1. Be ha sabọ rẹ mhan ha kpokpo egbe? Be ọnan ha sabọ rẹ mhan ha ria ẹmhọn ọlẹn?

ỌRIA sẹ be ta ọta man uwẹ la lu emhin da uwẹ nọn re uwẹ ha kpokpo egbe? * Asabọmiẹn emhin nin uwẹ ta la emhin nin uwẹ lu, ọle uwẹ bhọ kpokpo egbe ba. Bhi ọsi ijiẹmhin, asabọmiẹn uwẹ kpokpo egbe si Jehova dẹ rẹhunmhan ifiobọdọn nesẹ. Uwẹ sabọ yẹ ha riale ghe, ranmhude uwedẹ nin uwẹ rẹ kpokpo egbe, urẹọbhọ nọnsẹ bha zeze, ghe ọria ebe uwẹ khin. Ẹmhọanta be gene khọnan?

2. Ijiẹmhin nela bhi Baibo rẹman ghe ikpokpo egbe bha rẹman ghe ọria imhọn urẹọbhọ?

² Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin eso ghe bhi Baibo. Hannah nin inẹn iSamuel nin akhasẹ wo ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn. Ọrẹyiriọ, uwedẹ ọbe nin ọzeva ọle rẹ nanlẹn lu emhin da wo ha ba ọle bhi egbe. (1 Sam. 1:7) Paul nin odibo sẹ yẹ wo ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn. Ọrẹyiriọ, ẹmhọn ibhio ọle bhi agbotu da wo ha kpokpo ọle bhi ọkhọle. (2 Cor. 11:28) David nin Ojie wo ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn, bhiriọ, Jehova da manman hoẹmhọn ọlẹn. (Acts 13:22) Ọrẹyiriọ, David da fiobọdọn. Ọne ifiobọdọn nan da wo re ọkhọle ha kpokpo ọle. (Ps. 38:4) Jehova re ikoudure nin ene ẹbho nan rebhe. Bha ji mhan zilo nyan ebi mhan ha miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsele.

3. Bezẹle nin mhan ha da sabọ ha kpokpo egbe sade ẹbho nin mhan lẹnlẹn ta ọta nọn ba mhan bhi egbe?

³ Ahamiẹn ghe ọria ne mhan talọ sankan-sankan, ọ sabọ rẹ ha ba mhan bhi egbe manman nọn sade ọmọẹ mhan la obhio mhan ọne ọria khin. Ọnan dẹ sabọ re mhan ha kpokpo  egbe ghe ikolu nin mhan bi ọle ko mhọnlẹn ribhi okhẹnan. Aharẹmiẹn ghe ọne ọria bha muegbe ta ọne ọta nọn ha khọ mhan bhi ẹkẹ, ebi ọle ta dẹ yẹ sabọ ba mhan bhi egbe beji ọ rẹ ba bhi egbe sade a ji ọghale ọria bhi egbe! (Prov. 12:18) A bhọ sabọ yẹ miẹn ghe ọle wo muegbe ta ọne ọta man mhan nọn da ba mhan bhi egbe. Emhin nọn sẹ inian sunu ji obhio mhan ọkpa nin ọmanmhẹn. Ọle da yọle: “Ikpe eso ne gbera, ọria nin mẹn rẹ ha riale ghe ọmọẹ ọsaje ọle khin rẹji mẹn, da ha ta ọta mẹn khọlọ man ẹbho bhi intanẹt. Ọ da wo ba mẹn bhi egbe yẹ ha kpokpo mẹn bhi ọkhọle ghe ọmọẹ nin mẹn gbaẹkẹ ọle, ọle re inian lu mẹn emhin.” Ahamiẹn ọmọẹ la obhio ẹ sẹ ka lu uwẹ emhin nọn ba uwẹ bhi egbe, uwẹ dẹ miẹn emhin luẹ bhi obọ iHannah.

4. Ọnọghọ nela Hannah miẹn bhi egbe?

