1, 2. (a) Ahamiẹn uwẹ lẹn elin ọria nan manman họn ẹmhọn ọlẹn bhi ije rebhe, ọ be rẹman ghe uwẹ manman lẹn ọne ọria nọnsẹn? Gbotọle fanọn an. (b) Ọria nela ẹbho riale iJesu khin?

ẸBHO ne bunbun ribhọ nan manman họn ẹmhọn ele bhi ọne agbọn nan. Uwẹ sabọ rẹ lẹn elin ọsi ọria nan manman họn ẹmhọn ọlẹn bhi ije rebhe. Sokpan, ranmhude uwẹ lẹn elin ọsi ọne ọria bha rẹman ghe, uwẹ gene lẹn ọlẹn nọnsẹn. Sẹyẹ, ọ bha rẹman ghe, uwẹ lẹn ẹmhọn iẹnlẹn nọnsọle, la uwẹ lẹn unan ọria nin ọle gene khin.

² Asabọmiẹn uwẹ ka hẹnmhọn iJesu Kristi khẹ, arẹmiẹn ọ sẹbhi ikpe uli eva (2,000) nin ọle nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan. Ọkpakinọn, ẹbho ne bunbun bha manman lẹn ọria nin Jesu ha khin. Ẹbho eso yọle ghe, ọria nọn mhẹn ọle ha khin, eso yẹ yọle, akhasẹ ọle ha khin, eso sẹyẹ rẹọbhọ ghe, Osẹnobulua ọle khin. Be uwẹ ria ọle yẹ?​—Fẹ Ebi A Gbẹn Ba Ọle nọnzi 12 ghe.

3. Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin uwẹ rẹ lẹn iJehova bi Jesu Kristi?

³ Ọ manman khẹke nin uwẹ lẹn ọria nin Jesu gene khin. Bezẹle? Baibo yọle: “Ọnan hi aribhọ ọsi ighegheghe, sade ele dọ ha lẹn uwẹ nin Osẹnobulua ọkpa sẹsẹ ọsi ẹmhọanta, bi ọne uwẹ jele, Jesu Kristi.” (John 17:3) Bhi ọsi ẹmhọanta, ahamiẹn uwẹ lẹn ẹmhọanta rẹji Jehova bi Jesu, uwẹ dẹ sabọ nyẹnlẹn bhi otọ ọfubhegbe rẹ ha khian ighegheghe. (John 14:6) Sẹyẹ, uwẹ dẹ miẹn elele nian sade uwẹ lẹn iJesu, ranmhude, ọle hi ọria nọn mhẹn nẹ nin mhan ha re egbe khọkhọ bhi uwedẹ nin mhan rẹ  nyẹnlẹn, bi uwedẹ nin mhan rẹ ne ẹbho lu emhin. (John 13:​34, 35) Bhi Uhọnmhọn-ọta nin ọhẹnhẹn, mhan da luẹ ẹmhọanta rẹji Osẹnobulua. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan nian, mhan dẹ luẹ emhin nin Baibo tale rẹji Jesu.

4. Be bhọ a re “iMezaya” bi “Kristi” ta?

⁴ Ikpe ne bunbun ọkuẹsẹ a biẹ iJesu, Jehova da tale bhi Baibo ghe, ọle dẹ je Ọmiẹnmhanfan re. Ọne Ọmiẹnmhanfan a sẹyẹ tiọle iMezaya la Kristi. Ebi a re iMezaya bi Kristi ta hi, ọria nin Jehova zẹle nọn ha yi ọne Ọmiẹnmhanfan, nin ọle yẹ re ọbhi ihe kpataki. Urolo iHebrew a rẹ tiọle “iMezaya,” a da tiọle “Kristi” bhi urolo iGreek. Ọne iMezaya da ha yi ọria nọn ha miẹn mhan rebhe fan, yẹ mun ive rebhe nesi Osẹnobulua sẹ. Ọkpakinọn, ọkuẹsẹ a biẹ iJesu, ẹbho ne bunbun da ha riale, ‘Ọria nela da ha yi ọne Ọmiẹnmhanfan?’

5. Edibo nesi Jesu be rẹọbhọ ghe ọle hi ọne Ọmiẹnmhanfan?

⁵ Edibo nesi Jesu bha ha mhọn edandan ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan nan ve ive ọle. (John 1:41) Bhi ọsi ijiẹmhin, Simon Peter da taman iJesu yọle: “Uwẹ hi ọne Kristi.” (Matthew 16:16) Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan?

