Jehova hi elin nọnsi Osẹnobulua. Ebi a re ọne elin nan ta hi, “Ọle Re Emhin Sunu.” Jehova hi Osẹnobulua nọn ke okhun nẹ. Ọle hi aman nọn man emhin rebhe. Ọle mhọn ọne ahu nin ọle rẹ lu emhin nin ọle guanọ nin ọle lu.

Ikpebe enẹn a rẹ gbẹn elin nọnsi Osẹnobulua bhi urolo Hebrew. Bhi urolo ebo (English), YHWH la JHVH, ele a rẹ gbẹn ene ikpebe enẹn. Bhi Baibo nin ẹdẹlẹ nan re urolo Hebrew gbẹn, khere kẹre nọn bha rẹ sẹbhi uli ihinlọn (7,000) nin elin nọnsi Osẹnobulua zegbere bhi ẹkẹ ọle. Bhi otọ agbọn rebhe, ẹbho ne bunbun mhọn uwedẹ kẹkẹ nin ele rẹ tie ọne elin nan bhi urolo nọnsele.

▸ Uhọnmhọn-ọta nin 1, uduọle nọnzi 15

Osẹnobulua nyan iBaibo, sokpan, eria ọle noo rẹ gbẹn ọlẹn. Mhan dẹ sabọ re ọnan khọkhọ ọwanlẹn bhi isi iwẹnna nọn taman akọnwe nọnsọle nọn gbẹn ebe nanlẹn. Osẹnobulua re ahu ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹ rẹkpa ẹbho rẹ gbẹn ebi ọle mhọn bhi ọkhọle ọbhi otọ. Uwedẹ kẹkẹ Osẹnobulua rẹ noo ahu ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹ rẹkpa ẹbho rẹ gbẹn iBaibo. Ẹgheso, ọle sabọ rẹ re imianlo, la ebhohiẹ rẹ rẹman ele ebi ele ha gbẹn ọbhi otọ.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 2, uduọle nọnzi 5

Iman-emhin ne ribhi iBaibo ne rẹkpa mhan rẹ zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu, ele a tiọle adia. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọne adia nọn yọle “emhin ne mhẹn nin ọria guẹle, ikolu ne imhẹn ria ọle a” rẹman ghe, ikolu nesẹmhan dẹ sabọ rẹso mhan bhi uwedẹ nọn mhẹn, la bhi uwedẹ nọn imhẹn. (1 Corinthians 15:33) Ọne adia nọn yọle: “Emhin nọn hi ki rẹ khin nin ọria kọ, ọne  emhin ọle da sẹyẹ rọ” ji mhan lẹn ghe, emhin nin mhan hi ki rẹ lu, mhan dẹ miẹn elele nọn ribhọ.​—Galatians 6:7.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 2, uduọle nọnzi 12

Ọta nin Osẹnobulua tale reji emhin nọn ha sunu bhi ẹghe odalo, ọle a tiọle ọta akhasẹ. Akhasẹ ne bunbun ribhọ ne munsẹ fo. Eso wo ha munsẹ nian, eso dẹ yẹ munsẹ bhi ẹghe odalo. Bhi Baibo, ọta akhasẹ sabọ rẹ ha yi ọta nọn re otọ iho nọnsi Osẹnobulua man, ebi a ha rẹ ha nyẹnlẹn iẹnlẹn nọn khiale yẹ, uhi, la ibhohiẹn.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 2, uduọle nọnzi 13

Ọta akhasẹ ne bunbun ne ribhi Baibo nan tale rẹji ọne iMezaya, Jesu hi ọnọn mun ele rebhe sẹ. Fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle, “ Ọta Akhasẹ kẹkẹ Nan Tale Rẹji ọne IMezaya.”

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 2, uduọle nọnzi 17, ftn.

Jehova man ọne otọ nan nọn ha yi otọ ọfubhegbe, nin ẹbho ne hoẹmhọn ọlẹn ha da ha nyẹnlẹn. Iho nọnsọle bha sẹ fidenọ. Bhi ẹghe nọn bha yẹ ree gbe nian, Osẹnobulua dẹ ne emhin ebe rebhe sibhi ọne ota nan re, ọle ki yẹ re iẹnlẹn ighegheghe nin ẹbho nesọle.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 3, uduọle nin 1

