Agannadkayo iti “Timek Dagiti Ganggannaet”

“Saandanto a pulos suroten ti ganggannaet no di ket itarayanda, agsipud ta saanda nga ammo ti timek dagiti ganggannaet.”​—JUAN 10:5.

1, 2. (a) Ania ti reaksion ni Maria idi inawagan ni Jesus iti naganna, ket ania a sasao ni Jesus ti iyilustrar dayta a pasamak? (b) Ania ti tumulong kadatayo nga agtalinaed a nasinged ken ni Jesus?

NI NAPAGUNGAR a Jesus palpaliiwenna ti babai a sitatakder iti asideg ti awan nagyanna a tanemna. Am-ammona daytoy a babai. Isu ni Maria Magdalena. Dandani dua a tawen sakbayna, pinaimbagna daytoy a babai a nagunggan ti sairo. Sipud idin, simmurot kenkuana ken kadagiti apostolna, a timmulong a nangasikaso kadagiti inaldaw a kasapulanda. (Lucas 8:1-3) Ngem iti daytoy a gundaway, agsangsangit ni Maria gapu ta maladingitan iti ipapatay ni Jesus ken mapukpukaw pay ita ti bangkayna! Gapuna, inimtuod kenkuana ni Jesus: “Babai, apay nga agsangsangitka? Siasino ti sapsapulem?” Gapu ta ipagarupna a maysa daytoy a hardinero, insungbat ti babai: “Apo, no innalam, ibagam kaniak no sadino ti nangikabilam kenkuana, ket alaekto.” Kinuna ni Jesus: “Maria!” Dagus a nabigbigna ti pamiliar a wagas ti pannakisarita kenkuana ti lalaki. “Mannursuro!” siraragsak nga inyikkisna ket inarakupna.​—Juan 20:11-18.

² Dayta a salaysay iyilustrarna iti makapikapik a pamay-an no ania ti kaipapanan ti kinuna ni Jesus idi. Iti panangidiligna iti bagina iti maysa a pastor ken dagiti pasurotna kadagiti karnero, kunana a ti pastor awaganna dagiti karnerona babaen kadagiti naganda ket ammoda ti timekna. (Juan 10:3, 4, 14, 27, 28) Gapuna, no ti karnero mabigbigna ti pastorna, ni Maria nabigbigna ti  Pastorna, ni Kristo. Pudno met dayta kadagiti pasurot ni Jesus ita. (Juan 10:16) No kasano a ti karnero a makailasin iti timek ket makapagtalinaed a sisisinged iti pastorna, ti naespirituan a panangilasintayo tulongannatayo a mangsurot iti addang ti Nasayaat a Pastortayo, ni Jesu-Kristo.​—Juan 13:15; 1 Juan 2:6; 5:20.

3. Ania ti sumagmamano a salsaludsod a patauden ti ilustrasion ni Jesus maipapan iti pagyaponan ti karnero?

³ Ngem iti dayta met laeng nga ilustrasion, ti karnero kabaelanna nga ilasin saan laeng a ti timek ti gayyemna no di ket uray ti timek ti kabusorna. Nakapatpateg dayta gapu ta adda dagiti nasikap a kabusortayo. Siasinoda? Kasanoda nga agtigtignay? Kasanotay a masaluadan dagiti bagitayo? Tapno masungbatan dayta, usigentayo no ania pay ti kinuna ni Jesus iti ilustrasionna maipapan iti pagyaponan ti karnero.

‘Ti Saan a Sumrek Babaen iti Ruangan’

4. Sigun iti ilustrasion maipapan iti pastor, siasino ti sinurot dagiti karnero, ken siasino ti dida sinurot?

⁴ Kuna ni Jesus: “Ti sumrek babaen iti ruangan ket pastor dagiti karnero. Ti agay-aywan iti ruangan ilukatanna daytoy, ket dagiti karnero imdenganda ti timekna, ken ayabanna nga inaganan dagiti bukodna a karnero ken iturongna nga iruar ida. No mairuarna aminen a kukuana, mapan iti sanguananda, ket sumurot kenkuana dagiti karnero, agsipud ta ammoda ti timekna. Saandanto a pulos suroten ti ganggannaet no di ket itarayanda, agsipud ta saanda nga ammo ti timek dagiti ganggannaet.” (Juan 10:2-5) Imutektekanyo ta namitlo nga inusar ni Jesus ti sao a “timek.” Namindua a dinakamatna ti timek ti pastor, ngem iti maikatlo, dinakamatna “ti timek dagiti ganggannaet.” Ania a kita a ganggannaet ti tuktukoyen ni Jesus?

