NAYANAKAK idiay Queensland, Australia, idi 1955. Di nagbayag, nakipagadal iti Biblia ni nanangko nga Estelle kadagiti Saksi ni Jehova. Nagbautisar iti sumaruno a tawen, ket 13 a tawen kalpasanna, inawat met ni tatangko a Ron ti kinapudno. Nagbautisarak met idiay Queensland idi 1968.

Manipud idi ubingak, pagay-ayatkon ti agbasa ken agadal iti lengguahe. No agpasiarkami, masuron dagiti nagannakko ta agtugawak laeng iti likud ti luganmi nga agbasbasa imbes a kitaek dagiti malabsanmi. Ngem ti panagbasbasak ket nakatulong kaniak iti eskuelaan. Idi nageskuelaak iti hayskul iti Glenorchy, iti isla ti Tasmania, adu a sertipiko ti pammadayaw ti naawatko.

Ngem idi agangay, masapul nga agdesisionakon. Awatek kadi ti libre a panagadal iti unibersidad? Nupay magusgustuak ti agbasa ken agadal, agyamanak ta tinulongannak ni nanangko nga ad-adda a mangayat ken Jehova. (1 Cor. 3:18, 19) Gapuna, idi pinalubosandak dagiti nagannakko a saanen nga ageskuela idi nagraduarak iti hayskul, nagpayunirakon manipud idi Enero 1971 iti edad a 15.

 Iti sumaruno a walo a tawen, nagpayunirak iti Tasmania. Kabayatanna, nagasawakami ken ni Jenny Alcock a maysa a napintas a balasang a taga-Tasmania. Uppat a tawen a nagserbikami kas special pioneer iti nasulinek a paset ti Smithton ken Queenstown.

Idi 1978, iti umuna a gundaway, tinabunuanmi ti internasional a kombension iti Port Moresby, Papua New Guinea. Malagipko pay ti misionero a nagpalawag iti lengguahe a Hiri Motu. Nupay awan naawatak iti palawagna, nagutugotak nga agbalin a misionero, agsursuro iti sabali a lengguahe, ken agpalawag. Mapaggiddanko met laengen ti panagayatko ken Jehova ken ti panagayatko iti lengguahe.

Nasorpresakami idi nagsublikami iti Australia. Naawiskami nga agserbi kas misionero iti isla ti Funafuti, Tuvalu, ti maawagan idi nga Ellice Islands. Idi simmangpetkami idi Enero 1979, tallo laeng ti bautisado nga agibumbunannag iti intero a Tuvalu.

Narigat a sursuruen ti lengguahe a Tuvaluan. Ti laeng “Baro a Tulag” ti libro a magun-odan iti dayta a lengguahe. Awan ti diksionario wenno panagadal iti lengguahe isu nga inkeddengmi ti agsursuro iti 10 agingga iti 20 a sasao kada aldaw. Ngem nabigbigmi idi agangay a di umiso ti ammomi a kaipapanan ti adu a sasao a nasursuromin. Imbes nga ibagami a dakes ti agpadles, ti gayam ibagbagami ket dakes ti agusar iti timbangan ken baston! Ngem masapul nga adalenmi ti lengguahe tapno matulonganmi dagiti narugianmi nga iyadalan iti Biblia, isu nga intuloymi ti nagadal iti lengguahe. Kalpasan ti adu a tawen, kinuna ti maysa kadagiti damo nga inyadalanmi: “Maragsakankami ta makapagsaokayon iti lengguahemi. Saanmi idi a maawatan ti ibagbagayo.”

Ngem naaddaankami iti gundaway tapno masursuromi ti baro a lengguahe. Gapu ta awan ti balay a maabanganmi, nakipagnaedkami iti pamilia a Saksi iti kadakkelan a purok. Kaipapanan dayta a mairuamkamin iti lengguahe ken biag iti purok. Kalpasan ti adu a tawen a saankamin nga agsasao iti Ingles, Tuvaluan ti nagbalinen a kangrunaan a lengguahemi.

