Kaano a Nadadael ti Nagkauna a Jerusalem?​—Paset 2

No Ania a Talaga ti Ipakita Dagiti Tapi a Dokumento

Daytoy ti maikadua nga artikulo iti agsaruno a ruar ti Pagwanawanan a mangilawlawag iti salsaludsod dagiti managsukisok mainaig iti petsa ti pannakadadael ti nagkauna a Jerusalem. Indatag dagitoy nga artikulo ti naan-anay a nasukimat ken naibatay-Biblia a sungbat iti salsaludsod a makatikaw kadagiti agbasbasa.

Dagiti Konklusion iti Umuna a Paset:

▪ Masansan a kunaen dagiti sekular a historiador a nadadael ti Jerusalem idi 587 B.C.E.  a

▪ Nabatad nga ipamatmat ti kronolohia ti Biblia a nadadael dayta idi 607 B.C.E.

▪ Ti sursurat dagiti nagkauna a historiador ken ti listaan ni Ptolemy ti kangrunaan a nangibasaran dagiti sekular a historiador iti konklusionda.

▪ Ti sursurat dagiti nagkauna a historiador ket aduan iti biddut ken saan a kanayon a maitunos kadagiti rekord iti pila a taptapi. b

KUNA ti Biblia a dagiti nakautibo a Judio maidestieroda idiay Babilonia agingga a ‘matungpal ti imbaga ti APO ken ni profeta Jeremias.’ Kaano a nawayawayaanda? Iti “umuna a tawen [ti panagturay] ni Ciro nga emperador ti Persia.” (2 Cronicas 36:21, 22, Naimbag a Damag Biblia) Agtunos ti ibaga ti Biblia ken ti sekular a pakasaritaan a nagpatingga daytoy a pannakaidestiero kalpasan a pinarmek ni Ciro ti Babilonia ken winayawayaanna dagiti Judio a nagsubli idiay Jerusalem idi 537 B.C.E. Yantangay nabatad nga ibaga ti Biblia a 70 a tawen daytoy a pannakaidestiero, nangrugi ngarud dayta idi 607 B.C.E.

Nupay kasta, ibaga ti kaaduan nga eskolar a nadadael ti Jerusalem idi 587 B.C.E. No agpayso dayta, 50 a tawen laengen ti kapaut dayta a pannakaidestiero. Apay a kasta ti konklusionda? Ibasarda ngamin ti panagkuentada kadagiti nagkauna a cuneiform a dokumento a mangipaay iti sumagmamano a detalye iti panagturay ni Nabucodonosor II ken dagiti sunona.¹ Adu kadagitoy a dokumento ti insurat dagiti tattao a nagbiag bayat wenno kalpasan la unay ti pannakadadael ti Jerusalem. Ngem umiso kadi dagiti panagkuentada a mangipatuldo iti tawen 587 B.C.E. Ania a talaga ti ipakita dagitoy a dokumento?

Tapno masungbatan dagita a saludsod, usigentayo ti tallo a kita ti dokumento a nagibasaran  dagiti eskolar: (1) Dagiti cronica ti Babilonia, (2) dagiti tapi iti komersio, ken (3) dagiti tapi a nainaig iti astronomia.

● Dagiti cronica ti Babilonia.

Ania dagitoy? Dagiti cronica ti Babilonia ket nadumaduma a tapi a nakailanadan dagiti kangrunaan a pasamak iti pakasaritaan ti Babilonia.²

Ania ti kunaen dagiti eksperto? Sigun ken R. H. Sack a makatarus iti cuneiform a dokumento, saan a kompleto ti rekord dagiti cronica maipapan kadagiti napapateg a pasamak. c Insuratna a masapul a sukimaten dagiti historiador ti “dadduma pay a gubuayan ti impormasion . . . tapno maammuanda ti pudno a napasamak.”

Ania ti ipakita dagiti dokumento? Di kompleto ti pakasaritaan a naisurat kadagiti cronica ti Babilonia.³ (Kitaem ti  kahon iti baba.) Rumbeng laeng ngarud a maisaludsodtayo, Mapagtalkan kadi dagiti konklusion a naibasar kadagiti di kompleto a rekord?

● Dagiti tapi mainaig iti komersio.