5. Apay a ditay pakitaan iti kinamanagpadagus daydiay ganggannaet a nadakamat iti Juan kapitulo 10?

⁵ Saan a salsalaysayen ni Jesus ti kita ti ganggannaet a kayattay a pakitaan iti kinamanagpadagus​—maysa a sao nga iti orihinal a Biblia kaipapananna “panagayat kadagiti ganggannaet.” (Hebreo 13:2) Iti ilustrasion ni Jesus, ti ganggannaet ket maysa a di naawis a sangaili. Isu ket “saan a sumrek iti pakayaponan ti karnero babaen iti ruangan no di ket kumalay-at iti sabali a lugar,” maysa a “mannanakaw ken managsamsam.” (Juan 10:1) Siasino nga indibidual ti kaunaan a natukoy iti Biblia kas mannanakaw ken managsamsam? Ni Satanas a Diablo. Masarakantayo ti pammaneknek iti libro a Genesis.

Idi Damo a Nangngeg ti Timek ti Ganggannaet

6, 7. Apay a maitutop a maawagan ni Satanas kas maysa a ganggannaet ken mannanakaw?

⁶ Deskribiren ti Genesis 3:1-5 no kasano a damo a nangngeg ditoy daga ti timek ti ganggannaet. Sigun iti salaysay, inasitgan ni Satanas ti umuna a babai, ni Eva, babaen ti maysa a serpiente ket sisisikap a nakisarita kenkuana. Pudno, saan a literal a natukoy ni Satanas kas “maysa a ganggannaet.” Ngem ipakita dagiti tignayna nga iti adu a wagas, isu ket kas iti daydiay ganggannaet a nadeskribir iti ilustrasion ni Jesus a nairekord iti Juan kapitulo 10. Usigentayo ti sumagmamano a pagpadaanda.

⁷ Kuna ni Jesus a saan a direkta ti wagas ti iyaasideg ti ganggannaet kadagiti biktimana iti pagyaponan. Umasping iti dayta, saan a direkta nga inasitgan ni Satanas ti biktimana no di ket nagusar iti serpiente. Dayta a nasikap nga iyaasideg ipalgakna no siasino a talaga ni Satanas​—maysa a manangallilaw a ganggannaet. Maysa pay, ti ganggannaet iti pagyaponan ket determinado a mangrabsut kadagiti karnero manipud iti makinkukua kadakuada. Kinapudnona, isu ket nakarkaro pay ngem iti maysa a mannanakaw, yantangay panggepna pay ti “pumatay ken mangdadael.” (Juan 10:10) Umasping iti dayta, maysa a mannanakaw ni Satanas. Iti panangallilawna ken ni Eva, sinamsamna (wenno inikkatna) ti kinasungdo ti babai iti Dios. Kanayonanna, inyeg ni Satanas ti ipapatay iti sangatauan. Gapuna, isu ket maysa a mammapatay.

8. Kasano a tiniritir ni Satanas ti sasao ken motibo ni Jehova?

⁸ Nagminar ti kinagulib ni Satanas iti wagas ti panangtiritirna kadagiti sasao ken motibo ni Jehova. “Pudno kadi a kinuna ti Dios a dikay mangan manipud iti tunggal kayo iti minuyongan?” inimtuodna ken ni Eva. Nagpammarang a masmasdaaw ni Satanas, a kasla ibagbagana, ‘Apay met a nakaro ti di kinarasonable ti Dios?’ Innayonna: “Ammo ti Dios nga iti mismo nga aldaw a pannanganyo manipud iti dayta sigurado a maluktan dagiti matayo.” Imutektekanyo ti inusarna  a sasao: “Ammo ti Dios.” Kasla kunkuna ni Satanas: ‘Ammok no ania ti ammo ti Dios. Ammok dagiti motibona, ket dakesda.’ (Genesis 2:16, 17; 3:1, 5) Makapaladingit ta saan nga inadaywan da Eva ken Adan ti timek dayta a ganggannaet. Impangagda ketdi dayta, a nangyeg iti didigra kadakuada ken kadagiti annakda.​—Roma 5:12, 14.

