‘Nakaskasdaaw ti Pannakaaramidtayo’

“Iti nakaam-amak a pamay-an nakaskasdaaw ti pannakaaramidko.”​—SALMO 139:14.

1. Apay nga ibaga ti adu a managpanunot a tattao a maysa a Dios ti makinggapuanan kadagiti nakaskasdaaw a banag ditoy daga?

 NAPNO ti lubong kadagiti nakaskasdaaw a parsua. Kasanoda a timmaud? Patien ti dadduma a saan a kasapulan ti maysa a masirib a Namarsua tapno tumaud dagita. Ngem adda dagiti mangibaga a ditay maawatan ti nakaparsuaan no ipueratayo ti kaadda ti maysa a Namarsua. Patienda a saan a mabalin a naiparna laeng a timmaud dagiti parsua ditoy daga agsipud ta nakarikrikut, nagduduma, ken nakaskasdaaw unay dagitoy. Iti adu a tattao, a pakairamanan ti dadduma a sientista, ipakita ti ebidensia a ti uniberso ket inaramid ti maysa a masirib, mannakabalin, ken naparabur a Namarsua. a

2. Ania ti nangtignay ken David tapno idayawna ni Jehova?

² Ni David nga ari ti nagkauna nga Israel ket maysa kadagiti kombinsido nga adda Namarsua a maikari a mapadayawan gapu kadagiti nakaskasdaaw a pinarsuana. Nupay nagbiag ni David nabayagen sakbay ti nasientipikuan a panawentayo, nakitana nga isu ket nalikmut kadagiti nakaskasdaaw a pagarigan dagiti parsua ti Dios. Ti laengen panangusigna iti pannakaparsuana ket umdasen tapno pagsiddaawanna unay ti abilidad ti Dios a mangparsua. Insuratna: “Idayawkanto agsipud ta iti nakaam-amak a pamay-an nakaskasdaaw ti pannakaaramidko. Nakaskasdaaw dagiti aramidmo, kas pagaammo unay ti kararuak.”​—Salmo 139:14.

3, 4. Apay a napateg a tunggal maysa kadatayo ket sipapasnek nga utobenna dagiti aramid ni Jehova?

³ Naaddaan ni David iti kasta a nabileg a pammati gapu iti napasnek a panagut-utobna. Iti agdama, dagiti kurso iti eskuelaan agraman ti media ket napno kadagiti mangdadael iti pammati a teoria maipapan iti namunganayan ti tao. Tapno maaddaantayo iti pammati a kas ken David, masapul met nga utobentayo a sipapasnek dagiti bambanag. Napeggad no agpannuraytayo lattan iti kapanunotan ti sabsabali, nangruna kadagiti napateg nga isyu a kas iti kaadda ken akem ti maysa a Namarsua.

⁴ Maysa pay, no ut-utobentayo dagiti aramid ti Dios, rumayray ti panangipategtayo kenkuana ken ti panagtalektayo kadagiti karina agpaay iti masanguanan. Kas epektona, matignaytayo nga ad-adda a mangam-ammo ken Jehova ken agserbi kenkuana. Usigentayo ngarud no kasano a pinatalgedan ti moderno a siensia ti konklusion ni David a ‘nakaskasdaaw ti pannakaaramidtayo.’

Ti Nakaskasdaaw a Pannakaaramid ti Bagitayo

5, 6. (a) Kasano a nangrugi ti biagtayo? (b) Ania ti usar dagiti bekkeltayo?

⁵ “Pinataudmo dagiti bekkelko; pinagtalinaednak a nalingedan iti tian ni inak.” (Salmo 139:13) Amintayo ket nangrugi iti aanakan ti inatayo kas  maysa a selula a basbassit pay ngem iti tulnek iti ngudo daytoy a sentensia. Nakarikrikut dayta a nakabasbassit a selula. Maysa dayta a bassiusit a kemikal a laboratorio! Nagbiit a dimmakkel. Iti ngudo ti maikadua a bulanmo iti aanakan, nabukelen dagiti kangrunaan a paset ti bagim a pakaibilangan dagiti bekkelmo. Idi naipasngayka, sisasaganan dagiti bekkelmo a mangsagat iti dara a suplay ti bagim​—nga ikkatenda dagiti sabidong ken sobra a danum ngem pagtalinaedenda dagiti napateg a substansia. No nasalun-at ti dua a bekkelmo, sagatenda ti danum iti daram​—agarup 5 a litro iti maysa nga adulto​—iti kada 45 a minuto!