6. Be iJehova rẹ rẹkpa ẹbho ne mhọn ọkhọle esili rẹ lẹn ọne Ọmiẹnmhanfan yẹ?

⁶ Ikpe ne bunbun ọkuẹsẹ a biẹ iJesu, akhasẹ nesi Osẹnobulua da gbẹn emhin kẹkẹ ọbhi otọ ne ha rẹkpa ẹbho rẹ lẹn ọne Ọmiẹnmhanfan. Be ọnan rẹ rẹkpa ẹbho yẹ? Ji a man yọle ghe, a je uwẹ ha khian eji ẹbho da huẹnre bhi imoto, nin uwẹ dọ re ọria nin uwẹ bha sẹ ka miẹn khẹ re bhi enin. Ahamiẹn a taman uwẹ emhin eso nin uwẹ ha rẹ lẹn ọne ọria, ọ ki rẹkpa uwẹ rẹ sabọ miẹn ọlẹn. Iriọ iJehova yẹ rẹ noo akhasẹ kẹkẹ rẹ taman mhan emhin nin ọne Ọmiẹnmhanfan ha lu, bi emhin ne ha sunu ji ọle.  Umunsẹ ọsi ene ọta akhasẹ nan da rẹkpa ẹbho ne mhọn ọkhọle esili rẹ lẹn ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan.

7. Akhasẹ eva nela rẹman ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan?

⁷ Bha ji mhan fẹ eva ghe bhi ene ọta akhasẹ nan. Ọhẹnhẹn, ikpe iyisẹn ihinlọn (700) ọkuẹsẹ a biẹ iJesu, Micah da tale ghe, a dẹ biẹ ọne Ọmiẹnmhanfan bhi Bethlehem, agbaẹbho nọn bha kpọnọ gbe. (Micah 5:2) Enin a da gene biẹ iJesu! (Matthew 2:​1, 3-9) Ọzeva, Daniel da tale ghe, ukpe 29 C.E., ọle ọne Ọmiẹnmhanfan ha rẹ zegbere. (Daniel 9:25) Ọta akhasẹ eva enan khin bhi ẹwẹ ọta akhasẹ ne bunbun ne rẹman ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan nọn vade.​—Fẹ Ebi A Gbẹn Ba Ọle nọnzi 13 ghe.

8, 9. Ẹghe nin Jesu rẹ mianmẹn, be sunu nọn rẹman ghe ọle hi ọne Ọmiẹnmhanfan?

⁸ Jehova wo rẹman ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan. Ọle da taman iJohn nọn gbe ẹbho ruẹ bhi amẹn ghe, ọle dẹ re iyaman man ọlẹn, nọn ha rẹkpa ọle rẹ sabọ lẹn ọne Ọmiẹnmhanfan. Ẹghe nin Jesu rẹ bu iJohn nọn gbe ọle ruẹ bhi amẹn bhi ẹdẹ iJordan bhi ukpe 29 C.E., ẹghenin John rẹ daghe ọne iyaman nan. Baibo da taman mhan emhin nọn sunu: “Jesu ki mianmẹn fo, ọle da wo dagbare bhi amẹn; ghọle! okhun da tuje a, ọle da daghe ẹlinmhin nọnsi Osẹnobulua tin bu ọle de bọsi idulu. Ghọle! Ukpuru da yẹ na okhun yọle: ‘Ọnan hi Ọmọn nọnsẹmhẹn, nin mẹn hoẹmhọnlẹn, nin mẹn zẹle.’ ” (Matthew 3:​16, 17) John ki daghe ọne iyaman nan, yẹ họn ọne ukpuru, ọle da lẹn ghe Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan. (John 1:​32-34) Ẹghe  nin Jehova rẹ biri ahu ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle nyan iJesu bhi ọne ukpẹdẹ nin, ẹghenin ọle rẹ kiẹn ọne Ọmiẹnmhanfan. Ọle Osẹnobulua zẹle nọn ha yi Ojie bi Ọnọn Re Ẹbho Khian.​—Isaiah 55:4.

⁹ Ọta akhasẹ ne ribhi Baibo, ọta nin Jehova tobọle na okhun ta, bi iyaman nin Ọle rẹman ẹghe nin Jesu rẹ mianmẹn da rẹman ghe, Jesu hi ọne Ọmiẹnmhanfan.  Ọkpakinọn, ejela iJesu na vae? Unan ọria nela ọle ha khin? Bha ji mhan fẹ ebi Baibo tale rẹji ọle ghe.

