1, 2. Apay a maitutop nga usaren ti apuy a mangiladawan iti pannakabalin ti dila?

IDI Oktubre 1871, ti nadeskribir a kakaruan nga uram iti kabakiran iti pakasaritaan ti U.S. inibusna ti kakaykaywan iti makin-amianan a daya ti Wisconsin. Gapu iti gil-ayab ti apuy ken ti nakaro a pudot bayat ti uram, natay ti nasurok a 1,200 a tattao ken nauram ti agarup dua a bilion a kaykayo. Mabalin a nangrugi ti uram gapu iti bassit laeng a rissik manipud kadagiti aglabas a tren. Talaga nga agpayso dagiti sasao iti Santiago 3:5: “Anian a nagbassit nga apuy ti kasapulan a panguram iti dakkel unay a kakaykaywan!” Apay a kasta ti imbaga ti mannurat ti Biblia?

² Ti punto iti ilustrasion ni Santiago ket nailawlawag iti bersikulo 6. “Ti dila maysa nga apuy.” Iladawan ti dila ti abilidadtayo nga agsao. Kas iti apuy, ti saotayo ket mabalin a pakaigapuan ti nakaro a pannakadangran. Ibaga pay ti Biblia a “ti ipapatay ken biag addada iti pannakabalin ti dila.” (Prov. 18:21) Ngem kayat kadi a sawen dayta a saantayon nga agsao amangan no makaibagatayo iti makadangran? Siempre saan. Saantayo nga isardeng ti agusar iti apuy gapu laeng ta maamaktayo amangan no makapuortayo. Ti ngarud ayanna ket panangkontrol. No ammotayo a kontrolen ti apuy, mausartayo dayta a pagluto, paginuduan, ken pagsilaw iti nasipnget a rabii. No  kontrolentayo ti dilatayo, mabalin nga usarentayo dayta a pangidayaw iti Dios ken tapno magunggonaan ti sabsabali.—Sal. 19:14.

3. Ania dagiti tallo nga aspeto ti panagsao nga usigentayo?

³ Ti abilidadtayo a mangyebkas iti pampanunot wenno rikriknatayo babaen ti panagsao wenno panagsenias ket nagsayaat a sagut ti Dios. Kasanotayo a mausar daytoy a sagut a mangpabileg, saan ket a tapno mangdadael? (Basaen ti Santiago 3:9, 10.) Usigentayo dagiti tallo a napapateg nga aspeto ti panagsao: no kaano nga agsao, no ania ti ibaga, ken no kasano nga ibaga.

4. Mangted kadagiti pagarigan iti “tiempo ti panagulimek.”

⁴ Paset ti inaldaw a panagbiagtayo ti panagsao, ngem saan a masapul a kanayontayo nga agsao. Kinapudnona, ibaga ti Biblia nga adda “tiempo ti panagulimek.” (Ecl. 3:7) Maipakitatayo ti panagraem no agulimektayo no adda agsasao. (Job 6:24) Ti panangtengngel iti dila wenno panagulimek mainaig iti kompidensial a banag ket mangipakita iti kinaannad ken pannakaawat. (Prov. 20:19) Masiribtayo no tenglentayo ti dilatayo uray no adda mamagpungtot kadatayo.—Sal. 4:4.

5. Kasano a maipakitatayo ti panangapresiartayo iti sagut ti Dios a panagsao?

⁵ Iti sabali a bangir, kuna ti Biblia nga adda “tiempo ti panagsao.” (Ecl. 3:7) No inikkannaka ti gayyemmo iti napintas a regalo, siempre, saanmo nga idulin dayta. Imbes ketdi, usarem a naimbag tapno maipakitam ti panangapresiarmo. Ipakpakitatayo nga ap-apresiarentayo ti sagut ni Jehova a panagsao no umiso ti panangusartayo iti dayta. Ramanen dayta ti panangyebkastayo iti riknatayo, panangibaga iti kasapulantayo, panangparegta iti sabsabali, ken panangidayawtayo iti Dios. (Sal. 51:15) Kasano a maammuantayo ti kasayaatan a “tiempo ti panagsao”?

6. Kasano nga inladawan ti Biblia ti kinapateg ti panagsao iti umiso a tiempo?

⁶ Iyilustrar ti Proverbio 25:11 ti kinapateg ti panangpili iti umiso a tiempo ti panagsao: “Kas kadagiti mansanas a balitok kadagiti kitikit a pirak kasta ti sao a naisao iti umiso a tiempona.” Nagpipintas dagiti mansanas a balitok. Ngem napimpintas pay dagita no maikabil iti kitikit a pirak. Umasping iti dayta, no pilientayo ti umiso a tiempo a panagsao, ad-adda nga agbalin a makaay-ayo ken nasayaat ti epekto dagiti sasaotayo. Kasano?

