Talaga Kadi a Natay ni Jesus iti Krus?

“TI KRUS ti kalatakan a simbolo ti Kristianidad,” kuna ti maysa nga ensiklopedia. Iti adu a narelihiosuan nga obra maestra, naipakita a nailansa ni Jesus iti krus. Apay a nakalatlatak daytoy a simbolo iti Kakristianuan? Talaga kadi a natay ni Jesus iti krus?

Adu ti mangibaga a kasta ti kunaen ti Biblia. Kas pagarigan, sigun iti Naimbag a Damag Biblia, dagiti tattao nga agbuybuya pinagang-angawanda ni Jesus idi mapapatay ket kinunada a ‘bumaba iti krus’ (Mateo 27:40, 42); sa naikuna met maipapan ken Simon a taga Cirene: “Pinilit dagiti soldado a baklayenna ti krus ni Jesus.” (Marcos 15:21) Kasta met ti mabasa iti dadduma pay a patarus ti Biblia. Kadagitoy a bersikulo, naaramat ti sao a “krus” kas patarus ti Griego a sao nga staurosʹ. Adda kadi nabileg a pammaneknek nga umiso ti kasta a patarus? Ania ti kaipapanan dayta nga orihinal a sao?

Krus Kadi?

Sigun iti Griego nga eskolar a ni W. E. Vine, ti staurosʹ “kangrunaan a tumukoy iti sitatakder a teddek wenno poste. Kadagita a nailansa dagiti madusa a kriminal. Agpada a ti orihinal a nombre ken berbo a porma ti stauroō, a kayatna a sawen maibitin iti poste wenno teddek, ket naiduma iti sukog ti krus ti simbaan.”

Kunaen ti The Imperial Bible-Dictionary a ti sao nga staurosʹ “umiso a kaipapananna ti poste, maysa a sitatakder a teddek, a pakaibitinan ti aniaman a banag, wenno mabalin a pagalad iti maysa a lote.” Ituloy a kunaen ti diksionario: “Uray kadagiti Romano, agparang a ti crux (Latin, a nakaadawan ti saotayo a krus) ket sitatakder a poste.” Saan ngarud a pakasdaawan a kunaen ti The Catholic Encyclopedia: “Talaga ngarud a ti orihinal a krus ket maysa laeng a nalinteg a nakapatakder a poste, a natirad ti makinngato a murdongna.”

Ti xyʹlon a Griego a sao ti sabali pay a termino nga inaramat dagiti mannurat ti Biblia iti panangdeskribirda iti nakailansaan ni Jesus. Ti A Critical Lexicon and Concordance to the English and Greek New Testament depinarenna ti xyʹlon kas “troso, kayo a teddek.” Kunaenna pay a kas iti staurosʹ, ti xyʹlon ket “maysa laeng a nakapatakder a poste wenno teddek a nangilansaan dagiti Romano kadagidiay pinapatayda.”

Maitunos iti daytoy, kuna ti patarus a Ti Biblia iti Aramid 5:30: “Ti Dios dagidi ammatayo pinagungarna ni Jesus, isu a pinapatayyo nga imbitinyo iti maysa a cayo [xyʹlon]”; kasta met iti Aramid 13:29: “Idi a natungpal dagiti isuamin a banag a naisuraten a maipapan kencuana, isu pinacsuda idi cayo [xyʹlon] ket  incabilda iti tanem.” Nupay ti dadduma a bersion impatarusda ti staurosʹ kas “krus,” impatarusda met ti xyʹlon kas “kayo.”

Maipapan iti kangrunaan a kaipapanan dagiti Griego a sao nga staurosʹ ken xyʹlon, kastoy ti kunaen ti Critical Lexicon and Concordance: “Dagitoy a sao ket agpada a maisupadi iti agdama a kapanunotan maipapan iti krus, a kanayon a makitatayo kadagiti ladawan.” No kasta, ti dineskribir dagiti mannurat ti Ebanghelio babaen iti sao nga staurosʹ ket naiduma iti krus nga ammo ita dagiti tattao. Mayanatup ngarud ti panangusar ti Baro a Lubong a Patarus ti Nasantuan a Kasuratan iti sasao a “kayo a pagtutuokan” iti Mateo 27:40-42 ken iti dadduma pay a teksto a nagparangan ti sao nga staurosʹ. Dagita met a sasao ti inaramat ti Complete Jewish Bible.

