1-2. Ania ti nagdumaan ti dua nga ari a da Ahab ken Manases, ken ania dagiti saludsod nga usigentayo?

PAGSASARITAANTAYO ti dua nga ari idi un-unana. Nagturay ti maysa iti 10 a tribu a pagarian ti Israel; ti sabali, iti dua a tribu a pagarian ti Juda. Uray no nagbiagda iti nagduma a tiempo, adu ti nagpadaanda. Agpada dagita nga ari a nagrebelde ken Jehova ken inimpluensiaanda ti ilina nga agbasol. Agpadada a nakabasol iti idolatria ken panangpapatay. Ngem adda nagdumaanda. Intultuloy ti maysa kadakuada ti nagaramid iti dakes agingga a natay, idinto ta pinagbabawyan ti sabali dagiti dakes nga aramidna isu a napakawan. Siasinoda?

² Ti naganda ket Ahab nga ari ti Israel, ken Manases nga ari ti Juda. Dagiti nagdumaanda isuroda kadatayo ti adu a banag maipapan iti nakapatpateg a topiko​—ti panagbabawi. (Ara. 17:30; Roma 3:23) Ania ti panagbabawi, ken kasano a maipakita dayta? Masapul a maammuantayo ta kayattayo a pakawanennatayo ni Jehova no agbasoltayo. Tapno masungbatan dagita a saludsod, repasuentayo ti biag dagita nga ari ken dagiti masursurotayo kadagiti inaramidda. Kalpasanna, usigentayo dagiti insuro ni Jesus maipapan iti panagbabawi.

3. Ania a klase nga ari ni Ahab?

³ Ni Ahab ti maikapito nga ari ti 10 a tribu a pagarian ti Israel. Nagbalin nga asawana ni Jezebel, nga anak ti ari ti Sidon, a nabaknang a nasion iti amianan. Gapu iti dayta, mabalin nga ad-adda a bumaknang ti Israel. Ngem gapu met laeng iti dayta, ad-adda a nadadael ti relasion ti Israel ken Jehova. Ni Jezebel ket agdaydayaw ken Baal. Insungsongna ni Ahab a mangisaknap iti dayta a nagdakes a relihion, a pakairamanan ti prostitusion iti templo ken ti panangidaton pay ketdi kadagiti ubbing. Agpegpeggad ti amin a propeta ni Jehova bayat a ni Jezebel ti reyna.  Adun ti impapatayna kadakuada. (1 Ar. 18:13) “Iti imatang ni Jehova, dakdakes [ni Ahab] . . . ngem iti amin nga immun-una kenkuana.” (1 Ar. 16:30) Makitkita idi ni Jehova dagiti ar-aramiden da Ahab ken Jezebel. Awan a pulos ti mailemmengda kenkuana. Ngem naasi ni Jehova isu nga imbaonna ni propeta Elias a mangpakdaar iti ilina nga agbalbaliwda sakbay a naladawen ti amin. Ngem saan a nangikankano da Ahab ken Jezebel.

4. Ania ti naipakaammo ken Ahab a sentensiana, ken ania ti reaksionna?

⁴ Idi agangay, nagpatinggan ti panaganus ni Jehova. Imbaonna ni Elias tapno ipakaammona ti sentensia da Ahab ken Jezebel. Mapapatay ti intero a sangakabbalayanda. Napalalo ti liday ni Ahab iti imbaga ni Elias! Makapasiddaaw ta “nagpakumbaba” dayta a natangsit a lalaki.​—1 Ar. 21:19-29.

5-6. Kasanotayo nga ammo a saan a pudno nga agbabbabawi ni Ahab?

⁵ Uray nagpakumbaba ni Ahab, dagiti inaramidna kalpasan dayta ti mangipakita a saan a pudno nga agbabbabawi. Saanna nga inkagumaan nga ikkaten ti panagdaydayaw ken Baal iti pagarianna. Ken dina intandudo ti panagdaydayaw ken Jehova. Ti dadduma pay nga inaramidna ti mangpaneknek a talaga a saan nga agbabbabawi.