⁶ Tumulong met dagiti bekkelmo a mangkontrol iti mineral nga adda iti daram agraman iti kaadu ti asido ken ti presion dayta. Adu pay ti napateg nga usarda, a kas iti panangkomberteda iti bitamina D iti sabali a substansia tapno dumakkel ken pumigsa dagiti tulang ken mapataud ti hormone nga erythropoietin, a mangpaadu iti nalabaga a selula ti dara kadagiti tulangmo. Di pakasdaawan a dagiti bekkel ket naawagan “dagiti eksperto a kemiko ti bagi”! b

7, 8. (a) Deskribirenyo ti damo nga itatanor ti sikog. (b) Iti ania a pamay-an a ti dumakdakkel a sikog ket ‘nasangal iti kababaan a paspaset ti daga’?

⁷ “Dagiti tulangko saanda a nailemmeng manipud kenka idi naaramidak iti nalimed, idi nasangalak iti kababaan a paspaset ti daga.” (Salmo 139:15) Agbingay ti orihinal a selula, ket agtultuloy nga agbingay dagiti baro a selula. Di agbayag, mangrugida nga aggigidiat, wenno addan partikular nga usarda, nga agbalinda kas selula ti urat, piskel, kudil, ken dadduma pay. Agkakadua dagiti agpapada a selula tapno mangbukelda kadagiti tisyu ken kalpasanna, paspaset ti bagi. Kas pagarigan, bayat ti maikatlo a lawas sipud pannakayinawmo, mangrugin a mabukel ti iskeleton ti bagim. Apaman a pito a lawasmon ken agarup maysa a pulgada pay la ti kaatiddogmo, nabukelen ti naganus a kita dagiti amin a 206 a tulangmo inton nataengankan nupay babassitda pay ken saanda pay a timmangken.

⁸ Daytoy nakaskasdaaw a proseso ti itatanormo ket naaramid iti aanakan, a di makita ti tao a kas man la nailemmeng iti uneg ti daga. Kinapudnona, nagadu ti saan pay nga ammo ti tao maipapan iti itatanortayo. Kas pagarigan, ania ti nangtignay kadagiti espesipiko a gene kadagiti selulam tapno mangrugi ti proseso a mamagbalin a nadumaduma kadagiti selula para iti nadumaduma a paset ti bagim? Mabalin a maammuanto dayta dagiti sientista, ngem kas iti simmaganad a kinuna ni David, naan-anay nga ammo dayta ni Jehova a Namarsua kadatayo.

9, 10. Kasano a “naisurat” iti “libro” ti Dios ti impormasion maipapan kadagiti paset ti bagi ti maysa a sikog?

⁹ “Dagita matam nakitada uray pay ti maisiksikog a bagik, ket iti librom naisurat dagiti amin a pasetna, no maipapan iti al-aldaw idi a nabukelda ket awan pay idi ti maysa kadakuada.” (Salmo 139:16) Ti damo a selulam ket naglaon iti kompleto a plano para iti intero a bagim. Dayta a plano ti nangiwanwan iti itatanormo bayat ti siam a bulan a kaaddam iti aanakan sakbay ti pannakaipasngaymo, sa kalpasanna, kabayatan ti nasurok a dua a dekada nga itatanormo agingga iti kinaadultom. Bayat dayta a tiempo, napasaran ti bagim ti adu a paset ti itatanor ken idadakkel, nga amin ket inwanwan ti impormasion a naiprograma iti dayta a damo a selula.

¹⁰ Awan ti ammo ni David maipapan kadagiti selula ken gene ta awan pay met la idi ti mikroskopio. Ngem siuumiso a naawatanna a ti itatanor ti mismo a bagina ket maysa a pammaneknek ti nasaksakbay a panagplano. Mabalin nga addan pannakaammo idi ni David no kasano ti itatanor dagiti  sikog, isu a maibagana a tunggal paset ti itatanor ket napasamak la ketdi maitunos iti naisigud a disenio ken pagorasan. Babaen ti maysa a daniw, dineskribirna dayta a disenio kas “naisurat” iti “libro” ti Dios.