⁴ Hannah wo miẹn ọkakale ne bunbun bhi egbe. Ọle bha miẹn ọmọn biẹ bhi ikpe ne bunbun. (1 Sam. 1:2) Bhi otọ Izrẹl ẹdẹlẹ, ẹbho ne bunbun wo rẹọbhọ ghe ọria nin Osẹnobulua fi ọle unun, ọle okhuo nọn bha miẹn ọmọn biẹ khin. Ranmhude ọnan, ẹkhọle da wo manman ha lo iHannah. (Gen. 30:1, 2) Ebe re ọle manman khọ nin Hannah hi, ọzeva ọle nin Peninnah wo ha mhọn imọn ne bunbun. Ranmhude ọnan, Peninnah da ha zuọzuọ iHannah ẹghe rebhe beji ọ ha da ha ba ọle bhi egbe. (1 Sam. 1:6) Bhi ọsi ọhẹnhẹn, Hannah bha ha ghọnghọn bhi ọne idia nin ọle ye nan. Ọ da wo ha ba ọle bhi egbe rẹ sẹbhọ ghe eviẹ-eviẹ ọle ki ha viẹ, ebale bha yẹ ha na ọle uru. Ẹkẹ da wo manman ha khọ ọle. (1 Sam. 1:7, 10) Be iHannah ki rẹ miẹn ikoudure yẹ?

5. Be erọnmhọn rẹ rẹkpa iHannah yẹ?

⁵ Hannah da nan erọnmhọn rẹ taman iJehova ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe. Ọle ki nan erọnmhọn fo, ọle da taman Eli nin Ojohẹn ebe sunu ji ọle. Eli da taman ọlẹn yọle: “Ha khian, ọfure dẹ ne uwẹ dia. Mẹn bhii nin Osẹnobulua ọsi Izrẹl họn erọnmhọn nin uwẹ nan ji ọle.” Be ki sunu? Baibo da yọle ghe Hannah da “kpanọ ha khian eji ọle khian. Ọle da le ebale. Ẹlo bha yẹ khekhe ọle a bhi uhọnmhọn.” (1 Sam. 1:17, 18) Erọnmhọn da rẹkpa iHannah rẹ ha mhọn ọkhọle nọn lọre.

6. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Hannah bhi ẹmhọn erọnmhọn? Be Philippians 4:6, 7 yọle nin mhan rẹ ha nan erọnmhọn yẹ?

⁶ Mhan dẹ sabọ ha mhọn ọkhọle nọn lọre sade mhan nan erọnmhọn ẹghe rebhe.  Hannah wo noo ẹghe nọn tanlẹn rẹ nan erọnmhọn ji Jehova. (1 Sam. 1:12) Mhan dẹ yẹ sabọ noo ẹghe nọn tanlẹn rẹ taman iJehova emhin ne kpokpo mhan bhi ọkhọle, emhin ne re ofẹn mun mhan. Mhan dẹ yẹ sabọ taman ọlẹn nin ọle rẹkpa mhan bhi eji mhan da wẹghẹ. Ọnan bha rẹman ghe, mhan dẹ guanọ ọta ne mhẹn bhi ehọ rẹ nan erọnmhọn. Ẹgheso, mhan sabọ rẹ ha viẹ sade mhan taman iJehova bhi erọnmhọn ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe. Uwedẹ nọn hi rẹ khin nin mhan rẹ nan erọnmhọn ji Jehova, egbe ida lọ ọle rẹ ha ka mhan ehọ. Rẹ deba ọnin, ọ yẹ khẹke nin mhan ha yere adia nọn ribhi Philippians 4:6, 7. (Tie ọle.) Paul da yọle ghe, ọkhẹke nin mhan ha nan erọnmhọn rẹ khuẹnmhẹn iJehova. Emhin ne bunbun ribhọ nin mhan ha khuẹnmhẹn ọlẹn nan. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan dẹ sabọ khuẹnmhẹn ọlẹn bhi iẹnlẹn nin ọle re nin mhan, emhin ne mhọn-ose ne nẹga mhan, oyẹẹ nin ọle mhọn da mhan, bi aribhọ ọsi ighegheghe nin ọle ve nin mhan. Emhin ebhebhe nela mhan ha yẹ miẹn luẹ bhi obọ iHannah?

