Ania ti Mabalin nga Isupapakko ken Jehova?

Kas Insalaysay Ni Ruth Danner

Masansan idi nga iyangaw ni Nanang a ti 1933 ket tawen a napnuan iti didigra: Nagturay ni Hitler, indeklara ti papa a Nasantuan a Tawen dayta, ken nayanakak.

NAGNAED dagiti dadakkelko iti ili ti Yutz, idiay Lorraine, maysa a napnuan-pakasaritaan a rehion ti Francia nga asideg iti beddeng ti Alemania. Idi 1921, ni Nanang a maysa a napeklan a Katoliko, nakiasawa kenni Tatang a maysa a Protestante. Idi nayanak ni manangko a Helen idi 1922, pinabuniagan dagiti dadakkelko iti Simbaan ti Katoliko.

Idi 1925, nakagun-od ni Tatang iti Aleman a libro a napauluan iti The Harp of God. Idi nabasana dayta, nakombinsir a nasarakannan ti kinapudno. Sinuratanna dagiti nangipablaak, a timmulong kenkuana tapno makaumanna dagiti Bibelforscher, kas pangawag idi kadagiti Saksi ni Jehova idiay Alemania. Dagus a rinugian ni Tatang nga ikasaba ti naammuanna, banag a saan a nagustuan ni Nanang. “Aramidem ti aniaman a kayatmo,” imbagana iti makaay-ayo a lenguahena nga Aleman, “ngem dika makitimtimpuyog kadagita a Bibelforscher!” Ngem nakapagdesisionen ni Tatang, ket nabautisaran idi 1927 kas maysa a Saksi.

Gapu iti dayta, ni lolak dinuroganna ni Nanang a makidiborsio. Naminsan, iti maysa a Misa, pinakdaaran ti padi dagiti pasurotna nga “adaywanda ti ulbod a mammadto a ni Danner.” Idi nagawid ni lolak a naggapu iti Misa, tinupakanna ni Tatang iti nadagsen a masetera manipud iti makinngato a kadsaaran ti balaymi. Natupakan ti abaga ni Tatang ket nagistayan ti ulona. Daytoy a pasamak ti namagpanunot ken Nanang, ‘Saan la ketdi a nasayaat ti maysa a relihion no pagbalinenna a mammapatay dagiti pasurotna.’ Isu a rinugianna a basaen dagiti publikasion dagiti Saksi ni Jehova. Di nagbayag, nakombinsir a nasarakannan ti kinapudno, ket nabautisaran idi 1929.

Inaramid dagiti dadakkelko ti amin a kabaelanda tapno maipasagepsep kadakami ken manangko nga agpaypayso ni Jehova. Ibasada kadakami dagiti estoria ti Biblia sa damagenda no apay a kasta ti panagtignay dagiti karakter ti Biblia. Kabayatan dayta a tiempo, inkeddeng ni Tatang ti di agtrabaho iti rabii, nupay kaipapanan dayta a bassit ti mateggedna para iti pamilia. Kayatna ngamin nga iwayaan dagiti Nakristianuan a gimong, ti ministerio, ken ti panagadal a kaduana dagiti annakna.

Idi Umad-adanin ti Narigat a Kasasaad

Kanayon a padagusen dagiti dadakkelko dagiti agdaldaliasat a manangaywan ken dagiti Bethelite manipud Switzerland ken Francia, a nangipadamag kadakami kadagiti rigat a  sagsagabaen dagiti kapammatiantayo idiay Alemania, a sumagmamano laeng a kilometro ti kaadayona iti lugarmi. Ti gobierno a Nazi idesdestierona dagiti Saksi ni Jehova kadagiti kampo a pagbaludan ken iyadayoda dagiti ubbing kadagiti Saksi a nagannakda.

Nakasaganakami ken Helen a mangibtur kadagiti dumteng a pakarigatan. Tinulongandakami dagiti dadakkelmi a mangikabesa kadagiti bersikulo ti Biblia a mangiwanwan kadakami. Kinunada: “No saanyo nga ammo ti aramidenyo, laglagipenyo ti Proverbio 3:5, 6. No mabutengkayo kadagiti pakasuotan idiay eskuelaan, sipapanunotkay koma iti 1 Corinto 10:13. No mayadayokayo kadakami, iyebkasyo ti Proverbio 18:10.” Naipapusok dagiti sasao ti Salmo 23 ken 91 ket nagtalekak a kanayon a salaknibannak ni Jehova.