11. Kasanotayo a naaddaan kadagiti pisikal a pakabigbigan?

¹¹ Pagaammo itan a dagiti gene-mo ti nangikeddeng kadagiti pakabigbigan a natawidmo kadagiti nagannak ken inapom​—kas iti katayagmo, langam, kolor dagiti matam ken buokmo, ken rinibu a dadduma pay a kalidadmo. Pinullo a ribu a gene ti linaon ti tunggal selulam. Tunggal gene ket paset ti atiddog a kadena a buklen ti DNA (deoxyribonucleic acid). Dagiti instruksion para iti itatanormo ket “naisurat” iti kemikal nga estruktura ti DNA ti bagim. Kada agbingay dagiti selulam​—tapno makaaramid kadagiti baro a selula wenno tapno masukatan dagiti daan a selula​—ti DNA ti bagim iyallatiwna dagita nga instruksion. Iti kasta, agtalinaedka a sibibiag ken mataginayon ti kangrunaan a langam. Anian a nagsayaat a pagarigan ti pannakabalin ken kinasirib ti nailangitan a Namarsua kadatayo!

Ti Naisangsangayan a Panunottayo

12. Ania ti naisangsangayan a nakaidumaan dagiti tattao kadagiti animal?

¹² “Gapuna, anian a nagpateg kaniak dagiti panunotmo! O Dios, anian a nagdakkel ti pakadagupan ti intero a pakagupgopanda! No koma padasek a bilangen ida, ad-aduda pay ngem uray dagiti binukel ti darat.” (Salmo 139:17, 18a) Nakaskasdaaw met ti pannakaparsua dagiti animal, ken dadduma ti addaan kadagiti sentido ken abilidad a nasaysayaat ngem kadagiti ik-ikutan ti tao. Ngem ti Dios impaayanna dagiti tattao iti mental nga abilidad nga adayo a nasaysayaat ngem iti ik-ikutan ti aniaman nga animal. Kuna ti maysa a libro iti panagadal iti siensia: “Nupay adu ti pakaipadaantayo iti dadduma a kita ti biag, naidumatayo unay kadagiti biag ditoy daga gapu iti abilidadtayo nga agsao ken agpanunot. Naisalsaluminatayo met gapu iti kasta unay a tarigagaytayo a mangammo iti maipapan iti bagitayo: Kasano a nadisenio ti bagitayo? Kasano a nabukeltayo?” Dagita a saludsod ti pinampanunot met idi ni David.

13. (a) Kasano a nabaelan ni David nga utoben ti pampanunot ti Dios? (b) Kasanotayo a masurot ti ulidan ni David?

¹³ Kapatgan iti amin, saan a kas kadagiti animal, naidumduma ti abilidadtayo a mangutob iti pampanunot ti Dios. c Dayta a naisangsangayan a sagut ket maysa kadagiti pamay-an a naparsuatayo “iti ladawan ti Dios.” (Genesis 1:27) Inaprobetsar ni David dayta a sagut. Inut-utobna ti pammaneknek ti kaadda ti Dios ken dagiti nasayaat a galad a nayanninaw iti pannakaparsua ti daga. Addaan met ni David kadagiti nagkauna a libro ti Nasantuan a Kasuratan, nga aglaon kadagiti palgak ti Dios maipapan iti kinasiasinona ken ar-aramidna. Dagitoy a naipaltiing a sursurat tinulonganda ni David tapno maawatanna ti pampanunot, personalidad, ken panggep ti Dios. Babaen ti panangut-utobna iti Kasuratan, iti nakaparsuaan, ken iti pannakilangen ti Dios kenkuana, natignay ni David a mangidayaw iti Namarsua kenkuana.

 No Ania ti Iraman ti Pammati

14. Apay a ditay kasapulan nga ammuen ti amin a maipapan iti Dios tapno maaddaantayo iti pammati kenkuana?

¹⁴ Bayat nga ad-adda nga inutob ni David ti nakaparsuaan ken ti Kasuratan, ad-adda a naamirisna a saanna a kabaelan a tarusan ti naan-anay a saklawen ti pannakaammo ken abilidad ti Dios. (Salmo 139:6) Pudno met dayta kadatayo. Ditayto pulos naan-anay a maawatan ti amin a parsua ti Dios. (Eclesiastes 3:11; 8:17) Ngem ‘imparangarang’ ti Dios ti umdas a pannakaammo babaen kadagiti Kasuratan ken iti nakaparsuaan tapno dagiti agsapsapul iti kinapudno nga agbibiag iti aniaman a tiempo ket maaddaanda iti pammati a naibasar iti ebidensia.​—Roma 1:19, 20; Hebreo 11:1, 3.