Ania dagitoy? Kaaduan a tapi iti komersio idi panawen ti Baro a Babilonia ket legal a resibo. Espesipiko a naipakita kadagitoy a tapi ti aldaw, bulan, ken tawen a panagturay ti agdama nga ari. Kas pagarigan, kuna ti maysa a tapi a napasamak ti maysa a transaksion idi “Nisan, ti maika-27 nga aldaw, ti maika-11 a tawen ni Nabucodonosor [pagaammo met kas Nabucodonosor II], ari ti Babilonia.”⁴

No matay wenno mapadisi ti ari ket adda mangsuno kenkuana, dagiti nabatbati a bulan iti tawen a panagturayna ket saan a maibilang kas umuna a tawen a panagturay ti baro nga ari. d⁵ Iti sabali a pannao, iti kalendario dagiti Babilonio, mapasamak iti maymaysa a tawen ti panagsinnublat ti turay dagiti ari. Gapuna, ti petsa nga isasagpat ti baro nga ari ket mangrugi iti aniaman a bulan kalpasan ti maudi a bulan ti dati nga ari.

 Ania ti kunaen dagiti eksperto? Inusig ni R. H. Sack ti adu a tapi iti komersio manipud panawen ti Baro a Babilonia. Idi 1972, ikut ni Sack ti teksto iti British Museum a di pay idi naipablaak ket kinunana a “naan-anay a kontraen” dayta dagiti naibaga a tawen a pannakasukat ni Nabucodonosor II babaen iti anakna a ni Amel-Marduk (pagaammo met kas Evil-merodac).⁶ Apay? Ammo ni Sack nga ipakita dagiti tapi nga agturturay pay laeng ni Nabucodonosor II iti maikanem a bulan ti maudi (maika-43) a tawen ti panagturayna. Ngem dagitoy a kabbaro a naibuksilan a taptapi idi tawen nga isasagpat ti sumaruno nga ari, ni Amel-Marduk, ket napetsaan iti maikapat ken maikalima a bulan ti maipagarup a maudi a tawen ni Nabucodonosor II.⁷ Nalawag a di agtutunos ti linaon dagitoy a tapi.

Ania ti ipakita dagiti dokumento? Adda pay kangrunaan a di panagtunos iti panagsukat ti turay dagiti ari. Kas pagarigan, ipakita ti maysa a dokumento nga agturturay pay laeng ni Nabucodonosor II iti maikasangapulo a bulan​—innem a bulan kalpasan ti maipagarup a panangrugi ti turay ti simmuno kenkuana.⁸ Adda met kasta a di panagtunos iti panangsuno ni Neriglissar⁹ ken Amel-Marduk.

Apay a napateg nga ikkan iti atension dagitoy a di panagtunos? Kas nadakamaten, dagiti nalibtawan a pasamak kadagiti cronica ti Babilonia ipasimudaagda a saantayo a magun-odan ti kompleto a rekord ti kronolohia.¹⁰ Mabalin ngata nga adda dagiti nagturay iti nagbaetan dagitoy nga ari? No kasta, masapul a manayonan ti kapaut ti panawen ti Baro a Babilonia. Ngarud, dagiti cronica ti Babilonia wenno dagiti tapi iti komersio saanda a makaipaay iti natibker a pammaneknek a nadadael ti Jerusalem idi 587 B.C.E. e

● Dagiti tapi mainaig iti astronomia.

Ania dagitoy? Dagitoy ti cuneiform a taptapi a mangiladawan iti posision ti init, bulan, ken bitbituen, agraman ti impormasion a kas iti tawen a panagturay ti maysa nga ari. Kas pagarigan, ti rekord iti baba mainaig iti astronomia kunaenna nga adda eklipse ti bulan idi umuna a bulan ti umuna a tawen ti panagturay ni Ari Mukin-zeri.¹¹

Ania ti kunaen dagiti eksperto? Umanamong dagiti eksperto a nakaaramid dagiti Babilonio iti sistema a mangpugto iti posible a petsa dagiti sumaruno nga eklipse.¹²

Ngem kabaelan kadi dagiti Babilonio a kuentaen no kaano a napasamak dagiti napalabas nga eklipse? Kuna ni Propesor John Steele: “Mabalin nga adda dagiti nagkauna a prediksion a  nakuenta a paatras idi naaramid ti teksto. (Dakami ti nangitaliko.)¹³ Mamati ni Propesor David Brown a nairaman kadagiti tsart ti astronomia dagiti prediksion sakbay unay ti nairekord a paspasamak, a posible nga adda dagiti pasamak a “paatras a kinuenta dagiti eskriba idi maika-4 a siglo BC ken dagiti simmaruno a siglo.”¹⁴ No nakuenta a paatras dagitoy, maibilangda kadi a naan-anay a mapagtalkan malaksid no pasingkedan ti dadduma nga ebidensia?

