1. Họla re iẹnlẹn nin mhan?

JEHOVA ọkpa Osẹnobulua nọn mhọn iẹnlẹn. (Jeremiah 10:10) Ọle hi ọnọn man mhan. Ọle yẹ re iẹnlẹn nin mhan. Baibo yọle: “Uwẹ man emhin rebhe, ranmhude iho nọnsẹ zẹle nan da man ele, nin ele da ha nyẹnlẹn.” (Revelation 4:11) Bhi ọsi ẹmhọanta, Jehova guanọ nin mhan ha nyẹnlẹn. Ẹsele nọn manman ghan iẹnlẹn nin Osẹnobulua re nin mhan khin.​—Tie Psalm 36:9.

2. Be imhan ha lu nin iẹnlẹn nọnsẹmhan da ha mhẹn?

² Jehova ne emhin ne ha rẹkpa mhan ha nyẹnlẹn nin mhan. Emhin bọsi ebale bi amẹn. (Acts 17:28) Rẹ deba ọnan, ọle yẹ guanọ nin mhan ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. (Acts 14:​15-17) Nin iẹnlẹn rẹ ha mhẹn nin mhan, ọkhẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan uhi nesi Osẹnobulua.​—Isaiah 48:​17, 18.

3. Be iJehova lu yẹ ẹghe nin Cain rẹ gbe Abel a?

³ Baibo ji mhan lẹn ghe, iẹnlẹn nọnsẹmhan rebhe manman ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Cain rẹ ha khọẹkẹ obhio ọle nin Abel, Jehova da sekhae nanlẹn ghe, nin ọle hẹi yẹ ha khọẹkẹ obhio ọle. Sokpan, Cain bha kaehọ. Ẹkẹ Abel da khọ Cain sẹbhọ ghe, ọle da gbe Abel a. (Genesis 4:​3-8) Ranmhude emhin nin Cain lu, Jehova da re oya nanlẹn. (Genesis 4:​9-11) Bhiriọ, ọ bha khẹke nin mhan ji ẹkẹ ha khọ mhan gbe, ranmhude, ọ dẹ sabọ re imhan gbe ugbele. Ọria nọn lu iriọ ida miẹn iẹnlẹn ighegheghe. (Tie 1 John 3:15.) Nin mhan rẹ sabọ lu emhin ne yẹẹ iJehova, ọkhẹke nin mhan ha hoẹmhọn ẹbho rebhe.​—1 John 3:​11, 12.

4. Be ọkpa bhi ene uhi nin Osẹnobulua gbe nin ibhokhan Izrẹl man mhan le rẹji iẹnlẹn?

 ⁴ Ikpe ne bunbun ki gbera, Jehova da ne Uhi Igbe nin Moses. Ọkpa bhi ene uhi nan da rẹman ghe, iẹnlẹn manman ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova. Ọne uhi da yọle: “Hẹi gbe ugbele.” (Deuteronomy 5:17) Ahamiẹn ọria taan ẹlo a gbe ọria a, a ki yẹ gbe ọne ọria a.

5. Be ọ dia Osẹnobulua yẹ bhi egbe sade ọria riia ọmọn an?

⁵ Be ọ dia Osẹnobulua yẹ bhi egbe sade ọria riia ọmọn an? Iẹnlẹn ọsi ọmọn nan bha sẹ biẹ manman ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova. Bhi ẹwẹ Uhi nin Jehova gbe nin ibhokhan Izrẹl, Jehova da yọle ghe, ahamiẹn ọria kuan okhuo nọn hanmhan, nin ọne ọmọn da kpanọn kua, a ki gbe ọne ọria a. (Tie Exodus 21:​22, 23; Psalm 127:3.) Ọnan rẹman ghe, ọ bha khẹke nan ha riia ọmọn a.​—Fẹ Ebi A Gbẹn Ba Ọle nọnzi 28 ghe.

