UHỌNMHỌN-ỌTA NỌNZI 24
“Rẹkpa Mẹn Ha Mhọn Ọkhọle Ọkpa Nin Mẹn Da Sabọ Ha Mun Ofẹn Elin Nọnsẹ”
“Rẹkpa mẹn ha mhọn ọkhọle ọkpa nin mẹn da sabọ ha mun ofẹn elin nọnsẹ. Eo Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹmhẹn, imẹn re ọkhọle rebhe rẹ gẹn uwẹ.”—PS. 86:11, 12.
ILLO 7 Jehova, Uwẹ Hi Ahu Nọnsẹmhan
EBI MHAN DA LUẸ *
1. Be a re ọle ta nan rẹ ha mun ofẹn Osẹnobulua? Bezẹle nọn da khẹke nin ene hoẹmhọn iJehova rẹ ha mun ofẹn ọlẹn?
ERIA ne hoẹmhọn Osẹnobulua, ne yẹ mun ofẹn ọlẹn, ọle iKristiẹn khin. Ẹbho eso sabọ ha riale yọle, “Be ọria nọn hoẹmhọn Osẹnobulua ha rẹ ha mun ofẹn ọlẹn yẹ?” Sokpan, ofẹn nin mhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan iyi ofẹn nọn gboriri ku ọria. Unan ofẹn ọbhebhe mhan ha zilo nyan. Eria ne mhọn ọne ofẹn nan, mun ekpẹn nọn dinmhin nin Jehova. Ele iguanọ nin ele lu emhin nọn ha re iJehova ha khọẹkẹ ele, ranmhude ele iguanọ nin emhin soso ria ikolu nin ele bi Jehova ko mhọnlẹn an.—Ps. 111:10; Prov. 8:13.
2. Ranmhude ẹmhọn nin David nin Ojie tale bhi Psalm 86:11, emhin eva nela mhan ha zilo nyan?
2 Tie Psalm 86:11. Beji uwẹ ha rẹ ria ẹmhọn ene ọta nan, uwẹ ki daghe ọle ghe David lẹn ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha mun ekpẹn nọn dinmhin nin Jehova. Bha ji mhan zilo nyan ebi mhan ha rẹ re obọ rẹkhan ẹmhọn nin David tale yẹ. Ọhẹnhẹn, mhan dẹ ka zilo nyan emhin eso ne zẹle nọn da khẹke nin mhan ha mun ekpẹn nọn dinmhin nin elin nọnsi Osẹnobulua. Ọzeva, mhan ki yẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ rẹman ghe, mhan mun ofẹn elin nọnsi Osẹnobulua bhi uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin ukpẹdẹ-ukpẹdẹ.
BEZẸLE NIN ELIN NỌNSI JEHOVA DA SẸ EBI A MUN EKPẸN NAN?
3. Emhin nela sunu ji Moses nọn re ọle ha mun ekpẹn nọn dinmhin nin elin nọnsi Jehova?
3 Riale ebi emhin dia iMoses bhi egbe yẹ ẹghe nin ọle re ha ribhi efẹn-efẹn uhio bhi uki oke. Bhi enin, ọle da miẹn imianlo ọsi Ex. 33:17-23; 34:5-7) Asabọmiẹn ghe Moses wo ha ye ọne emhin nọn sunu nan re sade ọle noo elin nọnsi Jehova. Ọnan bhọ hi ebezẹle nin ọle da sekha nin ibhokhan Izrẹl ghe, nin ele ha mun ofẹn elin nọnsi Jehova yẹ mun ekpẹn nọn dinmhin nanlẹn.—Deut. 28:58.
ebi Jehova rẹ re uyi nọnsọle man ẹghe nin ọle rẹ ha gbera. Ebe natiọle Insight on the Scriptures ki ha talọ ọbhi ọne imianlo nan, ọ da yọle ghe, ọnan hi emhin ọhan-ilo nọn kpọnọ nẹ nin ọria sẹ miẹn ọkuẹsẹ iJesu vae bhi ọne otọ nan. Moses da họn ẹmhọn nin Jehova noo ẹhi rẹ ta. Ọne ẹhi da yọle: “Jehova, Jehova, Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta, nọn mhọn itohan bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ, nin ukpohu ikẹ re, nọn manman mhọn ahoẹmhọn-egbe nọn ibeghe, nọn re ahoẹmhọn-egbe nọn ibeghe man ẹbho ne bunbun, nọn rẹhunmhan idobọ, olukhọ bi emhin ebe.” (4. Ikpẹ esili nesi Jehova nela mhan ha ria eria nyan nin mhan da sabọ ha mun ekpẹn nọn dinmhin nanlẹn?
