Pakasaritaan ti Biag

Nagpannuraykami iti Bileg ni Jehova

KAS INSALAYSAY NI ERZSÉBET HAFFNER

“Diak ipalubos nga ideportadaka,” kuna ni Tibor Haffner idi naammuanna a nabilinak a pumanaw iti Czechoslovakia. Sa innayonna: “No umanamongka, agkasarta ket agkaduatan iti agnanayon.”

IDI Enero 29, 1938, sumagmamano laeng a lawas kalpasan dayta a di ninamnama a panangawisna kaniak nga agkasar, nagkasarkami ken ni Tibor, ti Kristiano a kabsat a damo a nangasaba iti pamiliak. Narigat dayta a desision. Kadandanonko pay laeng iti edad a 18, ket kas maysa nga amin-tiempo a ministro dagiti Saksi ni Jehova, kayatko nga ipamaysa ti agserbi iti Dios bayat nga agtutuboak pay laeng. Nakasangitak. Nagkararagak. Idi laeng nagkalmaak a naamirisko a saan laeng a gapu iti asi nga ikallaysanak ni Tibor, ket nariknak a kayatko ti agbiag a kadua daytoy a lalaki a pudpudno a mangay-ayat kaniak.

Ngem apay a maideportaak? Kinapudnona, agnanaedak iti pagilian a mangtagtagiragsak iti demokratiko a sistema ken addaan iti wayawaya a mangannurot iti relihion. Bueno, nasayaat siguro no ibagak kadakayo ti ad-adu pay maipapan iti nalikudak.

Nayanakak idi Disiembre 26, 1919 iti purok a Sajószentpéter, Hungary, agarup 160 kilometro iti daya ti Budapest. Griego a Katoliko dagiti dadakkelko. Nakalkaldaang ta natay ni tatangko sakbay a nayanakak. Di nagbayag, nakiasawa ni nanangko iti maysa a balo nga addaan iti uppat nga annak, sa immakarkami iti Lučenec, maysa a napintas a siudad ti maaw-awagan pay la idi a Czechoslovakia. Kadagidiay a tawen, narigat ti pamilia nga adda siumanna. Kas ti inaudi kadagiti lima nga annak, kasla saanak a paset ti pamilia. Narigat ti kasasaad ti ekonomia, ken napaidamanak kadagiti material a banag ken iti gagangay nga atension ken ayat a maipaay dagiti nagannak.

 Adda Kadi Asinoman a Makaammo iti Sungbat?

Idi agtawenak iti 16, adda dagiti napateg a saludsod a mangburburibor kaniak. Napalalo ti gagarko a nangbasa iti historia ti Gubat Sangalubongan I, ket nasdaawak iti panagpipinnatay dagiti sibilisado a nasion nga agkunkuna a Kristiano. Maysa pay, makitak a kumarkaro ti militarismo kadagiti adu a lugar. Awan kadagitoy ti maitunos iti naadalko iti simbaan maipapan iti panagayat iti kaarruba.

Gapuna, inasitgak ti maysa a padi a Romano Katoliko ket sinaludsodko kenkuana: “Ania a bilin ti masapul nga agaplikar kadatayo kas Kristiano​—ti mapan makigubat ken mangpapatay kadagiti kaarrubatayo wenno ti mangayat kadakuada?” Gapu ta masuron iti saludsodko, kinunana a ti insurona ket naggapu kadagiti nangatngato nga autoridad. Kasta met laeng ti napasamak idi sinarungkarak ti maysa a ministro a Calvinista ken ti rabbi a Judio. Awan a pulos ti naalak a sungbat malaksid iti panagsiddaawda iti karkarna a saludsodko. Idi agangay, sinarungkarak ti maysa a ministro a Luterano. Nakasuron, ngem sakbay a pimmanawak, kinunana: “No talaga a kayatmo a maammuan ti maipapan iti dayta, agsaludsodka kadagiti Saksi ni Jehova.”