Idi 1940, ti Nazi nga Alemania sinakupna ti Alsace-Lorraine, ket kinalikaguman ti baro a rehimen a kumappon ti amin nga adulto iti partido a Nazi. Nagkedked ni Tatang, ket impangta ti Gestapo nga arestuenda. Idi saan a kayat ni Nanang ti agdait iti uniporme ti soldado, pinangtaan met ti Gestapo.

Nagbalin a nakarigrigat ti kasasaadko iti eskuelaan. Inaldaw a mangrugi ti klase babaen ti panagkararag maipaay ken Hitler, panangipukkaw iti “Heil Hitler,” ken panangkansion iti kanta ti pagilian bayat ti panangitag-ay iti makannawan nga ima. Imbes nga ibaga dagiti dadakkelko a diak agsaludo ken Hitler, tinulongandak a mangsanay iti konsiensiak. Isu a siak a mismo ti nangikeddeng a diak agsaludo ken Hitler. Sinipatdak dagiti mannursuro ken impangtada nga ikkatendak iti eskuelaan. Naminsan, idi agtawenak iti pito, masapul a dumatagak iti sanguanan ti 12 a mannursuro iti eskuelaan. Pinilitdak nga agsaludo ken Hitler. Ngem nakapagtalinaedak a matalek babaen ti tulong ni Jehova.

Maysa a mannursuro ti nangrugi a mangsulbog kaniak. Kinunana a nalaingak nga estudiante, a magusgustuannak ket saanna a kayat a maikkatak iti eskuelaan. Kinunana: “Saan a kasapulan nga itag-aymo ti imam. Ingatom la bassit. Ken saan a kasapulan nga ibagam ti ‘Heil Hitler!’ Pagkutiem la bassit dagita bibigmo ket agpammarangka.”

Idi imbagak ken Nanang ti kinuna ti mannursurok, impalagipna kaniak ti salaysay iti Biblia maipapan kadagiti tallo a Hebreo a nakalikaguman nga agruknoy iti estatua nga inaramid ti ari ti Babilonia. “Ania ti naipaaramid kadakuada?” inyimtuodna. “Agruknoy,” insungbatko. “Iti kanito a makalikaguman nga agruknoyda iti ladawan, umiso kadi nga iranada ti agrukob tapno igalutda ti kordon ti pallokada? Sika ti mangngeddeng; aramidem ti ammom nga umiso.” Kas ken Sidrac, Mesac, ken Abednego, inkeddengko a ni Jehova laeng ti pangipakitaak iti kinasungdo.​—Dan. 3:1, 13-18.

Namin-adu nga inikkatdak dagiti mannursuro manipud iti eskuelaan ken pinangtaandak nga iyadayodak kadagiti dadakkelko. Mariribukanak unay, ngem intultuloydak a pinabileg dagiti dadakkelko. No mapanak ageskuela, agkararagkami ken Nanang tapno salaknibannak ni Jehova. Ammok a pabilgennak ni Jehova tapno makapagtalinaedak a matalek iti kinapudno. (2 Cor. 4:7) Kinuna ni Tatang nga agawidak laengen no nakaro unayen ti ibubusor. Kinunana: “Ipatpategdaka. Addakami a kanayon a mangiwanwan kenka. Ngem masapul a sika ti mangikeddeng no agtalinaedka a matalek ken Jehova.” Dagita a sasao pinabilegna ti tarigagayko nga agtalinaed a natarnaw.​—Job 27:5.

Dagiti Gestapo masansan nga umayda iti pagtaenganmi tapno agsapulda kadagiti publikasion dagiti Saksi ken tapno palutpotenda dagiti dadakkelko. Ipanawda ni nanangko iti adu nga oras ken sukonenda ni tatangko ken ni manangko manipud iti pagtrabahuanda. Diak pulos ammo no masangpetakto pay ni Nanang no aggapuak iti eskuelaan. No dadduma ibaga kaniak ti maysa a kaarruba: “Impanawda ni nanangmo.” Kalpasanna, agpupokak iti balay ket iyim-imtuodko iti bagik: ‘Parparigatenda ngata ni Nanang? Makitakto pay ngata?’