4 Ahamiẹn ghe mhan ria eria nyan elin nọnsi Jehova, ọkhẹke nin mhan yẹ ria eria nyan unan ọria nin Jehova tobọle khin. Ọkhẹke nin mhan ha ye ikpẹ nesọle re bii, ahu, ẹwanlẹn, uwedẹ nin ọle rẹ bhohiẹn nọn gbale, bi oyẹẹ nin ọle rẹman. Mhan ha zilo nyan ene ikpẹ nan bi ikpẹ nekẹle nin Jehova mhọnlẹn, ọ ki rẹkpa mhan ha mun ekpẹn nọn dinmhin nanlẹn.—Ps. 77:11-15.
5-6. (a) Be elin nọnsi Osẹnobulua mundia nan? (b) Beji Exodus 3:13, 14 bi Isaiah 64:8 rẹman, uwedẹ nela Jehova rẹ mun iho nọnsọle sẹ?
5 Be elin nọnsi Jehova mundia nan? Ẹbho ne bunbun ne lẹn otọ ẹmhọn ne ribhi Baibo da yọle ghe, asabọmiẹn elin nọnsi Jehova mundia nin “Ọnọn Re Emhin Sunu.” Ọnan rẹman ghe emhin soso iribhọ nọn ha zẹ Jehova bha sabọ lu emhin nin ọle guanọ nin ọle lu. Be ọ rẹ ye iriọ yẹ?
6 Jehova dẹ sabọ lu emhin nọn hi ki rẹ khin nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ. (Tie Exodus 3:13, 14.) Ẹghe-ẹghe, ọle agbotu nọnsi Jehova rẹ taman mhan nin mhan ha ria eria nyan ebi elin nọnsi Jehova mundia nan. Jehova dẹ sabọ noo eguọmhandia nesọle ne bha khia rẹ lu emhin nọn hi ki rẹ khin rẹ mun iho nọnsọle sẹ. (Tie Isaiah 64:8.) Ene uwedẹ nan, ọle iJehova noo rẹ mun iho nesọle sẹ. Emhin soso iribhọ nọn ha mun iJehova obọ mhọn nin ọle hẹi mun iho nesọle sẹ.—Isa. 46:10, 11.
7. Be imhan ha rẹ sabọ bọn ọtibhọ nin mhan mhọn da iJehova okhun yẹ?
7 Mhan dẹ sabọ bọn ọtibhọ nin mhan mhọn da iJehova okhun, sade mhan zilo nyan emhin nin Jehova sẹ lu bi ebi ọle sẹ noo mhan rẹ lu. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan ha ria eria nyan emhin ọhan-ilo nin Jehova manlẹn, ọ ki re imhan ha mun ekpẹn nọn dinmhin nanlẹn. (Ps. 8:3, 4) Mhan ha yẹ ria ẹmhọn emhin kẹkẹ nin Jehova sẹ noo mhan rẹ lu nin ọle rẹ mun iho nọnsọle sẹ, ọ ki rẹ mhan ha mun ofẹn ọlẹn. Elin nọnsọle gene sẹ ebi a mun ofẹn ọlẹn! Ọne elin mundia nin emhin rebhe nin Jehova khin, ebi ọle sẹ lu, bi emhin nin ọle ha lu bhi ẹghe odalo.—Ps. 89:7, 8.
“MẸN DẸ WEWE ELIN NỌNSI JEHOVA”
8. Beji Deuteronomy 32:2, 3 rẹman, Jehova be guanọ nin ẹbho ha noo elin nọnsọle?
8 Ọkuẹsẹ ibhokhan Izrẹl nabhi otọ nin Jehova ve nin ele, Jehova da man iMoses illo ọkpa. (Deut. 31:19) Ọle da taman iMoses nin ọle man ibhokhan Izrẹl ọne illo. (Tie Deuteronomy 32:2, 3.) Beji Deuteronomy 32:2, 3 rẹman, Jehova guanọ nin ọrebhe lẹn elin ọlẹn. Ọle iguanọ nin mhan ha riale ghe, ranmhude mhan bha khia, mhan ida sabọ sounun ọne elin. Ọ da wo ha yi emhin nọn ti ibhokhan Izrẹl bhọ beji Moses rẹ ha man ele ẹmhọn iJehova bi elin nọn khua nọnsọle! Emhin nin Moses man ele le da wo ziẹn urẹọbhọ nọnsele yẹ re izebhudu nin ele, beji amẹn nọn rọ rẹ rẹkpa emhin nan kọle. Be imhan ha rẹ re egbe khọkhọ iMoses yẹ, nin ebi mhan man ẹbho le da yẹ dia iriọ?