Pinadasko a binirok dagiti Saksi ngem diak nabirokan ida. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw bayat ti panagawidko manipud iti panggedak, nakitak a nakalukat ti ridawmi. Adda nataer nga agkabannuag a lalaki a mangibasbasa iti Biblia ken ni nanangko. Dagus a napanunotko, ‘Sigurado a Saksi ni Jehova dayta!’ Pinaunegmi daytoy a lalaki, ni Tibor Haffner, ket inulitko dagiti saludsodko. Imbes a simmungbat iti bukodna a sasao, impakitana kaniak no ania ti kuna ti Biblia maipapan ti pagilasinan kadagiti pudno a Kristiano, ken ti maipapan iti panawen a pagbibiagantayo.​—Juan 13:34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

Nabautisaranak kalpasan ti sumagmamano la a bulan, sakbay nga agtawenak iti 17. Nariknak nga amin a tattao masapul a mangngegda dagitoy a napateg a kinapudno a nagrigatko a binirok. Inrugik ti nangasaba iti amin a tiempo, maysa a narigat nga aramiden idiay Czechoslovakia bayat ti arinunos ti dekada 1930. Nupay opisial a nairehistro ti trabahotayo, naipasangokami iti nakaro nga ibubusor nga indauluan dagiti klero.

Damo a Pannakaidadanes

Maysa nga aldaw iti maud-udi a paset ti 1937, kaduak ti maysa a Kristiano a kabsat a mangaskasaba iti purok nga asideg iti Lučenec. Di nagbayag, naaresto ken naibaludkami. “Mataykayo ditan,” kinuna ti guardia sana pinanalbaag nga inrikep ti ridaw ti seldami.

Karabiyanna, adda nainayon nga uppat a kaduami iti selda. Rinugianmi ida a liniwliwa ken kinasabaan. Nagkalmada, ket agpatnag nga inranudmi kadakuada ti kinapudno iti Biblia.

Iti alas sais ti agsapa, inayabannak ti guardia. Imbagak iti kaduak: “Agkitatanto manen idiay Pagarian ti Dios.” Kiniddawko kenkuana a no isu ket makalasat, ibagana iti pamiliak no ania ti napasamak. Siuulimek a nagkararagak saak simmurot iti guardia. Impannak iti apartmentna idiay pagbaludan. “Adda sumagmamano a saludsodek kenka, babai,” kinunana. “Idi rabii, kunam a Jehova ti nagan ti Dios. Maipakitam kadi dayta kaniak iti Biblia?” Nasorpresa ken nabang-arannak! Inruarna ti Bibliana, ket impakitak kadakuada nga agassawa ti nagan a Jehova. Adu pay ti sinaludsodna maipapan kadagiti napagsasaritaanmi kadagiti uppat a babbai iti daydi a rabii. Gapu ta napnek kadagiti sungbat, kiniddawna ken ni baketna a mangisagana iti pamigatko ken ti kaduak.

Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nawayawayaankami, ngem inkeddeng ti ukom a yantangay maysaak nga umili iti Hungary, masapul a pumanawak iti Czechoslovakia. Iti daytoy a gundaway a kiniddaw ni Tibor Haffner no kayatko ti agbalin nga asawana. Nagkasarkami, ket immakarak iti pagtaengan dagiti dadakkelna.

 Kimmaro ti Pannakaidadanes

Intultuloymi ti nangasaba kas agassawa, nupay addaan met ni Tibor kadagiti annongen iti organisasion. Idi Nobiembre 1938, sumagmamano la nga aldaw sakbay a ti siudadmi ket sinerrek dagiti soldado a taga Hungary, naipasngay ti anakmi a ni Tibor, Jr. Iti Europa, adda maipangpangta a Gubat Sangalubongan II. Sinakup ti Hungary ti dakkel a paset ti Czechoslovakia, nga ad-adda a nangpadegdeg iti pannakaidadanes dagiti Saksi ni Jehova kadagita a lugar.

Idi Oktubre 10, 1942, napan ni Tibor idiay Debrecen tapno makisinnarak kadagiti sumagmamano a kakabsat. Ngem iti daytoy a gundaway, saanen a nagsubli. Idi agangay, imbagana kaniak ti napasamak. Saan a dagiti kakabsat ti nadanonna idiay rangtay a pagsasarakanda koma no di ket dagiti sumagmamano a polis a nakakawes iti pangtrabaho. Ur-urayenda ti asawak ken ni Pál Nagypál. Isuda ti naud-udi a simmangpet. Naipanda iti estasion dagiti polis sa napangpang-or dagiti sakada agingga a natalimudawda iti ut-ot.