7, 8. Kasano a tinulad dagiti kakabsattayo idiay Japan ti ulidan ni Jesus babaen ti panangpilida iti umiso a tiempo ti panagsao maipapan iti panagungar?

⁷ Mabalin a ti ibagatayo ti talaga a kasapulan ti kasarsaritatayo, ngem no saan nga umiso ti tiempo a panangibagatayo, mabalin nga awan serbina ti ibagatayo. (Basaen ti Proverbio 15:23.) Kas pagarigan, idi Marso 2011, dinadael ti ginggined ken tsunami ti dadduma a paset ti makindaya a Japan, a nangdadael kadagiti siudad. Nasurok a 15,000 ti natay. Nupay adu met a Saksi ni Jehova ti nagsagaba kas kadagiti kaarrubada, ginundawayanda ti tunggal oportunidad a mangusar iti Biblia a mangliwliwa kadagiti agladladingit. Ngem adu kadagiti tattao sadiay ti napeklan a Budista ken bassit wenno awan pay ketdi ti ammoda maipapan iti isursuro ti Biblia. Nakita dagiti kakabsattayo a kalpasan ti tsunami, saan a dayta ti kasayaatan a tiempo nga ibagada kadagiti agladladingit a biktima ti maipapan iti namnama a panagungar. Imbes ketdi, inusarda ti sagutda a panagsao a mangliwliwa kadakuada. Inlawlawagda babaen ti panangusarda iti Biblia no apay a mapaspasamak dagita a didigra kadagiti nasingpet a tattao.

⁸ Ammo ni Jesus no kaano a saan nga agsao, ngem ammona met no kaano ti umiso a tiempo ti panagsao. (Juan 18:33-37; 19:8-11) Naminsan, imbagana kadagiti adalanna: “Adu pay a banag ti sawek kadakayo, ngem saanyo  a kabaelan nga awiten ida iti agdama.” (Juan 16:12) Tinulad dagiti Saksi idiay makindaya a paset ti Japan ti ulidan ni Jesus. Dua ket kagudua a tawen kalpasan ti tsunami, nakiramanda iti naaramid iti intero a lubong a kampania a panangiwaras iti Kingdom News Num. 38 a napauluan iti “Agbiagto Kadi Manen Dagiti Natay?” Iti dayta a tiempo, ad-adun a tattao ti sisasagana nga umawat iti makaliwliwa a mensahe maipapan iti panagungar, ket adu a bumalay ti immawat a dagus iti personal a kopiada iti tract. Siempre, nagduduma ti kultura ken patpatien dagiti tattao isu a masapul nga ammuentayo no kaano ti umiso a panagsao.

9. Ania dagiti situasion a masapul nga ammotayo no kaano ti umiso a tiempo a panagsao tapno ad-adda a makaay-ayo ti ibagatayo?

⁹ Talaga nga adda dagiti tiempo a masapul nga ammotayo no kaano ti umiso a tiempo nga agsao. Kas pagarigan, mabalin a nasaktantayo iti imbaga ti maysa uray no nasayaat met ti motibona. Masiribtayo no panunotentayo nga umuna no serioso unay ti imbagana ket masapul a sungbatantayo. No masapul nga agsaotayo, saan a nasayaat no kasaotayo ti nakabasol no marurodtayo, ngamin, mabalin a makaibagatayo kadagiti nasakit a sasao. (Basaen ti Proverbio 15:28.) Kasta met, masapul nga ammotayo no kaano ti kasayaatan a panangipakaammotayo iti kinapudno kadagiti saan a Saksi a kabagiantayo. Kayattayo a maam-ammoda met ni Jehova, ngem masapul nga anusan ken tarusantayo ida. No ibagatayo dagiti umiso a sasao iti umiso a tiempo, mabalin a makatulong dayta tapno madanon ti pusoda.

10. (a) Apay a pilientayo a naimbag ti ibagatayo? (b) Mangted iti pagarigan ti makainsulto a panagsao.

¹⁰ Mabalin a makadangran wenno makapaimbag dagiti sasao. (Basaen ti Proverbio 12:18.) Gagangayen iti lubong ni Satanas dagiti makapasakit a sasao. Gapu kadagiti pabuya ken pelikula, adu ti “nangpatadem iti dilada a kas iti kampilan” ken “nangisirig iti panada, a napait a sasao.” (Sal. 64:3) Masapul a liklikan dagiti Kristiano daytoy a makadangran nga ugali. Maysa a pagarigan ti “napait a sasao” ket ti sarkastiko a sasao (sarcasm) a nairanta a mangtagibassit wenno mangbabalaw iti sabsabali. Masansan nga aramidenda dayta tapno agpakatawa, ngem mabalin nga agresulta dayta iti mangpabain wenno manginsulto a sasao. Ti nasakit a sarkastiko a sasao ket maysa a kita ti abusado a panagsao a masapul nga ‘ikkaten’ dagiti Kristiano. Adda pagimbagan ti panagpakatawa, ngem masapul a liklikantayo ti agpakatawa nga agusar iti sasao a mangpasakit wenno mangpabain iti sabsabali. Ibalakad kadatayo ti Biblia: “Saan koma a rummuar iti ngiwatyo ti rinuker a sasao, no di ket ti aniaman a sasao a naimbag a maipaay a pangpabileg kas iti kasapulan, tapno maipaayna no ania ti mainugot kadagiti agdengdengngeg.”—Efe. 4:29, 31.