9. Be imhan ha rẹ sabọ deba kpe elin nọnsi Jehova khia yẹ?
9 Ọkhẹke nin mhan ha man ẹbho elin nọnsi Jehova bhi ẹkẹ iBaibo sade mhan tẹmhọn Osẹnobulua rẹ na bhi uwa rẹ sẹbhi uwa, la sade mhan lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nan da re ebe wa. Mhan dẹ yẹ sabọ ne ebe nesẹmhan nin ele, rẹ ividio man ele, yẹ tẹmhọn emhin kẹkẹ ne ribhi wẹbsait nọnsẹmhan man ele. Ọkhẹke nin mhan guanọ isẹhoa rẹ ha tẹmhọn unan ọria nin Osẹnobulua khin man ẹbho sade mhan ribhi isi iwẹnna, isiku, la sade mhan khian ẹbho. Mhan dẹ sabọ taman ẹbho nin mhan kere sade mhan tẹmhọn Osẹnobulua emhanmhan nin Jehova mhọn da mhan nin eria bi ọne otọ nan. Asabọmiẹn ghe, ele ha họn emhin ne sẹ inian, ọ ki re ele lẹn ghe Jehova hoẹmhọn mhan. Ahamiẹn ghe mhan re inian tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho, mhan ki ha deba kpe elin nọnsọle khia. Sẹyẹ, mhan ki ha rẹkpa ẹbho daghe ohoghe kẹkẹ nan man ele le rẹji Jehova. Emhin nin mhan man ẹbho le bhi Baibo, ọle emhin nọn mhẹn nẹ nọn ha sabọ ko ẹbho udu re.—Isa. 65:13, 14.
10. Bezẹle nọn bha da khẹke nin mhan gheghe ha man ẹbho ẹmhọn uhi nesi Jehova ọkpa?
10 Ọkhẹke nin mhan rẹkpa ẹbho nin mhan man ele iBaibo lẹn elin nọnsi Jehova yẹ ha noo ọle. Rẹ deba ọnin, ọkhẹke nin mhan ji ene ẹbho lẹn unan ọria nin Osẹnobulua gene khin. Mhan ida sabọ lu ọnan sade uhi ne ribhi Baibo, la uwedẹ nọn khẹke nin ele rẹ ha nyẹnlẹn ọkpa mhan wo taman ele. Aharẹmiẹn ele lẹn ene uhi nesi Osẹnobulua yẹ ji ene uhi ha ti ele bhọ, ele ida sabọ ha hẹnmhọn iJehova sade ele bha hoẹmhọn ọlẹn. Yere ghe, Adam bi Eve lẹn uhi nin Osẹnobulua gbe nin ele, ọkpakinọn, ele bha hoẹmhọn iJehova nọn gbe ọne uhi nin ele. (Gen. 3:1-6) Ọnan rẹman ghe, ọ iwo gheghe yi uhi nesi Osẹnobulua ọkpa mhan ha man ẹbho le.
11. Be imhan ha rẹ rẹkpa ene imhan man ele iBaibo rẹ hoẹmhọn iJehova yẹ, ahamiẹn mhan man ele adia nesi Jehova?
11 Uhi nesi Jehova bi adia nesọle wo mhẹn mhan bhi egbe. (Ps. 119:97, 111, 112) Asabọmiẹn ene imhan man ele iBaibo bha re inian ha ghe ene uhi. Sokpan, mhan ha rẹkpa ele daghe ghe oyẹẹ nin Jehova mhọn da mhan zẹle nin ọle da gbe ene uhi, ele ki sabọ dọ ha ghe ele bii emhin ne ha sabọ rẹkpa ele. Bhiriọ, mhan sabọ nọọn ele ene inọnta nan: “Be uwẹ riale ghe ọ zẹle nin Osẹnobulua da taman ene ga ọle nin ele lu ọne emhin nan la nin ele rẹban ọne emhin nan? Be ọnan man uwẹ le rẹji Jehova?” Ahamiẹn ghe mhan rẹkpa ene imhan man ele iBaibo nin ele da sabọ ha ria ẹmhọn iJehova bi nin ele ha mhọn ọtibhọ da elin nọnsọle, ebi mhan man ele le ki sabọ ha sẹ ele otọ ẹkẹ. Bhiriọ, ele ki dọ hoẹmhọn uhi nesi Jehova, bi Jehova nọn gbe ene uhi. (Ps. 119:68) Urẹọbhọ nọnsele ki manman ha ziẹn ọbhọ, ele ki yẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ nin ele ha ku ẹlo da.—1 Cor. 3:12-15.