6, 7.  Be imhan ha rẹ rẹman iJehova yẹ ghe, mhan ghe iẹnlẹn bii emhin nọn ghanlẹn?

⁶ Be imhan ha rẹ rẹman iJehova yẹ ghe, iẹnlẹn nọnsẹmhan bi iẹnlẹn ọsi ẹbho nekẹle wo ghan bhi ẹlo nọnsẹmhan? Mhan ida ha lu emhin nọn ha si ikuan-egbe ji mhan bi ẹbho nekẹle. Bhiriọ, mhan ida ha sin itaba-ẹlinmhin, isiga, la ha le ikpẹ-ikhunmhun bhi uwedẹ nọn bha khẹke, ranmhude, ọ dẹ sabọ kuan mhan, la mhan sabọ rẹ yu.

⁷ Osẹnobulua hi ọnọn re iẹnlẹn nin mhan. Ọle yẹ re egbe nin mhan mhọnlẹn nin mhan. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha noo ọle bhi uwedẹ nin ọle guanọ. Ọkhẹke nin mhan yẹ ha gbẹloghe egbe nọnsẹmhan. Ahamiẹn mhan bha lu iriọ, mhan ida khia bhi ẹlo nọnsi Osẹnobulua. (Romans 6:19; 12:1; 2 Corinthians 7:1) Ahamiẹn mhan bha ghe iẹnlẹn bii emhin nọn ghanlẹn, mhan ida sabọ ga iJehova nọn re iẹnlẹn nin mhan. Arẹmiẹn ọ bha lẹkhẹ nan rẹ re obọ kie bhi emhin ne bha gba, Jehova dẹ rẹkpa mhan sade mhan dọnmhegbe, ranmhude mhan ghe iẹnlẹn bii emhin nọn ghanlẹn.

8. Be imhan ha lu nan da miẹn ghe, mhan bha si ikuan-egbe ji egbe imhan bi ẹbho nekẹle?

 ⁸ Mhan dọ luẹ kere ghe, ẹsele nọn ghanlẹn iẹnlẹn khin. Jehova lẹnmhin ghe, mhan dẹ dọnmhegbe nin mhan hẹi lu emhin ne ha si ikuan-egbe ji mhan bi ẹbho nekẹle. Ahamiẹn emhin nọn ghanlẹn iẹnlẹn khin bhi ẹlo nọnsẹmhan, mhan dẹ re ọle man bhi uwedẹ nin mhan rẹ hẹn imoto, imasin, la ikẹkẹ. Mhan ida ha lu isasa-egbe ne ha si ikuan-egbe ji mhan. (Psalm 11:5) Ọ yẹ khẹke nin mhan dọnmhegbe rẹ ha hẹnhẹn uwa nesẹmhan bhi uwedẹ nọn ida rẹ si ikuan-egbe ji mhan. Jehova da taman ibhokhan Izrẹl yọle: “Ahamiẹn uwẹ bọn uwa ọsọgbọn, uwẹ ha bọn obhi ogbe khere nẹga okhun ọne uwa, ranmhude, ọria dẹ sabọ nabhi okhun ọlẹn dere, nan hẹi dọ nene aranlẹn ọsi ọria tẹ uwa nọnsẹ.”​—Deuteronomy 22:8.

9. Obọ nela mhan ha rẹ ha mun elanmhẹn?

⁹ Jehova bhọ yẹ guanọ nin mhan ha re obọ esili mun ene elanmhẹn. Ọle re otọ nin mhan rẹ ha le elanmhẹn. Ọle da yẹ ji mhan ha re ohian bi ilọn nọnsele lu ukpọn. Ọle da sẹyẹ re ẹho nin mhan rẹ ha gbe ele a, sade ele ho nin ele kuan mhan. (Genesis 3:21; 9:3; Exodus 21:28) Ọkpakinọn, ọ bha khẹke nin mhan ha re oya nin ele, la gheghe ha gbono ele a.​—Proverbs 12:10.

10. Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe, aranlẹn mundia nin iẹnlẹn?

¹⁰ Ranmhude aranlẹn hi iẹnlẹn, ọle zẹle nin aranlẹn da yi emhin nọn khiale bhi ẹlo nọnsi Jehova. Cain ki gbe Abel a fo, Jehova da taman ọlẹn yọle: “Aranlẹn ọsi obhio ẹ na bhi otọ ha sotie mẹn.” (Genesis 4:10) Aranlẹn nọnsi Abel mundia nin iẹnlẹn nọnsọle. Ranmhude ọnan, Jehova da re oya nin Cain nin ọle rẹ gbe Abel a. Ẹghe nin Okpamẹn rẹ rọ fo bhi ẹghe ọsi Noah, Jehova da sẹyẹ rẹman ghe, aranlẹn mundia nin iẹnlẹn. Jehova da re otọ nin Noah bi azagba-uwa nọnsọle rẹ  ha le elanmhẹn. Ọle da taman ele yọle: “Elanmhẹn rebhe ne nyẹnlẹn sabọ rẹ ha yi ebale rẹji bha. Beji mẹn rẹ ne ene eran bi iri ne ribhi ẹwẹ nin bha, iriọ mẹn yẹ rẹ ne ele rebhe nin bha.” Ọkpakinọn, Jehova da sẹyẹ taman ele ghe, nin ele hẹi le elanmhẹn bi aranlẹn nọnsọle, ranmhude, aranlẹn nọnsọle mundia nin iẹnlẹn nọnsọle.​—Genesis 1:29; 9:​3, 4.

11. Uhi nela iJehova gbe nin ibhokhan Izrẹl rẹji ẹmhọn aranlẹn?

¹¹ Ebe sẹbhi ikpe 800 ki gbera fo nin Jehova taman iNoah nin ọle hẹi le aranlẹn, Jehova da kie taman ẹbho nesọle yọle: “Ahamiẹn ọkpa bhi ibhokhan Izrẹl la ọkpa bhi eriọbhe ne deba bha ha nyẹnlẹn yo ẹwẹ-ohuẹ, ọle da miẹn elanmhẹn nan ha le mun, la afianmhẹn, ọle ha da ọle aranlẹn ọbhi otọ yẹ re ekẹn gue ọle.” Ọle da yẹ yọle: “Bha hẹi le aranlẹn.” (Leviticus 17:​13, 14) Jehova da sẹyẹ ha guanọ nin ẹbho nesọle ha ghe aranlẹn bii emhin nọn khiale. Ele sabọ rẹ le elanmhẹn, sokpan, ọ bha khẹke nin ele le aranlẹn nọnsọle. Ele kuẹ gbe elanmhẹn an rẹ nyẹn ebale, ọkhẹke nin ele ka da ọle aranlẹn kua.

12. Ẹlo nela iKristiẹn ọsaje rẹ ghe aranlẹn?

¹² Ikpe eso ki gbera fo nin Jesu yu, etuegbe nesi Jesu bi ewanlẹn ne ribhi agbotu nọn ribhi Jerusalem da sikoko, nin ele dọ zilo nyan Uhi nin Osẹnobulua ka gbe nin ibhokhan Izrẹl, nọn khẹke nin Kristiẹn sẹyẹ re obọ rẹkhan. (Tie Acts 15:​28, 29; 21:25.) Jehova da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, aranlẹn sẹyẹ ghan bhi ẹlo nọnsọle. Ọle da yẹ rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, ọ sẹyẹ khẹke nin ele ha ghe aranlẹn bii emhin nọn khiale. Ranmhude ọnan, Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn bha ka le aranlẹn, la le elanmhẹn nan bha da ọle aranlẹn kua nọnsẹn. Ele lẹnmhin ghe, ẹlo nin Jehova rẹ ghe ẹbho ne ga ẹbo, bi ẹbho ne gboghẹ, ọne ẹlo nan ọle yẹ rẹ ghe ẹbho ne le aranlẹn. Rẹ na ẹghenin ha vade, iKristiẹn ọsaje bha ha le aranlẹn. Ẹlẹnan nian kii? Jehova sẹyẹ guanọ nin mhan ha ghe aranlẹn bii emhin nọn khiale.