Nagtaudan ti Krus

No pudno a saan nga ibaga ti Biblia a nailansa ni Jesus iti krus, apay ngarud a dagiti agkunkuna a mangisursuro ken mangan-annurot iti Biblia​—dagiti Katoliko, Protestante, ken Orthodox​— arkosanda dagiti simbaanda iti krus ken usarenda dayta kas simbolo ti pammatida? Kasano a nagbalin a nakalatlatak ti simbolo a krus?

Saan laeng ngamin a dagiti mannakimisa nga agkunkuna a mangan-annurot iti Biblia ti agdaydayaw iti krus, no di ket dagiti pay saan a mangan-annurot iti Biblia a ti panagdayawda ket immun-una pay ngem kadagiti “Kristiano” a relihion. Bigbigen ti adu a reperensia a maus-usaren ti nagduduma a porma ti krus bayat ti nagkauna a sibilisasion ti tao. Kas pagarigan, dagiti hieroglyphic ken ladawan dagiti nagkauna nga Egipcio mainaig kadagiti didios ken didiosada masansan nga ipakitada ti porma a T nga adda sirkulo iti tuktokna. Maawagan dayta iti crux ansate, wenno krus nga addaan pagiggaman, ken maipagarup a simbolo ti biag. Idi agangay, daytoy a porma ti inawat ken masansan nga usaren ti Coptic Church ken dadduma pay a grupo.

Sigun iti The Catholic Encyclopedia, “agparang a ti nagkauna a porma ti krus ket ti makunkuna a krus a ‘gamma’ (crux gammata), a ti naganna a swastika iti lenguahe a Sanskrit ti pagaammo dagiti taga Daya ken dagiti mangad-adal kadagiti nagkauna a bambanag a nakabakab dagiti arkeologo. Daytoy a porma ti krus ti nasaknap nga us-usaren dagiti Hindu iti India ken dagiti Budista iti intero nga Asia ken makita pay laeng dayta kadagiti dekorasion ken arkos kadagita a lugar.

Saan nga ammo no kaano nga inusar dagiti “Kristiano” dayta a simbolo. Kuna ti Expository Dictionary of New Testament Words ni Vine: “Idi ngalay ti maikatlo a siglo A.D. inwaksi  wenno tiniritir dagiti relihion ti dadduma a doktrina ti Nakristianuan a pammati. Tapno mapadayawan dagiti apostata a papadi, inawat ti simbaan dagiti pagano uray saanda pay a namati kadagiti Nakristianuan a sursuro, ket napalubosanda a mangtaginayon kadagiti pagano a simbolo nga ar-aramatenda,” agraman ti krus.

Dakamaten ti dadduma a mannurat ti kinuna ni Constantino a managdaydayaw iti dios-init, nga idi 312 K.P., nakitana kano ti maysa a krus a naisukot iti init agraman ti pagsasao iti Latin nga “in hoc signo vinces” (babaen iti daytoy a senial mangparmekka). Idi agangay, ti maipagarup a “Kristiano” a senial nayarkos kadagiti bandera, kalasag, ken armas ti buyotna. (Naipakita iti kannigid.) Makuna a nakomberte ni Constantino iti Kristianidad, nupay sa laeng nabautisaran kalpasan ti 25 a tawen idi dandanin matay. Pinagduaduaan ti dadduma ti motibona. “Imbes nga awatenna dagiti pannursuro ni Jesus a Nazareno, nagpammarang a kasla binalbaliwanna ti Kristianidad tapno awaten dagiti iturayanna ti katoliko [sapasap] a relihion,” kuna ti libro a The Non-Christian Cross.