Uray no pudno nga adda eklipse iti espesipiko a petsa, kayatna kadi a sawen a kanayon nga umiso ti petsa nga inlanad ti nangisurat iti dayta a historikal nga impormasion? Saan. Ilawlawag ti eskolar a ni R. J. van der Spek: “Naggapu kadagiti astrologo dagitoy nga impormasion, saan a dagiti historiador.” Ibagana a “saan nga umiso” ti sumagmamano a paset dagiti tapi a nakailanadan ti paspasamak iti pakasaritaan, ket imballaagna a “siaannad koma a mausar” dagita a historikal nga impormasion.¹⁵

Ania ti ipakita dagiti dokumento? Usigem ti VAT 4956. Kuna ti umuna a linia daytoy a tapi: “Maika-37 a tawen ni Nebukadnezar, ari ti Babilonia.”¹⁶ Nailadawan pay dita ti detalyado a posision ti bulan ken dagiti planeta mainaig iti nadumaduma a bituen ken konstelasion. Nailanad met ti maysa nga eklipse ti bulan. Kuna dagiti eskolar a napasamak amin dagitoy idi 568/567 B.C.E., iti kasta nadadael ti Jerusalem iti maika-18 a tawen ni Nabucodonosor II, idi 587 B.C.E. Ngem idi laeng kadi tawen 568/567 B.C.E. a napasamak dagitoy a karkarna a buya iti tangatang?

Dakamaten ti tapi ti maysa nga eklipse ti bulan a nakuenta a napasamak kano idi maika-15 nga aldaw ti Simanu, ti maikatlo a bulan dagiti Babilonio. Pudno nga adda napasamak nga eklipse iti daytoy a bulan dagiti Babilonio a katupag ti Hulio 4 (Julian a kalendario) bayat ti 568 B.C.E. Ngem adda met eklipse ti bulan a napasamak 20 a tawen a nasapsapa, idi Hulio 15, 588 B.C.E.¹⁷

No idi 588 B.C.E. ti maika-37 a tawen ni Nabucodonosor II, idi ngarud 607 B.C.E. ti maika-18 a tawen ti panagturayna​—ti tawen nga ibaga ti kronolohia ti Biblia kas pannakadadael ti Jerusalem! (Kitaem ti  tsart iti baba.) Ngem mangipaay kadi ti VAT 4956 iti kanayonan a pammaneknek a mangpatalged iti tawen 607 B.C.E.?

Kas kanayonan iti nadakamat nga eklipse, adda napaliiw a 13 a posision ti bulan a nailanad iti tapi ken 15 a posision dagiti planeta. Dagitoy a posision ti bulan wenno planeta ket nainaig iti sumagmamano a bituen wenno konstelasion.¹⁸ Adda met walo a time interval iti nagbaetan dagiti isisingising ken ilelennek ti init wenno bulan.^18a

Gapu ta ad-adda a mapagtalkan dagiti posision ti bulan, inusig a naimbag dagiti managsirarak dagitoy 13 a nadumaduma a posision ti bulan a nailanad iti VAT 4956. Inusigda ti impormasion babaen iti computer program a  mabalin a mangipakita iti posision ti init, bulan, ken dagiti bituen iti espesipiko a petsa iti napalabas.¹⁹ Ania ti natakuatanda? Saan nga amin kadagitoy a posision ti bulan ket addaan iti katupag idi 568/567 B.C.E., idinto ta amin dagitoy a 13 a posision adda katupagda 20 a tawen a nasapsapa, idi tawen 588/587 B.C.E.