10. Be iBaibo tale rẹji iẹnlẹn nọnsi Jesu ọkuẹsẹ ọle vae bhi ọne otọ nan?

¹⁰ Baibo taman mhan ghe, Jesu ka wo ha nyẹnlẹn bhi okhun bhi ikpe ne bunbun ọkuẹsẹ ọle vae bhi ọne otọ nan. Micah da yọle ghe, rẹ nabhi ẹghe ẹdẹlẹ, ọle ọne iMezaya rẹ ha nyẹnlẹn. (Micah 5:2) Bhi ẹghe ne bunbun, Jesu da tobọle tale ghe, okhun ọle da ka ha nyẹnlẹn ọkuẹsẹ a biẹ ọle bhi ọne otọ nan. (Tie John 3:13; 6:​38, 62; 17:​4, 5.) Ọkuẹsẹ ọle vae bhi ọne otọ nan, Jesu bi Jehova wo ka ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn.

11. Bezẹle nin Jehova da manman hoẹmhọn iJesu?

¹¹ Jehova wo manman hoẹmhọn iJesu. Bezẹle? Ranmhude, ọle Osẹnobulua ka man ọkuẹsẹ ọle man emhin nekẹle rebhe. Bhiriọ, Jesu hi “ọmọndiọn bhi emhin rebhe nan manlẹn.” * (Colossians 1:15) Jehova wo yẹ manman hoẹmhọn iJesu, ranmhude, ọle ọkpa Osẹnobulua tobọle man. Ọnan zẹle nan da tie iJesu “ukpọ Ọmọn ọkpa sẹsẹ.” (John 3:16) Jesu ọkpa iJehova noo rẹ man emhin nekẹle rebhe. (Colossians 1:16) Jesu ọkpa a sẹyẹ tie ọle “ọne Ọta,” ranmhude, ọle iJehova noo rẹ taman ene ẹhi bi eria ebi ele ha lu.​​—John 1:14.

12. Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe, Jesu bi Osẹnobulua iyi ọria ọkpa?

¹² Ẹbho eso rẹọbhọ ghe, ọria ọkpa iJesu bi Osẹnobulua khin. Sokpan, ọ iyi iriọ iBaibo tale. Baibo yọle ghe, a man iJesu. Ọnan rẹman ghe, Jesu mhọn umunhẹn. Ọkpakinọn, Jehova nọn man emhin rebhe imhọn umunhẹn.  (Psalm 90:2) Jesu nin Ọmọn nọnsi Osẹnobulua bha miẹn ẹghe nin ọle rẹ ha guanọ nin ọle ha yi Osẹnobulua. Baibo wo rẹman ghe, ọne Aba kpọnọ nẹ ọne Ọmọn. (Tie John 14:28; 1 Corinthians 11:3.) Jehova ọkpa hi “Osẹnobulua nọn Ke Okhun Nẹ.” (Genesis 17:1) Ọle kpọnọ nẹ, yẹ mhọn ahu nẹ bhi otọ bi okhun.​​—Fẹ Ebi A Gbẹn Ba Ọle nọnzi 14 ghe.

13. Bezẹle nin Baibo da yọle ghe, Jesu hi “arẹkhọkhọ nọnsi Osẹnobulua nan idaghe”?

¹³ Jehova bi Jesu nin Ọmọn nọnsọle ka wo wẹnna kugbe bhi ikpe nan isabọ ka, ọkuẹsẹ a man otọ bi okhun. Edandan iribhọ ghe, ele wo manman hoẹmhọn egbe! (John 3:35; 14:31) Jesu wo manman re egbe khọkhọ aba ọle sẹbhọ ghe, Baibo da tie ọle “arẹkhọkhọ nọnsi Osẹnobulua nan idaghe.”​​—Colossians 1:15.

14. Be a rẹ biẹ Ọmọn nin Jehova manman hoẹmhọnlẹn yẹ bhi ọne otọ nan?

¹⁴ Jesu nin Ọmọn nin Jehova manman hoẹmhọnlẹn da muegbe nin ọle rẹ sibhi okhun re, nan dọ biẹ ọle bhi ọne otọ nan. Be ọnin rẹ sabọ sunu yẹ? Jehova da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ na bhi okhun re iẹnlẹn ọsi Ọmọn nọnsọle ọbhi ẹkẹ ọsi Mary nọn bha sẹ hẹgẹn. Bhiriọ, ọ iyi okpea bhi ọne otọ nan nẹkẹ iJesu. Iriọ Mary rẹ biẹ ọmọn nọn gbale. Ọle da ha tie ọle iJesu.​​—Luke 1:​30-35.