Kalpasanna, nabilinda nga agbotas ken agtakder. Nupay naut-ot, napuersada a mapan idiay estasion ti tren. Nangisangpet ti polis iti sabali pay a lalaki a nabarabadan ti kasta unay ti ulona nga uray la dandani din makakita. Daytoy ni Kabsat András Pilling, a napan met iti pagsasarakan dagiti kakabsat. Nailugan ni lakayko iti tren nga agturong idiay Alag, nga asideg iti Budapest, a pakaibaludanna. Buyogen ti pananglais a kinuna ti maysa kadagiti guardia a nakakita iti napangpang-or a saka ni Tibor: “Ania ketdin a nagulpit ti dadduma a tattao! Dika madanagan, agasandaka.” Ti dua a sabali pay a guardia rinugianda a pinangpang-or ti saka ni Tibor, agingga a nagparparsiak iti dara. Kalpasan ti sumagmamano a minuto, isu ket natalimudaw.

Iti sumaganad a bulan, nabista ni Tibor ken ti nasurok nga 60 a dadduma pay a kakabsat a lallaki ken babbai. Nasentensiaan iti bitay da Kabsat András Bartha, Dénes Faluvégi, ken János Konrád. Tungpal-biag ti sentensia ni Kabsat András Pilling, ket 12 a tawen a pannakaibalud ken ni lakayko. Ania ti basolda? Ti abogado inakusaranna ida iti panangliput, panagkedked nga agserbi iti militar, panagespia, ken panangpardaya iti kasasantuan a simbaan. Idi agangay, ti sentensia nga ipapatay ket nabaliwan iti tungpal-biag a pannakaibalud.

Ti Panangsurotko ken ni Lakayko

Dua nga aldaw kalpasan a pimmanaw ni Tibor tapno makisinnarak idiay Debrecen, bimmangonak sakbay ti alas sais, ket nagplansaak kadagiti badomi. Pagammuan, adda nagtuktok iti napigsa. ‘Simmangpetdan,’ impagarupko. Innem a polis ti simrek iti balaymi ket imbagada kaniak nga adda pammalubosda nga agsukisok. Naaresto amin nga adda iti balaymi sa naipankami iti estasion dagiti polis, agraman ti tallo ti tawenna nga anakmi. Iti dayta met la nga aldaw, nayakarkami iti pagbaludan idiay Pétervására, Hungary.

Idi nakasangpetkami sadiay, naggurigorak isu a naisinaak kadagiti dadduma pay a balud. Idi immimbagak, dua a soldado ti immuneg iti seldak, ket agap-apada gapu kaniak. “Masapul a paltoganta dayta a babai! Siak ti mangpaltog kenkuana!” kuna ti maysa. Ngem daydiay maysa, kayatna pay a kitaen ti kasasaad ti salun-atko sakbay a paltogandak. Nagpakpakaasiak kadakuada a didak papatayen. Pimmanawda met laeng iti seldak, ket nagyamanak ken ni Jehova gapu ta tinulongannak.

Addaan dagiti guardia iti naisangsangayan a pamay-an iti panagsaludsod. Pinagpaklebdak, sinelselanda ti ngiwatko kadagiti medias, inggalutda dagiti saka ken imak, ken pinangpang-ordak agingga a nagdardaraak. Nagsardengda laeng idi kinuna ti maysa kadagiti soldado nga isu ket nabannogen. Dinamagda kaniak no siasino dagiti kasinnarak ni lakayko idi aldaw a  pannakaarestona. Diak imbaga kadakuada, isu a tallo nga aldaw a pinangpang-ordak. Iti maikapat nga aldaw, pinalubosandak nga ipanko ti anakko idiay ayan ni nanangko. Iti nakalamlamiis a paniempo, sinallabayko ti anakko uray nasugsugat ti bukotko ken nagnagnaak iti agarup 13 kilometro nga agturong iti estasion ti tren. Manipud sadiay, nagluganak iti tren a nagawid, ngem masapul nga agsubliak idiay kampo iti dayta met la nga aldaw.

Nasentensiaanak a maibalud iti innem a tawen idiay Budapest. Idi nakasangpetak, naammuak nga adda met sadiay ni Tibor. Anian a ragsakmi idi napalubosankami nga agsarita iti sumagmamano laeng a minuto uray adda rehas iti baetmi! Nariknami ti ayat ni Jehova ken napabilegkami kadagitoy a napateg a gundaway. Sakbay a nagsarakkami manen, nagpasarkami kadagiti nakaam-amak a pakasuotan, ken no mano a daras a dandanikami natay.