Kas ipakita ti tapi kadagitoy a panid, ti posision ti bulan ket ad-adda a kapadpada ti napasamak idi 588 B.C.E. ngem ti posisionna idi 568 B.C.E. Iti maikatlo a linia dayta a tapi, nailanad nga adda sabali a posision ti bulan idi “karabiyan ti maika-9 [ti Nisanu].” Nupay kasta, dagiti eskolar a damo a nangibaga a napasamak dayta idi 568 B.C.E. (astronomikal -567) bigbigenda a kasta ti posision ti bulan idi “maika-8 ti Nisanu saan nga iti maika-9” iti tawen 568 B.C.E. Tapno mapaneknekanda nga umiso ti 568 B.C.E. a panangpetsada iti daytoy a tapi, impapanda a kamali ti “9” nga insurat ti eskriba, imbes ketdi “8” koma dayta.²⁰ Ngem ti posision ti bulan iti maikatlo a linia ket eksakto a katupag ti Nisanu 9 ti 588 B.C.E.²¹

Nalawag a kaaduan nga astronomikal nga impormasion a linaon ti VAT 4956 ket mayanatup iti tawen 588 B.C.E. kas maika-37 a tawen ni Nabucodonosor II. Pasingkedanna ngarud ti petsa a 607 B.C.E. kas tawen a pannakadadael ti Jerusalem​—kas ipasimudaag ti Biblia.

Apay nga Agtalekka iti Biblia?

Iti agdama, patien ti kaaduan a sekular a historiador a nadadael ti Jerusalem idi 587 B.C.E. Ngem dagiti mannurat iti Biblia a da Jeremias ken Daniel nalawag nga imbagada a 70 a tawen a naidestiero dagiti Judio, saan a 50 a tawen. (Jeremias 25:1, 2, 11; 29:10; Daniel 9:2) Ipamatmat dagita a kinunada a nadadael ti Jerusalem idi 607 B.C.E. Kas ipakita ti ebidensia a nadakamaten, adda sekular a pammaneknek a mangsuporta iti dayta a konklusion.

Masansan a kuestionaran dagiti eksperto ti kinaumiso ti Biblia. Ngem namin-adu a napaneknekan a pudno ti rekord ti Biblia no matakuatan ti ad-adu pay nga ebidensia. f Mamati dagiti agtalek iti Biblia nga umiso ti pakasaritaan, sientipiko nga impormasion, ken padto a linaon ti Biblia ta naibatayda kadagiti nabileg nga ebidensia. Isu a patienda a ti Biblia ket naipaltiing a Sao ti Dios. (2 Timoteo 3:16) Mabalin a kastoy met ti konklusionmo no usigem a nalaing dagiti ebidensia.

[Footnotes]

[Kahon/Tsart iti panid 23]

 (Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

DAGITI CRONICA TI BABILONIA​—DI KOMPLETO A PAKASARITAAN

Dagiti cronica ti Babilonia isalaysayda laeng ti 35 a tawen iti panawen ti Baro a Babilonia, a gagangay a maipagarup nga agpaut iti 88 a tawen.

TAWEN A SAAN A NAIREKORD TI PASPASAMAK

TAWEN A NAIREKORD TI PASPASAMAK

BM 21901

BM 21946

BM 35382

PANAWEN TI BARO A BABILONIA

PERSIANO

Nabopolassar

Nabucodonosor II

Amel-Marduk

Nabonido

Neriglissar

Labashi-Marduk

BM 25127

BM 22047

BM 25124

[Credit Lines]

Ti BM 21901 ken BM 35382: Naretrato iti pammalubos ti British Museum; BM 21946: Copyright British Museum; BM 22047, 25124, 25127: © The Trustees of the British Museum

[Kahon/Ladawan iti panid 24]

REKORD MAINAIG ITI ASTRONOMIA ITI BM 32238

Naglaon daytoy a tapi iti rekord dagiti eklipse ti bulan, ngem naaramid laeng daytoy a tapi kalpasan ti maudi nga eklipse, a napasamak agarup 400 a tawen kalpasan ti umuna nga eklipse. Tangay ti eskriba saanna a nasaksian amin dagitoy nga eklipse, mabalin a kinuentana laeng no kaano a napasamak dagiti immuna nga eklipse. Malaksid no adda mangpatalged kadagitoy a konklusion, mabalin a saan a mapagtalkan ti kronolohia a naibasar kadagita a panagkuenta.

[Credit Line]

© The Trustees of the British Museum

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 26, 27]

ANIA A TALAGA TI KUNAEN TI VAT 4956?