Ẹhi ọhẹnhẹn nọn sọtẹ bhi obọ Osẹnobulua, ọle Esan tiọle Esu bi Ojuu. Ọle a yẹ tiọle Satan bi Devil bhi urolo ebo. Ebi a re Satan ta hi, ọria nọn ne ọria ha suan. Ranmhude nin ọle rẹ nin Jehova ha suan zẹle nan da ha tiọle Satan. Ebi a re iDevil ta hi, ọria nọn bha ohoghe rẹ ria ọria elin an. Ranmhude nin ọle rẹ  bha iJehova ohoghe, yẹ ha hiẹ ẹbho ne bunbun, ọle zẹle nan da ha tiọle Devil.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 3, uduọle nọnzi 4

Ene ẹhi Jehova ka man ọkuẹsẹ ọle man ọne otọ nan. Okhun a man nin ele, nin ele ha da ha nyẹnlẹn. Ẹhi ne bun sẹbhi ẹbo bhi ijianlẹn iyisẹn ne bunbun, ele ribhọ. (Daniel 7:10) Ele yẹ mhọn elin. Uwedẹ kẹkẹ ele yẹ rẹ lu emhin. Ranmhude ene ẹhi mhọn idegbere, ele ika nin eria ha ga ele. Ele mhọn ihe kẹkẹ nin ele ye. Ele yẹ mhọn iwẹnna kẹkẹ nin ele lu. Eso bhi ene iwẹnna nan hi, nin ele rẹ ha gẹn iJehova bhi uke ojukhuo nọnsọle, nin ele rẹ ha yi uhọnmhunje nanlẹn yẹ ha gbega ene ga ọle bhi ọne otọ nan. Ele yẹ mun ibhohiẹn nọnsi Osẹnobulua sẹ. Ele yẹ rẹkpa bhi iwẹnna itẹmhọn Agbejele. (Psalm 34:7; Revelation 14:6; 22:​8, 9) Bhi ẹghe odalo, ele dẹ deba iJesu khọn okhọn Armageddon.​—Revelation 16:​14, 16; 19:​14, 15.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 3, uduọle nọnzi 5; Uhọnmhọn-ọta nọnzi  10, uduọle nin 1

Emhin ebe hi, emhin ne imhẹn nin mhan lu, la emhin ne imhẹn nin mhan ria bhi ọkhọle ne bha diẹn mun iho nọnsi Jehova. Ranmhude emhin ebe dẹ sabọ ria ikolu nin mhan bi Osẹnobulua ko mhọnlẹn an, ọle zẹle nin ọle da ne adia bi uhi nin mhan ne ha rẹkpa mhan rẹban emhin ebe nan tan ẹlo a lu. Emhin rebhe nin Jehova manlẹn bhi ẹghe umunhẹn ọsi ọne agbọn nan wo gba. Ọkpakinọn, ẹghe nin Adam bi Eve rẹ mhọn akan-ehọ da iJehova, ele da lu olukhọ, ọnan zẹle nin ele da kiẹn eria olukhọ. Ele da dọmanlẹn yẹ yu. Ranmhude imọn nesi Adam mhan rebhe khin, mhan da yẹ kiẹn eria olukhọ. Ọnan zẹle nin mhan da ha dọmanlẹn yẹ yu ẹlẹnan.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 3, uduọle nọnzi 7; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 5, uduọle nọnzi 3

Armageddon a tie okhọn nin Osẹnobulua ha rẹ gbe agbọn Esu bi emhin ne imhẹn khuelo.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 3, uduọle nọnzi 13; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 8, uduọle nọnzi 18

Agbejele nọnsi Osẹnobulua hi ugbẹloghe nin Jehova mun gbọ bhi okhun. Jesu Kristi hi Ojie ọsi ọne Agbejele. Bhi ẹghe odalo, Jehova dẹ noo ọne Agbejele rẹ ne emhin ebe rebhe kie bhi ọne otọ nan. Agbejele nọnsi Osẹnobulua, ọle ọkpa ha ki ha gbẹloghe ọne otọ nan.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 3, uduọle nọnzi 14

Jesu, ọle Osẹnobulua ka man ọkuẹsẹ ọle man emhin rebhe. Jehova ji Jesu vae bhi ọne otọ nan nin ọle dọ yu nin agbọn. Ẹghe nan rẹ gbe iJesu a fo, Jehova da riọ ọle kpanọ bhi idin. Bhi ejayenan nian, Ojie iJesu ki khin bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua bhi okhun.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 4, uduọle nọnzi 2

Ọta akhasẹ ribhi Baibo nọn tẹmhọn ẹghe nin Mezaya ha rẹ vae. Ọne ọta akhasẹ da yọle ghe, a dẹ miẹn uzana 69. Ọne uzana 69 ha ki sotọ, Mezaya ki vae. Ukpe 455 B.C.E., ọle a munhẹn ha ka ene uzana nan. Ọ da sotọ bhi 29 C.E.