Sipud idin, maus-usaren ti adu a porma ti krus. Kas pagarigan, kuna kadatayo ti Illustrated Bible Dictionary a ti maawagan iti krus ni St. Anthony ‘ket dakkel a T ti langana, a maipagarup a nagtaud iti simbolo ti dios [ti Babilonia] a ni Tammuz, ti letra a tau.” Adda met ti krus ni St. Andrew, a letra X ti pormana, ken ti nalatak a maus-usar a nagkuros a kayo. Daytoy naud-udi a porma, a maawagan kas krus iti lenguahe a Latin, ti biddut nga “intandudo ti tradision kas nakatayan ti Apotayo.”

Ti Patien Dagiti Kristiano Idi Umuna a Siglo

Ipakita ti Biblia nga idi umuna a siglo, ti adu a nagbalin a manamati inawatda ti mangsubbot a pateg ti ipapatay ni Jesus kas sakripisio. Kalpasan a kinasabaan ni apostol Pablo dagiti Judio idiay Corinto, a pinaneknekanna a ni Jesus ti Kristo, kuna ti Biblia, “ni Crispo a mangidadaulo nga opisial iti sinagoga nagbalin a manamati iti Apo, ken kasta met ti intero a sangakabbalayanna. Ket adu kadagiti taga-Corinto a nakangngeg nangrugida a mamati ken mabautisaran.” (Aramid 18:5-8) Imbes nga ipaalagadna nga usarenda ti maysa a simbolo wenno imahen iti panagdayawda, imbilin ni Pablo kadagiti padana a Kristiano a ‘pagtalawanda ti idolatria’ ken ti aniaman nga aramid a nagtaud iti panagdayaw dagiti pagano.​—1 Corinto 10:14.

Dagiti historiador ken dagiti managsirarak awan ti nasarakanda nga ebidensia nga inaramat dagiti nagkauna a Kristiano ti krus. Makapainteres ta inadaw ti libro a History of the Cross ti saludsod ti maysa a mannurat idi arinunos ti maika-17 a siglo: “Maay-ayonto kadi ti bendito a ni Jesus a makakita kadagiti adalanna a mangdaydayaw iti ladawan ti krus a nakatayanna a [maipagarup] a siaanus a nagsagabaanna ken inibturanna ti bain?” Ania ti sungbatmo?

Ti panagdayaw a makaay-ayo iti Dios dina kalikaguman ti panagusar kadagiti ladawan wenno imahen. Inyimtuod ni Pablo, “Ania ti pagkaduaan ti templo ti Dios kadagiti idolo?” (2 Corinto 6:14-16) Awan ti masarakan iti Biblia a mangibaga a ti panagdayaw dagiti Kristiano masapul nga iramanna ti panangusar iti instrumento a kapadpada ti nakailansaan ni Jesus.​—Idilig iti Mateo 15:3; Marcos 7:13.

Ania ngarud ti tanda a pakailasinan dagiti pudno a Kristiano? Saan a ti krus wenno aniaman a simbolo, no di ket ti ayat. Imbaga ni Jesus kadagiti pasurotna: “Mangtedak kadakayo iti baro a bilin, nga ayatenyo ti maysa ken maysa; kas iti panagayatko kadakayo, kasta met nga ayatenyo ti maysa ken maysa. Babaen iti daytoy maammuanto ti isuamin a dakayo dagiti adalak, no addaankayo iti ayat iti maysa ken maysa.”​—Juan 13:34, 35.

[Blurb iti panid 19]

Ti dineskribir dagiti mannurat ti Ebanghelio ket saan a ti aw-awagan dagiti tattao ita kas krus

[Ladawan iti panid 18]

Maika-17 siglo a drowing ti napapatay iti staurosʹ, manipud iti “De Cruce” a libro ni Lipsius

[Ladawan iti panid 19]

Ladawan iti pader nga impinta dagiti Egipcio (agarup maika-14 a siglo K.K.P.) a mangipakita iti crux ansate, ti simbolo ti biag

[Credit Line]

© DeA Picture Library /Art Resource, NY

[Ladawan iti panid 19]

Ti gamma cross iti Laxmi-Narayan a templo dagiti Hindu

[Picture Credit Line iti panid 20]

Manipud iti libro a The Cross in Tradition, History, and Art (1897)