Ti Umuna a Biblia iti Portugues​—Maysa a Pakasaritaan ti Kinapinget

“AGBALLIGI daydiay napinget.” Agparang daytoy a prinsipio iti panid a nakaisuratan ti titulo ti narelihiosuan a polieto nga insurat ni João Ferreira de Almeida idi maika-17 a siglo. Narigat nga ibirukan iti maitutop a deskripsion ti maysa a lalaki a nangipamaysa iti biagna iti panagipatarus ken panangipablaak iti Biblia iti pagsasao a Portugues.

Naipasngay ni Almeida idi 1628 idiay Torre de Tavares, maysa a bario iti makin-amianan a Portugal. Gapu ta naulila idi ubing pay, pinadakkel ti ulitegna a miembro ti narelihiosuan nga orden, idiay Lisbon, a kabesera ti Portugal. Sigun iti tradision, tapno maisagana iti kinapadi, masapul a nangato ti adal ni Almeida, isu nga ubing pay laeng idi, nakalalaingen iti sabali a pagsasao.

Ngem nalabit saan koma a nagbalin ni Almeida a nalaing a managipatarus iti Biblia no nagtalinaed idiay Portugal. Nupay idi Repormasion adu ti naiwaras a Biblia a naipatarus iti Portugues iti amianan ken sentral a Europa, nainget ti impluensia ti Katoliko nga Inkisision iti Portugal. Maisaklangka iti korte ti Inkisision no adda Bibliam a Portugues. *

Nalabit gapu ta kayatna a maliklikan ti kastoy a panangiparit, immakar ni Almeida idiay Netherlands bayat dagiti umuna a tawen ti kinatin-edyerna. Di nagbayag, idi agtawen laeng iti 14, nagturong idiay Asia, limmasat iti Batavia (Jakarta itan), Indonesia, a dayta idi ti sentro ti Dutch East India Company iti Abagatan a Daya nga Asia.

Managipatarus a Tin-edyer

Iti maudi a paset ti panagdaliasatna iti Asia, adda napateg a panagbalbaliw iti biagna. Idi naglayag iti nagbaetan ti Batavia ken Malacca (Melaka itan), iti makinlaud  a Malaysia, naiparna a nakasarak iti polieto dagiti Protestante a naisurat iti Espaniol a napauluan iti Diferencias de la Cristiandad (Dagiti Panagduduma iti Kakristianuan). Malaksid iti panangbabalawna kadagiti palso a doktrina ti relihion, adda linaon ti polieto a nakaawis iti agtutubo a ni Almeida: “Ti panangusar ti simbaan iti di maawatan a pagsasao, uray no pakaidayawan ti Dios, awan ti mamaayna kadagiti di makaawat a dumdumngeg.”​—1 Corinto 14:9.

Nalawag ti punto ken Almeida: Tapno maibutaktak ti biddut ti relihion, masapul a maipatarus ti Biblia iti pagsasao a maawatan ti amin a tao. Idi simmangpet idiay Malacca, nakomberte iti relihion a Dutch Reformed ket dagus a rinugianna nga impatarus iti pagsasao a Portugues ti dadduma a paset ti Ebanghelio a naisurat iti Espaniol. Inwarasna dagitoy “kadagiti sipapasnek a naginteres iti kinapudno.” *

Dua a tawen kalpasanna, nakasaganan ni Almeida a mangtaming iti dakdakkel a trabaho​—ti panangipatarus iti kompleto a Kristiano a Griego a Kasuratan manipud iti Latin Vulgate. Awan pay makatawen a tinurposna daytoy, maysa a naisangsangayan a gapuanan ti maysa nga agtawen iti 16! Situtured nga impatulodna ti patarusna iti gobernador-heneral dagiti Olandes idiay Batavia tapno maipablaak. Nabatad a ti Reformed Church idiay Batavia impatulodna ti manuskrito ni Almeida idiay Amsterdam, ngem natay ti lakayen a ministro a nakaitalkan dayta, ket napukaw ti patarus ni Almeida.