Apay a napateg? Kunaen ti maikatlo a linia daytoy a tapi nga iti “karabiyan ti maika-9” bayat ti umuna a bulan (Nisanu/Nisan), “nagintek ti bulan iti 1 a kasiko iti sango ti ß Virginis.” Nupay kasta, insurat da Neugebauer ken Weidner idi 1915 maipapan iti tawen 568 B.C.E. (a mangipatuldo iti 587 B.C.E. kas tawen a pannakadadael ti Jerusalem) a “nagintek ti bulan iti 1 a kasiko iti sango daytoy a bituen idi 8 Nisan, saan nga idi 9 Nisan.” (Dakami ti nangitaliko.) Nupay kasta, apag-isu dayta a posision ti bulan idi Nisan 9 iti tawen 588, a mangipatuldo iti 607 B.C.E.

Ti kadi maika-9 wenno maika-8 nga aldaw?

(1) Kas naipakita iti ladawan, nalawag ti Akkadiano a simbolo para iti numero 9.

(2) Iti transliterasion da Neugebauer ken Weidner iti daytoy a cuneiform a teksto, binaliwanda ti numero “9” iti “8.”

(3) Ti laeng footnote ti mangibaga a “9” ti agparang iti orihinal a teksto.

(4) Uray iti German a patarus, “8” ti inkabilda.

(5) Idi 1988, inlanad da Sachs ken Hunger ti “9” kas agparang iti orihinal a teksto.

(6) Ngem pinagtalinaedda ti “8” iti Ingles a patarusda, nga imbagada a ti “maika-9” ket “kamali para iti: maika-8.”

[Credit Line]

bpk /Vorderasiatisches Museum, SMB /Olaf M. Teßmer

 [Kahon iti panid 28]

Nota ken Reperensia Para iti “Kaano a Nadadael ti Nagkauna a Jerusalem?​—Paset 2”

1. Ti cuneiform ket sistema ti panagsurat. Iti daytoy a sistema, ideppel ti eskriba ti nadumaduma a simbolo iti nalukneng a pitak babaen iti natirad a banag.

2. Assyrian and Babylonian Chronicles, ni A. K. Grayson, naipablaak idi 1975, nayimprenta manen idi 2000, panid 8.

3. Nangrugi ti panawen ti Baro a Babilonia idi maikapito a siglo B.C.E., idi a ti dinastia dagiti Caldeo nga ar-ari inturayanda ti Imperio ti Babilonia. Immuna a nagturay ni Nabopolassar, ti ama ni Nabucodonosor II. Nagpatingga dayta a panawen idi pinadisi ni Ciro nga ari ti Persia idi 539 B.C.E. ti maudi nga ari a ni Nabonido.

4. Neo-Babylonian Business and Administrative Documents, ni Ellen Whitley Moore, naipablaak idi 1935, panid 33.

5. Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, “Observations and Predictions of Eclipse Times by Early Astronomers,” ni John M. Steele, naipablaak idi 2000, panid 36.

6. Amel-Marduk 562-560 B.C.​—A Study Based on Cuneiform, Old Testament, Greek, Latin and Rabbinical Sources. With Plates, ni Ronald H. Sack, naipablaak idi 1972, panid 3.

7. Napetsaan dagiti tapi a BM 80920 ken BM 58872 iti maikapat ken maikalima a bulan ti umuna a tawen ti panagturay ni Evil-merodac. Impablaak dagitoy ni Sack iti Amel-Marduk 562-560 B.C.​—A Study Based on Cuneiform, Old Testament, Greek, Latin and Rabbinical Sources. With Plates, panid 3, 90, 106.

8. Ti tapi iti British Museum (BM 55806) ket napetsaan iti maikasangapulo a bulan, iti maika-43 a tawen.

9. Napetsaan dagiti tapi a BM 75106 ken BM 61325 iti maikapito ken maikasangapulo a bulan ti makunkuna a maudi (maikadua) a tawen ti panagturay ni Ari Evil-merodac. Nupay kasta, napetsaan ti tapi a BM 75489 iti maikadua a bulan ti umuna a tawen ti simmuno nga ari a ni Neriglissar.​—Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum, Tomo VIII, (Taptapi Manipud Sippar 3) da Erle Leichty, J. J. Finkelstein, ken C.B.F. Walker, naipablaak idi 1988, panid 25, 35.

Catalogue of the Babylonian Tablets in the British Museum, Tomo VII, (Taptapi Manipud Sippar 2) da Erle Leichty ken A. K. Grayson, naipablaak idi 1987, panid 36.

