AGIN-INAYAD nga immasideg ni Ester iti trono nga agkebbakebba ti barukongna. Iladawam ti immapay a kinaulimek iti nadayag a trono ti ari iti palasio ti Susan iti Persia, nga uray la mangngeg ni Ester ti nainayad a pannagnana ken ti karasakas ti nangayed a kawesna. Masapul a saanna nga ipalubos a masinga ti atensionna gapu iti kinadayag ti naarian a palasio, nga addaan iti napipintas nga adigi ken nagsayaat ti pannakakitikitna a bobida a sedro manipud iti adayo a daga ti Libano. Impamaysana ti atensionna iti lalaki a situtugaw iti trono, nga addaan iti autoridad a mangikeddeng no agbiag wenno matay.

Ti ari mingmingminganna ni Ester bayat nga umas-asideg, ket inyunnatna ti nabalitokan a setrona. Simple a tignay dayta ngem kaipapananna ti biag ni Ester. Dayta ti mangipakita a pinakawan ti ari ti basol ni Ester a nagparang iti sanguananna a di naawis. Idi nakaasidegen iti trono, sinagid ni Ester ti murdong ti setro kas panagyamanna iti asi ti asawana.​—Ester 5:1, 2. a

Malasin a nakabakbaknang ken mannakabalin ni Ari Asuero. Ti kawes ti ari ti Persia idi a tiempo ket aggatad ita iti ginasut a milion a doliar. Ngem madlaw ni Ester nga adda met asi iti puso ti asawana, a talaga a mangay-ayat kenkuana. Kinunana: “Ania kadi ti ibagam, O Ester a reyna, ken ania ti kiddawmo? Agingga iti kagudua ti kinaari​—uray dayta maited koma kenka!”​—Ester 5:3.

Napaneknekanen a natured ken nabileg ti pammati ni Ester ta dimmatag iti ari tapno salaknibanna ti ilina gapu iti pangta a panangtalipupos. Nagballigi ngem adda pay dakdakkel a parikutna. Masapul a makombinsirna daytoy a napannakkel nga agturay a ti taltalkenna a manangbalakad ket nadangkes a tao a nangallilaw kenkuana a mangkondenar kadagiti kailian ni Ester tapno mapapatayda. Kasanona nga allukoyen, ken ania ti maadaltayo iti pammatina?

Nainsiriban a Pinilina ti “Tiempo ti Panagsao”

Rumbeng ngata nga ipalgak ni Ester ti parikut iti intero a sangakabbalayan ti ari? Mabalin a mapabainan ti ari ket maaddaan ti manangbalakadna a ni Haman iti gundaway a mangkontra iti darum ni Ester. Gapuna, ania ti inaramid ni Ester? Adu a siglo sakbayna, napaltiingan ti masirib a ni Ari Solomon a mangisurat: “Ta iti tunggal banag adda naituding a tiempo, . . . [adda] tiempo ti panagulimek ken tiempo ti panagsao.” (Eclesiastes 3:1, 7) Mabalin a maysa daytoy kadagiti prinsipio nga insuro ti matalek a ni Mardokeo bayat a dumakdakkel iti poderna ti amponna a ni Ester. Sigurado a naawatan ni Ester a napateg ti panangpili a naimbag no kaano ti “tiempo ti panagsao.”

 Kinuna ni Ester: “No naimbag iti ari, umay koma ti ari agraman ken Haman ita nga aldaw iti bangkete nga inaramidko a maipaay kenkuana.” (Ester 5:4) Immanamong ti ari ket pinaayabanna ni Haman. Makitam kadi ti nainsiriban a panagsao ni Ester? Pinadayawanna ti asawana tapno maaddaan iti nasaysayaat a gundaway a mangipalgak iti pakaseknanna.