Panagakar-akar Kadagiti Pagbaludan

Agarup 80-kami a kakabsat a babbai a naipisok iti maymaysa a pagbaludan. Il-iliwenmi ti maaddaan iti sumagmamano a naespirituan a taraon, ngem kasla imposible nga adda maalami manipud iti ruar. Adda kadi maalami iti mismo nga uneg ti pagbaludan? Palubosandak a mangibaga kadakayo no ania ti inaramidmi. Nagboluntarioak a mangtarimaan kadagiti medias dagiti agtartrabaho iti pagbaludan. Iti maysa kadagiti medias, nangikabilak iti bassit a papel a nakaisuratan ti kiddawek a numero ti katalogo ti Biblia idiay libraria ti pagbaludan. Tapno saanda nga agatap, nagkiddawak iti dua pay a paulo ti libro.

Iti sumaganad nga aldaw, nakaawatak manen iti sangagabsuon a medias manipud kadagiti agtartrabaho iti pagbaludan. Iti maysa kadagita, naisapit ti sungbat ti kiddawko. Kalpasanna, intedko iti guardia dagitoy a numero sa kiniddawko dagiti libro. Anian a ragsakmi idi naawatmi dagiti libro, agraman ti Biblia! Linawas nga insukatmi dagiti dadduma a libro, ngem imbatimi ti Biblia. Idi dinamag daytoy ti guardia, kanayon a kunaenmi: “Dakkel daytoy a libro, ket kayatda amin a basaen.” Gapuna, nabasami ti Biblia.

Maysa nga aldaw, inawisnak ti maysa nga opisial iti opisinana. Kasla naidumduma ti kinasingpetna.

“Mrs. Haffner, adda naimbag nga ipadamagko kenka,” kinunana. “Mabalinmon ti agawid. Nalabit, inton bigat. Ngem no adda lugan, uray agawidka itan.”

“Nagsayaat la ketdi dayta,” kinunak.

“Nasayaat a talaga,” kinunana. “Adda anakmo, ket patiek a kayatmo a padakkelen.” Sana innayon, “Pirmaam laeng daytoy a surat.”

“Ania dayta?” insaludsodko.

“Dika madanagan,” impapilitna. “Basta pirmaam, ket mabalinmon ti agawid.” Kalpasanna, kinunana kaniak: “No makaawidkan, aramidem ti aniaman a kayatmo. Ngem ita, masapul nga agpirmaka nga isardengmon ti agbalin a kas maysa kadagiti Saksi ni Jehova.”

Nagtukiadak ket sipipinget a nagkedkedak.

“No kasta, ditoykan a matay!” impukkawna a sipupungtot sanak pinapanaw.

Idi Mayo 1943, nayakarak iti sabali a pagbaludan idiay Budapest sa kalpasanna, idiay purok ti Márianosztra. Nagnaedkami sadiay iti maysa a monasterio a kaduami ti agarup 70 a madre. Iti laksid ti bisin ken dadduma pay a pakarigatan, sigagagarkami a nangiranud iti namnamami kadakuada. Maysa kadagiti madre ti nangipakita iti napaypayso nga interes iti mensahetayo ket kinunana: “Nagpipintas dagita a sursuro. Awan pay ti nangngegko a kas iti dayta. Pangngaasim, ta ibagam pay kaniak ti dadduma.” Imbagami kenkuana ti maipapan iti baro a lubong ken ti nagsayaat a biag sadiay. Bayat nga agsasaritakami, simmangpet ti madre superior. Dagus nga impanawna ti interesado a madre, inuksobanda ti pagan-anayna, ken sinapsaplitna iti nakaro.  Idi nagkikitakami manen, impakpakaasina: “Pangngaasiyo ta ikararagyo ken ni Jehova nga ispalen ken ipanawnak ditoy. Kayatko ti agbalin a kas kadakayo.”

