Dagiti Aztec a Nagbalin a Pudno a Kristiano

“Narpuog dagiti templo, nadadael dagiti rebulto, ken nauram dagiti sagrado a libro, ngem agdaydayaw latta dagiti Indian kadagiti didiosenda idi ugma.”​—Las antiguas culturas mexicanas (Ti Nagkauna a Kultura Dagiti Mexicano).

TI Mexico ti pagtaengan dagiti Aztec. Idi maika-13 a siglo, bassit laeng daytoy a tribu ngem nagbalin a napigsa nga imperio a kas kadagiti Inca iti Peru. Nupay naparmek ti imperio dagiti Aztec idi sinakup dagiti Espaniol ti Tenochtitlán idi 1521, maus-usar pay laeng ita ti Nahuatl a lenguahe dagiti Aztec. * Us-usaren dayta ti agarup maysa ket kagudua a milion a katutubo iti agarup 15 nga estado iti Mexico. Dayta ti makagapu a nagtalinaed ti dadduma a patpatien dagiti nagkauna nga Aztec, kas kinuna iti ngato ti managsirarak a ni Walter Krickeberg. Ania ti sumagmamano kadagidiay a patpatienda?

Dagiti Nalatak a Karkarna a Tradision

Ti panagidaton iti tao ti kalatakan a ritual dagiti Aztec. Mamatida ngamin a matay ti init no saan a makapangan iti puso ken dara ti tao. Idi naidedikar ti dakkel a piramida a templo ti Tenochtitlán idi 1487, nasurok a 80,000 a tattao ti naisakripisio iti uneg ti uppat nga aldaw, sigun iti praile nga Espaniol a ni Diego Durán.

Nupay makapaseggar daytoy a ritual kadagiti Espaniol, nasdaawda ta adu a patpatien dagiti Aztec ti kapada ti patpatien ti Iglesia Katolika. Kas pagarigan, ar-aramiden dagiti Aztec ti maysa a porma ti panagkomunion a kanenda ti ladawan ti didiosda a naaramid iti mais. Kanenda met no dadduma ti lasag dagiti idatonda a tao. Agusar met dagiti Aztec iti krus, agkompesarda, ken buniaganda dagiti maladaga. Ngem ti nakaskasdaaw a nagpadaanda ket ti panagdayaw ken Tonantzin, birhen nga “Ina ti Didios,” a sidudungngo nga awagan dagiti Aztec iti Nanumo nga Inami.

Naikuna met nga iti mismo a turod a pagdaydayawan dagiti Aztec ken Tonantzin, nagparang idi 1531 ti nangisit a Nahuatl-pagsasaona a Katoliko a Birhen ti Guadalupe iti maysa nga Aztec nga Indian. Daytoy ti nakatignayan dagiti Aztec nga agpakomberte iti Katolisismo. Maysa a templo agpaay itoy a birhen ti naibangon iti pamuon ti templo ni Tonantzin. Tunggal Disiembre 12, bumisita sadiay ti rinibribu a deboto a Mexicano a Nahuatl ti pagsasaoda.

Kadagiti nasulinek a komunidadda iti kabambantayan, rambakan dagiti Nahuatl ti nadumaduma a piesta para kadagiti patronda, nga agpaut no dadduma iti adu nga aldaw wenno lawlawas. Kuna ti libro nga El universo de los aztecas (Ti Lubong Dagiti Aztec) a dagiti katutubo nga Aztec “ibilangda nga adda pagpadaan ti panagdayaw iti sasanto ti Iglesia Katolika ken dagiti ritualda sakbay ni Cortés.” Naigamer met  dagiti Nahuatl iti espiritismo. No agsakitda, mapanda kadagiti mangngagas a mangaramid iti ritual a panagdalus ken iti panagdaton iti animal. Adu met kadakuada ti saan a makabasa ken makasurat, iti Espaniol man wenno Nahuatl. Maipupuerada iti kagimongan gapu ta nakapangpanglawda ken dida kayat a panawan dagiti tradision ken lenguaheda.