11. Ania ti nakainaigan ti pusotayo iti panangpili iti umiso a sasao?

¹¹ Insuro ni Jesus a “ti naruay iti puso sawen ti ngiwat.” (Mat. 12:34) No kasta, mangrugi iti puso ti panangpili kadagiti umiso a sasao. Masansan nga ipakita ti panagsasaotayo no ania ti pudno a panangmatmattayo iti dadduma. No napno iti ayat ken asi ti pusotayo, mabalin nga agbalin a positibo ken makapabileg ti panagsasaotayo.

12. Kasano a mapasayaattayo ti panagpilitayo kadagiti umiso a sasao?

¹² Karaman met iti panangpili iti umiso a sasao ti panagpanunot ken nasayaat a pangngeddeng. Uray ti masirib nga ari a ni Solomon “nagutob ken naan-anay a nagsukimat” tapno masarakanna “dagiti makaparagsak a sasao ken ti pannakaisurat ti umiso a sasao ti kinapudno.” (Ecl. 12:9, 10) Masansan kadi a marigatanka a mangbirok kadagiti “makaparagsak  a sasao”? No kasta, mabalin a masapul a palawaem ti bokabulariom. Maysa a pamay-an ti panangaramid iti daytoy ket ti panangpaliiwmo no kasano a nausar dagiti sasao iti Biblia ken kadagiti publikasiontayo. Ammuem ti kaipapanan dagiti saanmo a maawatan a sasao. Kasta met, adalem no kasano nga usaren dagiti sasao a makatulong iti sabsabali. Maipapan iti relasion ni Jehova ken ti inauna nga Anakna, mabasatayo: Ni “Jehova intedna kaniak [ni Jesus] ti dila dagidiay nasursuruan, tapno maammuak no kasano a sungbatak iti maysa a sao daydiay nabannog.” (Isa. 50:4) Makapilitayo kadagiti umiso a sasao no utobentayo nga umuna no ania ti ibagatayo. (Sant. 1:19) Mabalin nga isaludsodtayo, ‘Umiso kadi dagiti napilik a sasao tapno maawatanda ti kayatko nga ibaga? Ania ngata ti epekto dagiti napilik a sasao iti kasarsaritak?’

13. Apay a napateg ti nalaka a maawatan a sasao?

¹³ Iti nagkauna nga Israel, nausar dagiti trumpeta tapno maummong ken mapagsisina dagiti tattao, ken tapno agsagana dagiti soldado a makigubat. Umiso ngarud ti panangusar ti Biblia iti uni ti trumpeta a mangiladawan iti panagsao a nalaka a maawatan. Ti saan a nalawag nga uni ti trumpeta ket mabalin a mamagpeggad iti dumarup a buyot. Kasta met, no saan a nalawag wenno nalikaw ti panagsaotayo, mabalin a makariro wenno makatikaw dayta. Siempre, uray no ikagkagumaantayo a nalawag dagiti sasaotayo, saantayo a kayat ti agbalin a nauyong wenno saan a nadayaw.—Basaen ti 1 Corinto 14:8, 9.

14. Mangted iti pagarigan iti panangusar ni Jesus iti nalaka a maawatan a sasao.

¹⁴ Impaay ni Jesus ti kasayaatan a pagarigan iti panangpili iti umiso a sasao. Usigentayo ti ababa ngem makatignay a palawagna a nairekord iti Mateo kapitulo 5 agingga iti 7. Saan a nagusar ni Jesus kadagiti narigat a maawatan a sasao; saan met a nagusar kadagiti nasabrak wenno makasair a sasao. Pinilina ketdi dagiti nalawag ken simple a sasao a mangdanon iti puso dagiti dumdumngeg kenkuana. Kas pagarigan, tapno saan a madanagan dagiti tattao maipapan iti taraonda iti inaldaw, dinakamatna no kasano a tartaraonan ni Jehova dagiti tumatayab. Kalpasanna, inyaspingna dagiti dumdumngeg kadagiti tumatayab, sa insaludsodna: “Saan kadi a napatpategkayo ngem isuda?” (Mat. 6:26) Talaga a makaay-ayo ti simple ken nalaka a maawatan a sasao a makatignay iti puso! Usigentayo ita ti maikatlo a napateg nga aspeto ti panagsasaotayo.