Neriglissar​—King of Babylon, ni Ronald H. Sack, naipablaak idi 1994, panid 232. Ti bulan iti tapi ket Ajaru (maikadua a bulan).

10. Usigem ti impormasion maipapan ken Neriglissar. Kuna ti maysa a naarian nga inskripsion nga isu ti “anak ni Bêl-shum-ishkun,” ti “ari ti Babilonia.” (Dakami ti nangitaliko.) Iti sabali nga inskripsion, naawagan ni Bêl-shum-ishkun kas “masirib a prinsipe.” Ti orihinal a sao a naipatarus a “prinsipe,” rubû, ket maysa a titulo a kaipapananna met ti “ari, agturay.” Tangay nabatad nga adda panagsimparat ti panagturay ni Neriglissar ken ti immun-una nga ari, ni Amel-Marduk, saan ngata a daytoy nga “ari ti Babilonia,” ni Bêl-shum-ishkun, ti nagturay iti sumagmamano a panawen iti nagbaetanda? Bigbigen ni Propesor R. P. Dougherty a “nabileg ti ebidensia ti natan-ok a kapuonan ni Neriglissar.”​—Nabonidus and Belshazzar​—A Study of the Closing Events of the Neo-Babylonian Empire, ni Raymond P. Dougherty, naipablaak idi 1929, panid 61.

11. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, Tomo V, inedit da Hermann Hunger, naipablaak idi 2001, panid 2-3.

12. Journal of Cuneiform Studies, Tomo 2, Num. 4, 1948, “A Classification of the Babylonian Astronomical Tablets of the Seleucid Period,” ni A. Sachs, panid 282-283.

13. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, Tomo V, panid 391.

14. Mesopotamian Planetary Astronomy-Astrology, by David Brown, naipablaak idi 2000, panid 164, 201-202.

15. Bibliotheca Orientalis, L N° 1/2, Januari-Maart, 1993, “The Astronomical Diaries as a Source for Achaemenid and Seleucid History,” ni R. J. van der Spek, panid 94, 102.

16. Astronomical Diaries and Related Texts From Babylonia, Tomo I, ni Abraham J. Sachs, kinompleto ken inedit ni Hermann Hunger, naipablaak idi 1988, panid 47.

 17. Babylonian Eclipse Observations From 750 BC to 1 BC, da Peter J. Huber ken Salvo De Meis, naipablaak idi 2004, panid 186. Sigun iti VAT 4956, napasamak daytoy nga eklipse iti maika-15 ti maikatlo a bulan dagiti Babilonio, a mangipasimudaag a nangrugin ti bulan ti Simanu 15 nga aldaw sakbayna. No napasamak ti eklipse idi Hulio 15, 588 B.C.E. sigun iti Julian a kalendario, ti umuna nga aldaw ti Simanu ket Hunio 30/Hulio 1, 588 B.C.E. Ti ngarud umuna a bulan dagiti Babilonio (Nisanu) ket pangrugian ti baro a tawen dua a bulan a nasapsapa, idi Mayo 2/3. Nupay gagangay a nangrugi ti tawen daytoy nga eklipse idi Abril 3/4, sigun iti VAT 4956 iti linia 6, adda kanayonan a bulan a naipasngat kalpasan ti maikasangapulo ket dua (maudi) a bulan (Addaru) ti napalabas a tawen. (Mabasa iti tapi: “maika-8 iti bulan XII₂.”) Isu a ti baro a tawen ket aktual a nangrugi idi Mayo 2/3. Napasamak ngarud daytoy nga eklipse idi 588 B.C.E. a mayanatup iti impormasion iti tapi.

18. Sigun ti Berichte über die Verhandlungen der Königl. Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Dagiti Report Maipapan Kadagiti Diskusion iti Royal Saxonian Society of Sciences iti Leipzig); Tomo 67; Mayo 1, 1915; iti artikulo nga “Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II” (Kapaliiwan ti Maysa nga Astronomo Maipapan iti Maika-37 a Tawen ni Nabucodonosor II), da Paul V. Neugebauer ken Ernst F. Weidner, panid 67-76, adda napaliiw a 13 a nagduduma a posision ti bulan mainaig iti maysa a bituen wenno konstelasion. Adda pay nailistada a 15 a nagduduma a posision dagiti planeta. (Panid 72-76) Nupay nabatad ti cuneiform a simbolo para iti bulan, saan a nalawag dagiti simbolo para iti nagan dagiti planeta ken dagiti posisionda. (Mesopotamian Planetary Astronomy​—Astrology, ni David Brown, naipablaak idi 2000, panid 53-57) Gapuna, adda nagduduma nga interpretasion mainaig kadagita a planeta. Yantangay nalaka laeng a mailadawan ti nagrikusan ken langa ti bulan, mabalin a masinunuo dagiti posision dagitoy a planeta ken bituen a dinakamat ti VAT 4956 ken mainaig iti bulan ken no kaano a napasamak dagita.