Be imhan ki rẹ lẹn yẹ ghe, ukpe 29 C.E. ọ da sotọ? Ukpe 455 B.C.E., ọle ene uzana 69 rẹ munhẹn, ukpe nin Nehemiah sẹbhi Jerusalem yẹ kie munhẹn ha bọn ọne agbaẹbho. (Daniel 9:25; Nehemiah 2:​1, 5-8) Ikpẹdẹ ihinlọn a miẹn bhi ẹkẹ uzana. Ọkpakinọn, ene uzana nan tẹmhọnlẹn bhi ọne ọta akhasẹ nan iyi uzana ọsi ikpẹdẹ ihinlọn. A ha ka ọle beji a rẹ ka ẹdẹ bhi ọta akhasẹ, nin ukpẹdẹ ọkpa da mundia nin  ukpe ọkpa, ikpẹdẹ ihinlọn bhi ẹkẹ uzana ki ha yi ikpe ihinlọn. (Numbers 14:34; Ezekiel 4:6) Ọnan rẹman ghe, uzana ọkpa mundia nin ikpe ihinlọn. Bhiriọ, uzana 69 ki ha yi ikpe 483 (69 x 7). Mhan ha na bhi 455 B.C.E munhẹn ka ikpe 483, ọ ki rẹ mhan sẹbhi ukpe 29 C.E. Ọne ukpe nin tee, ọle hi ukpe nin Jesu mianmẹn yẹ kiẹn iMezaya!​—Luke 3:​1, 2, 21, 22.

Ọne ọta akhasẹ da sẹyẹ sounun bhi uzana ọbhebhe, nọn yẹ mundia nin ikpe ihinlọn ọbhebhe. Bhi ẹkẹ ọne ikpe ihinlọn nan, ọle a da gbe iMezaya a bhi ukpe 33 C.E. Rẹ na bhi ukpe  36 C.E. ha vade, a da munhẹn ha tẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua man ẹbho rebhe bhi agbaẹbho nekẹle, ọ iyẹ yi ibhokhan Izrẹl ọkpa.​—Daniel 9:​24-27.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 4, uduọle nọnzi 7

Baibo ji mhan lẹn ghe, Osẹnobulua nin Jehova hi Aman nọn man emhin rebhe. Jesu ọle ka man ọle kuẹ man emhin nekẹle rebhe. (Colossians 1:​15, 16) Jesu iyi Osẹnobulua nọn Ke Okhun Nẹ. Ẹghe iribhọ nin Jesu rẹ yọle ghe, abọkpa ọle bi Jehova mhọn ahu sẹ. Jesu yọle: “Aba mẹn kpọnọ nẹ imẹn.” (John 14:28; 1 Corinthians 15:28) Sokpan, otu oga eso yọle ghe, itue ea ribhi Osẹnobulua ọkpa, ghe, ene itue ea nan hi: Osẹnobulua nin Aba, Osẹnobulua nin Ọmọn, bi Osẹnobulua nin ẹlinmhin nọn khiale. Ọne ukpọta nan a tiọle “Trinity” bhi urolo ebo (English). Ọne ukpọta nan iribhi Baibo. Iman-emhin ohoghe nọn.

Ahu nin Osẹnobulua rẹ wẹnna, ọle ẹlinmhin nọn khiale khin, ahu nin ọle noo rẹ mun iho nesọle sẹ. A idaghe ọne ahu nan. Ọne ahu iyi ọria. Bhi ọsi ijiẹmhin, Kristiẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ “da ha mhọn ahu ẹlinmhin nọn khiale.” Jehova bhọ yẹ yọle: “Mẹn dẹ biri ahu ẹlinmhin nọnsẹmhẹn nyan ọrebhe.”​—Acts 2:​1-4, 17.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 4, uduọle nọnzi 12; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 15, uduọle nọnzi 17

Bezẹle nin Kristiẹn ọsaje ida noo ikrọsi rẹ ga Osẹnobulua?

