Panagregget a Mangipatingga iti Kinapanglaw

NO KADAGITI nabaknang, nagpatinggan ti kinapanglaw. Ngem kanayon a mapaay dagiti panagregget a mangsolbar iti kinapanglaw iti intero a lubong. Apay? Agsipud ta saan a kayat dagiti nabaknang a biangan ti sabali a tao ti kinabaknangda. Ni Ari Solomon iti nagkauna nga Israel ket napaltiingan a mangisurat: “Adtoy! ti lulua dagidiay mairurrurumen, ngem awananda ti manangliwliwa; ket iti dasig dagiti manangirurumen adda idi pannakabalin.”​—Eclesiastes 4:1.

Mapagpatingga kadi dagiti nabileg a tattao ti kinapanglaw iti intero a lubong? Insurat ni Solomon: “Adtoy! isuamin kinaubbaw ken panangkamkamat iti angin. Daydiay napagbalin a killo saan a mapalinteg.” (Eclesiastes 1:14, 15) Kasta ti pannakailadawan dagiti panagregget ita a mangipatingga iti kinapanglaw.

Panangragpat iti Kinasaliwanwan

Idi maika-19 a siglo, bayat a rumangrang-ay ti negosio ken industria ti sumagmamano a nasion, adda dagiti mabigbigbig a tattao a nangikagumaan a mangrisut iti kinapanglaw. Patasto kadi ti pannakaiwaras dagiti gameng ti daga?

Babaen iti sosialismo wenno komunismo, pagarupen ti dadduma nga agpapadanto ti biag iti kagimongan ta patas ti pannakaiwaras ti kinabaknang. Siempre, di magustuan dagiti babaknang dayta. Ngem magustuan ti adu ti prinsipio nga ‘ikagumaan koma ti tunggal tao ti tumulong iti kagimongan ken awatenna laeng ti kasapulanna.’ Adu ti mangnamnama a no ipatungpal ti amin a nasion ti sosialismo, posible a maragpat ti perpekto a kagimongan. Adda dagiti babaknang a nasion a nangtulad iti dadduma a prinsipio ti sosialismo ken nangipasdek kadagiti estado a mangaywan iti amin nga umili “manipud pannakayanakda agingga a matayda.” Ibagbagada a narisutdan ti kinapanglaw iti pagilianda.

Nupay kasta, pulos a di naragpat ti sosialismo ti kalatna a kagimongan nga awanan iti panagimbubukodan.  Napaay ti panggepda nga agtrabaho dagiti umili para iti pagimbagan ti komunidad imbes nga iti bagbagida laeng. Saan a kayat ti dadduma ti mangted kadagiti napanglaw, ta sumadut kano dagiti napanglaw no matulonganda. Pudno ti kinuna ti Biblia: “Awan ti tao a nalinteg iti daga nga agtultuloy nga agaramid iti naimbag ket saan nga agbasol. . . . Ti pudno a Dios inaramidna a nalinteg ti sangatauan, ngem isuda nagsapulda iti adu a gakat.”​—Eclesiastes 7:20, 29.

Adda pay makunkuna nga American Dream​—ti arapaap nga agnaed iti lugar a dagidiay nagaget sumaliwanwan ti biagda. Adu a pagilian ti nangipakat iti nagduduma a sistema ti gobierno a kas iti demokrasia ken nawaya a panagnegosio​—a patienda a dayta ti bimmaknangan ti United States. Ngem saan a maragpat ti amin a pagilian ti American Dream yantangay ti kinabaknang ti Amianan nga America ket saan laeng a gapu iti politika. Dakkel ti naitulong ti nawadwad a natural a kinabaknangna ken ti nalaka a panagdaliasatna a makinegosio iti uray ania a paset ti lubong. Maysa pay, gapu iti kompetensia iti sistema ti ekonomia ti intero a lubong, adu ti agballigi ngem adu met ti malugi. Maallukoyto ngata dagiti narang-ay a nasion a tumulong kadagiti napanglaw pay a nasion?

Ti Marshall Plan Kadi ti Solusion?

Kalpasan ti Gubat Sangalubongan II, grabe ti pannakadadael ti Europa ket adu ti nagbisin. Maseknan ti gobierno ti America iti agsaksaknap a sosialismo idiay Europa. Isu nga iti unos ti uppat a tawen, dakkel a gatad ti intulong ti America tapno makalung-aw dagiti pagilian a mangakseptar kadagiti pagalagadanna. Daytoy a programa para iti Europa a naawagan iti Marshall Plan ket maibilang a balligi. Pimmigsa ti impluensia ti America iti Makinlaud a Europa, ket saan unayen a parikut sadiay ti kinapanglaw. Daytoy ngatan ti solusion iti sangalubongan a kinapanglaw?

Ti panagballigi ti Marshall Plan ti nangtignay iti America a tumulong kadagiti napanglaw a pagilian iti intero a lubong tapno rumang-ayda iti agrikultura, medisina, edukasion, ken transportasion. Inamin ti America a magunggonaan a mismo no tumulong iti sabali a nasion. Adu met a pagilian ti tumultulong iti sabali a pagilian tapno lumawa ti impluensiada. Ngem saan a naballigi ti resulta ti panagreggetda kalpasan ti 60 a tawen a panangusarda iti dakdakkel a gatad ngem iti nagastos iti Marshall Plan. Agpayso nga adda dagiti napanglaw a pagilian a bimmaknangen, nangruna iti Daya nga Asia. Ngem adu pay laeng a pagilian ti nakapangpanglaw nupay bimmaba ti bilang dagiti matmatay nga ubbing ken immadu ti nakapagadal.