“IMHAN DẸ KHIAN RẸKHAN ELIN NỌNSI JEHOVA”
12. Be re iDavid ha mhọn ọkhọle eva? Be ki nabhọre?
12 Ẹmhọn kpataki ọkpa nin David nin Ojie gbẹn ọbhi Psalm 86:11 hi, “rẹkpa mẹn ha mhọn ọkhọle ọkpa.” David wo lẹn sẹbhọ ghe mhan dẹ sabọ do ọbho edọnmhẹn rẹ ha mhọn ọkhọle eva. Ẹghe ọkpa, ọle da na bhi okhun uwa nọnsọle daghe okhuo nọn ha khọ a. Ọne ẹghe nan nian, ọle bha yẹ ha mhọn ọkhọle ọkpa. Ọle wo lẹn adia nọnsi Jehova ghe, ọ bha khẹke nin ọria ji okhuo ọria ọbhebhe ha sa ọle bhi ẹlo. (Ex. 20:17) Ọkpakinọn, ọle da sẹyẹ wo ha ghe ọne okhuo nọn khọ a. Bhiriọ, bhi obọ ọkpa, ọkhọle nọnsọle da ha si ọle ọbhọ nin ọle dọ ne ọne okhuo nowẹ. Bhi obọ nọnkẹle, ọ da ha guanọ nin ọle lu ebe yẹẹ iJehova. Arẹmiẹn ọ buele nin ọle mọn da mun ofẹn iJehova yẹ hoẹmhọn ọlẹn, ọle da ji ọkhọle nọnsọle da si ọle ọbhọ nin ọle ne ọne okhuo nowẹ. Mhan daghe ọle ghe, emhin ebe, ọle iDavid lu. Bhiriọ, ọle da re itọn sin elin nọnsi Jehova. Ọle da yẹ si ikuan-egbe ji ẹbho ne bha lẹn ọkpa lẹn eva, rẹ sẹbhi azagba-uwa nọnsọle.—2 Sam. 11:1-5, 14-17; 12:7-12.
13. Be imhan rẹ lẹn yẹ ghe David gbo kie ha mhọn ọkhọle ọkpa?
13 Jehova da re adia nin David. David da miẹn ọlẹn ọbhi egbe, bhiriọ, ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn da kie ziẹn. (2 Sam. 12:13; Ps. 51:2-4, 17) Oya nin David le ranmhude ọkhọle eva nin ọle ha mhọnlẹn da kiẹn emhin nin ọle bha yele a ghe. Jehova be rẹkpa iDavid nin ọle kie sabọ ha mhọn ọkhọle ọkpa? Ehe. Mhan lẹn ọnan ranmhude, akizẹbue Jehova da tie David ọria non mhọn ọkhọle nọn gbale. —1 Ki. 11:4; 15:3.
14. Inọnta nẹla ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan le? Bezẹle?
14 Ijiẹmhin nọnsi David wo re izebhudu nin
mhan. Ọkpakinọn, Jehova sẹyẹ re ọne emhin ebe nin David lu rẹ sekha nin mhan ẹlẹnan. Aharẹmiẹn ghe mhan wo la munhẹn ha ga iJehova, la ọ ki bue nin mhan mọn da ga ọle, ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan ọne inọnta nan, ‘Mẹn be wẹnna kaka nin Esu hẹi re imẹn ha mhọn ọkhọle eva?’15. Be ofẹn iJehova ha rẹ gbega mhan yẹ bhi obọ adudu ne diabe ebe bha khọ gbe?
