“Agtultuloykayo a makipagbantay kaniak.”​—MAT. 26:38.

1-3. Apay a saan a nakapagtalinaed a naridam dagiti apostol iti maudi a rabii ni Jesus ditoy daga? Ania ti mangipakita a nakasursuroda iti kamalida?

PANUNOTEM ti maudi a rabii a panagbiag ni Jesus kas tao. Napan iti maysa kadagiti paboritona a lugar, ti hardin ti Getsemani, a dayaen laeng ti Jordan. Kaduana dagiti matalek nga apostolna. Mariribukan unay isu a nagsapul iti lugar a mabalinna a pagkararagan nga agmaymaysa.​—Mat. 26:36; Juan 18:1, 2.

² Kadua ni Jesus da apostol Pedro, Santiago, ken Juan a napan iti nasulinek a paset ti hardin. “Agyankayo ditoy ket agtultuloykayo a makipagbantay kaniak,” kinunana kadakuada sa napan nagkararag. Idi nagsubli, nadanonanna a naimas ti turog dagiti gagayyemna. Impakaasina manen: “Agtultuloykayo nga agbantay.” Ngem namindua pay a nadanonanna ida a nakaturog! Iti dayta met la a rabii, saan a nakapagtalinaed a naridam iti naespirituan ti amin nga apostol ta binaybay-an ken pinanawanda pay ketdi ni Jesus!​—Mat. 26:38, 41, 56.

³ Sigurado a pinagbabawyan dagiti apostol ti saanda a panagtalinaed a siririing. Dagus a nakasursuro dagitoy a matalek a lallaki manipud iti kamalida. Ipakita ti libro ti Biblia nga Aramid a nagbalinda a mapagwadan iti panagtalinaed a naridam. Natignay la ketdi dagiti padada a Kristiano a nangtulad iti kinamatalekda. Nangnangruna a kasapulantayo ita ti agtultuloy nga agbantay. (Mat. 24:42) Pagsasaritaantayo ti tallo a banag a masursurotayo iti libro nga Aramid maipapan iti panagtalinaed a naridam.

NARIDAM ITI PANANGIWANWAN NO SADINO TI PANGASABAAN

4, 5. Kasano nga inwanwan ti nasantuan nga espiritu da Pablo ken ti kakaduana?

⁴ Umuna, naridam dagiti apostol iti panangiwanwan no sadino ti pangasabaanda. Ipakita ti maysa  a salaysay no kasano nga inusar ni Jesus ti espiritu ti Dios a nangiwanwan ken apostol Pablo ken ti kakaduana iti naisangsangayan unay a panagdaliasat. (Ara. 2:33) Kaduaentayo ida.​—Basaen ti Aramid 16:6-10.

⁵ Pimmanaw da Pablo, Silas, ken Timoteo iti siudad ti Listra iti makin-abagatan a Galacia. Kalpasan ti sumagmamano nga aldaw, nakadanonda iti kalsada ti Roma nga agturong iti laud iti kaaduan ti umilina a lugar iti distrito ti Asia. Kayatda ti dumalan iti dayta tapno masarungkaranda dagiti siudad nga ayan ti rinibu a tattao a nasken a makasabaan maipapan ken Kristo. Ngem adda nangpasardeng kadakuada. Kuna ti bersikulo 6: “Limmabasda iti Frigia ken iti pagilian ti Galacia, agsipud ta pinaritan ida ti nasantuan nga espiritu a sawenda ti sao idiay distrito ti Asia.” Nupay saan nga ibaga ti Biblia no kasano, linapdan ida ti nasantuan nga espiritu a mangasaba iti probinsia ti Asia. Nalawag nga inusar ni Jesus ti nasantuan nga espiritu tapno iturongna ni Pablo ken ti kakaduana iti sabali a lugar.

6, 7. (a) Ania ti napasamak ken Pablo ken iti kakaduana iti asideg ti Bitinia? (b) Ania a desision ti inaramid dagiti adalan, ken ania ti resultana?