Di nagbayag, adun ti naginteres iti kinapudno. Ngem ania ti usarenmi a mangyadal? Awan ti publikasionmi iti lengguaheda. Kasano nga agadalda a personal? Inton makigimongda, ania ti kantaenda, ania ti adalenda, ken kasano nga agsaganada  para iti gimong? Kasano a makapagbautisarda? Talaga a kasapulan dagitoy a napakumbaba a tattao ti naespirituan a taraon iti bukodda a lengguahe! (1 Cor. 14:9) Naisaludsodmi, ‘Addanto ngata publikasion iti Tuvaluan a nakurang pay a 15,000 a tattao ti agsasao iti dayta?’ Sinungbatan ni Jehova dagita a saludsod ket pinaneknekanna ti dua a banag: (1) Kayatna a maipakaammo ti Saona “kadagiti isla iti adayo,” ken (2) kayatna a dagidiay ibilang ti lubong a “napakumbaba ken nanumo” agkamangda iti naganna.—Jer. 31:10; Sof. 3:12.

Idi 1980, dinutokannakami ti sanga nga opisina nga agipatarus—maysa a trabaho a nariknami a saankami a kualipikado. (1 Cor. 1:28, 29) Idi damo, nakagatangkami iti daan a mimeograph machine iti gobierno, inusarmi dayta a pagimprenta iti maadal kadagiti gimong. Impatarusmi met iti Tuvaluan ti libro a Ti Kinapudno a Mangiturong iti Biag nga Agnanayon ken inyimprentami iti dayta. Malagipko pay laeng ti naingel nga angot ti tinta ken ti panangibtur iti nakaro a pudot iti tropiko ta manomano a mayimprenta ti amin a literatura. Awan pay ti koriente idi!

Narigat idi ti agipatarus iti Tuvaluan ta manmano dagiti reperensia a makatulong kadakami. Ngem adda di ninamnama a nakatulong. Naminsan, bayat ti panangasabak, diak ammo a balay gayam ti bumusbusor ti napanak. Dayta a lalaki ket maysa idi a mannursuro. Dagus nga imbagana a saankami a mapmapan iti balayna. Kinunana: “Adda laeng kayatko nga ibaga. Ti patarusyo ket saan a kas iti panagsasao dagiti tattao iti Tuvalu. Saan a gagangay dayta iti Tuvaluan!” Dinamagko dayta iti dadduma ket pudno ti imbagana. Binalbaliwanmi ngarud ti panagipatarusmi. Ngem nasdaawak ta inusar ni Jehova a tumulong kadakami ti maysa a bumusbusor a nalawag nga agbasbasa kadagiti literaturatayo!

Ti umuna a literatura a nayimprenta iti Tuvaluan ket ti imbitasion iti Memorial a naiwaras iti publiko. Simmaruno iti dayta ti Kingdom News  No. 30 a naigiddan a nairuar iti Ingles. Maragragsakankami ta addan maitedmi kadagiti tattao iti bukodda a lengguahe! Idi agangay, addan sumagmamano a broshur ken libro a magun-odan iti Tuvaluan. Idi 1983, nangrugi nga iyimprenta ti sanga nga opisina iti Australia ti 24 a panid a Pagwanawanan iti kada tallo a bulan, isu nga adda adalenmi a pito a parapo kada lawas. Ania ti reaksion dagiti tattao? Gapu ta magusgustuan dagiti umili iti Tuvalu ti agbasa, nagbalin a nalatak ti literaturatayo. Tunggal adda baro a publikasion, maibrodkas dayta iti radio, ken nagbalin pay ketdi a paulo ti damdamag! *

Idi damo, isuratda laeng ti patarusda. Di nagbayag, naimakinilian dagiti manuskrito sa maulit-ulit a maimakinilia agingga a mabalinen a maipatulod tapno mayimprenta iti sanga nga opisina iti Australia. Dua a kakabsat a babbai ti mangiserrek idi iti manuskrito iti kompiuter, uray no saanda a maawatan ti Tuvaluan. Ti mamindua a panangiserrek iti manuskrito iti kompiuter sa maikompara ti nagdumaan dagiti manuskrito ket nagresulta iti basbassit a kamali. Maisubli kadakami ti nalpasen a panid tapno makorehir sa maipatulod manen iti sanga nga opisina iti Australia tapno mayimprenta.

Ngem nagbaliwen ti pamay-an ti panagipatarus! Ita, agipatarusen a direkta iti kompiuter ti maysa a grupo ti agipatpatarus. Kaaduanna, ma-compose ti nakorehiren a naipatarus iti mismo nga ayan dagiti agipatpatarus, sa maipatulod iti Internet kadagiti agim-imprenta a sanga nga opisina. Saanen a masapul ti agapura a mangipatulod kadagiti manuskrito.