Idi nakiddaw a mangaramid iti kopia ti patarusna para iti kongregasion ti Reformed Church idiay Ceylon (Sri Lanka itan) idi 1651, natakuatan ni Almeida a napukawen ti orihinal a kopia iti pagidulinan ti kapilia. Ngem saan a naupay, ket nakasarak iti kopia​—nalabit dagiti immuna nga insuratna​—ket iti simmaganad a tawen nakompleto ti rebisado a bersion dagiti Ebanghelio ken ti libro dagiti Aramid. Inikkan ti konseho * idiay Batavia iti 30 a guilder kas gunggona. “Nagbassit a gatad para iti nagdakkel a nagapuananna,” insurat ti maysa kadagiti nakatrabaho ni Almeida.

Nupay saan a nabigbig ti trabahona, intultuloy latta dayta ni Almeida, ket inyawatna ti rebision ti kompleto a Baro a Tulag idi 1654. Napagsasaritaan manen ti pannakaipablaakna, ngem awan ti natinong malaksid ti pannakaisagana ti sumagmamano nga insurat ti ima a kopia nga usaren ti sumagmamano a kapilia.

Kinondenar ti Inkisision

Iti simmaganad a dekada, okupado ni Almeida iti trabahona kas misionero ken pastor iti Reformed Church. Naordenan idi 1656 ket immuna a nagserbi idiay Ceylon, a dandani nangibaddekan kenkuana ti elepante. Idi agangay, isu ti immuna a misionero a Protestante idiay India.

Ni Almeida ket maysa a komberte a Protestante nga agserserbi iti ganggannaet a pagilian. Gapuna, adu kadagiti sinarungkaranna a komunidad nga agus-usar iti pagsasao a Portugues ti nangipagarup nga isu ket maysa nga apostata ken traidor. Gapu ta kondenarenna ti nababa a moral dagiti klero ken ibutaktakna ti doktrina ti simbaan, masansan a makisupiat kadagiti misionero a Katoliko. Dimteng ti kangitingitan dagitoy a panagsusupiat idi 1661, idi  sinentensiaan ti korte ti Inkisision idiay Goa, India, a mapapatay ni Almeida gapu iti kinaerehes. Gapu ta awan sadiay, pinuoranda ti ladawanna. Nalabit gapu ta madanaganda iti mannakisupiat a kababalin ni Almeida, ti gobernador-heneral dagiti Olandes pinagsublina ni Almeida idiay Batavia di nagbayag kalpasanna.

Naregta a misionero ni Almeida, ngem dina pulos a nalipatan ti kinapateg ti Biblia a Portugues. Kinapudnona, gapu ta kurang ti pannakaammo dagiti klero ken dagiti pasurotda maipapan iti Biblia, ad-adda a nagporsegi ni Almeida. Iti introduksion ti maysa a narelihiosuan a polieto a napetsaan iti 1668, impakaammo ni Almeida kadagiti managbasa: “Namnamaek . . . nga iti mabiiten maikkankayo iti kompleto a Biblia iti bukodyo a pagsasao. Dayta ti kasayaatan a sagut ken kapatgan a gameng a mabalin nga ipaay ti asinoman.”

Ni Almeida Kontra iti Komite a Nangrebisar

Idi 1676, imparang ni Almeida ti maudi a bersion ti patarusna a Baro a Tulag iti konseho ti simbaan idiay Batavia tapno marebisar. Iti pay la rugi, saanen nga agkinnaawatan da Almeida ken dagiti mangrebisar. Sigun ken ni J. L. Swellengrebel, dagiti kakadua ni Almeida a makaammo iti pagsasao nga Olandes mabalin a saanda a maawatan ti estilo ken ti dadduma a nagdumaan ti kaipapanan dagiti sasao. Nagsusupiatanda met ti nausar a pagsasao. Usaren kadi ti Biblia ti kadawyan a maus-usar a pagsasao nga Olandes wenno ti nadaydayaw a pagsasao a Portugues a saan a maawatan ti kaaduan? Kamaudiananna, kanayonen a pagtaudan ti panagsususik ti regget ni Almeida a makakita a maturpos ti trabaho.

