Mabutengak Idi a Matay

Kas Insalaysay ni Piero Gatti

PUMIGPIGSA ti daranudor. Sinaruno ti wangwang a mangpakdaar kadagiti tattao a masapul nga aglemmengda. Kalpasanna, agsasaruno ti panagbettak dagiti makapleng a bomba. Mabutbuteng dagiti tattao.

Kasta ti kasasaad ti Milan, Italy idi 1943/1944. Kas maysa nga agtutubo a soldado a naidestino sadiay, masansan a bilinendak a mangummong kadagiti narangrangkay ken di mailasinen a bangkay a nagaburan kadagiti nagkamanganda bayat ti pannakabombada. Saan la a ti ipapatay ti dadduma ti naimatangak. Adda met dagiti gundaway a gistayak natay. Kadagita a kanito a nagkararagak iti Dios ket inkarik a no makalasatak, aramidek ti pagayatanna.

Naparmek ti Butengko a Matay

Dimmakkelak iti purok nga agarup sangapulo a kilometro ti kaadayona manipud Como, Italy, iti asideg ti beddeng ti Switzerland. Ubingak pay idi nakariknaak iti leddaang ken buteng iti ipapatay. Dua a manangko ti natay gapu iti trangkaso Espaniol. Ken idi 1930, natay ni nanangko a Luigia idi agtawenak laeng iti innem. Gapu ta dimmakkelak a Katoliko, sursurotek dagiti pagalagadan ti relihionmi ken linawas a makimismisaak. Ngem nabayag pay sakbay a naparmek dayta a butengko. Napasamak dayta iti maysa a pagpapukisan saan ket nga iti simbaan.

Idi 1944, adu ti napapatay iti Gubat Sangalubongan II. Maysaak kadagiti rinibu nga Italiano a soldado a nagkamang idiay Switzerland a saan a nakibiang iti gubat. Idi nakadanonkami sadiay naipankami iti sumagmamano a kampo dagiti nagbakuit. Naipanak iti asideg ti Steinach, iti amianan a daya ti Switzerland. Medio nawayakami sadiay. Agkasapulan iti katulongan ti maysa a barbero idiay Steinach. Isu a nagtrabaho ken nakidagusak kenkuana iti makabulan, ngem umdas daytan a namagbalbaliw iti biagko.

Adda nagpapukis nga agnagan iti Adolfo Tellini, maysa nga Italiano nga agnanaed idiay Switzerland. Isu ket maysa a Saksi ni Jehova. Diak pay pulos nangnangngeg dayta a grupo gapu ta awan pay 150 ti Saksi idi iti intero nga Italy. Imbaga kaniak ni Adolfo dagiti agkakaimbag a kinapudno iti Biblia, ti kari a talna ken “biag nga awan pagkuranganna.” (Juan 10:10, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia; Apoc. 21:3, 4) Naragsakanak iti imbagana nga awanton ti gubat ken ipapatay. Idi nagsubliak iti kampo, inranudko dayta a namnama iti maysa nga agtutubo nga Italiano a ni Giuseppe Tubini ket naragsakan met. Sipud idin, pasaray umaydakami sarungkaran da Adolfo ken ti dadduma a Saksi.

Inkuyognak ni Adolfo idiay Arbon, agarup sangapulo a kilometro ti kaadayona manipud Steinach. Adda bassit a grupo dagiti Saksi sadiay  nga aggimgimong iti Italiano. Naragsakanak iti nangngegko isu a timmabunoak manen iti simmaganad a lawas. Idi agangay, timmabunoak iti asamblea dagiti Saksi iti pagkombensionanda idiay Zurich. Simgarak iti nakitak iti slide show a nangitampok iti panangpapatay kadagiti kampo. Nabuyak iti dayta dagiti nabunton a bangkay. Adu gayam nga Aleman a Saksi ti napapatay gapu iti pammatida. Naam-ammok iti dayta nga asamblea ni Maria Pizzato. Gapu kadagiti aktibidadna kas maysa a Saksi, isu ket sinentensiaan ti turay ti Italian Fascist iti 11 a tawen a pannakaibalud.

Idi nagpatingga ti gubat, nagsubliak idiay Italy ket nakitimpuyogak iti bassit a kongregasion idiay Como. Nupay saan a pormal a nayadalanak iti Biblia, matarusak dagiti pamunganayan a kinapudno. Naitimpuyog met iti dayta a kongregasion ni Maria Pizzato. Imbagana kaniak a masapul nga agpabautisar ti maysa a Kristiano ken sarungkarak ni Marcello Martinelli, a taga-Castione Andevenno, iti probinsia ti Sondrio. Ni Kabsat Martinelli ket maysa a matalek a napulotan a sinentensiaan ti diktador a turay iti 11 a tawen. Nagbisikletaak iti 80 a kilometro tapno mabisitak.