1.  Ọ bue nin ẹbho mọn da noo ikrọsi bhi oga ohoghe. Bhi ẹghe ẹdẹlẹ, ikrọsi ẹbho eso noo bhi aluẹbọ nin ele da ga osẹ nọnsele. Ọ gbera ikpe 300 nin Jesu yu, ọkuẹsẹ iKristiẹn ohoghe munhẹn ha noo ikrọsi bhi oga nọnsele. Akizẹbue, Ojie ọkpa ọsi Rome natiọle Constantine da re ikrọsi kiẹn iyaman nan ha rẹ ha lẹn iKristiẹn, beji a ha da miẹn ghe, a ki manman  ha hẹnmhọn iKristiẹn bhi ije rebhe. Ọkpakinọn, ikrọsi imhọn ebi ọ rẹ rẹtẹ iJesu yẹ. Ebe natiọle New Catholic Encyclopedia yọle: “Ọkuẹsẹ a munhẹn ha miẹn iKristiẹn, ẹbho munhẹn ha noo ikrọsi fo. Ẹbho ne iyi ikristiẹn bhọ yẹ noo ọle.”

2.  Jesu bha yu ọbhi ikrọsi. Ukpọta iGreek nan zedu ọle diọ bhi ikrọsi mundia nin ukeneran, oran nan sọ, la oran nọn mundia. Baibo natiọle The Companion Bible ji mhan lẹn ghe, rẹ na bhi Matthew rẹ sẹbhi Revelation, emhin soso iribhi Baibo nọn rẹman ghe, oran eva nan khan fiwe a da gbe iJesu a. Uke oran nan fi ba ọbhi otọ iJesu da yu.

3.  Jehova bha guanọ nin mhan ha noo amanzẹ la iyaman soso bhi oga nọnsẹmhan.​—Exodus 20:​4, 5; 1 Corinthians 10:14.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 5, uduọle nọnzi 12

Jesu taman ene rẹkhan ọlẹn ghe, nin ele ha lu ayere ọsi uyumhin nọnsọle. Uki ọsi Nisan 14 a rẹ lu ọle ukpe-ukpe. Ọne ukpẹdẹ nan ibhokhan Izrẹl rẹ lu iluemhin anagbera. Bhi ọne ayere, a ki mun ekala bi anyọn nẹga. Ọne ekala bi anyọn mundia nin efun bi aranlẹn nọnsi Jesu. Ene ha deba iJesu ha gbẹloghe bhi okhun, ele ọkpa le bhi ọne ekala yẹ da bhi ọne anyọn. Ene mhọn ikhuaẹloghe nin ele rẹ nyẹn bhi ọne otọ nan bhi ẹdẹdẹmhẹndẹ, ele mun ekpẹn ọbhi egbe rẹ yo ọne ayere nan, sokpan, ele ile bhi ọne ekala, la da bhi ọne anyọn.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 5, uduọle nọnzi 21

Ẹbho ne bunbun rẹọbhọ ghe, ahu la oriọn ribhọ nọn sibhi egbe ọria re dọ ha nyẹnlẹn bhi ije ebhebhe sade ọria yu. Ele riale ghe, ọne ahu nan la oriọn, ọle a tiọle “soul” bhi ẹkẹ iBaibo nan re urolo ebo (English) gbẹn. Ọkpakinọn, uwẹ ha gbẹlokotọ fẹ ọle ghe nọnsẹn, uwẹ ki kere ghe, bhi ẹkẹ iBaibo, ọne ukpọta nin ebo tiọle “soul” dẹ sabọ mundia nin emhin  ea: (1) ọria, (2) elanmhẹn (3) Iẹnlẹn ọsi ọria la iẹnlẹn ọsi elanmhẹn. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin eso ghe.

• Ọria. “Bhi ẹghe nọnsi Noah . . . ikpeta ẹbho ne yi itue [soul] elẹnlẹn . . . miuhọnmhọn bhi ọne okpamẹn.” (1 Peter 3:20) Bhi enan nian, ọne ukpọta nin ebo tiọle “soul” mundia nin eria​—Noah bi amhẹn ọlẹn, deba imọn ea nesele bi amhẹn ele.

• Elanmhẹn. “Osẹnobulua da yọle: ‘Ji emhin ne nyẹnlẹn [souls] ha vẹ bhi ẹkẹ ene amẹn, nin emhin ne nyẹnlẹn ne tin yẹ ha tin bhi ideghedeghe.’ Osẹnobulua da yọle: ‘Ji emhin ne nyẹnlẹn [souls] zegbere bhi ọne otọ nan beji ele dia kẹkẹ, emhin uri, elanmhẹn ne lẹnlẹn bhi otọ bi elanmhẹn ẹwẹ ne ribhi ọne otọ nan beji ele dia kẹkẹ.’ Ọ da gene dia iriọ.” Bhi enan nian, ọne ukpọta nin ebo tiọle “soul” mundia nin ene elanmhẹn.​—Genesis 1:​20, 24.