Nagbuntog ti trabaho gapu iti panagsusupiat wenno kinaawan ti interes dagiti mangrebisar. Uppat a tawen kalpasanna, pagsusupiatan pay laeng dagiti mangrebisar dagiti umuna a kapitulo ti Lucas. Gapu ta maupay iti kastoy a pannakaitantan ti trabaho, impatulod ni Almeida ti manuskritona idiay Netherlands tapno maipablaak a di ammo dagiti mangrebisar.

Nupay inkagumaan ti konseho a lapdan ti pannakaipablaakna, nayimprenta ti patarusna a Baro a Tulag idiay Amsterdam idi 1681, ket nakadanon ti umuna a kopia idiay Batavia iti simmaganad a tawen. Anian a pannakaupay ni Almeida idi natakuatanna a binalbaliwan dagiti nangrebisar idiay Netherlands ti patarusna! Agsipud ta dagiti nangrebisar saanda a nalaing iti Portugues, nakita ni Almeida a nagusarda ti “di umiso ken maikontra a patarus a mangpalibeg iti kaipapanan ti Nasantuan nga Espiritu.”

Saan met a nagustuan ti gobierno nga Olandes ti patarus, ket imbilinda ti pannakadadael ti intero nga edision. Nupay kasta, kinombinsir ni Almeida dagiti agtuturay nga ibatida ti sumagmamano a kopia tapno dagiti nakaro a biddut ket makorehir babaen iti ima. Mausar dagitoy a kopia agingga nga adda maaramid a rebision.

Naguummong manen dagiti mangrebisar idiay Batavia tapno itultuloyda ti trabahoda iti Kristiano a Griego a Kasuratan ken isagsaganada met ti Hebreo a Kasuratan bayat ti panangturpos ni Almeida kadagitoy. Gapu ta maamakda a saanen a makaanus ti nagipatarus, inkeddeng ti konseho nga idulin dagiti napirmaanen a maudi a kopia iti pagidulinan ti simbaan. Ngem di immanamong ni Almeida iti desisionda.

Idin, kimmapuyen ti salun-at ni Almeida gapu iti dinekdekada a nagaget a panagtrabaho ken ti rigat ti biag iti nabara a klima. Idi 1689, insardeng ni Almeida dagiti aktibidadna mainaig iti simbaan gapu iti kumapkapuy a salun-atna, ket impamaysanan ti nagipatarus iti Hebreo a Kasuratan. Ngem nakalkaldaang ta natay idi 1691, idi ipatpatarusna ti maudi a kapitulo ti Ezequiel.

Sakbay la unay ti ipapatayna, naturpos ti maikadua nga edision ti Baro a Tulag, ket naipablaak idi 1693. Ngem dagiti di nasigo a rebisador kasla binaliwanda manen ti patarusna. Iti librona nga A Biblia em Portugal (Ti Biblia iti Portugal), kinuna ni G. L. Santos Ferreira: ‘Nangaramid dagiti rebisador iti nagadu a panangbalbaliw iti nagsayaat a patarus ni Almeida, isu a nadadael ti nagpintas a patarus ti orihinal  a kopia a saan a binaliwan dagiti nangrebisar iti umuna nga edision.’

Nagpatingga ti Biblia a Portugues

Idi natayen ni Almeida awanen ti panagregget a mangrebisar ken mangipablaak iti Biblia a Portugues idiay Batavia. Ngem idi 1711, pinonduan ti Society for Promoting Christian Knowledge a nakabase idiay London, ti pannakaipablaak ti maikatlo nga edision ti Baro a Tulag nga impatarus ni Almeida gapu iti kiddaw dagiti misionero nga Olandes nga adda idiay Tranquebar, iti abagatan nga India.

