Ammoyo Kadi?
Agpayso kadi a nagbiag idi ni Mardokeo?
NAPATEG ti akem ti Judio a ni Mardokeo kadagiti pasamak iti Ester a libro ti Biblia. Maysa isuna a Judio a naipanaw iti nakayanakanna a lugar a nagtrabaho iti palasio ti ari ti Persia. Napasamak dayta idi rugrugi ti maikalima a siglo B.C.E., “idi kaaldawan ni [Ari] Ahasuero.” (Adu ti mamati ita a dayta nga ari ket ni Xerxes I.) Gapu ken Mardokeo, nalapdan ti plano a panangpapatay iti ari. Kas panagyaman ti ari, pinadayawanna ni Mardokeo. Idi natayen ni Haman a bumusbusor ken Mardokeo ken iti dadduma pay a Judio, ti ari inapointaranna ni Mardokeo kas primero ministro. Gapu iti dayta a posision ni Mardokeo, nangaramid iti bilin a nanglapped iti pannakapapatay ti amin a Judio iti Imperio ti Persia.—Ester 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.
Sigun iti dadduma a historiador iti rugrugi ti maika-20 a siglo, estoria laeng kano ti Ester a libro ti Biblia ken saan nga agpaypayso ni Mardokeo. Ngem idi 1941, nakakita dagiti arkeologo iti posible nga ebidensia a mangpaneknek nga agpaypayso ti ibagbaga ti Biblia maipapan ken Mardokeo. Ania ti nakitada?
Dagiti researcher wenno managsirarak ket nakadiskobre iti Persiano a cuneiform a nakaisuratan ti nagan a Marduka (Mardokeo iti Iloko). Nagtrabaho idi daytoy a lalaki kas administrador, posible a maysa nga accountant, idiay Susan. Imbaga ni Arthur Ungnad, a maysa nga eksperto maipapan iti historia iti Daya, a daytoy pay laeng a cuneiform “ti dokumento a pakabasaan iti Mardokeo malaksid iti nadakamat iti Biblia.”
Manipud idi imbaga dayta ni Ungnad, rinibu pay a cuneiform manipud iti Persia ti impatarus dagiti eskolar. Karaman kadagita dagiti tapi wenno tablet iti Persepolis a naala kadagiti rebba ti Treasury nga asideg iti pader ti siudad. Dagita a tapi ket manipud pay idi agturturay ni Xerxes I. Naisurat dagita iti lengguahe nga Elamita ken mabasa kadagita ti sumagmamano a nagan nga adda met iti libro nga Ester. a
Ti nagan a Mardokeo (Marduka) a makita kadagiti cuneiform iti Persia
Dinakamat ti dadduma a tapi iti Persepolis ti nagan a Marduka, a nagserbi kas sekretario ti ari iti palasio ti Susan bayat ti panagturay ni Xerxes I. Adda tapi a mangibagbaga a ni Marduka ket maysa nga agipatpatarus. Maitunos dayta iti deskripsion ti Biblia maipapan ken Mardokeo. Nagtrabaho kas opisial iti palasio ni Ari Ahasuero (Xerxes I) ken makasao iti di kumurang a dua a lengguahe. Kanayon idi a nakatugaw ni Mardokeo iti ruangan ti palasio ti ari idiay Susan. (Ester 2:19, 21; 3:3) Dayta a ruangan ti palasio ket dakkel a pasdek a pagtrabtrabahuan dagiti opisial ti palasio.
Makapainteres ti panagpada ti Marduka a nadakamat kadagiti tapi ken ti Mardokeo a dinakamat ti Biblia. Nagbiagda iti agpada a tiempo ken lugar. Parehoda met a nagbalin nga opisial ti palasio. Ipakita amin dagita nga impormasion a ti Marduka a nadiskobre ti arkeolohia ket mabalin a ti met laeng Mardokeo a dinakamat ti libro nga Ester.
a Idi 1992, nagsurat iti maysa nga artikulo ni Professor Edwin M. Yamauchi maipapan iti 10 a nagan manipud iti sursurat iti Persepolis a mabasa met iti libro nga Ester.