⁶ Adda tiempo nga inawis ni Ahab ti naimbag nga ari ti Juda a ni Jehosafat a makikadua kenkuana a makigubat iti Siria. Insingasing ni Jehosafat nga agkonsultada nga umuna iti propeta ni Jehova. Idi damo, saan a kayat dayta ni Ahab. Imbagana: “Adda pay maysa a lalaki a mabalin a pagsaludsodantayo no ania ti ibaga ni Jehova; ngem kagurgurak, ta awan a pulos ti naimbag nga ipadtona maipapan kaniak, dakes laeng.” Uray no kasta, nagkonsultada latta ken propeta Mikaias. Husto ni Ahab, dakes ti impadto ti propeta ti Dios maipapan ken Ahab! Imbes nga agbabawi ti dakes a ni Ahab ken dumawat iti pammakawan ni Jehova, impaibaludna ketdi ti propeta. (1 Ar. 22:7-9, 23, 27) Naipabaludna man ti propeta ni Jehova, saanna a nalapdan ti pannakatungpal ti padto. Iti dayta a gubat, napapatay ni Ahab.​—1 Ar. 22:34-38.

7. Kasano a dineskribir ni Jehova ni Ahab kalpasan ti ipapatayna?

⁷ Kalpasan ti ipapatay ni Ahab, impakaammo ni Jehova ti pampanunotenna maipapan kenkuana. Idi nakaawid a sitatalged ti naimbag nga ari a ni Jehosafat, imbaon ni Jehova ni propeta Jehu tapno babalawenna ti ari gapu ta nakialiansa ken Ahab. Imbaga ti propeta ni Jehova: “Rumbeng aya a tulongam ti managdakdakes ken ayatem ti kagura ni Jehova?” (2 Cron. 19:1, 2) Panunotem daytoy: No talaga nga agbabbabawi ni Ahab, sigurado a saan koma a deskribiren isuna ti propeta kas managdakdakes ken manggurgura ken Jehova. Nalawag nga uray nangipakita ni Ahab iti panagladingit, saan a pulos a naan-anay ti panagbabawina.

8. Kadagiti inaramid ni Ahab, ania ti masursurotayo maipapan iti panagbabawi?

⁸ Ania ti masursurotayo kadagiti inaramid ni Ahab? Idi nangngeg ni Ahab ti mensahe ni Elias a madusa ti sangakabbalayanna, nagpakumbaba idi damo. Nagsayaat koma a pangrugian dayta. Ngem ipakita dagiti inaramidna kalpasan dayta a saan a naimpusuan ti panagbabawina. Ngarud, ti panagbabawi ket saan la a basta panangyebkas iti panagladingit. Pagsasaritaantayo ti sabali pay a pagarigan a makatulong tapno maawatantayo ti kaipapanan ti pudno a panagbabawi.

9. Ania a klase nga ari ni Manases?

⁹ Agarup 200 a tawen ti napalabas, ni Manases ket nagbalin nga ari ti Juda. Mabalin a dakdakes pay isuna ngem ni Ahab! Mabasatayo:  “Nakaro unay ti inaramidna a kinadakes iti imatang ni Jehova, a namagpungtot kenkuana.” (2 Cron. 33:1-9) Nangaramid ni Manases kadagiti altar para iti didiosen dagiti pagano, ken nangikabil pay ketdi iti kinitikitan nga imahen ti sagrado a poste​—a posible a simbolo ti panagdaydayaw iti seks​—iti mismo a nasantuan a templo ni Jehova! Nagsalamangka, nagbuyon, nagkulam ken “nakaad-adu met a dara ti inosente a tao ti imbukbok[na].” Nakaad-adu ti pinatayna ken “impalasatna [pay ketdi] dagiti annakna iti apuy,” iti ritual a panagidaton kadagiti didiosen.​—2 Ar. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Kasano a dinisiplina ni Jehova ni Manases, ken ania ti reaksion dayta nga ari?

