ASINO ni Thomas Emlyn ken ania ti nangtignay kenkuana a mangidepensa iti kinapudno? Ania ti masursurotayo kenkuana a makatulong kadatayo ita?

Tapno masungbatan dagita a saludsod, subliantayo ti ngudo ti maika-17 ken rugi ti maika-18 a siglo idiay England ken Ireland. Dakkel idi ti impluensia ti Church of England. Ti sursuro ken ar-aramid ti simbaan ket busbusoren idi ti nagduduma a Protestante a grupo ken indibidual.

Naipasngay ni Thomas Emlyn idi Mayo 27, 1663, idiay Stamford, Lincolnshire, England. Impaayna ti umuna a sermonna idi agtawen ti 19. Idi agangay, nagserbi a chaplain dagiti natan-ok iti kagimongan nga agnanaed iti London. Idi agangay, immakar idiay Belfast, Ireland.

Idi addan idiay Belfast, mangang-angayen iti misa iti simbaan. Iti panaglabas ti tiempo, nagserbi ni Emlyn kas ministro iti nagduduma a lugar a pakairamanan ti Dublin.

Inadal a naimbag ni Emlyn ti Biblia. Gapu iti dayta, nagduaduaanna ti Trinidad, nupay patienna idi dayta. Idi sinukimatna dagiti Ebanghelio, napaneknekanna nga umiso ti pannakaawatna.

Saan a dagus nga impakaammo ni Emlyn ti naammuanna. Ngem nadlaw ti dadduma a karelihionanna idiay Dublin a dinan dakdakamaten ti Trinidad kadagiti sermonna. Gapu ta ammona a saan a patien ti dadduma ti naammuanna, insuratna: “Diak kayat ti agtultuloy iti akemko ta diakon mamati iti Trinidad.” Idi Hunio 1702, dua a kakadua ni Emlyn ti nangkomprontar kenkuana no apay a dinan dakdakamaten ti Trinidad kadagiti sermonna. Imbagana a dinan patien dayta ken kayatnan ti agikkat.

Iti sumagmamano laeng nga aldaw, pimmanaw idiay Dublin, Ireland, sa napan idiay England. Ngem kalpasan ti sangapulo a lawas nagsubli idiay Dublin tapno urnosenna ti dadduma a bambanag, ta panggepna ti permanente nga agnaeden idiay London. Bayat nga adda sadiay, tapno mapaneknekan nga umiso ti patpatienna, impablaakna ti libro nga An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ. Iti daytoy a publikasion, nangted iti nalawag a pammaneknek iti Biblia no apay a saan a ni Jesus ti Kangatuan a Dios. Gapuna, nakapungtot ti dati a kongregasionna idiay Dublin ket naidarum ni Emlyn.

Naaresto ni Emlyn ken naipan iti Queen’s Bench Court idiay Dublin idi Hunio 14, 1703. Imbaga ni Emlyn iti True Narrative of the Proceedings a naidarum gapu iti “panangisurat ken panangipablaakna iti libro a sadiay, kunada a nagtabbaaw ken nangpadakesak ken dadduma pay. Kasta met, ti imbagak a ni Jesus ket saan a kapada ti Dios nga Ama.” Saan a patas ti naaramid a bista gapu ta nadesisionanen sakbay a nairugi. Pito nga obispo ti Church  of Ireland ti nakikadua kadagiti hues. Saan a napalubosan ni Emlyn a mangidepensa iti bagina. Kinuna ti maysa a nalatak nga abogado a ni Richard Levins ken ni Emlyn a “maanup a kas iti lobo.” Idi malpas ti bista, kinuna ti Lord Chief Justice ti Ireland a ni Richard Pyne kadagiti jury a no ti desisionda ket saan a ti namnamaen dagiti “obispo nga adda sadiay,” nalabit madusada.

Idi inkeddeng ti korte a nakabasol ni Emlyn, imbaga ti solicitor-general nga agbabawi ngem nagkedked ni Emlyn. Namulta ken nasentensiaan a maibalud iti makatawen. Gapu ta saan a nakabayad iti multa, dua a tawen a naibalud agingga a nakombinsir ti gayyemna dagiti autoridad a kissayanda ti multana. Nawayawayaan ni Emlyn idi Hulio 21, 1705. Ti napasaranna a pannakaibabain ti makagapu a naibagana ti nadakamat iti rugi: “Sidadaanak nga agsagaba maipuon iti patiek a kinapudno ken dayag [ti Dios].”

Immakar ni Emlyn idiay London ket nakikadua ken William Whiston, maysa pay nga iskolar ti Biblia a naibabain gapu iti panangipablaakna iti patienna a kinapudno iti Biblia. Raraemen ni Whiston ni Emlyn ta inawaganna kas “ti umuna ken kangrunaan a nangipakaammo iti sursuro dagiti ‘immuna a Kristiano.’”

Kas ken William Whiston ken ti sabali pay a mararaem nga iskolar a ni Isaac Newton, naammuan ni Emlyn a saan a suportaran ti Biblia ti doktrina a Trinidad kas kuna ti Athanasian Creed. Inlawlawagna: “Kalpasan ti panangut-utob ken panangadal iti nasantuan a Kasuratan, . . . inkeddengko a nainkalintegan a balbaliwak ti opinionko maipapan iti Trinidad.” Imbagana a “ti Dios ken Ama ni Jesu-Kristo laeng ti Katan-okan a Persona.”

Apay a dayta ti konklusion ni Emlyn? Adu ti nabasana a teksto a mangipakita iti nagdumaan ni Jesus ken ti Amana. Dagitoy ti sumagmamano a pagarigan (nakaitaliko dagiti komento ni Emlyn kadagiti teksto):

•  Juan 17:3: “Saan a pulos a nadakamat ni Kristo kas Mannakabalin-amin a Dios wenno ti kakaisuna a Dios.” Ti laeng Ama ti naawagan “ti maymaysa a pudno a Dios.”

•  Juan 5:30: “Saan nga inaramid ti Anak ti pagayatanna, no di ket ti pagayatan ni Amana.”

•  Juan 5:26: “Ti biagna ket inted ti Ama.”

•  Efeso 1:3: “Ni Jesu-Kristo ket kadawyan a maawagan iti Anak ti Dios, awan ti mabasatayo a ti Ama maawagan ti Ama ti Dios, nupay isu ket masansan a maawagan kas Ama ni Apotayo a Jesus.”

Kalpasan a sinukimat ni Emlyn ti amin a pammaneknek, kinunana: “Awan ti uray maysa a teksto iti nasantuan a Kasuratan, a nalawag a mangibaga a ti Ama, Anak, ken Nasantuan nga Espiritu ket makuna a maymaysa a persona.”

Adu ita ti mabuteng a mangidepensa iti isursuro ti Biblia. Ngem sidadaan ni Emlyn a mangidepensa iti kinapudno ti Biblia. Insaludsodna, “No saan nga ipakaammo ti maysa a tao ti nagpateg a kinapudno a nalawag nga ibaga ti nasantuan a Kasuratan, apay pay laeng a basaen ken sukimatenna?” Saan nga inkompromiso ni Emlyn ti kinapudno.

Ti ulidan ni Emlyn ken ti dadduma ti mangtignay kadatayo a mangusig no sidadaantayo a mangidepensa iti kinapudno uray no maidadanestayo. Nasayaat nga isaludsodtayo iti bagitayo, ‘ania ti napatpateg, ti dayaw ken anamong ti komunidad wenno panangidepensa iti kinapudno ti Sao ti Dios?’