Inusar ni Kabsat Martinelli ti Biblia a nangilawlawag kadagiti maikalikagum iti bautismo, kalpasanna, nagkararagkami sa napankami iti karayan Adda a nangbautisaranna kaniak. Setiembre 1946 idi. Espesial daydi nga aldaw! Napalalo a ragsakko gapu ta inkeddengko ti agserbi ken ni Jehova ken addaanakon iti natibker a namnama iti masanguanan. Gapu iti ragsakko, diak napupuotan a 160 a kilometro ti binisikletak iti dayta nga aldaw!

Idi Mayo 1947, naangay idiay Milan, Italy ti umuna nga asamblea kalpasan ti gubat. Agarup 700 ti timmabuno, a pakairamanan ti adu a nagpasar iti panangidadanes ti Fascista a turay. Adda naisangsangayan a napasamak iti dayta nga asamblea. Ti kinasabaak idiay kampo dagiti nagbakuit a ni Giuseppe Tubini ti nagpalawag iti bautismo sa kalpasanna, nagpabautisar met!

Iti dayta nga asamblea, naam-amok ni Kabsat Nathan Knorr, a naggapu iti Brooklyn Bethel. Pinaregtanakami ken ni Giuseppe a mangusar iti biagmi nga agserbi iti Dios. Iti dayta met la a bulan, inkeddengko ti sumrek iti amin-tiempo a panagserbi. Idi nakaawidakon, imbagak iti pamiliak ti desisionko ngem saanda nga immanamong. Nupay kasta, determinadoak. Kalpasan ti makabulan, nagserbiak iti Bethel idiay Milan. Uppat a misionero ti agserserbi sadiay: da Giuseppe (Joseph) Romano ken ni baketna nga Angelina; da Carlo Benanti ken ni baketna a Costanza. Ti maikalima ken kabaruan a kameng ti pamilia ket ni Giuseppe Tubini, ken siak ti maikanem.

Idi makabulankon iti Bethel, nadutokanak kas manangaywan iti sirkito. Siak ti umuna a manangaywan iti pagilian a nayanak ditoy Italy. Ti agdama idi nga agdaldaliasat a manangaywan ket ni Kabsat George Fredianelli, ti umuna a misionero ditoy Italy a naggapu idiay United States idi 1946. Sinanaynak iti sumagmamano a lawas, kalpasanna, agmaymaysaakon a nagbisita. Diak malipatan ti umuna a kongregasion a binisitak​—ti Faenza. Agasenyo, diak pay idi napadasan ti nagpalawag iti kongregasion! Nupay kasta, inkagumaak a pinaregta dagiti timmabuno, agraman dagiti agtutubo, nga ikabilanganda ti agpayunir. Idi agangay, dadduma kadagidiay nga agtutubo ti naaddaan iti dadakkel a pribilehio iti teritoria ti Italy.

Nakaragragsak ti biagko kas agdaldaliasat a manangaywan. Napno dayta iti sorpresa, panagbalbaliw, karit, ken rag-o. Ti maysa a gubuayan ti rag-ok ket ti napalalo a panangipateg kaniak dagiti kakabsat.

Kasasaad ti Relihion iti Italy Kalpasan ti Gubat

Idi a tiempo, ti Italy ket kontrolado ti Iglesia Katolika. Nupay naipatungpal ti baro a konstitusion idi 1948, sa laeng nawaswas ti linteg dagiti Fascista a mangiparit kadagiti Saksi a  mangasaba idi 1956. Gapu iti ibubusor ti klero, masansan a mapasardeng dagiti asamblea sirkito. Ngem no dadduma, saanda nga agballigi kas iti napasamak idi 1948 idiay Sulmona, maysa a bassit nga ili iti makintengnga nga Italy.

Naangay ti asamblea iti maysa a teatro. Siak ti tserman iti agsapa ti Domingo, ken ni Giuseppe Romano ti nangipaay iti palawag publiko. Adu ti tumabtabuno kadagidi a tiempo. Awan pay 500 ti agibumbunannag iti intero a pagilian ngem 2,000 ti nangpunno iti teatro. Kalpasan ti palawag, napan iti entablado ti maysa nga agtutubo, a sinugsogan ti dua a padi nga adda iti tallaong. Nagpukkaw iti napigsa tapno mangriribuk. Dagus a kinunak kenkuana, “No adda kayatmo nga ibaga, mangabangka met iti patakder tapno maibagam ti aniaman a kayatmo.” Saan a nagustuan dagiti timmabuno ti inaramidna isu a nagtatagarida ket saanen a mangngeg ti ibagbagana. Gapu iti dayta, bimmaba ti agtutubo iti entablado ken nagpukaw a kasla asuk.

Medio narigat idi ti agdaliasat. No dadduma, magmagnaak, agbisikletaak, agluganak iti tren wenno karagkarag ken napekpek a bus tapno makadanonak kadagiti kongregasion. Adda dagiti gundaway nga agdagusak kadagiti kuadra wenno kamarin. Kalkalpas laeng idi ti gubat isu a napanglaw ti kaaduan nga Italiano. Manmano laeng ti kakabsat ken nakurapayda pay. Ngem naragsak latta ti agserbi ken Jehova.