Iti panaglabas dagiti tawen, naibaonkami ken Jenny iti nagduduma a lugar iti Pasipiko. Manipud iti Tuvalu, naibaonkami idiay Samoa idi 1985. Tinulonganmi dagiti agipatpatarus iti lengguahe a Samoan, Tongan, ken Tokelauan malaksid pay iti Tuvaluan. * Idi 1996, kasta met laeng ti trabahomi iti sanga nga opisina iti Fiji. Timmulongkami kadagiti agipatpatarus iti lengguahe a Fijian, Kiribati, Nauruan, Rotuman, ken Tuvaluan.

Kanayon a masmasdaawak iti regta nga ipakpakita dagiti agipatpatarus iti literaturatayo. Narigat ken makabannog daytoy a trabaho. Ngem dagitoy a matalek a kakabsat ipakpakitada a kayat ni Jehova a maikasaba ti naimbag a damag “iti tunggal nasion ken tribu ken pagsasao ken ili.” (Apoc. 14:6) Kas pagarigan, idi maisagsagana a maipatarus ti umuna a kopia ti magasin a Pagwanawanan iti lengguahe a Tongan, dinamagko iti amin a panglakayen iti Tonga no asino ti mabalin a masanay nga agipatarus. Maysa kadagiti panglakayen nga addaan iti nasayaat a trabaho kas mekaniko ti nagikkat iti trabahona iti sumaruno nga aldaw ket dagus a nagipatarus. Makaparegta ti inaramidna ta adda pamiliana ken saanna nga ammo no kasano a maipaayna ti kasapulan ti pamiliana kalpasan ti panagikkatna. Ngem impaay  ni Jehova ti kasapulanna ken ti pamiliana, ket nagtultuloy a nagipatarus iti adu a tawen.

Dagiti napasnek nga agipatpatarus ipakpakitada ti panangmatmat dagiti miembro ti Bagi a Manarawidwid a maseknan unay iti naespirituan a kasapulan dagiti tattao uray manmano ti agus-usar iti dayta a lengguahe. Kas pagarigan, naisaludsod no adda pagimbagan ti panangpataud iti literatura a Tuvaluan. Maragragsakanak a makabasa iti sungbat ti Bagi a Manarawidwid: “Awan ti makitami a rason a masapul nga isardengyo ti agipatarus iti lengguahe a Tuvaluan. Uray no manmano ti agsasao iti dayta, masapul a maammuan dagiti tattao ti naimbag a damag iti bukodda a lengguahe.”

Idi 2003, nayakarkami ken Jenny iti Translation Services iti Patterson, New York manipud iti Translation Department iti Fiji. Kasla pimmayso nga arapaap dayta! Nagbalinkami a paset ti grupo a tumultulong iti pannakaipatarus dagiti literaturatayo iti ad-adu pay a lengguahe. Iti sumaruno a dua a tawen wenno nasursurok pay, naaddaankami iti pribilehio a mangbisita iti nagduduma a pagilian tapno tumulong a mangsanay kadagiti grupo ti agipatpatarus.

Subliak ita ti presentasion a nadakamat iti rugi. Idi 2000, nakita ti Bagi a Manarawidwid a masapul a masanay pay dagiti grupo ti agipatpatarus iti intero a lubong. Bassit pay idi ti pannakasanay ti kaaduan nga agipatpatarus. Kalpasan ti panangiparangmi ti presentasionmi iti Writing Committee, inaprobaran ti Bagi a Manarawidwid ti maysa a programa ti pannakasanay ti amin nga agipatpatarus iti intero a lubong. Karaman iti programa ti pannakasanay ti umiso a panangtarus iti Ingles, pamay-an ti panagipatarus, ken ti grupo a panagipatarus.