Pannakaidestiero

Idi Enero 28, 1943, riniingdakami dagiti Gestapo iti alas tres y media ti parbangon. Kinunada a saankami a maidestiero no makikaduakami a  sangapamiliaan iti partido a Nazi. Tallo nga oras laeng ti impalubosda a panagsaganami. Ammo ni Nanang a mapasamak daytoy ket naisagananan dagiti bagmi a naglaon iti kawes ken maysa a Biblia, isu nga inusarmi dayta a gundaway nga agkararag ken agpipinnaregta. Impalagip kadakami ni Tatang nga ‘awan ti makabael a mangisina iti ayat ti Dios’ kadakami.​—Roma 8:35-39.

Nagsubli dagiti Gestapo kas iti imbagada. Diak pulos malipatan ni Sister Anglade nga aglulua a nagpayapay idi agpakadakamin.

Impandakami dagiti Gestapo iti estasion ti tren idiay Metz. Kalpasan ti tallo nga aldawmi iti tren, nakasangpetkami idiay Kochlowice, maysa a kampo a masakupan ti nalawa a pasilidad ti Auschwitz idiay Poland. Dua a bulan kalpasanna, nayakarkami idiay Gliwice, maysa a kombento a napagbalin a kampo a pagtrabahuan. Kinuna kadakami dagiti Nazi a mawayawayaankami ken maisubli dagiti sanikuami no pirmaan ti tunggal maysa kadakami ti maysa a sertipiko a mangpatalged iti panangtallikudmi iti pammatimi. Nagkedked da Tatang, isu a kinuna dagiti Gestapo, “Saankayto pulos makaawiden.”

Idi Hunio, nayakarkami idiay Swietochlowice, ket sadiay a nangrugi ti sakit ti ulok a mapaspasarak agingga ita. Naimpeksion dagiti ramayko, ket inikkat ti maysa a doktor ti sumagmamano a kukok uray awan ti anestisia. Ngem adda met medio nasayaat a pasamak. Gapu iti trabahok a mangidanon iti mensahe kadagiti guardia, masansan a makapanak iti maysa a panaderia ket adda babai sadiay a mangted kaniak iti taraon.

Nagtalinaedkami nga agkakadua kas pamilia a naisina kadagiti dadduma a balud. Ngem idi Oktubre 1943, naipankami iti maysa a kampo idiay Ząbkowice. Sadiay a naturogkami kadagiti papag iti attic a kaduami ti agarup 60 a lallaki, babbai, ken ubbing. Siguraduen dagiti SS a nabangles ken dandani din mabalin a kanen dagiti taraon a maited kadakami.

Iti laksid ti pakarigatan, dikam pulos naawanan iti namnama. Nabasami iti Ti Pagwanawanan nga addanto dakkel a trabaho a panangasaba kalpasan ti gubat. Isu nga ammomi no apay nga agsagsagabakami ken ammomi nga asidegen nga agpatingga ti rigatmi.

Idi nadamagmi nga umas-asidegen dagiti Aliado a buyot, ammomi a maab-abaken dagiti Nazi. Idi rugrugi ti 1945, inkeddengen dagiti SS a panawan ti kampomi. Idi Pebrero 19, rinugianmi ti inkapilitan a panagmartsa iti agarup 240 a kilometro. Kalpasan ti uppat a lawas, nakadanonkami idiay Steinfels, Alemania, ket  sadiay, dagiti guardia inturongda dagiti balud iti pagminasan. Impagarup ti adu a mapapataykami. Ngem iti dayta nga aldaw, dimteng dagiti Aliado a buyot, nagtalaw dagiti SS, ket nagpatinggan ti rigatmi.

Panangragpat Kadagiti Kalatko

Idi Mayo 5, 1945, kalpasan ti dandani dua a tawen ket kagudua, simmangpetkami iti pagtaenganmi iti Yutz, a nakamurmureng ken napno kadagiti kuto. Dikam pulos nagsuksukat sipud idi Pebrero, isu nga inkeddengmi a puoran dagita a daan a kawesmi. Malagipko nga imbaga ni Nanang kadakami: “Ibilangmo koma daytoy nga aldaw a kasayaatan nga aldaw iti biagmo. Awan a pulos ti sanikuatayo. Saantayo a kukua uray dagitoy suottayo a kawes. Kaskasdi, amintayo nga uppat nakasublitayo a matalek. Saantayo a nagkompromiso.”

