayo ti ditay nagtunosan, mabalin a pagsuspetsaantayo ti kabsat. Isu a no adda negatibo a madamagtayo maipapan kenkuana, posible a patientayo a dagus. Ania ti maadaltayo? No nasakit ti nakemtayo iti maysa a kabsat, makaaramidtayo iti di umiso a konklusion a saan a naibatay iti kinapudno. (1 Tim. 6:4, 5) Maliklikantayo dayta no ditay ipalubos nga agramut ti apal ken imon iti pusotayo. Imbes nga agpakontroltayo kadagiti kasta a dakes a rikna, bigbigentayo koma nga obligasiontayo nga ayaten dagiti kakabsattayo ken naimpusuan a pakawanen ida.​—Basaen ti Colosas 3:12-14.

19, 20. (a) Ania dagiti prinsipio ti Biblia a makatulong tapno mailasintayo no umiso ti impormasion? (b) Ania ti adalentayo iti sumaruno nga artikulo?

¹⁹ Saan a nalaka ita nga ilasin ti umiso nga impormasion ta nagadu ti impormasion a saan a mapagtalkan, nalaokan dagiti report iti kinaulbod, ken imperpektotayo. Ania ti makatulong? Masapul nga ammuen ken iyaplikartayo dagiti prinsipio ti Biblia. Ti maysa kadagita a prinsipio ket kinamaag ken nakababain no sumungbattayo a ditay pay nangngeg ti amin a detalye. (Prov. 18:13) Ipalagip kadatayo ti sabali pay a prinsipio ti Biblia a ditay koma patien lattan ti amin a sao a mangngegtayo. (Prov. 14:15) Ken uray kasano kaadun ti kapadasantayo iti panagserbi ken Jehova, masapul nga agannadtayo tapno ditay agtalek iti bukodtayo a pannakaawat. (Prov. 3:5, 6) Protektarandatayo dagiti prinsipio ti Biblia no usarentayo dagiti impormasion kadagiti mapagtalkan a material tapno agaramidtayo iti umiso a konklusion ken desision.

²⁰ Ngem adda pay sabali a problema: Ti tendensiatayo a manghusgar sigun laeng iti makitatayo. Iti sumaruno nga artikulo, ammuentayo ti dadduma a gagangay a situasion a maaramidtayo dayta ken kitaentayo dagiti makatulong tapno maliklikantayo dagita.