Panagsanay iti Gilead

Idi 1950, naawiskami ken Giuseppe Tubini a tumabuno iti maika-16 a klase ti Gilead. Rugrugi pay laeng, ammokon a marigatanak nga agsursuro iti Ingles. Inaramidko ti amin a kabaelak ngem talaga a marigatanak. Basaenmi ti intero a Biblia iti Ingles. No dadduma, saanakon a mangaldaw tapno maensayok ti agbasa iti napigsa. Dimteng met laeng ti batangko nga agpalawag. Diak malipatan ti komento ti instruktor a kasla idi la kalman nga imbagana: “Nagsayaat ti panagkompas ken nabiag ti palawagmo ngem diak pulos maawatan ti Inglesmo!” Uray kasta, nakapagturposak latta. Naidestinokami ken Giuseppe iti Italy. Gapu iti kanayonan a pannakasanaymi, mas epektibo ti panagserbimi kadagiti kakabsat.

Inkallaysak ni Lidia idi 1955. Siak ti nagpalawag iti bautismo idi nabautisaran, pito a tawenen ti napalabas. Ti katugangak a ni Domenico ket maysa a maipatpateg a kabsat. Naiturongna iti kinapudno ti pito nga annakna iti laksid ti panangidadanes kenkuana ti turay a Fascista ken pannakasentensiana iti  tallo a tawen a pannakaidestiero. Indepensa met ni Lidia ti kinapudno. Namitlo a simmango iti korte sakbay a binigbig ti gobierno ti kalintegantayo a mangasaba iti binalaybalay. Innem a tawenmin nga agassawa idi naipasngay ti inauna nga anakmi a ni Beniamino. Naipasngay ti maikadua nga anakmi a ni Marco idi 1972. Maragsakanak ta agpadada a sireregta nga agserserbi ken Jehova a kadua ti pamiliada.

Naregta Pay Laeng nga Agserserbi ken Jehova

Bayat ti naragsak a panagserbik iti sabsabali, adu ti nakallalagip a kapadasak. Kas pagarigan, iti rugrugi ti dekada 1980, nagsurat ti katugangak a lalaki iti agdama idi a presidente ti Italy a ni Sandro Pertini. Bayat ti diktador a turay ti Fascista, agpadada a naidestiero iti isla ti Ventotene, a pakaibaludan dagiti suspek a kabusor dayta a turay. Nagkiddaw ti katugangak iti gundaway a makisarita iti presidente tapno makasabaanna. Idi napatgan ti kiddawna, kinuyogko ket nagsayaat ti panangpasangbayda kadakami​—banag a dimi ninamnama. Ti presidente sibabara nga inarakupna ti katugangak. Kalpasanna, pinagsasaritaanmi dagiti patpatientayo ken inikkanmi kadagiti literatura.

Idi 1991, kalpasan ti 44 a tawen a panangbisitak kadagiti kongregasion iti intero nga Italy, nagsardengak a manangaywan iti sirkito. Iti simmaganad nga uppat a tawen, nagserbiak kas manangaywan iti Assembly Hall agingga a kinissayak dagiti responsabilidadko gapu iti nakaro a sakit. Ngem gapu iti di kaikarian a kinamanangngaasi ni Jehova, addaak pay laeng iti amin-tiempo a serbisio. Ar-aramidek ti amin a kabaelak a mangikasaba ken mangisuro iti naimbag a damag. Adda sumagmamano nga iyad-adalak iti Biblia. No agpalawagak, ibagbaga pay laeng dagiti kakabsat a nabara ti panagpalawagko. Agyamyamanak ken Jehova ta saan a bimmaaw ti regtak nupay lakayakon.

Idi agtutuboak, napalalo ti butengko a matay, ngem gapu iti umiso a pannakaammo iti Biblia, naaddaanak iti natalged a namnama nga agnanayon a biag​—biag nga “awan pagkuranganna” sigun ken Jesus. (Juan 10:10) Dayta ti segseggaak​—natalna, natalged, ken naragsak a biag a napno iti bendision ni Jehova. Maidaydayaw koma ti naayat a Namarsua. Anian a pribilehiotayo nga awiten ti naganna!​—Sal. 83:18.

[Mapa iti panid 22, 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

SWITZERLAND

BERN

Zurich

Arbon

Steinach

ITALY

ROME

Como

Milan

River Adda

Castione Andevenno

Faenza

Sulmona

Ventotene

[Ladawan iti panid 22]

Bayat ti ipapanmi iti Gilead

[Ladawan iti panid 22]

Dakami ken Giuseppe iti Gilead

[Ladawan iti panid 23]

Idi aldaw ti kasarmi

[Ladawan iti panid 23]

Iti nasuroken a 55 a tawen, agtultuloy a supsuportarannak ti dungdungnguek nga asawa