15. Apay a masapul a nadayawtayo no agsaotayo?

¹⁵ Ti pamay-an a panangibagatayo iti maysa a banag ket mabalin a kas kapateg ti ibagatayo. Idi nagsao ni Jesus idiay sinagoga iti ilina a Nazaret, dagiti tattao ‘nagsiddaawda kadagiti makaay-ayo a sasao a rumrummuar iti ngiwatna.’ (Luc. 4:22) Dagiti makaay-ayo a sasao paragsakenna ti puso ngem saanna a pakapuyen ti pannakabalin ti dilatayo. Kinapudnona, ad-adda a makaallukoy ti sasaotayo no nadayaw dayta. (Prov. 25:15) Matuladtayo ti nadayaw a panagsasao ni Jesus no naasi, nadayaw, ken adda konsiderasiontayo iti rikrikna ti dadduma. Idi nakitana ti panangikagumaan ti bunggoy tapno mangngegda ti ibagbagana, naasian ni Jesus ket “rinugianna nga isuro ida iti adu a banag.” (Mar. 6:34) Kasta met, uray idi nainsulto, saan a nagsao ni Jesus iti nagubsang.—1 Ped. 2:23.

16, 17. (a) No kasasaotayo ti miembro ti pamiliatayo ken dagiti nasinged a gagayyemtayo iti kongregasion, kasano a matuladtayo ni Jesus? (Kitaen ti ladawan iti rugi ti artikulo.) (b) Mangted iti pagarigan a nasayaat ti panagsao a nadayaw.

¹⁶ Mabalin a narigat ti agsao a naalumamay ken nadayaw no am-ammotayo unay ti kasasaotayo. Mabalin a maibagatayo ti aniaman a kayattayo ken prangkatayo. Kasta no dadduma ti panagsasaotayo iti miembro ti  pamiliatayo wenno iti nasinged a gayyem iti kongregasion. Narikna kadi ni Jesus a mabalinna ti agsao iti nagubsang kadagiti adalanna gapu ta nakasingsinged met kadakuada? Saan! Idi nagsusupiatan dagiti kasisingedan a pasurotna no asino ti katan-okan, tinubngarna ida babaen iti nasayaat a sasao ken dinakamatna ti ulidan ti maysa nga ubing. (Mar. 9:33-37) No mangbalakad dagiti panglakayen babaen “iti espiritu ti kinaalumamay,” matuladda ti ulidan ni Jesus.—Gal. 6:1.

¹⁷ Uray no adda mangibaga iti makapasakit, mabalin a nasayaat ti resultana no sumungbattayo babaen iti makaay-ayo a sasao. (Prov. 15:1) Kas pagarigan, ti tin-edyer nga anak ti maysa nga agsolsolo nga ina ket doble ti panagbiagna. Maysa a maseknan a kabsat a babai ti nangikuna iti ina: “Kaasika met ta saanmo a naisuro a naimbag ti anakmo.” Nagpanunot nga umuna ti ina sa siaalumamay a simmungbat: “Pudno a di nasayaat ti kasasaad dagiti bambanag ita, ngem agtultuloy pay met a sansanayek. Maammuantanto dayta kalpasan ti Armagedon.” Nakatulong dayta a naalumamay a sungbat tapno mataginayon ti talna iti nagbaetanda. Kasta met, naparegta ti anak idi nangngegna ti sungbat ni nanangna. Nabigbigna a saan pay a simmuko ni nanangna kenkuana. Gapuna, natignay a mangisardeng iti pannakikaduana kadagiti dakes a gagayyemna. Idi agangay, nabautisaran, ken kalpasanna, nagserbi iti Bethel. Ti man kasarsaritatayo ket dagiti kakabsat, miembro ti pamilia, wenno sabali a tattao, masapul a kanayon a ‘nadayaw ken natemplaan iti asin’ ti panagsaotayo.—Col. 4:6.

18. Kasano a ti panangtulad iti ulidan ni Jesus nga agsao matulongannatayo a mangusar iti pannakabalin ti dilatayo para iti naimbag?

¹⁸ Talaga a makapasiddaaw ti abilidadtayo a mangyebkas iti pampanunot ken rikriknatayo babaen iti sasao. Surotentayo koma ngarud ti ulidan ni Jesus babaen ti panangpili iti umiso a tiempo, panangikagumaan a mangpili kadagiti umiso a sasao, ken panangikagumaan nga agbalin a nadayaw. Iti kasta, ti pannakabalin ti dilatayo ket mangpaimbag kadagiti dumdumngeg kadatayo ken makaay-ayo ken Jehova, ti Nangted iti nagpateg a sagut a panagsao.