Á hvorum vegarhelmingnum ekur þú?

Eftir fréttaritara Vaknið! í Bretlandi

Á flugvellinum hitti ég gestinn minn frá Bandaríkjunum og geng með honum út í bíl. Ég segi honum að setjast í framsætið og hann reynir undir eins að fara inn bílstjóramegin. „Æ, ég gleymdi því,“ segir hann. „Þið keyrið á öfugum vegarhelmingi.“

Líklega hefði ég sagt það sama við hann ef ég hefði sótt Bandaríkin heim. Á heimleiðinni ákvað ég að leita upplýsinga um það hvers vegna fólk í nokkrum löndum ekur á vinstri vegarhelmingi en meirihluti manna hægra megin.

Umferðarvenjur til forna

Hverfum 2000 ár aftur í tímann en þá réðu Rómverjar Bretlandi. Fornleifafræðingar hafa fundið vísbendingu um það hvoru megin menn óku á þeim tíma. Árið 1998 fundu þeir við uppgröft vel varðveittan veg sem lá til rómverskrar grjótnámu nálægt Swindon í Englandi. Hjólförin eru mun dýpri öðrum megin sem passar við það að vagnarnir hafi ekið tómir að námunni og fullhlaðnir frá henni. Hjólförin benda til þess að Rómverjar hafi ekið vinstra megin, að minnsta kosti á þessu svæði.

Sumir telja að reiðmenn til forna hafi almennt riðið á vinstri vegarhelmingi. Flestir eru rétthentir þannig að reiðmenn gátu þá haldið í taumana með vinstri hendinni og haft hægri höndina á lausu til að heilsa þeim sem á móti komu eða verja sig með sverði ef nauðsyn krafði.

Yfir á hægri vegarhelming

Á síðari hluta 18. aldar var skipt yfir á hægri vegarhelming í löndum eins og Bandaríkjunum þegar farið var að nota stóra flutningavagna sem nokkrum hestum var beitt fyrir. Á vögnunum var ekkert sæti þannig að ekillinn sat á aftasta hestinum til vinstri og hélt á svipunni í hægri hendi. Þar sem hann sat vinstra megin vildi hann auðvitað að vagnar, sem komu á móti, færu vinstra megin við sig til að geta varast hjólin á þeim. Það gerði hann með því að aka á hægri vegarhelmingi.

 Englendingar héldu sig hins vegar á vinstri vegarhelmingi. Þeir höfðu minni vagna og ekillinn sat á vagninum, yfirleitt hægra megin í framsætinu. Þar gat hann notað svipuna sína löngu í hægri hendi án þess að hún flæktist í farminum fyrir aftan hann. Með því að halda sig á vinstri vegarhelmingi gat hann gætt þess að nægilegt bil væri milli sín og umferðar úr gagnstæðri átt. Þau lönd, sem urðu hluti af breska heimsveldinu, tóku upp vinstri umferð, þó með nokkrum undantekningum. Svo dæmi sé tekið skipti Kanada yfir á hægri vegarhelming til að greiða fyrir umferð milli Kanada og Bandaríkjanna.

Pólitískir atburðir í Frakklandi höfðu mikil áhrif á umferðina. Fyrir uppreisnina árið 1789 ók aðallinn hestvögnum sínum vinstra megin þannig að smábændurnir neyddust til að aka á hinum vegarhelmingnum. En þegar uppreisnin hófst reyndu þessir aðalsmenn í örvæntingu að villa á sér heimildir með því að sameinast smábændunum á hægri vegarhelmingi. Árið 1794 hafði franska ríkisstjórnin komið á hægri umferð í París og hún barst svo til annarra svæða eftir því sem sigursæll her Napóleons 1. fór um meginland Evrópu. Það var ekki að ástæðulausu að Napóleon vildi vera hægra megin. Uppsláttarrit segir að hann hafi verið örvhentur og þar af leiðandi hafi „herir hans þurft að vera hægra megin svo að hann gæti haldið á sverðinu milli sín og andstæðinga sinna“.

Þær Evrópuþjóðir, sem veittu Napóleon mótspyrnu, héldu sig vinstra megin. Rússar og Portúgalar fóru yfir á hægri vegarhelming snemma á 20. öld. Austurríki og Tékkóslóvakía breyttu yfir í hægri umferð þegar þau voru hernumin af Þýskalandi á valdatíma nasista undir lok 4. áratugar 20. aldar. Ungverjaland fór að dæmi þeirra. Núna eru aðeins fjögur Evrópulönd þar sem ekið er vinstra megin: Bretland, Írland, Kýpur og Malta. Athyglisvert er að í Japan er líka ekið á vinstri vegarhelmingi þó að það hafi aldrei verið bresk nýlenda.

Skip, flugvélar, lestir og gangandi vegfarendur

Hvað um skip og flugvélar? Hægri umferð tíðkast almennt bæði á sjó og í lofti. En hvað um járnbrautarlestir? Í sumum löndum er merkjabúnaður sem segir til um í hvora áttina lest á að fara þar sem eru tvöfaldir teinar. Á aðalleiðum járnbrauta geta lestir oft farið í hvora áttina sem er á báðum brautum en eldri merkjabúnaður gerir ráð fyrir að lestir fari aðeins í aðra áttina á hvorri braut. Það var líklega ákveðið, að minnsta kosti í sumum tilfellum, af þeirri þjóð sem hannaði og lagði járnbrautina í upphafi.

Hvað um gangandi vegfarendur? Almennt er mælt með að ganga á móti umferð ef gangstígur eða gangstétt er ekki til staðar, sama á hvorum vegarhelmingi er keyrt. Þar sem ekið er á hægri vegarhelmingi er gangandi vegfarendum ráðlagt að ganga vinstra megin, á móti umferð. Í Bretlandi, þar sem við ökum vinstra megin, reynum við að muna að ganga hægra megin. Hvað um vin okkar frá Bandaríkjunum? Hann gerir einmitt hið gagnstæða.