9. Apay a namnamaentayo a mangngeg ita ti timek dagiti ganggannaet?

⁹ Us-usaren ni Satanas dagiti umasping a taktika tapno maallilawna dagiti adipen ti Dios ita. (Apocalipsis 12:9) Isu “ti ama ti kinaulbod,” ket annakna dagidiay kas kenkuana a mangikagkagumaan a mangyaw-awan kadagiti adipen ti Dios. (Juan 8:44) Kitaentayo ti sumagmamano a pamay-an a mangmangngeg ita ti timek dagita a ganggannaet.

No Kasano a Mangmangngeg Ita ti Timek Dagiti Ganggannaet

10. Ania ti maysa a pamay-an a mangmangngeg ti timek dagiti ganggannaet?

¹⁰ Mangallilaw a panagrasrason. Kuna ni apostol Pablo: “Dikay paallukoy iti nadumaduma ken karkarna a sursuro.” (Hebreo 13:9) Aniada a kita ti pannursuro? Yantangay ‘makaallukoyda,’ nalawag a tuktukoyen ni Pablo dagiti pannursuro a mangpakapuy iti naespirituan a kinatimbengtayo. Siasino dagiti gubuayan dagiti kasta a karkarna a sursuro? Kinuna ni Pablo iti maysa a grupo dagiti Kristiano a papanglakayen: “Manipud kadakayo tumakderto dagiti tattao ket agsaodanto iti tiritir a bambanag tapno iyadayoda a pasuroten kadakuada dagiti adalan.” (Aramid 20:30) Kinapudnona, kas idi kaaldawan ni Pablo, adda ita ti sumagmamano nga indibidual a sigud a kameng ti kongregasion Kristiano a mangpadpadas a mangyaw-awan kadagiti karnero babaen ti panangisaritada “iti tiritir a bambanag”​—dagiti saan a naan-anay a kinapudno ken agdadata a kinaulbod. Kas kinuna ni apostol Pedro, usarenda dagiti “parparbo a sasao”​—sasao nga agparang a pudno ngem awan serserbina a kas iti peke a kuarta.​—2 Pedro 2:3.

11. Kasano a ti sasao a masarakan iti 2 Pedro 2:1, 3 ipalgakda ti taktika ken panggep dagiti apostata?

¹¹ Ad-adda nga imbutaktak ni Pedro dagiti taktika dagiti apostata idi kinunana a “siuulimek nga iserrekdanto dagiti makadadael a sekta.” (2 Pedro 2:1, 3) No kasano a ti mannanakaw iti ilustrasion ni Jesus maipapan iti pagyaponan dagiti karnero ket di sumrek “iti ruangan no di ket kumalay-at iti sabali a lugar,” di madmadlaw dagiti wagas ti iyaasideg kadatayo dagiti apostata. (Galacia 2:4; Judas 4) Ania ti panggepda? Innayon ni Pedro: ‘Gundawayandakayo.’ Gapuna, uray kasano ti panangikalintegan dagiti apostata, ti pudpudno a rantada ket tapno “agtakaw ken pumatay ken mangdadael.” (Juan 10:10) Agannadkayo kadagiti kasta a ganggannaet!

12. (a) Kasano a mangngegtayo ti timek dagiti ganggannaet babaen dagiti katimpuyogtayo? (b) Ania ti pagaspingan dagiti taktika ni Satanas ken dagiti taktika dagiti ganggannaet ita?

¹² Dakes a timpuyog. Mabalin a mangngeg ti timek dagiti ganggannaet babaen kadagidiay pakikadkaduaantayo. Ti dakes a  pannakitimpuyog ket nangnangruna a mamagpeggad kadagiti agtutubo. (1 Corinto 15:33) Laglagipenyo a ni Satanas pinilina a pinuntiria ni Eva​—daydiay ub-ubing ken basbassit ti kapadasanna ngem ni Adan. Kinombinsirna ti babai a di nainkalintegan nga iningetan ni Jehova ti wayawayana, idinto ta ti kasunganina ti agpaypayso. Ay-ayaten ni Jehova dagiti parsuana a tattao ken maseknan iti pagimbaganda. (Isaias 48:17) Umasping iti dayta, ikagumaan dagiti ganggannaet a kombinsirendakayo nga agtutubo tapno panunotenyo a ti wayawayayo ket di nainkalintegan nga ing-ingetan dagiti Kristiano a dadakkelyo. Kasano a maapektarannakayo dagiti kasta a ganggannaet? Inamin ti maysa a Kristiano a balasitang: “Adda gundaway a kimmapuy ti pammatik gapu kadagiti kaklasek. Kanayon nga ibagbagada nga estrikto ken di rasonable ti relihionko.” Ngem iti kinapudnona, ay-ayatendakayo dagiti dadakkelyo. Isu a no padasen dagiti kaeskuelaanyo a kombinsirendakayo a di agtalek kadagiti dadakkelyo, dikay agpaallilaw a kas ken ni Eva.