• Iẹnlẹn ọsi ọria la iẹnlẹn ọsi elanmhẹn. Jehova da taman Moses yọle: “Ene ikpea rebhe ne rẹ ha guanọ uwẹ uhọnmhọn [soul] yulu.” (Exodus 4:19) Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, Ọ da yọle: “Imẹn hi ọsun-ohuan nọn mhẹn; ọne ọsun-ohuan nọn mhẹn re iẹnlẹn [soul] nọnsọle rẹ zọese nin ihuan nesọle.” Bhi enan nian, ọne ukpọta nin ebo tiọle “soul” mundia nin iẹnlẹn ọsi ọria.​—John 10:11.

  Ije soso iribhi Baibo nọn rẹman ghe, emhin ribhọ nọn sibhi egbe ọria re dọ ha nyẹnlẹn bhi ije ebhebhe sade ọria yu.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 6, uduọle nọnzi 5; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 15, uduọle nọnzi 17

Ọne ukpọta natiọle “ẹlinmhin” bhi urolo Esan, ọle a na bhi urolo Hebrew bi Greek zedu ọle diọ bhi “spirit” bhi urolo ebo (English), bhi ẹkẹ iBaibo natiọle New World Translation. Ọne ukpọta nan dẹ sabọ mundia nin emhin kẹkẹ​—emhin nin eria isabọ daghe​—emhin bọsi ahoho, ohiẹnhiẹn ọsi eria bi ọsi elanmhẹn. Osẹnobulua bi ene ẹhi, ẹlinmhin ele yẹ khin, rẹ sẹbhi ẹlinmhin nọn khiale nin Osẹnobulua rẹ wẹnna. Baibo  bha yọle ghe, ọria ha yu, emhin ribhọ nọn sibhi egbe ọle re dọ ha nyẹnlẹn bhi ije ebhebhe.​—Exodus 35:21; Psalm 104:29; Matthew 12:43; Luke 11:13.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 6, uduọle nọnzi 5; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 15, uduọle nọnzi 17

Uhio nọn sikẹ iJerusalem nin ẹbho da tuẹ iku a, ọle a tiọle iGẹhẹnna. Emhin soso iribhọ nọn rẹman ghe, eria bi elanmhẹn ne bha sẹ yu a tuẹ a bhi ọne uhio nan, bhi ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan. Bhiriọ, Gẹhẹnna bha mundia nin agbọn eranlẹn nin ẹbho ne yu ha da ha to rẹ ha khian ighegheghe. Ugbekhuelo ọsi ẹdẹdẹmhẹndẹ, ọle iJesu ha tẹmhọnlẹn bhi ẹghe nin ọle rẹ sounun bhi Gẹhẹnna.​—Matthew 5:22; 10:28.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 7, uduọle nọnzi 20

Ọne erọnmhọn nan, ọle iJesu noo rẹ man edibo nesọle ebi a rẹ nan erọnmhọn yẹ. Ọne erọnmhọn nan a sẹyẹ tiọle Aba Mhan Nọn Ribhi Okhun. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jesu yọle nin mhan re inian ha bhii:

• “Ji elin nọnsẹ kpe khia”

  Mhan bhii nin Jehova kpe ohoghe rebhe nan rẹ sin elin nọnsọle sibhọre, beji a ha da miẹn ghe, ọrebhe bhi ọne otọ nan bi okhun ki ha mun ekpẹn nin elin nọnsi Osẹnobulua, yẹ re ọghọ ji ọle.

• “Ji Agbejele nọnsẹ vae”

  Mhan bhii nin ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua dọ re agbọn ọsi Esu kie, nọn dọ gbẹloghe ọne otọ nan, yẹ re ọne otọ nan kiẹn otọ ọfubhegbe.

• “Ji iho nọnsẹ ha sunu bhi ọne otọ nan”

  Mhan bhii nin iho nọnsi Osẹnobulua rẹji ọne otọ nan munsẹ, beji a ha da miẹn ghe, ene khiale ne ka Osẹnobulua ehọ ki ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe bhi Otọ  Ọfubhegbe, beji Jehova rẹ mhanmhanlẹn bhi ẹghe nin ọle rẹ man eria.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 8, uduọle nọnzi 2