Awan duadua nga insaganana a naimbag dayta a bangkete wenno pannangan, a siniguradona a magustuan dayta ti asawana. Nangisagana met iti naimas nga arak a mangparagsak iti tunggal maysa. (Salmo 104:15) Naragsakan ni Asuero, ket dinamagna manen no ania ti kiddaw ni Ester. Tiempo kadin nga agsao?

Inkeddeng ni Ester a saan pay a dayta ti tiempo. Imbes ketdi, inawisna manen ti ari ken ni Haman para iti maikadua a bangkete iti sumaruno nga aldaw. (Ester 5:7, 8) Apay nga intantanna ti ibagana? Laglagipentayo nga imbilin ti ari a mapapatay ti amin a kailian ni Ester gapu iti panangsugsog ni Haman. Masapul a siguraduen ni Ester a mapilina ti umiso a tiempo gapu ta agpegpeggad ti adu a biag. Isu a naguray manen iti nasayaat a gundaway a maipakitana ti dakkel a panagraemna iti asawana.

Manmano ti naanus a tattao. Nupay madandanagan ken magagaran a mangibaga iti parikutna, siaanus nga inuray ni Ester ti umiso a tiempo nga agsao. Adu ti masursurotayo iti ulidanna ta mabalin nga adda bambanag a nakitatayo a masapul a mailinteg. Nasayaat a tuladentayo ti kinaanus ni Ester no kayattayo a kombinsiren ti maysa nga addaan iti autoridad tapno tamingenna ti maysa a parikut. Kuna ti Proverbio 25:15: “Babaen iti kinaanus mauyotan [wenno, makombinsir] ti maysa a komandante, ket ti met laeng naalumamay a dila maburakna ti tulang.” No siaanus nga urayentayo ti umiso a tiempo ken agsaotayo a siaalumamay, kas ken Ester, mabalin a malapdan uray ti nakaro nga ibubusor. Binendisionan kadi ni Jehova a Dios ti kinaanus ken kinasirib ni Ester?

Nagun-od ti Hustisia Gapu iti Kinaanus

Ti kinaanus ni Ester ti nangibunga iti nasayaat a resulta. ‘Naragsak ti puso’ ni Haman a pimmanaw iti umuna a bangkete ta pinadayawan ti ari ken reyna. Ngem iti ilalabas ni Haman iti ruangan ti kastilio, nakitana ti Judio a ni Mardokeo a saan a nagruknoy kenkuana. Di kaipapanan dayta nga awan panagraem ni Mardokeo, no di ket nainaig ditoy ti konsiensiana ken ti relasionna ken Jehova a Dios. Gapu iti dayta, “dagus a napno ni Haman iti pungtot.”​—Ester 5:9.

 Idi impadamag daytoy ni Haman iti asawana ken gagayyemna, imbagada nga agpaaramid iti natayag a poste a nasurok a 22 metro, ket kalpasanna kiddawenna iti ari a maibitay iti dayta ni Mardokeo. Magustuan ni Haman ti imbagada ket dagus a nagpaaramid iti pagbitayan.​—Ester 5:12-14.

Kabayatanna, ibaga ti Biblia a saan a nakaturog ti ari iti dayta a rabii, isu nga imbilinna a maibasa kenkuana dagiti rekord ti pagarian. Karaman iti naibasa ti plano a pannakapapatay ni Asuero. Malagip ni Asuero nga impapatayna dagiti nagpanggep a mangpapatay kenkuana. Ngem, ania ngay ti naaramid ken Mardokeo, daydiay lalaki a nangipulong kenkuana iti dakes a plano? Dagus a dinamag ti ari no ania ti gunggona a naipaay ken Mardokeo. “Awan ti naaramid kenkuana,” kinuna dagiti agserserbi iti ari.​—Ester 6:1-3.