18a. Dagitoy a time interval ket ti ilelennek ti init ken ilelennek ti bulan iti umuna a bulan ken bayat ti dua pay nga aldaw iti dayta met la a bulan. Dagitoy a pagrukodan ti oras ket innaig dagiti eskolar kadagiti petsa ti kalendario. (“The Earliest Datable Observation of the Aurora Borealis,” da F. R. Stephenson ken David M. Willis, iti Under One Sky​—Astronomy and Mathematics in the Ancient Near East, inedit da John M. Steele ken Annette Imhausen, naipablaak idi 2002, panid 420-428) Kasapulan dagiti nagkauna nga astronomo ti pagorasan a mangrukod iti daytoy a periodo. Saan a mapagtalkan dagita a pagrukodan iti oras. (Archimedes, Volume 4, New Studies in the History and Philosophy of Science and Technology, “Observations and Predictions of Eclipse Times by Early Astronomers,” ni John M. Steele, naipablaak idi 2000, panid 65-66) Iti sabali a bangir, ad-adda nga umiso ti panangrukod iti posision ti bulan mainaig iti dadduma pay a planeta ken bituen.

19. Naaramid daytoy nga analisis babaen ti TheSky6™ a program ti kompiuter. Kanayonanna, nangipaay met ti U.S. Naval Observatory iti program a Cartes du Ciel/Sky Charts (CDC) ken date converter. Yantangay adda nagduduma nga interpretasion iti kaipapanan dagiti cuneiform a simbolo para iti adu a posision dagiti planeta, saan a nausar dagitoy a posision iti daytoy a surbey iti panangsinunuo iti mismo a tawen a tuktukoyen daytoy a listaan mainaig iti astronomia.

20. Berichte über die Verhandlungen der Königl. Sächsischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Dagiti Report Maipapan Kadagiti Diskusion ti Royal Saxonian Society of Sciences idiay Leipzig); Tomo 67; Mayo 1, 1915; “Ein astronomischer Beobachtungstext aus dem 37. Jahre Nebukadnezars II, (-567/66)” (Kapaliiwan ti Maysa nga Astronomo Maipapan iti Maika-37 a Tawen ni Nabucodonosor II), da Paul V. Neugebauer ken Ernst F. Weidner, panid 41.

21. Mabasa iti maikatlo a linia ti VAT 4956: “Ti bulan ket adda iti anggulo a 2° iti sango ti ß Virginis.” Nadakamat iti napalabas nga analisis nga idi Nisanu 9, ti bulan ket adda iti 2°04ʹ iti sango ken 0° iti baba ti bituen a ß Virginis. Maibilang dayta nga eksakto a kalkulasion.

[Tsart iti panid 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

IPATULDO TI VAT 4956 TI TAWEN A PANNAKADADAEL TI JERUSALEM​—587 B.C.E. WENNO 607 B.C.E.?

◼ Ti tapi deskribirenna dagiti eklipse a napasamak idi maika-37 a tawen ti turay ni Ari Nabucodonosor II.

◼ Dinadael ni Nabucodonosor II ti Jerusalem idi maika-18 a tawen a panagturayna.​—Jeremias 32:1.

No idi 568 B.C.E. ti maika-37 a tawen a panagturay ni Nabucodonosor II, nadadael ngarud ti Jerusalem 587 idi 587 B.C.E.

610 B.C.E.

600

590

580

570

560

No idi 588 B.C.E. ti maika-37 a tawen a panagturayna, nadadael ngarud ti Jerusalem idi 607 B.C.E., ti petsa nga ipatuldo ti kronolohia ti Biblia.

◼ Ad-adda nga ipatuldo ti VAT 4956 ti tawen 607 B.C.E.

[Picture Credit Line iti panid 22]

Naretrato iti pammalubos ti British Museum