⁶ Sadino ngarud ti papanan dagitoy a magagaran a misionero? Kuna ti bersikulo 7: “Kanayonanna, idi sumalsalogda nga agturong idiay Misia nagreggetanda ti mapan idiay Bitinia, ngem saan a pinalubosan ida ti espiritu ni Jesus.” Gapu ta nalapdanda a mangasaba idiay Asia, nagpaamianan da Pablo ken ti kakaduana ta panggepda ti mangasaba kadagiti siudad ti Bitinia. Ngem idi asidegdan idiay Bitinia, inusar manen ni Jesus ti nasantuan nga espiritu a manglapped kadakuada. Nalabit mariribukanen dagitoy a lallaki. Ammoda no ania ti ikasabada ken no kasano ti mangasaba, ngem dida ammo no sadino ti pangasabaanda. Arigna nagtuktokda iti ruangan nga agturong iti Asia ngem saan a naglukat. Nagtuktokda iti ruangan nga agpa-Bitinia ngem saan latta a naglukat. Nagsardeng kadi a nagtuktok dagitoy a naregta a manangaskasaba? Saan a pulos!

⁷ Iti dayta a gundaway, nagaramidda iti desision a kasla karkarna. Kuna ti bersikulo 8: “Linabasanda ti Misia ket simmalogda nga agturong idiay Troas.” Nagnada iti 350 a milia (563 km) a nagpalaud, a linabsanda dagiti siudad agingga a nakadanonda iti puerto ti Troas a paglayagan nga agpa-Macedonia. Sadiay, iti maikatlo a gundaway, nagtuktok ni Pablo ken ti kakaduana ket naglukat ti ruangan! Ibaga ti bersikulo 9 ti sumaruno a napasamak: “Bayat ti rabii nagparang ken Pablo ti maysa a sirmata: maysa a lalaki a taga Macedonia agtaktakder ken agpakpakaasi kenkuana ket kunkunana: ‘Umallatiwka iti Macedonia ket tulongannakami.’” Ammo met laengen ni Pablo no sadino ti pangasabaanda isu a dagus a naglayagda a nagpa-Macedonia.

8, 9. Ania ti maadaltayo iti salaysay maipapan iti panagdaliasat ni Pablo?

⁸ Ania ti maadaltayo iti dayta a salaysay? Naammuantayo a bimmallaet laeng ti espiritu ti Dios kalpasan a nagturong ni Pablo idiay Asia. Bimmallaet laeng ni Jesus kalpasan a nakaasideg ni Pablo idiay Bitinia, ken kalpasan laeng a nakadanon ni Pablo idiay Troas nga inturong ni Jesus idiay Macedonia. Kas Ulo ti kongregasion, mabalin nga iturongnatayo met ni Jesus iti umasping a pamay-an. (Col. 1:18) Kas pagarigan, mabalin a pampanunotem ti agpayunir wenno umakar iti lugar a dakdakkel ti panagkasapulanna. Ngem mabalin nga iwanwannaka laeng ni Jesus, babaen ti espiritu ti Dios, kalpasan a nakaaramidka iti addang a mangragpat iti kalatmo. Kas panangyilustrar: Mailikko laeng ti drayber ti luganna iti kannigid wenno kannawan no agtartaray dayta. Umasping iti dayta, mabalin nga iwanwannatayo laeng ni Jesus a mangpalawa iti ministeriotayo no agtignaytayo a mangragpat iti kalattayo.

 ⁹ Ngem kasanon no saan nga agbunga a dagus ti panagreggetmo? Sumukoka kadin, nga ipapanmo a saannaka nga iwanwanwan ti espiritu ti Dios? Laglagipem a naipasango met ni Pablo iti kasta a kasasaad. Ngem intultuloyna latta ti nagbirok ken nagtuktok agingga nga adda naglukat a ruangan. Umasping iti dayta, mabendisionan met ti panagreggetmo no itultuloymo a biroken ti “dakkel a ruangan a mangiturong iti panagaramid.”​—1 Cor. 16:9.

NARIDAM NO ITI PANAGKARARAG

10. Ania ti mangipakita a napateg ti agtultuloy a panagkararag tapno makapagtalinaedtayo a naridam?

¹⁰ Usigentayo ita ti maikadua a maadaltayo iti kinaridam dagiti Kristiano a kakabsattayo idi umuna a siglo: Naridamda no iti panagkararag. (1 Ped. 4:7) Masapul a reggetantayo ti agkararag tapno makapagtalinaedtayo a naridam. Laglagipem ti kinuna ni Jesus iti tallo nga apostolna sakbay a naaresto iti hardin ti Getsemani: “Agtultuloykayo nga agbantay ken agkararagkayo nga agpatpatuloy.”​—Mat. 26:41.