7. Be iHannah bi ọdọ ọle ko ha lu ẹghe rebhe?

⁷ Bhi ẹkẹ ene ọnọghọ rebhe nin Hannah ha ye, ọle da sẹyẹ ha deba ọdọ ọle yo uwa oga bhi Shiloh. (1 Sam. 1:1-5) Uwa oga Hannah ha ye ẹghe nin Eli nin Ojohẹn rẹ taman ọlẹn ghe Jehova dẹ họn erọnmhọn nọnsọle.—1 Sam. 1:9, 17.

8. Be ikolo oga ha rẹ sabọ rẹkpa mhan yẹ? Gbotọle fanọn an.

⁸ Mhan dẹ sabọ ha mhọn ọkhọle nọn lọre sade mhan bha zobọ bhọ rẹ ha yo ikolo oga. Ọkuẹsẹ a mun ikolo oga hẹn, a ki ka nan erọnmhọn rẹ bhii Jehova nin ọle re ẹlinmhin nọn khiale nin mhan rẹ do ọne ikolo. Ọfure deba ikpẹ nin ẹlinmhin nọn khiale re nin mhan. (Gal. 5:22) Ahamiẹn emhin kpokpo mhan bhi ọkhọle, Jehova bi ibhio mhan nekẹle dẹ ko mhan udu re sade mhan yo ikolo oga. Erọnmhọn nin mhan nan bi ikolo oga nin mhan yo, ele iJehova manman noo rẹ ko mhan udu re. (Heb. 10:24, 25) Ji mhan fẹ emhin ebhebhe nin mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Hannah.

9. Ọnọghọ nin Hannah ha ye be wo re osukpa fo? Be rẹkpa ọle rẹ ziẹngbe ene ọnọghọ?

⁹ Ọnọghọ nin Hannah ha ye bha wo re osukpa fo. Ẹghe nin ọle ki rẹ nabhi uwa oga vae, ọle da sẹyẹ ha ribhi uwa nin Peninnah ye. Baibo bha taman mhan ghe Peninnah zobọ bhọ rẹ ha zuọzuọ iHannah. Hannah da sẹyẹ wo ha re iziẹngbe deba ọzeva ọle nyẹnlẹn. Hannah bha yẹ ha ji ẹkẹ da ha khọ ọle. Beji Hannah rẹ ha mhọn bhi ọkhọle ghe Jehova dẹ họn erọnmhọn nọnsọle, ọle bha yẹ ha kpokpo egbe. Ọle da ji Jehova da ko ọle udu re. Akizẹbue, Jehova da re imọn nin Hannah biẹ!—1 Sam. 1:19, 20; 2:21.

10. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Hannah?

¹⁰ Aharẹmiẹn ghe oya nọn re imhan kpokpo egbe bha sẹ fo, mhan dẹ yẹ sabọ ha mhọn ọfure. Mhan lẹnmhin ghe, oya eso dẹ sẹyẹ ha ribhọ aharẹmiẹn mhan nan erọnmhọn yẹ yo ikolo oga ẹghe rebhe. Ọrẹyiriọ, ijiẹmhin ọsi Hannah rẹkpa mhan lẹn ghe, emhin soso iribhọ nọn ha zẹ Jehova bha ko mhan udu re. Emhin soso iribhọ nọn ha re iJehova ye mhan an. Bhi ẹghe odalo, ọle dẹ re ihaosa nin mhan sade mhan bha ji egbe lọ mhan.—Heb. 11:6.