Izọese nọnsi Jesu, ọle iJehova noo rẹ miẹn eria fan bhi obọ olukhọ bi uu. Ọne izọese nan a rẹ dẹ iẹnlẹn nọn gbale kiere, iẹnlẹn nin Adam nin okpea nin ọhẹnhẹn mun fia. Ọle yẹ zẹ nin eria ha da sabọ ha yi imọẹ nesi Jehova. Osẹnobulua da je iJesu vae bhi ọne otọ nan, nin ọle dọ yu nin eria rebhe. Ranmhude uyumhin nọnsi Jesu, ọle zẹle nin ẹbho rebhe da ha mhọn ọne isẹhoa nin ele ha rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ele ki yẹ kiẹn eria nin egbe gba nan.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 8, uduọle nọnzi 21; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 9, uduọle nọnzi 13

Ọta akhasẹ nọn ribhi Daniel uhọnmhọnlẹn 4 rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, Osẹnobulua dẹ mun Agbejele nọnsọle gbọ bhi ukpe 1914.

Ọne ọta akhasẹ: Bhi ẹkẹ ebhohiẹ, Jehova da re okporan ọkpa man iNebuchadnezzar nin Ojie. Bhi ọne ebhohiẹ, a da hian ọne oran fia. A da re emantọn bi oze rẹ gbanọ ugugumhun ọlẹn, nọn hẹi jẹre ọkuẹsẹ ẹghe nọn bue sẹbhi ẹghe natiọle “ẹghe ihinlọn” gbera. Ọne ẹghe nan ha ki gbera fo, ọne oran ki kikie sọnnọn re.​—Daniel 4:​1, 10-16.

Ebi ọne ọta akhasẹ nan rẹ rẹtẹ mhan yẹ: Oran nan hian fia mundia nin ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua. Bhi ikpe ne bunbun, Jehova da noo ijie ne ribhi Jerusalem rẹ ha gbẹloghe agbaẹbho ọsi Izrẹl. (1 Chronicles 29:23) Sokpan, ene ijie nan bha yẹ ha rẹkhan iJehova. Ranmhude ọnan, ugbẹloghe nọnsele da kpẹn. Ukpe 607 B.C.E., ọle a dunmhun iJerusalem a. Ọne ẹghe nan, ọle a rẹ munhẹn ha ka ọne ẹghe ihinlọn. (2 Kings 25:​1, 8-10; Ezekiel 21:​25-27) Ọne ẹghe ihinlọn iJesu ha tẹmhọnlẹn bhi ẹghe nin ọle rẹ yọle ghe, ene  agbaẹbho dẹ re idia nunu iJerusalem mun otọ ọkuẹsẹ ọne ẹghe ihinlọn gba. (Luke 21:24) Ọnan rẹman ghe, ọne ẹghe ihinlọn bha sẹ gba bhi ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan. Jehova vele ghe, ọle dẹ zẹ Ojie nọn da ha gbẹloghe, sade ọne ẹghe ihinlọn gbale. Ọrebhe ne hoẹmhọn Osẹnobulua, ele dẹ miẹn elele ne bunbun bhi odotọ ugbẹloghe nọnsi Jesu rẹ ha khian ighegheghe.​—Luke 1:​30-33.

Ebi ọne ẹghe ihinlọn tan sẹ yẹ: Ikpe 2,520 ọne ẹghe ihinlọn ha gbe bhi otọ. Mhan ha munhẹn ha ka ukpe 2,520 bhi ukpe 607 B.C.E., ọ ki dọ de ọbhi ukpe 1914. Ọne ẹghe nin Jehova rẹ zẹ iJesu, nin ọle ha yi Ojie ọsi Agbejele nọnsọle bhi okhun.

Be imhan rẹ miẹn ikpe 2,520 yẹ? Baibo yọle ghe, ikpẹdẹ 1,260 mundia nin ẹghe ea bi ukhiọnmhẹn. (Revelation 12:​6, 14) Bhiriọ, ẹghe ihinlọn ki ha yi ikpẹdẹ 2,520. A ha ka ikpẹdẹ 2,520 beji a rẹ ka ukpẹdẹ bhi ọta akhasẹ, nin ukpẹdẹ ọkpa da mundia nin ukpe ọkpa, ikpẹdẹ 2,520 ki ha yi ikpe 2,520.​—Numbers 14:34; Ezekiel 4:6.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 8, uduọle nọnzi 23

Ebi a re “ọdiọn ọsi ene ẹhi” ta hi “ọkhaẹmhọn ọsi ene ẹhi rebhe.” Ọdiọn ọsi ene ẹhi ọkpa sẹsẹ, ọle iBaibo so ọle unun. Elin ọlẹn hi Michael.​—Daniel 12:1; Jude 9.