¹⁰ Kas ken Ahab, saan nga impangag ni Manases dagiti pakdaar ni Jehova babaen kadagiti propetana. Kamaudiananna, ‘impalubos ni Jehova a ti Juda ket rauten dagiti pangulo ti armada ti ari ti Asiria, ket tiniliwda ni Manases babaen kadagiti kawit ken pinosasanda iti dua a gambang sa impanda idiay Babilonia.’ Mabalin a nakapagpampanunot ni Manases bayat a nakabalud iti dayta a sabali a pagilian. “Nagpakumbaba unay iti sanguanan ti Dios dagidi ammana.” Saan la a dayta ti inaramidna. “Nagpakpakaasi ken Jehova a Diosna.” Kinaagpaysuanna, “nagkarkararag” ni Manases. Nagbalbaliw dayta a dakes a tao. Binigbigna a ni Jehova ti “Diosna,” ken nagtultuloy a nagkararag kenkuana.​—2 Cron. 33:10-13.

11. Sigun iti 2 Cronicas 33:15, 16, kasano nga impakita ni Manases ti pudno a panagbabawi?

¹¹ Idi agangay, sinungbatan ni Jehova dagiti kararag ni Manases. Nakita ni Jehova ti panagbalbaliw ti puso dayta a tao gapu kadagiti inkararagna. Impangag ni Jehova ti panagpakaasi ni Manases isu nga insublina kas ari. Inaramid ni Manases ti amin a kabaelanna tapno ipakitana a pudno ti panagbabawina. Inaramidna ti saan a pulos nga inaramid ni Ahab. Binaliwanna ti kababalinna. Adu ti inaramidna a mangipakita a binusorna ti ulbod a panagdaydayaw ket imparegtana kadagiti umili ti pudno a panagdaydayaw. (Basaen ti 2 Cronicas 33:15, 16.) Agkasapulan la ketdi dayta iti tured ken pammati. Ngamin, iti adu a tawen, dakes ti impluensia ni Manases iti pamiliana, kadagiti natan-ok a tattaona, ken kadagiti iturturayanna. Ngem idi lakayen, inkagumaan ni Manases nga ilinteg ti dadduma a kamalina. Posible a nasayaat ti impluensiana iti ubing pay idi nga apokona a ni Josias, a nagbalin a nasayaat nga ari idi agangay.​—2 Ar. 22:1, 2.

12. Kadagiti inaramid ni Manases, ania ti masursurotayo maipapan iti panagbabawi?

¹² Ania ti masursurotayo kadagiti inaramid ni Manases? Saan la a nagpakumbaba. Nagkarkararag, nagpakpakaasi, ken binalbaliwanna ti kababalinna. Inkagumaanna met nga ilinteg dagiti dakes nga inaramidna. Inaramidna ti amin a kabaelanna nga agdaydayaw ken Jehova ken tinulonganna ti dadduma a mangaramid iti dayta. Ti ulidan ni Manases ket mangyeg  iti namnama uray kadagiti nakaaramid iti nakadagdagsen a basol. Makitatayo ti nabileg nga ebidensia a ni Jehova a Dios ket ‘naimbag ken sisasagana a mangpakawan.’ (Sal. 86:5) Posible a mapakawan dagiti pudno nga agbabbabawi.

13. Iyilustrar ti napateg a masursurotayo maipapan iti panagbabawi.

¹³ Saan la a naladingitan ni Manases kadagiti basolna. Adda napateg a masursurotayo iti dayta maipapan iti panagbabawi. Panunotem daytoy nga ilustrasion: Napanka iti bakery tapno gumatang iti cake. Ngem imbes a cake, itlog ti inted ti paralako. Maragsakanka kadi? Siempre, saan! Makatulong kadi no ibagana a ti itlog ket napateg iti panagaramid iti cake? Siempre, saan! Iti umasping met la a pamay-an, kidkiddawen ni Jehova nga agbabawi ti nakabasol. No maladingitan ti nakabasol iti naaramidanna, nasayaat dayta. Dayta a rikna ket napateg a paset iti panagbabawi, ngem saan nga umdas dayta. Ania pay ti kasapulan? Adu ti masursurotayo iti makatukay nga ilustrasion ni Jesus.