Ti simmaganad a destinasionmi ket iti daan a pagbaludan idiay Komárom, maysa a siudad idiay Karayan Danube, nga agarup 80 kilometro iti laud ti Budapest. Nagrigat ti kasasaad sadiay. Kas kadagiti sumagmamano a kakabsat a babbai, nagsakitak iti tipus, nagsaruaak iti dara ken kimmapsutak iti kasta unay. Awan ti agasmi, ken impagarupko a daytoyen ti gibus ti biagko. Ngem dagiti opisial agbirbirokda idi iti maysa a makaammo iti trabaho iti opisina. Siak ti inrekomenda dagiti kakabsat. Gapuna, inikkandak iti agas, ket immimbagak.

Naikaykaysaak Manen iti Pamiliak

Bayat a dagiti soldado a Soviet umad-adanida manipud iti daya, napilitankami nga umakar iti laud. Atiddog nga estoria no isalaysayko ti amin a rigat a napasaranmi. No mano a daras a dandaniak natay, ngem agyamanak iti mangsalsalaknib nga ima ni Jehova ta nakalasatak. Idi nagpatingga ti gubat, addakami idiay Tábor a siudad ti Czech, nga agarup 80 kilometro manipud iti Prague. Immabut iti tallo pay a lawas sakbay a nakadanonkami ken ni ipagko a Magdalena iti balaymi idiay Lučenec, idi Mayo 30, 1945.

Manipud iti adayo, makitakon ti katugangak a babai ken ti patpatgek nga anak, a ni Tibor, nga addada idiay paraangan. Agluluaak a nangipukkaw, “Tibike!” Nagtaray nga immarakup kaniak. “Saanka a pumanawen Nanang, saan kadi?” Dagidiay ti immuna a sinaona kaniak, ket pulos a diak malipatan dagita.

Ni Jehova ket naasi met ken ni lakayko a Tibor. Manipud iti pagbaludan idiay Budapest, isu ket naibaon iti kampo a pagtrabahuan idiay Bor, a kaduana ti agarup 160 a dadduma pay a kakabsat. Adu a daras a naipasangoda iti ipapatay, ngem kas grupo, naispalda. Nagawid ni Tibor idi Abril 8, 1945, agarup maysa a bulan sakbay a simmangpetak.

Kalpasan ti gubat, kasapulanmi pay laeng ti bileg ni Jehova tapno madaeranmi ti amin a pakasuotan iti sumaganad nga 40 a tawen iti sidong ti Komunista a turay iti Czechoslovakia. Nasentensiaan manen ni Tibor iti napaut a pannakaibalud, ket masapul nga asikasuek nga agmaymaysa ti anakmi. Idi nawayawayaan, nagserbi ni Tibor kas agdaldaliasat a manangaywan. Kabayatan ti 40 a tawen ti Komunismo, inusarmi ti amin a gundaway a nangiranud iti pammatimi. Adu ti natulonganmi nga agadal iti kinapudno. Kas resultana, nagbalinda nga annakmi iti naespirituan.

Anian a ragsakmi idi nagun-odmi ti narelihiosuan a wayawaya idi 1989! Iti simmaganad a tawen, tinabunuanmi ti damo a kombension iti pagilianmi kalpasan ti naunday a panawen. Idi nakitami dagiti rinibu a kakabsatmi a nakapagtalinaed a natarnaw iti pinullon a tawen, ammomi a ni Jehova ti nabileg a gubuayan ti pigsa para kadakuada amin.

Ti patpatgek nga asawa a ni Tibor ket natay a simamatalek iti Dios idi Oktubre 14, 1993. Asideg ti pagnanaedak itan iti ayan ti anakko iti Žilina, Slovakia. Nakapsutakon iti pisikal, ngem napigsa ti espirituk gapu iti bileg ni Jehova. Awan duadua a patiek a babaen ti bilegna, maandurak ti aniaman a suot iti daytoy daan a sistema. Maysa pay, babaen ti di-kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova, padpadaanak ti tiempo a mabalinen nga agbiagak iti agnanayon.

[Ladawan iti panid 20]

Ti anakko a ni Tibor, Jr., (agtawen iti 4) idi napanawak

[Ladawan iti panid 21]

Ni Tibor, Sr., agraman ti dadduma pay a kakabsat idiay Bor

[Ladawan iti panid 22]

Kaduak ni Tibor ken ti ipagko a ni Magdalena, idi 1947, idiay Brno

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

No mano a daras a dandaniak natay, ngem agyamanak iti mangsalsalaknib nga ima ni Jehova ta nakalasatak