11, 12. Apay ken kasano nga indadanes ni Herodes dagiti Kristiano, a pakairamanan ni Pedro?

¹¹ Ni Pedro, nga adda idi iti hardin ti Getsemani, napaneknekanna a mismo ti bileg ti napasnek a kararag. (Basaen ti Aramid 12:1-6.) Mabasatayo kadagiti umuna a bersikulo ti Aramid kapitulo 12 nga indadanes ni Herodes dagiti Kristiano tapno maay-ayona dagiti Judio. Nalabit ammona a ni Santiago ket maysa nga apostol a nasinged ken Jesus, isu nga impapatayna “babaen iti kampilan.” (Bersikulo 2) Ni Santiago ket ipatpateg unay ti kongregasion isu a dakkel a suot kadagiti kakabsat ti ipapatayna!

¹² Ania ti simmaruno nga inaramid ni Herodes? Kuna ti bersikulo 3: “Idi nakitana a makaay-ayo dayta kadagiti Judio, inarestona met ni Pedro.” Ngem sakbay dayta, simimilagro a nawayawayaan idin dagiti naibalud nga apostol, a pakairamanan ni Pedro. (Ara. 5:17-20) Ammo la ketdi dayta ti nasikap a politiko a ni Herodes isu a siniguradona a saan a makalibas ni Pedro. “Inyawatna [ni Pedro] iti uppat nga agsisinnublat a batang dagiti sinagpapat a soldado a mangbantay kenkuana, ta panggepna nga iparang kadagiti tattao kalpasan ti paskua.” (Bersikulo 4) Agasem dayta! Tapno saan a makalibas, impaikawarna ni Pedro iti nagbaetan ti 2 a guardia, sa adda 16 a guardia nga agsisinnublat nga agbantay iti aldaw ken rabii. Panggep ni Herodes a paragsaken dagiti Judio babaen ti panangpapatayna ken Pedro kalpasan ti Paskua. Iti kasta a narigat a kasasaad, ania ti aramiden dagiti kakabsat?

13, 14. (a) Ania ti inaramid ti kongregasion idi naibalud ni Pedro? (b) Ania ti maadaltayo iti inaramid ti kongregasion maipapan iti panagkararag?

¹³ Ammon ti kongregasion no ania ti aramidenda. Kuna ti bersikulo 5: “Iti kasta ni Pedro nakapupok iti pagbaludan; ngem ti kongregasion nagtultuloy iti nasged a panagkararag iti Dios maipaay kenkuana.” Wen, sipapasnek ken naimpusuan nga inkararaganda ti ipatpategda a kabsat. Saanda a naawanan iti namnama gapu iti ipapatay ni Santiago ken dida met impapan nga awan serserbi ti panagkararagda. Ammoda ngamin a napateg ken Jehova ti karkararag dagiti matalek nga adipenna. Sungbatanna dagita no la ket ta maitunos iti pagayatanna.​—Heb. 13:18, 19; Sant. 5:16.

¹⁴ Ania ti maadaltayo iti inaramid ti kongregasion? No kayattayo ti agtalinaed a naridam, masapul nga iramantayo iti kararagtayo dagiti kakabsattayo. (Efe. 6:18) Adda kadi am-ammom a kabsat nga agpaspasar kadagiti suot? Mabalin nga adda dagiti agib-ibtur gapu iti pannakaidadanes, panangiparit ti gobierno, wenno natural a kalamidad. Apay a dimo iraman ida kadagiti naimpusuan a kararagmo? Nalabit adda pay am-ammom nga agpaspasar iti pakarigatan a saan unay a madmadlaw, kas iti parikut iti pamilia, pannakaupay, wenno sakit. Adda kadi  mapanunotmo a kakabsat a mabalinmo a dakamaten no makisaritaka ken Jehova, ti “Managdengngeg iti kararag”?​—Sal. 65:2.

15, 16. (a) Kasano a ti anghel ni Jehova winayawayaanna ni Pedro iti pagbaludan? (Kitaem ti ladawan iti baba.) (b) Apay a makapabileg iti pammati nga utoben ti panangispal ni Jehova ken Pedro?