15. Be ha rẹkpa uwẹ rẹ lẹn iJehova nọnsẹn?

¹⁵ Uwẹ ha tie ebe nọnsi Matthew, Mark, Luke, bi John bhi Baibo, uwẹ dẹ sabọ manman lẹn ẹmhọn iJesu, uwedẹ nin ọle rẹ nyẹnlẹn, bi ikpẹ nesọle. Ranmhude Jesu wo diabe Aba ọle, emhin nin uwẹ tiele ki yẹ rẹkpa uwẹ rẹ lẹn iJehova nọnsẹn. Ọnan zẹle nin Jesu da yọle ghe: “Ọria nọn ki rẹ khin nọn miẹn mẹn yẹ miẹn Aba mẹn.”​​—John 14:9.

16. Be iJesu man ẹbho le? Obọ ọria nela iman-emhin nesi Jesu na vae?

 ¹⁶ Ẹbho ne bunbun da ha tie iJesu “Ọman-emhin” (John 1:38; 13:13) Ọkpa bhi ẹwẹ emhin nin ọle man ẹbho le hi, ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Be bhọ ọne Agbejele nan? Ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua nọn, nọn ha na bhi okhun ha gbẹloghe ọne otọ nan. Sẹyẹ, ene hẹnmhọn nin Osẹnobulua dẹ miẹn elele bhi ọne ugbẹloghe nan. (Matthew 4:23) Emhin rebhe nin Jesu man ẹbho le, obọ nọnsi Jehova ele na vae. Jesu da yọle: “Emhin nin mẹn man iyi ọsẹmhẹn, ọsi ọria nọn je mẹn nọn.” (John 7:16) Jesu lẹnmhin ghe, Jehova guanọ nin ẹbho lẹn ghe, Agbejele nọnsọle dẹ gbẹloghe ọne otọ nan.

17. Ejela Jesu da man ẹbho emhin? Bezẹle nin ọle da wẹnna kaka nin ọle rẹ man ẹbho emhin?

¹⁷ Ejela Jesu da man ẹbho emhin? Eje rebhe nin ọle da miẹn ẹbho. Ọle man ẹbho emhin bhi uwa, bhi ẹki, bhi uwa oga, bhi idunmhun ne taan ẹlo a, yẹ rẹ sẹbhi idunmhun ne bha manman taan ẹlo a. Ọle bha dotua ha khẹ nin ẹbho bu ọle re. Ọle bhọ bu ele. (Mark 6:56; Luke 19:​5, 6) Jesu wo wẹnna kaka. Ọle da manman noo ẹghe bi ahu nọnsọle rẹ man ẹbho emhin. Bezẹle? Ranmhude, ọle lẹnmhin ghe, iriọ Osẹnobulua guanọ nin ọle lu. Rẹ deba ọnin, ẹghe rebhe Jesu rẹ hẹnmhọn nin Aba ọle. (John 8:​28, 29) Ẹkẹ-ẹjẹjẹ nin Jesu ha mhọn da ẹbho yẹ re ọle ha tẹmhọn Osẹnobulua man ele. (Tie Matthew 9:​35, 36.) Ene mun ọkalo bhi oga bha ha man ẹbho ẹmhọanta rẹji Osẹnobulua bi Agbejele nọnsọle. Jesu ki daghe ọnan, ọle da ha guanọ nin ọle rẹkpa ẹbho ne bunbun rẹ họn ọne ẹmhọn Agbejele.

18. Ikpẹ nesi Jesu nela yẹẹ uwẹ nẹ?

¹⁸ Ọria nọn hoẹmhọn ẹbho, nọn ji ẹmhọn ẹbho da rẹtẹ ọle iJesu ha khin. Ọria nọn fuẹkẹ, nin ẹbho kẹ sabọ ne talọ  ọle yẹ ha khin. Ọ yẹẹ ibhokhan rẹ ha sikẹ ọle. (Mark 10:​13-16) Jesu izọn ẹbho. Jesu wo manman he ẹki-eku, bi ohiẹn-eku. (Matthew 21:​12, 13) Bhi ẹghe nin Jesu rẹ ha nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan, ikhuo imhọn unun nan rẹ talọ bhi eje ẹbho ye. Sẹyẹ, ẹbho imun ekpẹn nin ele. Ọkpakinọn, Jesu wo ha re uwedẹ ekpẹn rẹ ne ikhuo lu emhin. (John 4:​9, 27) Jesu wo gene ha mhọn idegbere. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọsemuan ọkpa, ọle da kpe oẹ nesi etuegbe nesọle a, iwẹnna nọn khẹke ọguọmhandia.​​—John 13:​2-5, 12-17.