11. Emhin nela re iPaul ha kpokpo egbe?

¹¹ Emhin ne bunbun ribhọ ne re iPaul ha kpokpo egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, ranmhude ọle manman hoẹmhọn ene ele ko ga, oya nọn lo ele da wo ha ba ọle bhi egbe. (2 Cor. 2:4;  11:28) Ranmhude iwẹnna oga nin ọle ha lu, ene iga iJehova da gbe ọle yẹ mun ọlẹn ọbhi ighan igba ne bunbun. Ẹghe ribhọ nin iẹnlẹn rẹ wo nọghọ ọle sẹbhọ ghe, ọle bha yẹ manman miẹn ebi ọle ha rẹ gbẹloghe egbe. (Phil. 4:12) Asabọmiẹn ọ gbera igba ea nin okọ nin ọle ha ye gberuẹ bhi ẹdẹ ẹghe nin ọle rẹ ha khian okhian. Ranmhude ọnan, ofẹn da wo ha mun ọlẹn rẹ sẹyẹ ha gua okọ rẹ yo ẹbho. (2 Cor. 11:23-27) Be rẹkpa iPaul bhi ẹkẹ ene oya nan rebhe ne lo ọle?

12. Be rẹkpa iPaul rẹ de ọkhọle re?

¹² Arẹmiẹn ọnọghọ nin ẹbho nin ele ko ga ha yẹ wo ha ba iPaul bhi egbe, ọle bha dọnmhegbe nin ọle tobọle ne ene oya rebhe kie. Eka nin ahu nọnsọle ha sabọ gbe, ọle fẹkẹ wo ha lu. Ọle da mhanmhan ọlẹn nin ẹbho ebhebhe yẹ rẹkpa ha gbẹloghe agbotu. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da mun ẹsọn eso bhi agbotu nin Timothy bi Titus. Edadan iribhọ ghe, ẹsọn nin ene ikpea nan ha miẹn rẹkpa ọle de ọkhọle re.—Phil. 2:19, 20; Titus 1:1, 4, 5.

13. Be ene ewanlẹn ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ iPaul yẹ?

¹³ Ha taman ẹbho nin ele rẹkpa uwẹ. Ewanlẹn ne bunbun bhi agbotu wo diabe iPaul. Ọ ba ele bhi egbe sade ọria bhi agbotu le oya. Sokpan, ọwanlẹn bhi agbotu ida wo sabọ re osukpa rẹkpa ọrebhe bhi agbotu ne miẹn ọnọghọ. Ranmhude ọnan, ọle ki ha zẹ ẹsọn eso obọ nin ewanlẹn nekẹle bhi agbotu. Ọle ki yẹ ha man elasẹre emhin nin ele da sabọ sẹ eria ne ha sabọ deba ha gbẹloghe agbotu.—2 Tim. 2:2.

14. Ẹkhọle be ha lo iPaul rẹ tale ghe ẹbho rẹkpa ọle? Be imhan miẹn luẹ bhi ọnan?

¹⁴ Re otọ nin ẹbho rẹ ha re ikoudure nin uwẹ. Ranmhude ọria idegbere iPaul ha khin, ọle da miẹn ikoudure nin imọẹ ọle ha re nanlẹn ọbhi egbe. Ọle bha ha riale ghe ẹbho dẹ ha ghe ọle bọsi ọria nọn wẹghẹ ranmhude ọle re otọ nin imọẹ ọle rẹ ha ko ọle udu re. Bhi lẹta nin ọle gbẹn ji Philemon, ọle da tale ghe ọle wo miẹn eghọnghọn bi ikoudure ẹghe nin ọle rẹ ha họn ẹmhọn oyẹẹ nin Philemon ha rẹman. (Philem. 7) Paul yẹ sounun bhi elin ọsi ẹbho ebhebhe ne bunbun ne re izebhudu nanlẹn ẹghe nin ọle rẹ ha le oya. (Col. 4:7-11) Ẹlẹnan nian, mhan ha re idegbere rẹ ji ẹbho lẹn ghe mhan guanọ urẹkpa, ibhio mhan dẹ wo gene rẹkpa mhan.