¹⁵ Ngem ania ti napasamak ken Pedro? Iti maudi a rabiina iti pagbaludan, adda nakaskasdaaw a napasamak bayat a nakaturog iti nagbaetan ti dua a guardiana. (Basaen ti Aramid 12:7-11.) Iladawanmo ti napasamak: Adda naraniag a lawag a bigla a nangsilnag iti seldana. Maysa nga anghel ti nakatakder sadiay, ngem saan a makitkita dagiti guardia. Dagus a riniingna ni Pedro. Nawarwar ken nagtinnag lattan dagiti kawar iti imana! Kalpasanna, ti anghel inruarna ni Pedro iti selda, linabsanda dagiti guardia iti ruar, sa nagturongda iti dakkel a ruangan a landok a naglukat a “bukbukodna.” Idi nakaruardan, nagpukawen ti anghel. Nawayawayaanen ni Pedro!

¹⁶ Saan kadi a makapabileg iti pammati nga utoben ti pannakabalin ni Jehova a mangispal kadagiti adipenna? Siempre, ditay ekspektaren a simimilagro nga ispalennatayo ita ni Jehova. Ngem naan-anay a makapagtalektayo nga usarenna ti pannakabalinna a mangtulong iti ilina. (2 Cron. 16:9) Babaen ti nabileg a nasantuan nga espirituna, maibturantayo ti aniaman a pakasuotan. (2 Cor. 4:7; 2 Ped. 2:9) Ken dandanin usaren ni Jehova ti Anakna a mangwayawaya kadagiti minilion a tattao nga arigna naibalud ken patay. (Juan 5:28, 29) Ti pammatitayo kadagiti kari ti Dios ti mangpabileg kadatayo ita a mangibtur kadagiti pakasuotantayo.

NAAN-ANAY A PANANGASABA ITI LAKSID DAGITI LAPPED

17. Ania ti nagsayaat nga inyulidan ni Pablo no iti kinaregta ken kinaganat a mangasaba?

¹⁷ Daytoy ti maikatlo a maadaltayo iti kinaridam dagiti apostol: Intultuloyda latta ti naan-anay a panangasaba iti laksid dagiti lapped. Nagpateg ti kinaregta ken kinaganat a mangasaba tapno makapagtalinaedtayo a naridam. Nagsayaat nga ulidan ni apostol Pablo iti daytoy a banag. Sireregta a nangasaba, nagdaliasat iti adu a lugar, ken nangipasdek iti adu a kongregasion. Adu a rigat ti napasaranna ngem saan a bimmaaw ti kinaregta wenno kinaganatna.​—2 Cor. 11:23-29.

18. Kasano nga intultuloy ni Pablo ti nangasaba idi nakabalud idiay Roma?

¹⁸ Usigentayo ti maudi a pannakadakamat ni Pablo iti libro nga Aramid iti kapitulo 28. Dimteng ni Pablo idiay Roma tapno dumatag ken Nero. Kas balud, nalabit naikawar ni Pablo iti maysa a guardia. Ngem awan ti kawar a nakalapped iti naregta nga apostol! Intultuloyna ti nagsapul kadagiti pamay-an a mangasaba. (Basaen ti Aramid 28:17, 23, 24.) Kalpasan ti tallo nga aldaw, pinaayaban ni Pablo dagiti kangrunaan a lallaki a Judio tapno kasabaanna  ida. Kalpasanna, iti naituding nga aldaw, ad-adda pay a nakaipaay ni Pablo iti panangsaksi. Kuna ti bersikulo 23: “[Dagiti lumugar a Judio] nangyurnosda itan iti maysa nga aldaw a makikaduada kenkuana, ket immayda kenkuana iti ad-adu a bilang idiay pagdagdagusanna. Ket inlawlawagna kadakuada ti banag babaen ti naan-anay a panangsaksina maipapan iti pagarian ti Dios ken babaen ti panangusarna iti panangguyugoy kadakuada maipapan ken Jesus agpadpada manipud iti linteg ni Moises ken kadagiti Mammadto, manipud iti bigat agingga iti rabii.”

19, 20. (a) Apay nga epektibo ti panangasaba ni Pablo? (b) Ania ti reaksion ni Pablo idi adda dagiti saan nga immawat iti naimbag a damag?