Kalpasan ti tallo a bulan a panagpaimbagko idiay Switzerland, intuloyko ti nageskuela, ket awanen ti pagbutbutngak a maikkatak iti eskuelaan. Nawayakamin a makitimpuyog kadagiti kapammatianmi ken mangasaba iti publiko. Idi Agosto 28, 1947, idi agtawenak iti 13, nagpabautisarak kas simbolo ti dedikasionko ken Jehova iti adun a tawen. Ni Tatang ti nangitaneb kaniak iti Karayan Moselle. Kayatko ti agpayunir a dagus, ngem impetteng ni Tatang nga agadalak pay iti simple a pagsapulan. Nakaadalak ngarud nga agbalin a mannait. Idi 1951, idi agtawenak iti 17, natudinganak a payunir tapno agserbi iti asideg a komunidad ti Thionville.

Iti dayta a tawen, tinabunuak ti asamblea idiay Paris ket nagaplikarak nga agserbi kas misionero. Ubingak pay idi, ngem imbaga ni Kabsat Nathan Knorr nga idulinna ti aplikasionko “para iti masanguanan.” Idi Hunio 1952, naawatko ti imbitasion nga ageskuela iti maika-21 a klase ti Watchtower Bible School of Gilead idiay South Lansing, New York, U.S.A.

Gilead ken Kalpasanna

Nagpateg a kapadasan dayta! Masansan a marigatanak nga agsao iti publiko uray iti bukodko a lenguahe. Itan masapul nga agsaoakon iti Ingles. Ngem siaayat a tinulongandak dagiti instruktor. Maysa a kabsat ti nangpanagan kaniak iti Kingdom Smile gapu ta kanayon a nakaisemak no mabainak.

Idi Hulio 19, 1953, nagraduarkami iti Yankee Stadium iti New York, ket naibaonak idiay Paris a kaduak ni Ida Candusso (Seignobos idi agangay). Nakaam-amak ti mangasaba kadagiti babaknang a taga-Paris, ngem nabaelak ti nangyadal iti Biblia iti adu a napakumbaba. Nakiasawa ni Ida ket napan idiay Africa idi 1956, ngem nagtalinaedak iti Paris.

Idi 1960, nakiasawaak iti kabsat manipud Bethel, ket nagserbikami kas special pioneer idiay Chaumont ken Vichy. Lima a tawen kalpasanna, nagsakitak iti sarut ket simmardengak a payunir. Naladingitanak unay gapu ta diak makapagtalinaed iti amin-tiempo a serbisio a kalatko sipud idi ubingak. Idi agangay, pinanawannak ni lakayko ket nangasawa iti sabali. Babaen ti tulong dagiti kakabsat, naibturak dagidi a tawen ti panaglidayko, ken intultuloynak a sinaranay ni Jehova.​—Sal. 68:19.

Agnanaedak ita iti Louviers, Normandy, iti asideg ti sanga nga opisina ti Francia. Nupay masaksakitak, naragsakak ta tinulongannak ni Jehova iti unos ti panagbiagko. Ti pannakaisurok idi ubingak ti tumultulong kaniak agingga ita tapno mataginayonko ti umiso a kababalin. Insuro dagiti dadakkelko a pudpudno a Persona ni Jehova, a mabalinko nga ayaten ken kasarita ket sungbatanna dagiti kararagko. Kinapudnona, “ania ti isupapakko ken Jehova gapu kadagiti amin a gunggonana kaniak?”​—Sal. 116:12.

[Blurb iti panid 6]

“Naragsakak ta tinulongannak ni Jehova iti unos ti panagbiagko”

[Ladawan iti panid 5]

Nakasuotak iti gas mask, agtawenak idi iti innem

[Ladawan iti panid 5]

Kaduak dagiti misionero ken payunir iti Luxembourg para iti naisangsangayan a panangasaba idi agtawenak iti 16

[Ladawan iti panid 5]

Kaduak dagiti dadakkelko iti kombension idi 1953