13. Ania a nainsiriban nga addang ti inyaplikar ni David, ket ania ti maysa a wagas a matuladtayo ti inaramidna?

¹³ No maipapan kadagiti dakes a timpuyog, kuna ni salmista David: “Saanak a nakikatugaw kadagiti tattao ti di kinapudno; ket saanak a sumrek a kadua dagidiay mangilemmeng iti kinasiasinoda.” (Salmo 26:4) Diyo kadi madlaw dayta nga estilo dagiti ganggannaet? Ilimedda ti pudno a kinasiasinoda​—no kasano nga inlimed ni Satanas ti kinasiasinona babaen ti panangaramatna iti maysa a serpiente. Ita, dadduma nga imoral a tattao ilimedda ti kinasiasino ken pudno a panggepda babaen ti panangaramatda iti Internet. Kadagiti chat room, dagiti nalulok nga adulto agpammarangda nga agtutubo tapno masiluandakayo. Pangngaasiyo, dakayo nga agtutubo, agannadkayo koma a naimbag tapno saankayo a madangran iti naespirituan.​—Salmo 119:101; Proverbio 22:3.

14. Kasano a ti media ipablaakna no dadduma ti timek dagiti ganggannaet?

¹⁴ Ulbod a pammabasol. Nupay husto ti dadduma a damag maipapan kadagiti Saksi ni Jehova, adda dagiti gundaway nga agpausar ti mismo a media tapno maipablaak dagiti mangpadakes a timek dagiti ganggannaet. Kas pagarigan, iti maysa a pagilian, siuulbod a naipadamag a sinuportaran dagiti Saksi ti rehimen ni Hitler idi Gubat Sangalubongan II. Iti sabali met a pagilian, maysa a padamag ti nangakusar kadagiti Saksi a perperdienda dagiti simbaan. Iti sumagmamano a pagilian, ti media pinabasolna dagiti Saksi a dida kayat nga ipaagas dagiti annakda ken sipapakinakem a pampanuynoyanda dagiti nadagsen a basol dagiti kapammatianda. (Mateo 10:22) Nupay kasta, dagiti napudno a tattao a makaam-ammo kadatayo bigbigenda nga ulbod dagita a pammabasol.

15. Apay a saan a nainsiriban a patientayo ti amin nga ibagbaga ti media?

¹⁵ Ania ti nasken nga aramidentayo no maipasangotayo kadagiti pammabasol nga isaksaknap  dagiti kasta a ganggannaet? Nasayaat no ipapusotayo ti balakad ti Proverbio 14:15: “Ti asinoman nga awanan kapadasan maaddaan pammati iti tunggal sao, ngem daydiay nasaldet utobenna dagiti addangna.” Saan a nainsiriban a patientayo ti amin nga ibagbaga ti media. Nupay patientayo ti dadduma a sekular nga impormasion, ammotayo a “ti intero a lubong adda iti pannakabalin daydiay nadangkes.”​—1 Juan 5:19.

“Subokenyo Dagiti Naipaltiing nga Ebkas”

16. (a) Kasano a ti kababalin dagiti literal a karnero paneknekanda ti kinapudno ti sasao ni Jesus a masarakan iti Juan 10:4? (b) Ania ti iparparegta ti Biblia nga aramidentayo?