Inkeddeng ti SPCK ti mangibangon iti pagimprentaan idiay Tranquebar. Ngem kinautibo dagiti pirata a Pranses ti barko a nangibiahe kadagiti alikamen a pagimprenta ken dagiti kargana a Biblia a Portugues ket idi agangay nabaybay-an dagitoy idiay puerto ti Rio de Janeiro, Brazil. Insurat ni Santos Ferreira: “Kasla milagro ken di mailawlawag no apay a nasarakan dagiti kahon ti alikamen a pagimprenta iti lansad ti kubierta dayta met laeng a barko ket nagtultuloyda a naibiahe agingga idiay Tranquebar.” Siaannad a renibisar dagiti misionero a taga-Denmark ti nabatbati a libro ti Biblia iti bersion a patarus ni Almeida sada impablaak. Naipablaak ti maudi a tomo ti Biblia iti pagsasao a Portugues idi 1751, dandani 110 a tawen kalpasan a rinugian ni Almeida ti panagipatarusna iti Biblia.

Manayon a Tawid

Idi ubing pay ni Almeida, naawatanna a masapul a maipatarus ti Biblia iti pagsasao a Portugues tapno maawatan dagiti tattao ti kinapudno iti bukodda a pagsasao. Inkagumaanna nga inaramid dayta bayat ti panagbiagna iti laksid ti panangbusor ti Iglesia Katolika, panangidumduma dagiti kasadaranna, dagiti kasla di agpatingga a parikut iti panangrebisar, ken kumapkapuy a salun-atna. Ngem adda nagimbagan ti kinapingetna.

Manmano ken awanen ti adu kadagiti komunidad nga agus-usar iti pagsasao a Portugues a nangasabaan idi ni Almeida, ngem nagtalinaed ti impatarusna a Biblia. Bayat ti maika-19 a siglo, rinibu a kopia ti bersion nga impatarus ni Almeida ti inwaras ti British and Foreign Bible Society ken ti American Bible Society idiay Portugal ken kadagiti siudad iti aplaya ti Brazil. Gapuna, ti Biblia a naggapu iti orihinal a patarusna ti agdama a kalatakan ken kasaknapan a maiwarwaras agingga kadagitoy nga aldaw kadagiti pagilian nga agus-usar iti pagsasao a Portugues.

Awan duadua a rumbeng nga agyamantayo kadagiti immuna a nagipatarus ti Biblia a kas ken Almeida. Ngem ad-adda pay nga agyamantayo ken ni Jehova, ti mannakikomunikar a Dios, a ti “pagayatanna ket maisalakan koma dagiti amin a kita ti tattao ken dumtengda iti umiso a pannakaammo iti kinapudno.” (1 Timoteo 2:3, 4) Kamaudiananna, isu Daydiay nangitalimeng iti Saona tapno magun-odantayo nga agpaay a pagimbagantayo. Sapay koma ta ipateg ken sipapasnek nga adalentayo daytoy “kapatgan a gameng” manipud iti nailangitan nga Amatayo.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 21]

TI NAGAN TI DIOS

Ti maysa a nagsayaat a pagarigan iti kinatarnaw ni Almeida kas managipatarus ket ti panangusarna iti nagan ti Dios iti panangipatarusna iti Hebreo a Tetragrammaton.

[Credit Line]

Cortesia da Biblioteca da Igreja de Santa Catarina (Igreja dos Paulistas)

[Mapa iti panid 18]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

TAAW ATLANTICO

PORTUGAL

Lisbon

Torre de Tavares

[Ladawan iti panid 18]

Batavia idi maika-17 a siglo

[Credit Line]

Manipud iti Oud en Nieuw Oost-Indiën, Franciscus Valentijn, 1724

[Ladawan iti panid 18, 19]

Panid a nakaisuratan ti titulo ti umuna a Baro a Tulag iti Portugues a naipablaak idi 1681

[Credit Line]

Impaay ti Biblioteca Nacional, Portugal