Michael hi ọnọn sun ene ẹhi rebhe ne yi eyokhọnlẹn nesi Osẹnobulua. Revelation 12:7 yọle: “Michael bi ẹhi nesọle da ne ọne ẹkpẹn . . . bi ẹhi nesọle . . . khọnlẹn.” Ebe nọnsi Revelation yọle ghe, Jesu hi ọnọn sun eyokhọnlẹn nesi Osẹnobulua. Bhiriọ, Michael hi elin ọbhebhe nan tie iJesu.​—Revelation 19:​14-16.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 9, uduọle nọnzi 4

Ọnan mundia nin ẹghe nin emhin kẹkẹ ne khua ha rẹ ha sunu bhi ọne otọ nan, ọkuẹsẹ ugbẹloghe nọnsi Osẹnobulua dọ  dunmhun agbọn nọnsi Esu a. Bhi akhasẹ ne ribhi Baibo, a yẹ noo ọta bii “ọkike ọsi ọne agbọn nan” bi “ẹghe ọsi Ọmọn nọnsi okpea” rẹ tẹmhọn ọne ẹghe nan. (Matthew 24:​3, 27, 37) Ẹghe nin Agbejele nọnsi Osẹnobulua rẹ munhẹn ha gbẹloghe bhi okhun bhi ukpe 1914, ọle ikpẹdẹ ọkike rẹ munhẹn. Ẹghe nan ha rẹ dunmhun agbọn nọnsi Esu a bhi Armageddon, ẹghenin ikpẹdẹ ọkike ha rẹ kpẹn.​—2 Timothy 3:1; 2 Peter 3:3.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 9, uduọle nọnzi 5

Ahamiẹn Osẹnobulua riọ ọria nọn yu kpanọ dọ ha nyẹnlẹn, ọnin hi ariọkpanọ. Ariọkpanọ isinlin a tẹmhọnlẹn bhi Baibo. Elijah, Elisha, Jesu, Peter, bi Paul, enan rebhe riọ ẹbho kpano bhi uu. Ahu nọnsi Osẹnobulua ele rẹ sabọ lu ene emhin ọhan-ilo nan. Jehova vele ghe, ọle dẹ riọ ene khiale bi ene bha khia kpanọ. (Acts 24:15) Baibo yẹ ji mhan lẹn ghe, a dẹ riọ ẹbho eso kpanọ ha khian okhun. Ene ẹbho nan hi ẹbho nin Osẹnobulua zẹle nin ele dọ deba iJesu ha nyẹnlẹn bhi okhun.​—John 5:​28, 29; 11:25; Philippians 3:11; Revelation 20:​5, 6.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 9, uduọle nọnzi 13

Ikpẹbo hi, nin ọria rẹ ha guanọ nin ọle ha ne ene ẹlinmhin ebe talọ. Ọria sabọ tobọle ne ele talọ, la na bhi obọ ọria ne ele talọ, ọria bii ọbo. Ẹbho ne lu ilọnmhọn ikpẹbo rẹọ bhi ọne iman-emhin ohoghe nọn yọle ghe, ọria ha yu, ẹlinmhin nọnsọle ki si ọle bhi egbe re ha nyẹnlẹn khian. Ene ẹlinmhin ebe yẹ re ẹbho gbobọrauhi nesi Osẹnobulua. Ene tie ahiẹnhiẹn, ene guanọ otọ emhin ne ha sunu bhi ẹghe odalo, ene ze iduna, azẹn, bi ahu ne imhẹn, ikpẹbo ele rebhe khin. Ividio, illo, igemu kẹkẹ, bi ebe ne bunbun re ẹbho riale ghe, ene ẹlinmhin ebe, iduna bi ahu ne imhen isabọ kuan ọria. Emhin nin ẹbho noo rẹ sabọ lẹn ebe ha sunu bhi ẹghe odalo, bi ebe eso nin ele re toma bhi egbe-uwa yẹ re ilọnmhọn ikpẹbo ti ẹbho ne bunbun bhọ. Ene ẹlinmhin ne imhẹn, ele  ẹbho ne muobọ sade ele lu ayere nin ẹbho ne yu. Itolinmhin, iganẹdẹ, itodede, urọnmhin, manman nọn ọsi okhuo nin ọdọ ọle yu, bi ebale nan nyẹn nin ẹbho ne yu, ikpẹbo ele rebhe khin. Ahamiẹn ẹbho eso ho nin ele lu ilọnmhọn ikpẹbo, ele ki le ikpe-ikhunmhun nọn ha mun ele.​—Galatians 5:20; Revelation 21:8.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 10, uduọle nọnzi 10; Uhọnmhọn-ọta nọnzi 16, uduọle nọnzi 4