¹⁶ Ngem kasanotay a masigurado no maysa a gayyem wenno kabusor ti pakilanglangenantayo? Bueno, kuna ni Jesus a dagiti karnero surotenda ti pastorda “agsipud ta ammoda ti timekna.” (Juan 10:4) Saan a ti literal a langa ti pastor ti mangtignay iti karnero tapno sumurot kenkuana no di ket ti timekna. Maysa a libro maipapan kadagiti lugar a nadakamat iti Biblia salaysayenna ti maipapan iti maysa a bisita a nagkuna a mailasin dagiti karnero ti pastorda babaen ti kawesna, saan nga iti timekna. Maysa a pastor ti simmungbat ket kinunana a ti timekda ti mabigbig dagiti karnero. Tapno mapaneknekanna dayta, nakisinnukat iti kawes ti bisita. Bayat a sikakawes iti pagan-anay ti pastor, ti bisita inawaganna dagiti karnero, ngem dida impangag. Dida mailasin ti timekna. Ngem idi a ti pastor ti nangayab kadakuada, nupay sabali ti kawesna, dagus nga immasidegda kenkuana. Gapuna, mabalin nga agpammarang ti maysa a kasla pastor, ngem kadagiti karnero, ammoda no siasino a talaga ti pastorda. Arigna a tingitingen dagiti karnero ti timek ti umaw-awag, nga idiligda iti timek ti pastorda. Ibaga ti Sao ti Dios a kasta met koma ti aramidentayo​—a ‘suboken dagiti naipaltiing nga ebkas tapno makitatayo no nagtaudda iti Dios.’ (1 Juan 4:1; 2 Timoteo 1:13) Ania ti tumulong kadatayo a mangaramid iti dayta?

17. (a) Kasanotayo nga agbalin a pamiliar iti timek ni Jehova? (b) Ania ti mabalintayo nga aramiden no addaantayo iti pannakaammo ni Jehova?

¹⁷ Gapuna, no naun-uneg ti pannakaammotayo iti timek wenno mensahe ni Jehova, nalaklakatayo a mailasin ti timek ti ganggannaet. Ipatuldo ti Biblia no kasano a maparayraytayo ti kasta a pannakaammo. Kunana: “Dagiti bukodmo a lapayag makangngegto iti sao iti likudam a kunkunana: ‘Daytoy ti dalan. Magnakayo iti dayta.’” (Isaias 30:21) Dayta a “sao” iti likudan ket agtaud iti Sao ti Dios. Tunggal basaentayo ti Sao ti Dios, arigna a mangngegtayo ti timek ti Naindaklan a Pastortayo, ni Jehova. (Salmo 23:1) Gapuna, no ad-adda nga adalentayo ti Biblia, ad-adda nga agbalintayo a pamiliar iti timek ti Dios. Dayta a nauneg a pannakaammo ti tumulong kadatayo a mangilasin a dagus iti timek dagiti ganggannaet.​—Galacia 1:8.

18. (a) Ania ti nairaman iti panangammo iti timek ni Jehova? (b) Sigun iti Mateo 17:5, apay a masapul nga agtulnogtayo iti timek ni Jesus?

¹⁸ Ania pay ti nairaman iti panangammo iti timek ni Jehova? Malaksid iti panagimdeng, kasapulan met ti panagtulnog. Imutektekanyo manen ti Isaias 30:21. Kuna ti Sao ti Dios: “Daytoy ti dalan.” Wen, babaen ti panagadal iti Biblia, mangngegtayo ti panangiwanwan ni Jehova. Kalpasanna, ibilinna kadatayo: “Magnakayo iti dayta.” Kayat ni Jehova nga agtignaytayo a maitunos iti mangngegtayo. No kasta, babaen ti panangyaplikar iti maad-adaltayo, ipakpakitatayo a saantay laeng a mangmangngeg ti timek ni Jehova no di ket ipangpangagtayo dayta. (Deuteronomio 28:1) Ti panagtulnog iti timek ni Jehova kaipapananna met ti panagtulnog iti timek ni Jesus, yantangay ni Jehova a mismo ti nangibilin iti dayta. (Mateo 17:5) Ania ti ibaga ni Jesus, ti Nasayaat a Pastor, nga aramidentayo? Binilinnatayo a mangaramid kadagiti adalan ken agtalek “iti matalek ken masirib nga  adipen.” (Mateo 24:45; 28:18-20) Ti panagtulnog iti timekna kaipapananna ti agnanayon a biagtayo.​—Aramid 3:23.