15. Be iPaul lu yẹ ẹghe nin ọle rẹ ha riale ghe uu nọnsọle sire?

¹⁵ Ha tie iBaibo. Paul lẹn ghe Ọta nọnsi  Osẹnobulua dẹ ha ko ọle udu re. (Rom. 15:4) Ọle yẹ lẹn ghe ọ dẹ re ẹwanlẹn nanlẹn rẹ ha re ọnọghọ nọnsọle khian. (2 Tim. 3:15, 16) Ẹghe nan rẹ mun iPaul khue bhi Rome bhi ọsi ugbazeva, ọle da ha riale ghe ukpẹdẹ uu nọnsọle sire. Bhi ẹkẹ enan rebhe, be bhọ ọle ki lu yẹ? Ọle da taman iTimothy nọn tuabe bu ọle re, ọle ha ne ebe nan khili ji ọle. (2 Tim. 4:6, 7, 9, 13) Bezẹle nin ọle da taman iTimothy nin ọle ne ebe nan khili ji ọle? Asabọmiẹn Ọta nọnsi Osẹnobulua a gbẹn ọbhi ene ebe. Bhiriọ, Paul da ha guanọ nin ọle noo ele rẹ luẹ emhin. Ẹlẹnan nian, ahamiẹn mhan luẹ Ọta nọnsi Osẹnobulua ẹghe rebhe beji Paul lu, Jehova ki ha noo ọle rẹ ko mhan udu re bhi ẹkẹ ọnọghọ nọn hi rẹ khin nin mhan ye.

16. Oya nela iDavid si ji egbe ọle?

¹⁶ Emhin ebe nin David lu da wo ha re ọkhọle gbe ọle asan. Be bhọ ọle lu? Ọle ki ne iBath-sheba nowẹ fo, ọle da mhanmhanlẹn nan gbe ọdọ ọle a. Ọle da yẹ ha dọnmhegbe nin ọle rẹ gbegue ene olukhọ nan. (2 Sam. 12:9) Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ọle bha lueghe egbe aremiẹn ghe ọkhọle gbe ọle asan. Ranmhude ọnan, egbe bha fu ọle re, ọle bha yẹ ha ghọnghọn. Ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn da ha ribhi okhẹnan. (Ps. 32:3, 4) Be rẹkpa iDavid bhi ene oya nan nin ọle si ji egbe ọle? Be ha yẹ sabọ rẹkpa mhan ẹlẹnan sade mhan lu olukhọ nọn manman kaka?

17. Be ọta nin David tale bhi Psalm 51:1-4 rẹ rẹman yẹ ghe ọle gene kiọya bhi emhin ebe nin ọle lu?

¹⁷ Bhii Jehova nin ọle rẹhunmhan uwẹ. David da manman kiọya bhi ọne olukhọ nin ọle lu. Ọle da nan erọnmhọn ji Jehova rẹ ka man ọlẹn ebi ọle lu. (Tie Psalm 51:1-4.) Ọnan da wo re egbe fu iDavid re! (Ps. 32:1, 2, 4, 5) Ahamiẹn uwẹ lu emhin ebe nọn manman kaka, hẹi gbegue ọle. Ọkhẹke nin uwẹ ka man iJehova bhi erọnmhọn. Bhiriọ, egbe ki fẹkẹ ha fu uwẹ re. Sokpan, ọ iyi erọnmhọn ọkpa uwẹ ha nan sade uwẹ ho nin uwẹ hẹnhẹn ikolu nin uwẹ bi Jehova ko mhọnlẹn.