15. Iyilustraryo no ania ti nakainaigan ti pammati iti relasiontayo iti Dios.

¹⁵ Ti pananggun-od iti pammati saanna laeng nga iraman ti basta panangbigbig nga adda la ketdi masirib a Gubuayan ti biag ken ti uniberso. Ti pammati iramanna ti panagtalek ken ni Jehova a Dios kas persona​—maysa a persona a kayatna nga am-ammuentayo ti maipapan kenkuana ken taginayonentayo ti nasayaat a relasion kenkuana. (Santiago 4:8) Umasping dayta iti pammati ken panagtalek ti maysa iti managayat nga amana. No pagduaduaan ti maysa a tao no talaga a tulongannaka ni tatangmo kabayatan ti krisis, mabalin a saanmo a makombinsir dayta a tao a mapagtalkam ni tatangmo. Ngem no babaen ti kapadasan ket nakaurnongkan iti ebidensia a mangpaneknek a naayat ni tatangmo, makapagtalekka a saannakanto a baybay-an. Umasping iti dayta, matignaytayo nga agtalek ken Jehova no ammuentayo ti maipapan kenkuana babaen ti panagadaltayo iti Kasuratan, panangpanunot iti nakaparsuaan, ken no mapasarantayo ti tulongna kas sungbat kadagiti kararagtayo. Dayta ti mangtignay kadatayo a mangammo iti ad-adu pay maipapan kenkuana ken mangdayaw kenkuana iti agnanayon gapu iti di managimbubukodan nga ayat ken debosion kenkuana. Dayta ti kapatgan a panggep a mabalin a pagreggetan ti siasinoman.​—Efeso 5:1, 2.

Agpaiwanwankayo iti Namarsua Kadatayo!

16. Ania ti masursurotayo iti nasinged a relasion ni David ken ni Jehova?

¹⁶ “Sukisokennak, O Dios, ket ammuem ti pusok. Sukimatennak, ket ammuem ti mangrirriribuk a pampanunotko, ket kitaem no adda kaniak ti aniaman a nasaem a dana, ket iturongnak iti dalan ti tiempo a di nakedngan.” (Salmo 139:23, 24) Sipapanunot ni David a naan-anay nga ammo ni Jehova ti kinasiasinona​—ti amin a pinanunot, imbaga, wenno inaramidna ket ammo ti Namarsua kenkuana. (Salmo 139:1-12; Hebreo 4:13) Gapu iti kasta a nauneg a pannakaammo ti Dios, natalged ti rikna ni David, a kas iti maysa nga ubing a natalged ti riknana iti denna ti nadungngo a nagannakna. Impateg ni David dayta a nasinged a relasionna ken Jehova ken inkagumaanna a tinaginayon babaen ti panangpampanunotna a naimbag kadagiti aramid ti Dios ken babaen ti panagkararagna Kenkuana. Kinapudnona, adu kadagiti salmo ni David​—agraman ti Salmo 139​—ket napapateg a kararag a nabuyogan iti musika. Ti panagpanunot ken panagkararag matulongandatayo met a suminged ken Jehova.

17. (a) Apay a kayat ni David nga usigen koma ni Jehova ti pusona? (b) Kasano a makaapektar iti biagtayo ti wagas a panangusartayo iti wayawayatayo?