‘Itarayanda ti Ganggannaet’

19. Ania ti nasken nga aramidentayo no maipasango iti timek dagiti ganggannaet?

¹⁹ No kasta, ania ti rumbeng nga aramidentayo no mangngegtayo ti timek dagiti ganggannaet? Kas iti panagtignay dagiti karnero. Kuna ni Jesus: “Saandanto a pulos suroten ti ganggannaet no di ket itarayanda.” (Juan 10:5) Dua a banag ti aramidentayo. Umuna, ‘saantayo a pulos sumurot’ iti ganggannaet. Wen, sititibker a laksidentayo ti maysa a ganggannaet. Kinapudnona, iti Biblia a Griego, ti sasao a ‘saan a pulos’ ti kadagsenan a pamay-an iti dayta a lenguahe a mangyebkas iti panangilaksid. (Mateo 24:35; Hebreo 13:5) Maikadua, ‘itarayantayo,’ adaywantayo ti ganggannaet. Dayta ti kakaisuna nga umiso a tignay no maipasango kadagidiay mangisursuro kadagiti bambanag a saan a maitunos iti timek ti Nasayaat a Pastor.

20. Ania ti aramidentayo no maipasangotayo kadagiti (a) nasikap nga apostata, (b) dakes a kakadua, (c) mangpadakes a report ti media?

²⁰ No kasta, no maipasango kadagidiay mangisursuro kadagiti kapanunotan dagiti apostata, kayattay nga aramiden ti kuna ti Sao ti Dios: “Siputanyo dagidiay mangparnuay kadagiti pannakabingbingay ken kasasaad a makaitibkol maikaniwas iti sursuro a naadalyo, ket liklikanyo ida.” (Roma 16:17; Tito 3:10) Umasping iti dayta, dagiti Kristiano nga agtutubo a naisarang kadagiti peggad ti dakes a pannakitimpuyog tarigagayanda nga iyaplikar ti balakad ni Pablo iti agtutubo a ni Timoteo: “Umadayokayo kadagiti tarigagay a naikasigudan iti kinaagtutubo.” Ket no maipasango kadagiti ulbod a pammabasol ti media, laglagipentayo ti kanayonan a balakad ni Pablo ken ni Timoteo: “Maisiasidanto [dagidiay mangipangag iti timek dagiti ganggannaet] nga agturong iti ulbod a sarsarita. Sika, nupay kasta, agtalinaedka a sipupuot iti amin a bambanag.” (2 Timoteo 2:22; 4:3-5) Uray agparang a makaay-ayo unay ti timek dagiti ganggannaet, adaywantayo ti amin a mangdadael iti pammatitayo.​—Salmo 26:5; Proverbio 7:5, 21; Apocalipsis 18:2, 4.

21. Ania a gunggona ti agur-uray kadagidiay mangilaksid iti timek dagiti ganggannaet?

²¹ Babaen ti panangilaksidda iti timek dagiti ganggannaet, dagiti napulotan iti espiritu a Kristiano ipangpangagda ti sasao ti Nasayaat a Pastor a masarakan iti Lucas 12:32. Kastoy ti kuna ni Jesus kadakuada: “Dikay agbuteng, bassit nga ipastoran, agsipud ta inanamongan ni Amayo ti panangited kadakayo ti pagarian.” Ti “sabsabali a karnero” sigagagarda met a dumngeg iti ibaganto ni Jesus: “Umaykayo, dakayo a binendisionan ni Amak, tawidenyo ti pagarian a naisagana kadakayo manipud iti pannakabangon ti lubong.” (Juan 10:16; Mateo 25:34) Anian a makaay-ayo a gunggona ti agur-uray kadatayo no laksidentayo ti “timek dagiti ganggannaet”!

Malagipyo Kadi?

• Kasano a mayanatup ken ni Satanas ti deskripsion ti ganggannaet a nadakamat iti ilustrasion ni Jesus maipapan iti pagyaponan kadagiti karnero?

• Kasano a mangmangngeg ita ti timek dagiti ganggannaet?

• Kasanotay a mailasin ti timek dagiti ganggannaet?

• Ania ti nasken nga aramidentayo no maipasango iti timek dagiti ganggannaet?

[Salsaludsod]

[Ladawan iti panid 15]

Ni Maria nabigbigna ni Kristo

[Ladawan iti panid 16]

Ti ganggannaet saan a direkta nga umasideg iti karnero

[Ladawan iti panid 18]

Ania ti aramidentayo no mangngegtayo ti timek dagiti ganggannaet?