Dinamag ti ari no asino kadagiti opisial iti palasio ti mabalin a tumulong kenkuana a mangtaming itoy a panagliway. Kadagiti amin nga opisialna, ni Haman ti kasapaan a dimteng ta nalabit magagaran a mangkiddaw iti pannakaibitay ni Mardokeo. Ngem sakbay nga agkiddaw ni Haman, dinamag ti ari no ania ti kasayaatan a panangpadayaw iti lalaki a nakaragsakan ti ari. Impagarup ni Haman nga isu ti tuktukoyen ti ari. Isu a nangisingasing ni Haman iti kasta unay a pammadayaw: Makawesan ti lalaki iti naarian a pagan-anay, agsakay iti kabalio ti ari, ken kuyogen ti nangato nga opisial a mangiparada kenkuana iti aglikmut ti Susan bayat nga ipukpukkawna iti publiko ti pammadayaw iti lalaki. Agasem ti siddaaw ni Haman idi naammuanna a ni Mardokeo gayam ti mapadayawan! Ket asino ti dinutokan ti ari a mangipukkaw iti pammadayaw ken Mardokeo? Ni Haman!​—Ester 6:4-10.

Napilitan ni Haman a mangitungpal iti banag nga ad-adda pay a pangguraanna ken Mardokeo sa nagdardaras a nagawid iti pagtaenganna gapu iti rurodna. Kinuna ti asawana ken dagiti gagayyemna a partaan daytoy iti dakes a mapasamak kenkuana. Imbagada a sigurado a mapaay iti dakes a panggepna ken Mardokeo.​—Ester 6:12, 13.

Nagan-anus ni Ester ket naguray iti maysa pay nga aldaw sakbay nga ibagana ti kiddawna iti ari, a dayta met ti rugi ti pannakaibabain ni Haman. Saan ngata a gapuanan ni Jehova a Dios ti saan a pannakaturog ti ari? (Proverbio 21:1) Mabalin a kasta. Saan ngarud a pakasdaawan nga iparegta kadatayo ti Sao ti Dios nga ‘agur-uraytayo.’ (Mikias 7:7) No urayentayo ti Dios, makitatayonto a nasaysayaat nga amang dagiti solusionna kadagiti problematayo.

Situtured a Nagsao

Inkeddeng ni Ester a saannan nga itantan ti ibagana iti ari, isu nga ipudnona daytan iti maikadua a bangkete. Ngem kasano? Iti daydi a gundaway, saanen a makatutor ti ari, isu a dinamagna manen no ania ti kiddaw ni Ester. (Ester 7:2) Daytan ti ‘tiempo nga agsao’ ni Ester.

Mailadawantayo ni Ester nga agtantanamitim nga agkarkararag iti Dios sakbay nga imbagana dagitoy a sasao: “No nakasarakak iti pabor kadagita matam, O ari, ket no naimbag iti ari, maited koma kaniak ti bukodko a kararua sigun iti dawatko ken ti ilik sigun iti kiddawko.” (Ester 7:3) Paliiwem ta umuna nga impanamnamana ni Ester a raemenna ti aniaman a pangngeddeng ti ari. Anian a naiduma ni Ester ken Vasti, ti dati a reyna a nangibabain iti asawana! (Ester 1:10-12) Saan met a krinitikar ni Ester ti ubbaw a panagtalek  ti ari ken Haman. Imbes ketdi, impakaasina a masalakniban koma ti agpegpeggad a biagna.

Naasian ken nasdaaw la ketdi ti ari iti dayta a kiddaw. Asino ngata ti makaitured a mangdangran iti reyna? Intuloy a kinuna ni Ester: “Nailakokami, siak ken ti ilik, tapno matalipupos, mapapatay ken madadael. Ita no nailakokami a maipaay laeng nga ad-adipen a lallaki ken . . . ad-adipen a babbai, nagulimekak koma. Ngem ti tuok saan a maitutop no madangran ti ari.” (Ester 7:4) Kitaem ta prangka nga impudno ni Ester ti problemana, ngem imbagana a nagulimek koma no pannakaadipen laeng ti parikut. Talaga a dakkel a pukaw iti ari no saanna nga ikankano dayta a pangta a panangtalipupos.