Jehova hi Osẹnobulua nọn Ke Okhun Nẹ. Ọle man otọ bi okhun. (Revelation 15:3) Ọnan zẹle nan da miẹn ghe, ọle nyan emhin rebhe. Ọle yẹ mhọn ọne ahu nin ọle rẹ ha gbẹloghe emhin rebhe nin ọle manlẹn. (Psalm 24:1; Isaiah 40:​21-23; Revelation 4:11) Ọle ne uhi ọbhi otọ nin emhin rebhe nin ọle manlẹn. Jehova yẹ mhọn ọne ahu nin ọle rẹ zẹ ẹbho ne da ha gbẹloghe. Ahamiẹn mhan hoẹmhọn ọlẹn yẹ re obọ rẹkhan ebi ọle tale, mhan re ọnin rẹman ghe, mhan re obọ ọbhi ugbẹloghe nọnsọle.​—1 Chronicles 29:11.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 11, uduọle nọnzi 10

Nan rẹ ria ọmọn an hi, nin ọria rẹ tobọle gbe ọmọn nin ọle hanmhan an. Ọ iyi emhin idumhunri sunu nọn zẹle ọne ọmọn da kpanọn kua, la ọne ọmọn tobọle kpanọn kua. Ahamiẹn okhuo hanmhan, ọne ọmọn nọn ribhi ẹkẹ ọsi ọne okhuo igheghe yi efun-egbe ọsi inẹn ọlẹn. Ọria ikẹ ọne ọmọn khin.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 13, uduọle nọnzi 5

Ekhẹn idọkitọ sabọ wanọ aranlẹn nọn ri mhan bhi egbe diọbhi ijianlẹn enẹn nin ebo tiọle plasma, red blood cells,  white blood cells, bi platelets. Ebi a re ọle ta nan rẹ si aranlẹn ọbhi egbe hi, nin ọria rẹ na bhi egbe ọria ọbhebhe si ọkpa bhi ẹwẹ ene aranlẹn nan ọbhi egbe, la ọ wo si enenẹn ọbhi egbe, la ọ si aranlẹn nan mun ya ọbhi egbe.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 13, uduọle nọnzi 13

Bhi Baibo, udiamhin igheghe yi nan rẹ re oya nin ọria. Ọ mundia nin nan rẹ ha man ọne ọria emhin, bhu ọle ude, yẹ re adia nanlẹn. Jehova izuọzuọ ene ọle dia, la re obọ oya mun ele. (Proverbs 4:​1, 2) Ijiẹmhin esili ọnan khin nin Jehova re ọbhi otọ nin ene biẹ imọn. Udiamhin nin Jehova dia ọria mhẹn sẹbhọ ghe, ọ bhọ ki ha yẹẹ ọria nin Jehova rẹ ha dia ọle. (Proverbs 12:1) Ranmhude Jehova hoẹmhọn ẹbho nesọle zẹle nin ọle da man ele emhin. Ọle man ele emhin ne ha dia umueria nọnsele. Ọnan yẹ rẹkpa ele rẹ luẹ ebi ele ha rẹ ha ria eria nọnsẹn yẹ, yẹ lu emhin ne ha re ọle ha ghọnghọn. Ahamiẹn ene biẹ imọn rẹkpa imọn nesele rẹ ha hẹnmhọn, udiamhin ele dia ele riọ. Udiamhin ele dia imọn nesele sade ele rẹkpa ene imọn rẹ hoẹmhọn iJehova bi Baibo nin ọta nọnsọle, bi sade ele rẹkpa ele rẹ lẹn adia kẹkẹ ne ribhi Baibo.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 14, uduọle nọnzi 13

A idaghe ene ẹlinmhin ne imhẹn nan. Ele mhọn ahu nẹ eria. Ẹhi ne imhẹn ele khin. Ẹghe nin ele rẹ mhọn akan-ehọ da Osẹnobulua, ele da kiẹn eghian nọnsi Osẹnobulua yẹ kiẹn ẹlinmhin ne imhẹn. (Genesis 6:2; Jude 6) Ele da deba Esu sọtẹ bhi obọ iJehova.​—Deuteronomy 32:17; Luke 8:30; Acts 16:16; James 2:19.

▸ Uhọnmhọn-ọta nọnzi 16, uduọle nọnzi 4