Dagiti Aztec Ita Maammuanda ti Kinapudno

Adu a tawen nga ikagkagumaan dagiti Saksi ni Jehova nga ipakaammo ti “naimbag a damag ti pagarian” iti amin a tattao. (Mateo 24:14) Idi tawen 2000, inyurnos ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova iti Mexico a makasabaan ti amin a Nahuatl iti bukodda a pagsasao ken mabukel dagiti Nahuatl a kongregasion para kadagiti Nahuatl nga umat-atender kadagiti Espaniol a kongregasion. Nabukel ti grupo a mangipatarus iti literatura iti Biblia iti lenguahe a Nahuatl. Naikagumaan met a maisuro dagiti Nahuatl nga agbasa ken agsurat iti bukodda a lenguahe. Ania ti resultana? Adtoy ti sumagmamano a kapadasan.

Kinuna ti maysa a katutubo a babai a damona ti makangngeg iti naibatay-Biblia a palawag iti lenguahe a Nahuatl: “Sangapulo a tawenen a makigimgimongkami ngem saanmi a maaw-awatan dagiti palawag gapu ta saanmi unay matarusan ti Espaniol. Kasla ita pay laeng a naan-anay a maawatanmi ti Biblia!” Walo a tawenen nga agad-adal iti Biblia ken makigimgimong ti intero a pamilia ni Juan nga agtawenen iti 60. Saanda a rumangrang-ay gapu ta Espaniol ti maar-aramat kadagiti gimong. Ngem idi rinugian ni Juan ti agadal iti Biblia iti Nahuatl, awan pay makatawen nagbalinen a bautisado a Saksi.

Ipakita dagitoy a kapadasan nga adu a tattao ti nakangngeg iti mensahe ti Biblia iti Espaniol, ngem saanda a naan-anay a natarusan dayta. Idi addan dagiti gimong, asamblea, ken literatura iti bukodda a lenguahe, natignayda a mangawat iti kinapudno iti Biblia ken naamirisda ti kinapateg ti responsabilidadda kas Kristiano.

Panagballigi iti Laksid Dagiti Lapped

Adda dagiti lapped iti naespirituan a panagrang-ay dagiti Nahuatl. Kas pagarigan, mapilpilitda a mangselebrar kadagiti narelihiosuan a piesta. Idiay San Agustín Oapan, saan idi a mapalubosan a mangasaba dagiti Saksi ni Jehova iti binalaybalay. Agamak dagiti umili amangan no awanton ti mangted iti kuarta para kadagiti piestada. Bayat ti panangasaba ni Florencio a kaduana ti sumagmamano a Saksi iti dayta a lugar, tallo kadakuada ti naaresto. Iti uneg laeng ti 20 a minuto, naguummong ti maysa a bunggoy tapno pagsasaritaanda ti aramidenda.

“Kayatda a dagus a mapapataykami,” kuna ni Florencio. “Adda dagiti nagkuna a mareppet ken maitapuakkami iti karayan tapno malmeskami! Agpatnag a naibaludkami. Kabigatanna, maysa nga abogado a Saksi ken dua a kakabsat ti immay tumulong. Ngem nairamanda a naibalud. Idi kuan, imbaga dagiti autoridad a palubosandakami amin no la ket ta panawanmi ti lugar.” Nupay kasta ti napasamak, adda nabuangay a kongregasion makatawen kalpasanna ket agarup 50 ti umat-atender kadagiti gimong ken 17 kadakuada ti bautisado a Saksi.