Tulong ti Sabali a Nasion ​—Apay a Di Naballigi?

Napaneknekan a nalaklaka a tulongan ti nasion a nadidigra iti gubat tapno makalung-aw ngem ti tumulong iti napanglaw a nasion tapno rumang-ay. Datin nga adda nasayaat nga industria, negosio, ken transportasion dagiti nasion ti Europa, kasapulan laeng a mapadur-as ti ekonomiada. Uray adda tulong nga ited ti sabali a nasion para iti kalsada, eskuelaan, ken ospital dagiti napanglaw a pagilian, saan latta a makalung-aw dagiti tattao iti nakaro a kinapanglaw ta limitado met ti negosio, natural a gameng, ken pangilakuanda iti produktoda.

Komplikado ken saan a kaskarina a maikkat ti kinapanglaw. Kas pagarigan, mabalin a pumanglaw ti maysa gapu iti sakit, ngem mabalin met a tumaud ti sakit gapu iti kinapanglaw.  Mabalin a kumapuy ti bagi ken utek dagiti ubbing a malnoris, isu a no agpamiliadan, saandan a maaywanan ti annakda. Maysa pay, no itulong dagiti nabaknang a pagilian dagiti sobra a taraonda para kadagiti napanglaw a pagilian, awanton ti pagsapulan dagiti mannalon ken negosiante ket ad-adda a mangituggod dayta iti kinapanglaw. No kuarta ti maitulong iti gobierno dagiti napanglaw a pagilian, mabalin a matakaw dayta a mangituggod iti kurapsion. No adda kurapsion, ad-adda a pumanglaw dagiti umili. No kasta, saan nga agballigi ti itutulong ti sabali a nasion ta saan a dayta ti solusion iti kangrunaan a makagapu iti kinapanglaw.

Makagapu iti Kinapanglaw

Adda nakaro a kinapanglaw no managimbubukodan dagiti nasion, gobierno, ken indibidual. Kas pagarigan, ti gobierno dagiti narang-ay a pagilian saanda nga ipangpangruna ti panangsolbar iti sangalubongan a kinapanglaw. Yantangay imbutos ida dagiti mangsupsuporta kadakuada, nasken a pagustuanda dagitoy. Gapuna, dida ipalubos a maiserrek iti pagilianda ti produkto dagiti mannalon iti napapanglaw a pagilian. Dida ngamin kayat nga adda kakompetensiada iti negosio. Maysa pay, dagiti agtuturay iti nabaknang a pagilian ponduanda dagiti kailianda a mannalon tapno maunaanda a makalako dagiti mannalon iti napanglaw a pagilian.

Nabatad ngarud a tattao ti makinggapuanan iti kinapanglaw kas ipakita ti kinamanagimbubukodan dagiti indibidual ken gobierno. Kastoy ti panangdeskribir ti mannurat ti Biblia a ni Solomon: “Ti tao dinominaranna ti tao iti pakadangrananna.”​—Eclesiastes 8:9.

Gapuna, agpatingganto kadi ti kinapanglaw? Adda kadi gobierno a makabalbaliw iti kababalin ti tao?

[Kahon iti panid 6]

Linteg a Mangsolbar iti Kinapanglaw

Impaayan ni Jehova a Dios ti nagkauna a nasion ti Israel kadagiti linteg a manglapped iti kinapanglaw no la ket tungpalenda dagita. Sigun iti Linteg, adda daga a tawid ti tunggal pamilia, malaksid iti pamilia ti papadi a Levita. Natalged ti daga a tawid ti pamilia gapu ta saan nga agnanayon a tagikuaen dayta ti gumatang. Iti tunggal maika-50 a tawen wenno Jubileo, maisubli ti amin a daga iti sigud a makinkukua wenno iti pamiliana. (Levitico 25:10, 23) No kasapulan a mailako ti daga ti maysa a tao gapu iti sakit, didigra, wenno kinasadutna, maisubli met laeng dayta kenkuana nga awanan bayad iti tawen ti Jubileo. Awan koma ngarud ti pamilia a mailumlom iti kinapanglaw.

Iti maysa pay a probision ti Linteg ti Dios, ti lalaki nga agrigrigat mabalinna nga ilako ti bagina kas adipen. Maited kenkuana ti intero a gatad a pakailakuanna tapno mabayadanna dagiti utangna. No saanna a masubbot ti bagina iti maikapito a tawen, masapul a mawayawayaan ken maikkan iti bukbukel ken taraken nga animal tapno makapagtalon manen. Kanayonanna, no kasapulan nga umutang ti napanglaw a tao, iparit ti Linteg nga agpainteres kenkuana ti padana nga Israelita. Imbilin met ti Linteg a saan nga anien dagiti tattao ti nagsulian ti talonda tapno adda adasen dagiti napanglaw. Ngarud, awan koma ti Israelita nga agpalpalama.​—Deuteronomio 15:1-14; Levitico 23:22.

Ngem ipakita ti pakasaritaan nga adda dagiti Israelita a nailumlom iti kinapanglaw. Apay? Saan ngamin a nagtulnog ti Israel iti Linteg ni Jehova. Nagbanaganna, kas iti kaaduan a pagilian, adda dagiti tattao a nagbalin a nabaknang nga agtagtagikua iti daga ken adda met dagiti nagbalin a napanglaw nga awanan iti daga. Adda dagiti pimmanglaw nga Israelita gapu ta inyaleng-aleng ti sumagmamano ti Linteg ti Dios ken inyun-unada ti bukodda a pagimbagan.​—Mateo 22:37-40.