14. Iti ilustrasion ni Jesus, kasano nga impakita ti napukaw nga anak dagiti umuna a pakakitaan ti panagbabawina?

¹⁴ Adda makaparegta nga inyestoria ni Jesus maipapan iti napukaw nga anak, a mabasa iti Lucas 15:11-32. Adda agtutubo a lalaki a nagrebelde ken ni tatangna, pimmanaw iti balayda, ken napan “iti adayo a pagilian.” Sadiay a nagbiag nga immoral ken gastador. Ngem idi rimmigat ti biagna, inut-utobna dagiti dakes nga inaramidna. Naamirisna a nasaysayaat nga amang ti biagna idi adda idiay balay ni tatangna. Kas imbaga ni Jesus, “nakapagpampanunot” ti agtutubo a lalaki. Nagdesision nga agawid ken dumawat iti pammakawan ni tatangna. Napateg a naamiris ti anak nga adu ti kamali a desisionna. Ngem umdas kadi daytan? Saan. Masapul nga adda aramidenna!

15. Iti ilustrasion ni Jesus, kasano a pinaneknekan ti napukaw nga anak a talaga nga agbabbabawi?

¹⁵ Pinaneknekan ti napukaw nga anak a pudno ti panagbabawina. Nagbiahe iti adayo tapno agawid. Imbagana idi kinasaritana ni tatangna: “Nakabasolak iti langit ken uray kenka. Saanakon a maikari a maawagan iti anakmo.” (Luc. 15:21) Ti naimpusuan a panangakseptar dayta nga agtutubo iti basolna ti nangipakita a kayatna nga isubli ti relasionna ken Jehova. Binigbigna met a gapu kadagiti inaramidna, nasaktanna ni tatangna. Inkagumaanna a gun-oden manen ti pabor ni tatangna, isu a situtulok pay ketdin nga agbalin a maysa kadagiti trabahador ni tatangna! (Luc. 15:19) Daytoy nga ilustrasion ket saan laeng a makaparegta nga estoria. Dagiti prinsipio nga isurona ket masapul a paginteresan dagiti panglakayen iti kongregasion a mangikagkagumaan a mangammo no talaga a pagbabbabawyan ti maysa a kabsat ti nadagsen a basol a naaramidanna.

16. Apay a mabalin a marigatan dagiti panglakayen a mangammo no talaga nga agbabbabawi ti maysa a kabsat?

 ¹⁶ Saan a kaskarina a maammuan dagiti panglakayen no ti maysa a kabsat a nakaaramid iti nadagsen a basol ket talaga nga agbabbabawin. Apay? Saan a mabasa dagiti panglakayen ti puso. Gapu iti dayta, masapul nga ikagumaanda ti mangbirok kadagiti makita nga ebidensia a talaga a kagura ti kabsat ti basol a naaramidanna. Iti dadduma a kaso, mabalin a nakadagdagsen ti basol ti maysa a kabsat isu a dagiti panglakayen a mangtamtaming iti kasona ket posible a saan a makombinsir a pudno ti panagbabawina.

17. (a) Ania a pagarigan ti mangipakita a mabalin a saan a talaga nga agbabbabawi ti maysa a tao uray no ibagana a maladingitan unay iti naaramidanna? (b) Sigun iti 2 Corinto 7:11, ania ti masapul nga aramiden ti tao a talaga nga agbabbabawi?