Iti komunidad dagiti Nahuatl idiay Coapala, naibalud ti maysa a Saksi ni Jehova nga agnagan Alberto gapu ta nagkedked iti awis a makiraman iti piesta. Naangay ti gimong dagiti lumugar, ket impukkaw ti dadduma a mabitay ni Alberto tapno mapabutngan ti asinoman a mayat nga agbalin a Saksi ken mangidian kadagiti lokal a kaugalian. Pinadas ti dadduma a Saksi ti tumulong tapno mawayawayaan ni Alberto, ngem nairamanda met a naaresto. Nawayawayaanda laeng kalpasan ti makalawas. Nagtultuloy ti ibubusor ket kasapulan ti tulong dagiti nangatngato nga opisial. Kas resultana, naibilin a maisardeng ti panangidadanes. Makaparagsak ta ti kangrunaan a bumusbusor inawatna idi agangay ti kinapudno iti Biblia ken nabautisaran kamaudiananna.  Adda itan maysa a kongregasion iti dayta a lugar.

Panawenen ti Panagani

Gapu ta umad-adu a Nahuatl ti aginteres iti Biblia, adu a Saksi ti agsursuro iti lenguahe a Nahuatl, nupay saan a kaskarina dayta. Managbabain dagiti Nahuatl ket saanda a kayat nga usaren ti lenguaheda gapu iti negatibo a pannakatratoda. Adda met nagduduma a dialektoda.

Inlawlawag ti amin-tiempo a ministro a ni Sonia no ania ti nangtignay kenkuana nga agsursuro iti Nahuatl. “Dua nga oras manipud iti pagtaengak, adda maguguardiaan a komunidad nga ayan ti agarup 6,000 a Nahuatl nga immakar sadiay gapu iti trabahoda. Masansan a malalais ken pimpiman dagitoy,” kinuna ni Sonia. “Maasianak iti kasasaadda ta dati a mararaem dagiti Nahuatl. Dagitoy ti nagtaudan ti kulturami. Iti 20 a tawenen, Espaniol ti us-usarenmi a mangasaba kadakuada ngem manmano ti aginteres ta saanda unay a maawatan ti mensahemi. Ngem idi nasursurok ti sumagmamano a sao iti lenguaheda, kayatdan ti dumngeg. Aribungbongandak ket agimdengda. Imbagak iti maysa a babai nga isurok nga agbasa no isuronak met iti Nahuatl. Am-ammodak itan kas ‘babai a makapagsao iti Nahuatl.’ Kaslaak la maysa a misionero iti bukodko a pagilian.” Adda itan Nahuatl a kongregasion iti dayta a lugar.

Ti sabali pay nga amin-tiempo a ministro nga agnagan Maricela ikagkagumaanna met ti agsursuro iti Nahuatl. Idi damo, Espaniol ti usarenna a mangyadal iti Biblia iti 70 ti tawenna a ni Félix. Bayat nga umad-adu a sao a Nahuatl ti masursuro ni Maricela, Nahuatl metten ti usarenna a mangilawlawag iti Biblia ken Félix. Nagsayaat ti resultana. Naragsakan ni Maricela idi sinaludsod ni Félix, “Dumngeg ngata ni Jehova no Nahuatl ti usarek a makisarita Kenkuana?” Naragsakan ni Félix idi naammuanna a maawatan ni Jehova ti amin a lenguahe. Regular a makigimong ni Félix uray magmagna iti maysa ket kagudua nga oras, ket bautisado itan. Kuna ni Maricela, “Maragsakanak a tumulong iti anghel a mangipakpakaammo iti naimbag a damag iti amin a tattao.”​—Apocalipsis 14:6, 7.

Mayarig dagiti Nahuatl iti talon a ‘purawen maipaay iti pannakaani.’ (Juan 4:35) Sapay koma ta itultuloy ni Jehova a Dios nga awisen dagiti tattao iti amin a nasion, agraman dagiti Aztec iti kaaldawantayo, tapno sumang-atda iti bantay ni Jehova ken agpaisuroda kadagiti dalanna.​—Isaias 2:2, 3.

[Footnote]

[Mapa iti panid 13]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

MEXICO CITY

POPULASION DAGITI AZTEC ITI KADA ESTADO

150,000

KURANG A 1,000