19. Ijiẹmhin nela rẹman ghe, Jesu lẹn emhin nin ẹbho guanọ, yẹ muegbe rẹ rẹkpa ele?

¹⁹ Jesu wo lẹn emhin nin ẹbho gene guanọ. Ọle da yẹ ha guanọ nin ọle rẹkpa ele. Ọle wo re ọnan man bhi ẹghe nin ọle rẹ noo ahu nọnsi Osẹnobulua rẹ re egbe daan ẹbho. (Matthew 14:14) Bhi ọsi ijiẹmhin, okpea ọkpa nọn khọnmhọn emianmhẹn egbekẹn da bu iJesu re yọle: “Ahamiẹn uwẹ guanọmhin, uwẹ dẹ sabọ kpe mẹn khia.” Ọbalọ bi iloya nin ọne okpea nan ha ye, da wo ba iJesu bhi egbe. Ọle da mhọn itohan da ọle, yẹ muegbe nin ọle rẹ rẹkpa ọle. Bhiriọ, Jesu da niẹn obọ a rẹ so ọne okpea yọle: “Mẹn guanọmhin! Kpe khia.” Egbe da daan ọne okpea nọn rẹ ha khọnmhọn! (Mark 1:​40-42) Uwẹ dẹ be sabọ ria ẹmhọn eghọnghọn nin ọne okpea nan da ha ye ẹghenin?

20, 21. Be iJesu rẹ ha yi ijiẹmhin nọn ke okhun nẹ yẹ bhi uwedẹ nin ọle rẹ hẹnmhọn nin Osẹnobulua?

²⁰ Jesu hi ọnọn sẹ re ijiẹmhin nọn ke okhun nẹ man bhi uwedẹ nin ọle rẹ hẹnmhọn nin Osẹnobulua. Ebi eghian ọle lu da ọle, bi emhin rebhe ne sunu ji ọle bha re ọle fikeke gbe Aba ọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jesu bha de ọbhi edọnmhẹn nin Esu mun bu ọle re. (Matthew 4:​1-11) Eso  bhi azagba-uwa nesi Jesu bha rẹọbhọ ghe ọle hi ọne iMezaya. Ele da yọle ghe, uhọnmhọn nọnsọle bha gba. Ọkpakinọn, Jesu da wo sẹyẹ ha lu iwẹnna nọnsi Osẹnobulua. (Mark 3:21) Ẹghe nin eghian ọlẹn rẹ ha re oya nanlẹn, Jesu da wo yẹ sun-rẹkhan Osẹnobulua. Ọle bha lu haosa.​​—1 Peter 2:​21-23.

²¹ Arẹmiẹn Jesu wo loya yẹ miẹn ọbalọ bhi egbe ọkuẹsẹ ọle yu, ọle da wo sẹyẹ sun-rẹkhan iJehova. (Tie Philippians 2:8.) Ria ẹmhọn emhin nin ọle ziẹngbe ọle bhi ọne ukpẹdẹ nin ọle yu. A da mun ọlẹn. Ẹbho da sọsali ohoghe gbe ọle ghe, ọle re unun ji Osẹnobulua. Sẹyẹ, ẹbho da bhohiẹn eku gbe ọle, usun-ẹbho da ha jiẹ ọle, sẹyẹ, eyokulo da re oya nanlẹn yẹ khan ọlẹn mun oran. Ọkuẹsẹ ọle yu, ọle da so dagbare yọle: “A lu ọle fo!”  (John 19:30) Ikpẹdẹ ea ki gbera nin Jesu yu, Jehova da riọ ọle kpanọ yẹ re egbe ẹlinmhin nanlẹn. (1 Peter 3:18) Uzana eso ki gbera nin ọle riọkpanọ, Jesu da fikie ha khian okhun ‘dọ dotua bhi obera nọnsi Osẹnobulua,’ yẹ ha khẹ ẹghe nin Osẹnobulua ha rẹ re ọle kiẹn Ojie.​​—Hebrews 10:​12, 13.

22. Isẹhoa nela mhan ki mhọnlẹn ranmhude Jesu sun-rẹkhan Aba ọle?

²² Ranmhude Jesu wo sun-rẹkhan Aba ọle, ọle zẹle nin mhan da mhọn ọne isẹhoa nin mhan rẹ nyẹnlẹn bhi otọ ọfubhegbe bhi ighegheghe, beji Jehova ka mhanmhan ọlẹn nọn dia. Bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe, mhan dẹ zilo nyan ebi uyumhin nọnsi Jesu rẹ rẹkpa mhan yẹ, nin mhan da sabọ ha mhọn iẹnlẹn ọsi ighegheghe.