13. Bezẹle nin Kristiẹn ọsaje ida si aranlẹn ọbhi egbe?

 ¹³ Ọnan bha be rẹman ghe, ọ bha gba nin Kristiẹn ọsaje rẹ ha si aranlẹn ọbhi egbe? Ehe! Jehova gbuhi nin mhan ghe, nin mhan hẹi le aranlẹn. Ahamiẹn idọkitọ taman uwẹ ghe, nin uwẹ hẹi yẹ da anyọn, uwẹ dẹ be si ọle ọbhi egbe? Eye! Bhiriọ, beji ọne uhi yọle nin mhan hẹi le aranlẹn, ọ bha yẹ khẹke nin mhan ha si ọle ọbhi egbe.​—Fẹ Ebi A Gbẹn Ba Ọle nọnzi 29 ghe.

14, 15. Arẹmiẹn emhin nọn ghanlẹn iẹnlẹn khin, bezẹle nin Kristiẹn ọsaje ida gbobọrauhi nọnsi Osẹnobulua ranmhude ele guanọ nin ele hinmhin egbe ele?

¹⁴ Ahamiẹn idọkitọ taman mhan ghe, mhan dẹ yu sade mhan bha si aranlẹn ọbhi egbe kii? Bhi ọsi ẹmhọanta, ọdeọde ha tobọle zẹ si ọle dẹ re obọ rẹkhan uhi nọnsi Osẹnobulua bhi ọne ẹmhọn nan. Kristiẹn manman wo ghe iẹnlẹn nin Osẹnobulua re nin ele bii emhin nọn ghanlẹn. Ranmhude ọnan, mhan ki dọnmhegbe rẹ guanọ uwedẹ ọbhebhe rẹ gbẹloghe egbe; sokpan, mhan ida si aranlẹn ọbhi egbe.

¹⁵ Mhan wo dọnmhegbe nin mhan rẹ ha mhọn egbe nọn daanlẹn. Ọkpakinọn, ranmhude ghe emhin nọn ghanlẹn iẹnlẹn khin bhi ẹlo nọnsi Osẹnobulua, mhan ida si aranlẹn ọbhi egbe. Mhan ida gbobọrauhi nesi Jehova ranmhude mhan guanọ nin mhan hinmhin egbe mhan. Jesu yọle: “Ọria nọn hi ki rẹ khin nọn ho nọn miẹn iẹnlẹn nọnsọle fan, ọ ki yulu ọle. Ọkpakinọn, ọria nọn hi ki rẹ khin nin iẹnlẹn nọnsọle yulu ọle ranmhude imẹn, ọ ki miẹn ọlẹn.” (Matthew 16:25) Ranmhude mhan hoẹmhọn iJehova zẹle nin mhan da guanọ nin mhan re obọ rẹkhan uhi nesọle. Ọle lẹn emhin ne ha mhẹn mhan bhi egbe, bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha ghe iẹnlẹn bii emhin nọn ghanlẹn bi emhin nọn khiale beji Jehova yẹ rẹ ghe ọle.​—Hebrews 11:6.