¹⁷ Gapu ta naparsuatayo iti ladawan ti Dios, addaantayo iti wayawaya nga agpili. Mabalintayo a pilien nga aramiden ti naimbag wenno aramiden ti dakes. Addaantayo iti moral a sungsungbatan gapu  iti dayta a wayawayatayo. Saan a kayat ni David ti maibilang a kadua dagiti nadangkes. (Salmo 139:19-22) Kayatna a liklikan ti agaramid kadagiti nasaem a biddut. Gapuna, idi pinampanunot ni David ti awan kaaspingna a pannakaammo ni Jehova, sipapakumbaba a kiniddawna nga usigen koma ti Dios ti makin-uneg a kinataona ken iwanwanna iti dana nga agturong iti biag. Dagiti nalinteg a moral a pagalagadan ti Dios ket agaplikar iti amin; isu a kasapulan met a mangaramidtayo kadagiti umiso a panagpili. Idagdagadag ni Jehova kadatayo amin nga agtulnogtayo kenkuana. Matagiragsaktayo ti anamongna ken ti adu a pagimbagan no aramidentayo dayta. (Juan 12:50; 1 Timoteo 4:8) Ti inaldaw a pannakipagnatayo ken Jehova tulongannatayo a maaddaan iti kalmado a rikna, uray maipasangotayo kadagiti nadagsen unay a parikut.​—Filipos 4:6, 7.

Surotenyo ti Nakaskasdaaw a Namarsua Kadatayo!

18. Ania ti naibaga ni David iti panangpampanunotna iti nakaparsuaan?

¹⁸ Idi agtutubo pay, masansan nga adda ni David iti tay-ak a mangipaspastor kadagiti arban. Sidudumog nga agar-arab dagiti karnero, ngem nakatangad ni David iti tangatang. Iti kinasipnget ti rabii, inut-utobna ti kinaranga ti uniberso ken no ania ti kaipapanan amin dayta. Insuratna: “Ti langlangit idekdeklarada ti dayag ti Dios; ket maipapan iti aramid ti im-imana ibagbaga ti tangatang. Ti maysa nga aldaw kalpasan ti sabali pay nga aldaw mangyesngaw iti panagsao, ket ti maysa a rabii kalpasan ti sabali pay a rabii mangiparang iti pannakaammo.” (Salmo 19:1, 2) Naawatan ni David a nasken a sapulen ken surotenna Daydiay nangaramid iti amin a nakaskasdaaw unay a banag. Nasken nga aramidentayo met dayta.

19. Ania dagiti masursuro dagiti agtutubo ken nataengan manipud iti ‘nakaskasdaaw a pannakaaramidda’?

¹⁹ Ni David ket mapagulidanan no iti panangsurot iti imbalakad idi agangay ti anakna a ni Solomon para kadagiti agtutubo: ‘Lagipem, itan, ti Naindaklan a Namarsua kenka kadagiti aldaw ti kinaagtutubom . . . Agbutengka iti pudno a Dios ket salimetmetam dagiti bilinna. Ta daytoy isu ti intero a pagrebbengan ti tao.’ (Eclesiastes 12:1, 13) Idi agtutubo pay ni David, ammonan a ‘nakaskasdaaw ti pannakaaramidna.’ Ti panagbiagna maitunos iti dayta a pannakaawat ket nangyeg kenkuana kadagiti dadakkel a pagimbagan iti intero a biagna. No datayo nga agtutubo ken nataengan ket agdayaw ken agserbitayo iti Naindaklan a Namarsua kadatayo, agbalin a naragsak ti biagtayo ita ken iti masanguanan. Maipapan kadagidiay agtalinaed a nasinged ken Jehova ken agbiag maitunos iti nalinteg a daldalanna, ikarkari ti Biblia: “Agtultuloydanto pay nga agbarusbos bayat ti kinaubanan, agtultuloydanto a nalukmeg ken nasalibukag, a mangibaga a ni Jehova nalinteg.” (Salmo 92:14, 15) Kasta met a maaddaantayo iti namnama nga agnanayon a mangtagiragsak kadagiti nakaskasdaaw nga aramid ti Namarsua kadatayo.

[Footnotes]

Mailawlawagyo Kadi?

• Kasano a ti itatanor ti maysa a sikog ipakitana a ‘nakaskasdaaw ti pannakaaramidtayo’?

• Apay a rumbeng nga utobentayo ti pampanunot ni Jehova?

• Ania ti nakainaigan ti pammati iti relasiontayo ken Jehova?

[Salsaludsod]

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Tumanor ti maysa a maladaga iti aanakan gapu iti naisigud a disenio

DNA

[Credit Line]

Sikog: Lennart Nilsson

[Ladawan iti panid 24]

Kas kadagiti annak nga agtalek iti nadungngo nga amada, agtalektayo ken Jehova

[Ladawan iti panid 25]

Babaen ti panangpampanunotna iti ar-aramid ni Jehova, natignay ni David a mangidayaw Kenkuana