Adu ti maadaltayo iti ulidan ni Ester maipapan iti epektibo a pamay-an ti panangallukoy. No ti serioso a problema ket kasapulan nga ibutaktakmo iti ay-ayatem wenno iti tao nga addaan autoridad, makatulong kenka no agbalinka a kinaanus, managraem, ken prangka.​—Proverbio 16:21, 23.

“Siasino daytoy, ket sadino ti ayan daydiay a nangpatured iti bagina a mangaramid iti kasta?” insaludsod ni Asuero. Iladawam ni Ester a mangitudtudo ken Haman bayat a kinunana: “Ti lalaki, ti kalaban ken kabusor, isu daytoy dakes a Haman.” Makapakigtot la ketdi a mangngeg dayta! Uray la nagpigerger ni Haman iti butengna. Iladawam ti lumablabbaga a rupa ti ari iti kigtotna gapu iti panangallilaw kenkuana ti taltalkenna nga opisial tapno matatakan ti bilin a pannakapukaw ti ipatpategna nga asawa! Nagdardaras a napan ti ari iti hardin tapno agkalma ti riknana.​—Ester 7:5-7.

Iti butengna a naibutaktaken ti dakes a panggepna, inapungolna ti saka ti reyna tapno agpakaasi. Idi nagsubli ti ari iti siled, nakaunget idi nakitana ni Haman iti sopa nga ayan ni Ester. Gapu iti dayta, inakusaranna a gandat ni Haman a ramesen ti reyna iti mismo a balay ti ari​—akusasion a maikari iti ipapatay. Naabbongan ti rupana sa naipanaw. Impudno ti maysa kadagiti opisial ti ari a nagpaaramid ni Haman iti nangato a poste a pakaibitayan koma ni Mardokeo. Dagus nga imbilin ni Asuero a maibitay ni Haman iti dayta.​—Ester 7:8-10.

Iti lubong nga awanan hustisia, saan a nakaskasdaaw no panunotentayo a dinto pulos magun-od ti hustisia. Adda kadin gundaway a kasta ti nariknam? Pulos a saan a naawanan ni Ester iti namnama. Saan met a nagduadua wenno naupay. Idi dimteng ti umiso a tiempo, situtured nga imbutaktakna ti kinapudno ken impabiangna ken Jehova ti bambanag. Kasta met koma ti aramidentayo! Kas idi kaaldawan ni Ester, tultulongan ni Jehova ti ilina agingga ita. Kabaelanna nga iballatek kadagiti nadangkes ti dakes a panggepda, kas inaramidna ken Haman.​—Salmo 7:11-16.

 Nagsakripisio Para ken Jehova ken iti Ilina

Naammuan met laengen ti ari no asino ni Mardokeo​—saan laeng a kas nasungdo a nangsalaknib kenkuana iti pangta a pannakapapatayna no di pay ket ti nangampon ken pannakaama ni Ester. Inted ni Asuero ken Mardokeo ti saad ni Haman kas primero ministro. Ti balay ni Haman​—agraman ti adu a kinabaknangna​—inted ti ari ken Ester, ket insaad ni Ester ni Mardokeo nga agaywan iti dayta.​—Ester 8:1, 2.

Nagsardeng kadin da Ester ken Mardokeo ita ta natalgeddan? Wen, no ti bagida laeng ti pampanunotenda. Kabayatanna, maiwarwaras ti bilin ni Haman a mapapatay ti amin a Judio iti intero nga imperio. Nangaramid idi ni Haman iti binnunot, wenno Pur​—nalabit maysa a porma ti espiritismo​—tapno maikeddeng no kaano a maibanag daytoy naranggas a tignay. (Ester 9:24-26) Adu pay a bulan ti aglabas, ngem napartak a dumteng dayta nga aldaw. Mabalin kadi pay a malapdan ti didigra?