Ania ti resulta dayta a panangipaganetget iti umiso a panagipatarus? Simmayaat dagiti patarus. Immadu met ti bilang dagiti lengguahe a nakaipablaakan dagiti literaturatayo. Idi simmangpetkami iti umuna a destinomi kas misionero idi 1979, magun-odan laeng ti Pagwanawanan iti 82 a lengguahe. Kaaduan a lengguahe ket maipablaak laeng kalpasan ti sumagmamano a bulan a maipablaak ti Ingles. Ngem ita, magun-odanen ti Pagwanawanan iti nasurok a 240 a lengguahe, a kaaduan kadagitoy ket kagiddan ti Ingles. Ita, magun-odanen ti naespirituan a taraon iti nagduduma a pamay-an iti nasurok a 700 a lengguahe. Arapaapmi laeng idi dayta.

Idi 2004, nangaramid manen ti Bagi a Manarawidwid iti nakapatpateg a desision—ti pannakapapartak ti pannakaipatarus ti Biblia. Sumagmamano a bulan kalpasan dayta, karamanen a maipatpatarus ti Biblia tapno magun-odan iti ad-adu a lengguahe. Manipud 2014, mayim-imprentan ti intero a Biblia a New World Translation wenno paset dayta iti 128 a lengguahe—a  pakairamanan dagiti lengguahe a maus-usar iti South Pacific.

Maysa a nakapatpateg a paset ti biagko ti pannakaibaonko a tumabuno iti kombension iti Tuvalu idi 2011. Adu a bulan a nakaro ti tikag iti intero a pagilian. Gapuna, kasla saanen a matuloy ti kombension. Ngem nagtudo iti napigsa iti rabii a simmangpetkami isu a naangay met laeng ti kombension! Naaddaanak iti pribilehio a mangiruar iti New World Translation of the Christian Greek Scriptures iti Tuvaluan—ti lengguahe nga us-usaren ti manmano a tattao ngem naikkan iti daytoy nagpintas a regalo. Idi nalpas ti kombension, nagtudo manen, isu a nalpas ti programa a nakaad-adu ti literal ken naespirituan a danum.

Ngem nakalkaldaang ta saan a nakita ti matalek nga asawak a ni Jenny, a kaduak iti 35 a tawen, dayta a nakallalagip a pasamak. Natay idi 2009 gapu iti kanser iti suso a sangapulo a tawen nga inibturanna. Inton agungar, maragsakanto la ketdi a makaammo nga addan Biblia a naipatarus iti Tuvaluan.

Idi agangay, impaayannak manen ni Jehova iti napintas nga asawa a ni Loraini Sikivou. Nagtrabaho da Loraini ken Jenny iti Bethel iti Fiji. Nagipatarus ni Loraini iti lengguahe a Fijian. Naaddaanak manen iti matalek nga asawa ket agpadakami nga agserserbi ken Jehova ken pagay-ayatmi ti lengguahe!

No lagipek ti napalabas, maparparegtaak a makaammo nga itultuloy ti nailangitan nga Amatayo a ni Jehova nga ipaay ti kasapulan ti nagduduma a lengguahe, bassit man wenno adu ti agsasao iti dayta. (Sal. 49:1-3) Nakitak ti dungngo ni Jehova iti maragragsakan a tattao idi damo a makitada ti dadduma a literaturatayo iti bukodda a lengguahe wenno agkantada a mangidayaw ken Jehova iti lengguahe ti pusoda. (Ara. 2:8, 11) Malagipko pay laeng ti kinuna ti maysa a lakay a kabsat a ni Saulo Teasi. Idi damo a kinantana ti maysa a kanta ti Pagarian iti bukodna a lengguahe, kinunana: “Siguro masapul nga ibagam iti Bagi a Manarawidwid a napimpintas a denggen dagitoy a kanta iti lengguahe a Tuvaluan ngem iti Ingles.”

Manipud idi Septiembre 2005, saanko a ninamnama nga agbalinak a miembro ti Bagi a Manarawidwid dagiti Saksi ni Jehova. Nupay saanakon nga agipatpatarus, agyamanak ken Jehova ta impalubosna a tumulongak iti sangalubongan a trabaho a panagipatarus. Maragragsakanak a makaammo nga ipapaay ni Jehova ti naespirituan a kasapulan ti amin nga adipenna—uray dagiti adda iti naiputputong nga isla iti tengnga ti Taaw Pasipiko! Pudno ti kinuna ti salmista: “Ni met laeng Jehova nagbalinen nga ari! Agrag-o koma ti daga. Agragsak koma dagiti adu nga isla.”—Sal. 97:1.