Maysa a Galad a Nakaidumaan ti Tao

Ni Jodie ket maysa a negosiante iti sansanikua. Tultulonganna ti maysa a babai a mangilasin kadagiti mabalin a mailako a sanikua iti pagtaengan ti pimmusay a manang ti babai. Iti panangsukimatna iti paginuduan, nakakita iti dua a daan a kahon. Idi linuktanna ti maysa kadagita, nasdaaw idi makitana dagiti narolio a sagsangagasut a doliar a nabalkut iti aluminum a piliego​—agdagup dagita iti $82,000! Agmaymaysa ni Jodie iti kuarto. Ania ti maiparbeng nga aramidenna? Sililimed nga alaenna ti kahon wenno ipakaammona iti klientena ti maipapan iti kuarta a nasarakanna?

TI SITUASION ni Jodie itampokna ti maysa kadagiti galad a mangiduma kadatayo kadagiti awan nakemna nga animal. Kuna ti The World Book Encyclopedia: “Ti maysa kadagiti naisangsangayan a galad ti tao isu ti kapasidadna a mangamiris no ania ti rumbeng wenno di rumbeng nga aramidenna.” Ti aso a makasarak iti karne a tedda iti lamisaan saanna a panunoten no rumbeng a kanenna ti tedda. Ngem ni Jodie addaan iti kapasidad a mangtingiting no umiso wenno saan ti pangngeddengna. Maysa a panagtakaw no idulinna ti kuarta, nupay mabalin a saan a matiliwan. Saanna a kukua ti kuarta; ngem saan nga ammo ti klientena ti kaadda ti kuarta. Maysa pay, kaaduan kadagiti tattao iti komunidad ni Jodie matmatanda a kinamaag no itedna ti kuarta iti klientena.

Ania ti aramidem no sika ni Jodie? Ti sungbatmo iti dayta a saludsod ket agpannuray kadagiti nakairuamam a pagalagadan iti etika.

Ania ti Kaipapanan ti Etika?

Nadeskribir ti etika kas “ti panangutob kadagiti saludsod no ania ti umiso ken dakes.” (Collins Cobuild English Dictionary) Kuna ti  autor a ni Eric J. Easton: “Agpada ti kaipapanan dagiti sao a nagtaudan ti ‘etika’ ken ‘moralidad.’ Ti puon ti immuna ket Griego (ethikos) ken ti maikadua ket Latin (moralis), nga agpadpada a tukoyenda ti impluensia ti kaugalian ken tradision.”

Nabayagen a ti relihion ti kaaduanna a nangikeddeng no ania dagiti moral a pagalagadan a suroten dagiti tattao. Ti Sao ti Dios, ti Biblia, ti maysa a nangimpluensia iti adu a kagimongan. Ngem umad-adu ti tattao iti sangalubongan a mangibilang a di praktikal dagiti nadumaduma a narelihiosuan a pagalagadan ken matmatanda a kadaananen ti moralidad nga ipapaannurot ti Biblia. Ania ti naisukat? Kuna ti libro nga Ethics in Business Life a ti “sekular a panagrasrason . . . riningbawanna ti autoridad a sigud nga ik-ikutan ti relihion.” Imbes nga agpaiwanwanda kadagiti narelihiosuan a moralidad, adu ti agpaiwanwan kadagiti sekular nga eksperto a mangad-adal iti etika. Kuna ti propesor iti etika ken linteg a ni Paul McNeill: “Matmatak a dagiti mangitantandudo iti etika ti agserserbi kas sekular a papadi. . . . Ti etika ti mangiturturong ita kadagiti tattao, saanen a ti relihion.”

No maipasangoka kadagiti narigat a desision, kasanom nga ikeddeng no ania ti umiso ken di umiso? Ti Dios kadi wenno sika ti mangikeddeng no ania dagiti moral a pagalagadan a surotem?