16. Bezẹle nin eguọmhandia nesi Osẹnobulua da re obọ rẹkhan uhi nesọle?

¹⁶ Eguọmhandia nesi Osẹnobulua muegbe nin ele rẹ re  obọ rẹkhan uhi nin Osẹnobulua gbe rẹji ẹmhọn aranlẹn. Ele ida le aranlẹn. Sẹyẹ, ele ida si aranlẹn ọbhi egbe sade ele khọnmhọn. * Ọrẹyiriọ, ele dẹ noo uwedẹ ọbhebhe rẹ hinmhin egbe ele. Ele lẹnmhin ghe, Osẹnobulua nọn re iẹnlẹn ne eria lẹn emhin nọn ha mhẹn ele bhi egbe. Uwẹ be rẹọbhọ ghe, ọle ọkpa lẹn emhin nọn ha mhẹn uwẹ bhi egbe?

17. Be hi emhin ọkpa sẹsẹ nin Jehova ji ibhokhan Izrẹl ha re aranlẹn lu?

¹⁷ Bhi ẹwẹ Uhi nin Osẹnobulua gbe nin Moses, Jehova da taman ibhokhan Izrẹl yọle: “Ranmhude, iẹnlẹn ọsi efun ribhi ẹkẹ aranlẹn. Imẹn tobọmhẹn re ọle ọbhi ukhuo-izọese nin bha, nin bha rẹ ha zọese ọbhi emhin ebe nesẹbha, ranmhude, aranlẹn a rẹ zọese ọbhi emhin ebe, ranmhude iẹnlẹn nọn ribhi ẹkẹ ọle.” (Leviticus 17:11) Ahamiẹn ibhokhan Izrẹl lu emhin ebe, ele ki re elanmhẹn rẹ zọese ji Jehova. Ohẹn nọnsele ha gbe ọne elanmhẹn an fo, ọle ki biri eso bhi aranlẹn ọsi ọne elanmhẹn ọbhi ukhuo-izọese nọn ribhi uwa oga. Bhiriọ, Jehova ki sabọ rẹhunmhan ele. Ọnan ọkpa hi emhin nin Jehova ji ibhokhan Izrẹl ha re aranlẹn lu.

18. Emhin nela mhan ha miẹn ranmhude izọese nọnsi Jesu?

¹⁸ Ẹghe nin Jesu rẹ vae bhi ọne otọ nan, ọle da re aranlẹn nọnsọle, la iẹnlẹn nọnsọle rẹ re ọkpẹnlẹn ọbhi izọese nin eria rẹ ha re elanmhẹn lu. Bhiriọ, mhan ida yẹ ha re elanmhẹn zọese ọbhi emhin ebe nesẹmhan. (Matthew 20:28; Hebrews 10:1) Ranmhude emhin nọn ghanlẹn iẹnlẹn nọnsi Jesu khin, ọle zẹle nin eria ha da sabọ miẹn iẹnlẹn ighegheghe.​—John 3:16; Hebrews 9:​11, 12; 1 Peter 1:​18, 19.

19. Be imhan ha lu nin mhan da sabọ “kpe khia bhi aranlẹn ọsi eria rebhe”?

 ¹⁹ Iẹnlẹn nin Jehova rẹ lu ẹsele nin mhan wo ti mhan bhọ. Mhan guanọ nin mhan taman ẹbho ghe, ele ha mhọn urẹọbhọ da iJesu, ele ki nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ranmhude mhan hoẹmhọn ẹbho zẹle mhan manman dọnmhegbe nin mhan rẹ rẹkpa ele rẹ miẹn iẹnlẹn ighegheghe. (Ezekiel 3:​17-21) Mhan ha lu iriọ, bọsi Paul nin odibo, mhan ki sabọ yọle: “Mẹn kpe khia bhi aranlẹn ọsi eria rebhe, ranmhude, mẹn bha si egbe re ikeke rẹ tẹmhọn ibhude nesi Osẹnobulua man bha.” (Acts 20:​26, 27) Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan dẹ rẹman ghe, iẹnlẹn bi aranlẹn manman ghan bhi ẹlo nọnsẹmhan, sade mhan tẹmhọn iJehova man ẹbho, bi sade mhan taman ele ebi iẹnlẹn ghan sẹ yẹ bhi ẹlo nọnsi Jehova.