¹⁷ Usigentayo ti maysa a pagarigan. Adda kabsat a lalaki a nakikamalala iti adu a tawen. Imbes nga agpatulong, inlemmengna ti immoral nga aramidna iti asawana, iti gagayyemna, ken kadagiti panglakayen. Idi agangay, naibutaktak ti ar-aramidenna. Idi imbaga dagiti panglakayen nga adda ebidensiada iti ar-aramidenna, inaminna dayta ken agparang pay ketdi a maladingitan unay. Umanay kadin dayta? Masapul a saan laeng a ti panagladingitna ti kitaen dagiti panglakayen a mangtamtaming iti kaso. Saan la a namnaminsan a nakaaramid iti basol gapu iti kamali a pangngeddengna. Imbes ketdi, adu a tawen a nayugalina dayta a nagdakes nga aramid. Saan a nagdisnudo a nagipudno ti nakabasol; inurayna nga adda nangipulong iti inaramidna. Masapul ngarud nga adda ebidensia a makita dagiti panglakayen a talaga a nagbalbaliwen ti panagpampanunot, rikna, ken kababalin ti nakabasol. (Basaen ti 2 Corinto 7:11.) Mabalin a kasapulan ti nakabasol ti napaut a tiempo tapno makaaramid kadagiti panagbalbaliw a mangpaneknek a talaga nga agbabbabawi. Posible unay a mailaksid isuna iti kongregasion Kristiano iti sumagmamano a tiempo.​—1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Kasano a maipakita ti maysa a nailaksid a pudno ti panagbabawina, ket ania ti resulta no aramidenna dagita?

¹⁸ Tapno maipakita ti maysa a nailaksid a pudno ti panagbabawina, masapul a regular a makigimong ken surotenna ti balakad dagiti panglakayen a maaddaan iti nasayaat a rutina iti panagkararag ken panagadal iti Biblia. Masapul met nga agporsegi a mangliklik kadagiti situasion a mangsulisog kenkuana nga agbasol manen. No ikagumaanna a pasublien ti relasionna ken Jehova, masiguradona ti naan-anay a panangpakawan ni Jehova ken ti tulong dagiti panglakayen tapno makasubli iti kongregasion. No ikagkagumaan dagiti panglakayen nga ammuen no talaga nga agbabbabawi ti maysa a nakabasol, bigbigenda nga agduduma ti tunggal  kaso, isu a nakaan-annadda a mangtingiting iti tunggal kaso ken rasonable ti panangukomda.

19. Ania ti ramanen ti pudno a panagbabawi? (Ezekiel 33:14-16)

¹⁹ Kas iti naammuantayon, ti pudno a panagbabawi saanna la a ramanen ti basta panangibaga a maladingitantayo iti basol a naaramidantayo. Ramanen met dayta ti panangbalbaliw ti nakabasol iti isip ken pusona a mangtignay kenkuana a mangaramid kadagiti banag a mangipakita iti panagbabawina. Masapul nga isardengna dagiti dakes nga aramidna ken magna manen kadagiti dalan ni Jehova. (Basaen ti Ezekiel 33:14-16.) Ti kangrunaan koma a pakaseknan ti nakabasol ket ti panangisublina iti nasayaat a relasionna ken Jehova.

20-21. Kasano a matulongantayo ti maysa a nakaaramid iti nadagsen a basol?

²⁰ Inlawlawag ni Jesus ti maysa a napateg a paset ti ministeriona idi imbagana: “Immayak tapno ayabak dagiti managbasol tapno agbabawida.” (Luc. 5:32) Kasta met koma ti aramidentayo. Ipapantayon a naammuantayo a nakaaramid iti nadagsen a basol ti nadekket a gayyemtayo. Ania ti masapul nga aramidentayo?

²¹ Saksaktantayo laeng ti gayyemtayo no kalubantayo ti basolna. Ditay pulos mailemmeng dayta ta makitkita ni Jehova ti amin. (Prov. 5:21, 22; 28:13) Matulongam ti gayyemmo no ibagam a kayat isuna a tulongan dagiti panglakayen. No saanna a kayat nga ipudno kadagiti panglakayen ti basolna, masapul nga ipakaammom dayta kadakuada. Dayta ti mangipakita a talaga a kayatmo a tulongan ti gayyemmo. Agpegpeggad ti relasionna ken Jehova!

22. Ania ti usigentayo iti sumaruno nga artikulo?

²² Ngem kasanon no ti maysa ket nakaaramid iti nadagsen a basol ken nabayagen nga ar-aramidenna dayta, isu nga inkeddeng dagiti panglakayen a mailaksid? Kaipapanan kadi dayta a saanda a naasian kenkuana? Iti sumaruno nga artikulo, kitaentayo ti naasi a panangdisiplina ni Jehova kadagiti nakabasol ken no kasanotayo a matulad dayta.