Inrisgo manen ni Ester ti biagna ta nagparang manen iti sanguanan ti ari nupay saan a naawis. Nagsangit iti daytoy a gundaway gapu kadagiti kailianna, ket impakaasina a mawaswas koma ti naranggas a bilin. Ngem saan a mabalin a waswasen ti bilin a naipaulog iti nagan ti ari ti Persia. (Daniel 6:12, 15) Isu a ti ari inikkanna da Ester ken Mardokeo iti autoridad a mangaramid iti baro a bilin. Naipaulog ngarud ti maikadua a bilin  a nangted kadagiti Judio iti kalinteganda a mangidepensa iti bagida. Sipapartak a nagkabalio dagiti mensahero ket indanonda ti naimbag a damag kadagiti Judio iti amin a paset ti imperio. Rimmaniag ti namnamada. (Ester 8:3-16) Mailadawantayo dagiti Judio iti naglawaan nga imperio nga agisagsagana a makilaban. Saanda koma a maaramid dayta no awan ti baro a bilin. Ngem ni “Jehova ti buybuyot” tulonganna kadi ti ilina?​—1 Samuel 17:45.

Nakasaganan ti ili ti Dios idi dimteng ti ur-urayenda nga aldaw. Dimmasig pay ketdi kadakuada ti adu nga opisial ti Persia ta nagwaras ti damag a Judio ti baro a primero ministro​—ni Mardokeo. Pinagballigi ni Jehova ti ilina. Siniguradona a naan-anay a maabak dagiti kabusorda tapno saandan a madangran ti ilina. b​—Ester 9:1-6.

Ngem dinto pulos natalged ni Mardokeo a mangaywan iti balay ni Haman agingga a sibibiag ti sangapulo nga annakna. Gapuna, napapatay met dagiti annak ni Haman. (Ester 9:7-10) Natungpal ngarud ti impadto ti Dios iti Biblia a naan-anay a madadael dagiti Amalekita a nakadakdakes a kabusor ti ilina. (Deuteronomio 25:17-19) Mabalin a dagiti annak ni Haman ti kaudian a kameng dayta nakondenar a nasion.

Uray agtutubo pay laeng ni Ester, imbaklayna dagiti nadagsen a rebbengen​—kas iti panangipaulog iti naarian a bilin mainaig iti pannakigubat ken panangpapatay. Sigurado a saan a nalaka dayta. Ngem pagayatan ni Jehova a masalakniban ti ilina iti pannakadadael ta ti nasion ti Israel ti pagtaudan ti naikari a Mesias, ti gubuayan ti namnama ti intero a sangatauan! (Genesis 22:18) Maragsakan dagiti adipen ti Dios iti kaaldawantayo ta idi dimteng ditoy daga ti Mesias, ni Jesus, imbilinna a saan a makigubat dagiti pasurotna.​—Mateo 26:52.

Nupay kasta, makigubgubat dagiti Kristiano iti naespirituan a pamay-an. Magagaran unay ni Satanas a mangdadael iti pammatitayo ken Jehova a Dios. (2 Corinto 10:3, 4) Agyamantayo ta adda ni Ester nga ulidantayo! Kas kenkuana, ipakitatayo koma a nabileg ti pammatitayo babaen iti naanus ken nainsiriban a panangusartayo iti panangallukoy, babaen iti turedtayo, ken babaen iti situtulok a panagsakripisio a mangsuporta iti ili ti Dios.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 28]

Dagiti Saludsod Maipapan ken Ester

Apay nga impalubos ni Mardokeo a mayasawa ni Ester iti maysa a pagano?

