Pannakaiwawa iti Lubong nga Agbaliwbaliw Dagiti Prinsipiona

MAYSA a nalatak a pilosopo ti naikuna a nagsursursor iti tengngat’ aldaw a nakaawit iti nagangtan a pagsilawan. Agsapsapul iti nalinteg a tao, ngem awan uray maysa a nasarakanna. Dayta a pilosopo isu ni Diogenes, a nagbiag idiay Atenas idi maikapat a siglo K.K.P.

Saan a masinunuo no agpayso dayta nga estoria. Ngem no sibibiag koma ita ni Diogenes, di pakasdaawan nga ad-adda pay koma a marigatan nga agbirok kadagiti nalinteg a tattao. Adu ngamin ti kasla din mamati a rumbeng nga annuroten ti tattao ti aniaman a naipasdeken a nasayaat a prinsipio. Masansan nga ipadpadamag ti media dagiti nakababain a pasamak​—iti man pribado a biag, gobierno, propesion, isport, ummong dagiti negosiante, ken dadduma pay a benneg. Adu kagiti prinsipio nga al-alagaden dagiti napalabas a kaputotan ket saan itan a maikabkabilangan. Nabalbaliwanen ken masansan a din maakseptar dagiti naipasdeken a pagannurotan. Maibilang pay met laeng a nagsayaat ti dadduma a prinsipio ngem saanen a maan-annurot dagita.

“Saanen a maan-annurot ita dagiti nasayaat a prinsipio,” kuna ti sosiologo iti relihion a ni Alan Wolfe. Kastoy pay ti nadakamat a kinunana: “Ita pay la a marikna ti kaaduan a tattao a didan makapagtalek iti panangiwanwan dagiti tradision ken institusion.” No maipapan iti napalabas a 100 a tawen, kinomentuan ti Los Angeles Times ti kapaliiwan ni Jonathan Glover a ti panagsaknap ti kinaranggas iti intero lubong ket kangrunaanna a resulta ti kumapkapuy nga impluensia ti relihion ken dagiti sapasap a linteg maipapan iti moralidad.

Nupay adda kasta a pannakariro maipapan kadagiti prinsipio nga an-annuroten ti kaaduan, itultuloy latta ti dadduma a tattao ti agbirok kadagiti pagalagadan maipapan iti moralidad. Sumagmamano a tawenen ti napalabas, kinuna ni Federico Mayor, dati a direktor-heneral ti UNESCO, nga “ita pay la nga interesado unay ti lubong kadagiti prinsipio maipapan iti moralidad.” Ngem ti di panangannurot ti sangatauan kadagiti nasayaat a prinsipio dina kaipapanan nga awanen dagiti agkakaimbag a prinsipio a mabalin ken rumbeng nga annurotentayo.

Ngem mabalin kadi a pagnunumuan ti amin a tattao no ania dagiti pagalagadan a rumbeng nga annurotenda? Nabatad a saan. Ket no awan dagiti  mapagnunumuanda a pagalagadan maipapan iti umiso ken di umiso, kasano a mausig ti maysa a tao ti aniaman a prinsipio? Uso ita ti kapanunotan a dagiti indibidual ken grupo ti mangikeddeng no ania a prinsipio ti kayatda nga annuroten. Ngem makitayo a dayta a kapanunotan saanna a pudpudno a pinasayaat ti moralidad ti kaaduan.

Kombinsido ti Briton a historiador a ni Paul Johnson a ti kapanunotan a dagiti indibidual ken grupo ti mangikeddeng no ania a prinsipio ti kayatda nga annuroten ti “nangpakapuy . . . iti nabileg a tarigagay ti tao a mangannurot ken mangraem iti naipasdek ken awan idumdumana nga umiso a pagannurotan maipapan iti moralidad” a kasla iti an-annuroten ti kaaduan sakbay a nangrugi ti maika-20 a siglo.

Posible kadi ngarud a makasaraktayo iti “awan idumdumana nga umiso a pagannurotan maipapan iti moralidad” wenno posible ngata a makapagbiagtayo maitunos kadagiti “sapasap a linteg maipapan iti moralidad”? Adda kadi autoridad a makaipaay kadagiti manayon, di agbaliwbaliw a prinsipio a mamagbalin a nataltalged ti biagtayo ken makaipaay kadatayo iti namnama agpaay iti masanguanan? Sungbatan ti sumaganad nga artikulo dagita a saludsod.