18. Be iDavid lu yẹ ẹghe nan rẹ re adia nanlẹn?

¹⁸ Ha miẹn adia ọbhi egbe. Ẹghe nin Jehova rẹ je iNathan nin akhasẹ bu iDavid, David bha ha sin, ọle bha ha riale ghe olukhọ nin ọle lu bha sẹ emhin soso. Ọle da re ẹjẹje miẹnkue ghe ọ iyi ọdọ iBath-sheba ọkpa ọle  rahiẹ, ghe ọle yẹ rahiẹ Osẹnobulua. Ọle da miẹn adia nin Jehova re nanlẹn ọbhi egbe, bhiriọ, Jehova da rẹhunmhan ọlẹn. (2 Sam. 12:10-14) Ahamiẹn mhan lu olukhọ nọn kaka, ọkhẹke nin mhan bu ẹbho nin Jehova rẹ gbẹloghe agbotu dọ taman ele ebi mhan lu. (Jas. 5:14, 15) Ọkhẹke nin mhan hẹi ha sin ẹmhọn. Ahamiẹn mhan re ẹjẹje miẹn adia ọbhi egbe, mhan ki kẹ miẹn eghọnghọn bi ọfure bhi egbe.

19. Be ọkhẹke nin mhan muegbe rẹ lu?

¹⁹ Dọnmhẹgbe nin uwẹ rẹ fidenọ bhi olukhọ nesẹ. David lẹn sẹbhọ ghe, Jehova ọkpa ha sabọ rẹkpa ọle zobọ bhi olukhọ nin ọle ka ha lu khẹ. (Ps. 51:7, 10, 12) Jehova ki rẹhunmhan iDavid fo, ọle da muegbe rẹ khọn iria-eria ne bha gba. Bhiriọ, ọkhọle bha yẹ ha gbe ọle asan.

20. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe ọ ti mhan bhọ ghe Jehova muegbe nin ọle rẹ rẹhunmhan mhan?

²⁰ Ahamiẹn mhan nan erọnmhọn nin Osẹnobulua rẹhunmhan mhan, ahamiẹn mhan miẹn adia nọnsọle ọbhi egbe, yẹ wẹnna kaka nin mhan fidenọ bhi olukhọ nesẹmhan, mhan ki rẹman ghe ọ ti mhan bhọ ghe Jehova muegbe nin ọle rẹ rehunmhan mhan. Ahamiẹn mhan lu ene emhin nan rẹbhe, mhan ki dọ sabọ ha mhọn ọkhọle nọn lọre. Obhio mhan ọkpa natiọle iJames da dọ kere ẹmhọanta khọnan ẹghe nin ọle re lu olukhọ nọn manman kaka. Ọle da yọle: “Ẹghe nin mẹn ki rẹ taman ene ewanlẹn emhin ebe nin mẹn lu, ọ da wo diabe ghe, a mun udede ihẹ nọn rẹ ha re imẹn bhi ijianbọ sotọ. Egbe da wo fẹkẹ ha fu mẹn re.” Ọ wo ti mhan bhọ ghe, “Jehova sikẹ ẹbho nin udu nọnsele waa a; Ẹbho nin oriọn nọnsele wẹghẹ a, ọle miẹn ele fan”!—Ps. 34:18.

21. Be imhan ha rẹ ji Jehova da ko mhan udu re yẹ?

²¹ Beji ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan rẹ wo ha sire, emhin ne re imhan kpokpo egbe dẹ wo ha khọ bhọ. Ahamiẹn ghe emhin kpokpo uwẹ bhi ọkhọle, re ẹjẹje nan erọnmhọn ji Jehova nin ọle re rẹkpa uwẹ, uwẹ ha yẹ ha luẹ iBaibo nọnsẹn. Dọnmhegbe ha rẹkhan ijiẹmhin ọsi Hannah, Paul, bi David. Bhii Jehova nin ọle rẹkpa uwẹ lẹn ebezẹle nin ọkhọle da kpokpo uwẹ. (Ps. 139:23) Ze ihẹ nesẹ obọ nanlẹn, manman nọn ene uwẹ lẹn ghe uwẹ ọkpa ida sabọ mun. Uwẹ ha lu inian, bọsi ọria nọn gbẹn iBabo, uwẹ ki sabọ yọle: “Ẹghe nin ahu rẹ ha fo mẹn bhọ ranmhude ikpokpo-egbe, uwẹ da re izebhudu nin mẹn yẹ ko mẹn udu re.”—Ps. 94:19.