Awan nakaibatayan ti ibagbaga ti sumagmamano nga eskolar a mananggundaway ni Mardokeo a kayatna a mayasawa ni Ester iti ari tapno laeng maitan-ok. Kas matalek a Judio, saanna la ketdi a pinaboran dayta a pannakiasawa. (Deuteronomio 7:3) Kuna ti nagkauna nga estoria dagiti Judio a pinadas ni Mardokeo a lapdan daytoy a panagasawa. Ngem awan la ketdi ti maaramidanna agraman ni Ester ta ganggannaetda laeng iti daga nga iturturayan ti maysa a diktador a maibilbilang a dios. Idi agangay, nabatad nga inaramat ni Jehova ti panagasawa ni Ester tapno masalaknibanna ti ilina.​—Ester 4:14.

Apay a saan a dinakamat ti libro nga Ester ti personal a nagan ti Dios a Jehova?

Nalawag a ni Mardokeo ti naaramat a mangisurat iti dayta a libro. Nalabit dati a naidulin ti libro a kadua dagiti opisial a dokumento ti Persia sakbay a naipan dayta idiay Jerusalem. No mausar ti nagan ni Jehova iti daytoy a libro, mabalin a dadaelen daytoy dagiti agdaydayaw iti didios ti Persia. Aniaman ti makagapu, nabatad nga adda pakainaigan ni Jehova iti estoria. Makapainteres ta nailemmeng ti personal a nagan ti Dios iti orihinal a Hebreo a teksto babaen iti estilo nga akrostiko, a nairanta a nagrupo-grupo ti sasao tapno agparang ti nagan ti Dios iti umuna wenno maudi a letra ti agsasaruno a sasao.​—Ester 1:20, footnote ti New World Translation of the Holy Scriptures with References.

Saan kadi a maitunos ti libro nga Ester iti kunaen ti historia?

Kasta ti kunaen dagiti kritiko. Ngem nadlaw ti dadduma nga eskolar a ti nangisurat iti dayta a libro adu ti ammona maipapan iti sangakabbalayan ti ari ti Persia, ti arkitekturada, ken dagiti kaugalianda. Pudno a saan a nadakamat ni Reyna Ester kadagiti nasarakan a sekular a dokumento, ngem sigurado a saan laeng a ni Ester ti kameng ti naarian a sangakabbalayan a di nadakamat ti naganna kadagiti sekular a rekord. Ipakita met dagiti sekular a rekord nga adda lalaki nga agnagan iti Mardukâ (katupag ti nagan a Mardokeo iti Persiano) a nagserbi kas opisial ti palasio ti Susan iti isu met laeng a panawen a nadeskribir iti dayta a libro.

[Kahon iti panid 29]

Natungpal a Padto

Natungpal da Ester ken Mardokeo ti sabali pay a padto ti Biblia iti panangirupirda iti ili ti Dios. Nasurok a 1,200 a tawen a nasapsapa, tinignay ni Jehova ti patriarka a ni Jacob a mangipadto iti kastoy maipapan iti maysa kadagiti annakna a lallaki: “Ni Benjamin agtultuloyto a mangrangrangkay a kas maysa a lobo. Iti bigat kanennanto ti animal a nakemmeg ket iti rabii bingayennanto ti samsam.” (Genesis 49:27) Iti “bigat” wenno rugi ti pakasaritaan ti ar-ari ti Israel, dagiti kaputotan ni Benjamin ramanenna ni Saul ken ti dadduma pay a maingel a mannakigubat para iti ili ni Jehova. Iti “rabii” wenno ngudo dayta a pakasaritaan, idi arigna limnek ti init iti linia ti ar-ari ti Israel, da Ester ken Mardokeo, nga agpada a Benjaminita, sibaballigi a nakigubatda kadagiti kabusor ni Jehova. Arigna biningbingayda ti samsam ta naited kadakuada ti dakkel a sanikua ni Haman.

[Ladawan iti panid 25]

Sipapakumbaba a nagyaman ni Ester iti asi ti ari

[Ladawan iti panid 26, 27]

Situtured nga imbutaktak ni Ester ti kinadakes ni Haman

[Ladawan iti panid 28, 29]

Nangipaulog da Ester ken Mardokeo kadagiti bilin agpaay kadagiti Judio iti Imperio ti Persia