¹⁹ Apay nga epektibo unay ti panangasaba ni Pablo? Dakamaten ti bersikulo 23 ti dadduma a rason. (1) Insurona ti maipapan iti Pagarian ti Dios ken ni Jesu-Kristo. (2) Inkagumaanna a tukayen ti puso dagiti agdengdengngeg “babaen ti panangusarna iti panangguyugoy.” (3) Nakirinnason manipud iti Kasuratan. (4) Nagsakripisio a nangasaba, “manipud bigat agingga iti rabii.” Nangipaay ni Pablo iti makakombinsir a pammaneknek ngem adda dagiti di nangipangag. ‘Sumagmamano ti nangrugi a mamati iti bambanag a naisao; dadduma ti saan a mamati,’ kuna ti bersikulo 24. Nagbanag dayta iti di pagkikinnaawatan isu a pimmanaw dagiti tattao.

²⁰ Naupay kadi ni Pablo gapu ta adda dagiti saan nga immawat iti naimbag a damag? Saan a pulos! Kuna ti Aramid 28:30, 31: “Isu nagtalinaed iti intero a dua a tawen iti bukodna nga ab-abangan a balay, ket siaayat nga awatenna amin dagidiay umay kenkuana, nga ikaskasabana kadakuada ti pagarian ti Dios ken isursurona ti bambanag maipapan ken Apo Jesu-Kristo buyogen ti dakkel unay a wayawaya nga agsao, nga awan lappedna.” Dayta a makaparegta a sasao ti nagnguduan ti naipaltiing a libro nga Aramid.

21. Ania ti maadaltayo iti ulidan ni Pablo idi naibalud iti maysa a balay?

²¹ Ania ti maadaltayo iti ulidan ni Pablo? Gapu ta naibalud iti maysa a balay, saan a nawaya ni Pablo a mangasaba iti binalaybalay. Ngem saan a napukaw ti rag-ona. Intultuloyna a kinasabaan ti amin a simmarungkar kenkuana. Umasping iti dayta, adu nga adipen ti Dios ita ti naragsak ken mangasaba latta iti laksid ti di nainkalintegan a pannakaibaludda gapu iti pammatida. Dadduma nga ipatpategtayo a kakabsat ti mabalin a saanen a makapanaw iti pagtaenganda, nalabit addada kadagiti balay a pagtaraknan gapu iti kinalakay wenno sakit. Agingga a kabaelanda, kasabaanda dagiti doktor ken staff, bisita, ken dadduma pay. Kayatda a naan-anay nga ikasaba ti Pagarian ti Dios. Anian a nagsayaat nga ulidan a tuladentayo!

22. (a) Ania a publikasion ti makatulong tapno magunggonaantayo iti libro ti Biblia nga Aramid? (Kitaem ti kahon iti ngato.) (b) Ania ti determinasionmo bayat nga ur-urayem ti panungpalan daytoy daan a sistema ti bambanag?

²² Nalawag nga adu ti maadaltayo no maipapan iti kinaridam dagiti apostol ken ti dadduma pay a Kristiano idi umuna a siglo, a nadakamat iti libro nga Aramid. Bayat nga ur-urayentayo ti panungpalan daytoy daan a sistema ti bambanag, determinadotayo koma nga agtultuloy a mangtulad iti kinatured ken kinaregtada a mangasaba. Awanen ti dakdakkel pay a pribilehiotayo no di ti ‘naan-anay a panangsaksi’ maipapan iti Pagarian ti Dios!​—Ara. 28:23.

[Salsaludsod]

[Kahon iti panid 13]

“NAGBALIWEN TI PANANGMATMATKO ITI LIBRO NGA ARAMID”

Kalpasan a binasa ti maysa nga agdaldaliasat a manangaywan ti libro a Naan-anay nga Ikasabam ti Pagarian ti Dios, inyebkasna: “Nagbaliwen ti panangmatmatko iti libro nga Aramid. Namin-adun a nabasak dayta ngem saan unay idi a nalawag kaniak, a kas man la magmagnaak a nakaiggem laeng iti kandela ken nakaaruat iti nalidem nga anteohos. Ngem ita, nakalawlawagen dayta kaniak kas iti lawag nga isaknap ti raniag ti init.”

[Ladawan iti panid 12]

Maysa nga anghel ti nangiruar ken Pedro iti dakkel a ruangan a landok