15 Ji a man yọle ghe uwẹ daghe adudu nọn imhẹn bhi ẹkẹ TV la intanẹt nọn ha re uwẹ ha ria eria esankan, be uwẹ ha lu yẹ? Uwẹ sabọ rẹ ha riale ghe, ọ bha khọ gbe ranmhude ọ iyi adudu ọsi ẹbho ne wo banọn an. Sokpan, uwẹ bha be riale ghe ọnan dẹ sabọ ha yi emhin nin Esu noo nin ọle ha rẹ ria uwẹ ọkhọle a? (2 Cor. 2:11) Mhan dẹ sabọ re ọne adudu nan rẹ khọkhọ uze nin ọria rẹ sọ oran. Beji ọne ọria ha rẹ ha gbe ọne uze ọbhi ọne oran, iriọ ọne oran ha rẹ fẹkẹ ha sọ a, rẹ sẹbhi ẹghe nin ọne oran ha rẹ wo wa a yeva. Mhan dẹ sabọ yọle ghe adudu ne diabe ebe bha khọ gbe diabe uhọnmhọn ọne uze. Beji ọne uhọnmhọn ọne uze rẹ fẹkẹ sọ ọne oran yeva khere khere, iriọ emhin ne diabe ebe bha khọ gbe ha rẹ sabọ si mhan ọbhọ rẹ gbobọra uhi nesi Jehova. Bhiriọ, hẹi re otọ nin emhin ne bha khẹke soso da na uwẹ bhi ọkhọle! Gbega ọkhọle nọnsẹ nọn da sabọ ha mun ofẹn elin nọnsi Jehova!
16. Inọnta nela ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan le sade mhan ribhi edọnmhẹn?
16 Gbera adudu ne imhẹn, Esu yẹ wo noo emhin ne bunbun nekẹle rẹ dọnmhẹn mhan rẹ lu emhin ebe. Be imhan ha lu yẹ sade ọ re ọle dọnmhẹn mhan? Ọ dẹ wo lẹkhẹ nin mhan rẹ ha riale ghe ene emhin bha khọ gbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan sabọ rẹ ha riale yọle: ‘A ida khu mẹn bhi agbotu sade mẹn lu ọne emhin nan, bhiriọ, ọ iyi emhin nọn khọ gbe.’ Iria-eria nọn dia inian bha gba hiehie. Ebi ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan le hi: ‘Ọ ibe yi Esu noo ọne edọnmhẹn nan nin ọle rẹ re imẹn ha mhọn Jas. 1:5) Ọnan dẹ sabọ gbega uwẹ ranmhude, uwẹ ki sabọ ha nẹ bhi edọnmhẹn beji Jesu lu ẹghe nin ọle rẹ taman Esu yọle: “Sibhi enan re, Esu!”—Matt. 4:10.
ọkhọle eva? Ọne emhin nan ida be re imẹn re itọn bhi elin nọnsi Jehova? Ọne emhin nan dẹ rẹkpa mẹn sikẹ iJehova, la ọ dẹ si mẹn sibhi ibo nọnsọle re?’ Ria eria nyan ene inọnta nan, uwẹ ha nan erọnmhọn ji Jehova nin ọle rẹkpa uwẹ re ewanniẹn nọn gbale ọbhọ. (17. Bezẹle nọn ida yi emhin nọn mhẹn nin uwẹ rẹ ha mhọn ọkhọle eva? Re ijiẹmhin man.
17 Ọ iyi emhin nọn mhẹn sade mhan mhọn ọkhọle eva. Ahamiẹn usun ẹbho ne ribhi ibo ọkpa bhi ibọl nan gbe bha ha mhọn ọkhọle ọkpa, emhin ida dia nọnsẹn. Ji a man yọle ghe, eso bhi ẹwẹ ele guanọ nan ha gẹn ele ọkpa. Eso ire obọ rẹkhan uhi nan gbẹn ọbhi otọ. Sẹyẹ, enekẹle imun ekpẹn nin ọnọn sun ele. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọne usun nan ida sabọ ko gbe ibọl nọnsẹn nin obọ nọnsele da ke okhun nẹ. Sokpan, emhin dẹ wo ha kiọnlẹn nin usun ne mhọn ọkhọle ọkpa. Ọkhọle nọnsẹ dẹ sabọ diabe ọne usun nin emhin kiọnlẹn nan sade emhin nin uwẹ ria ẹmhọnlẹn, emhin nin uwẹ guanọ, bi ebi emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe diẹn mun iho nọnsi Jehova. Yere ghe, Esu iguanọ nin uwẹ ha mhọn ọkhọle ọkpa. Ọle iguanọ nin emhin nin uwẹ ria ẹmhọnlẹn bi emhin nin uwẹ guanọ diẹn mun iho nọnsi Osẹnobulua. Ọkpakinọn, ahamiẹn uwẹ guanọ nin uwẹ sabọ ga iJehova, ọkhẹke nin uwẹ ha mhọn ọkhọle ọkpa. (Matt. 22:36-38) Bhiriọ, hẹi ji Esu si uwẹ ọbhọ rẹ ha mhọn ọkhọle eva.
18. Beji Micah 4:5 rẹman, be imhan muegbe rẹ lu nian?
18 Beji David lu, bhii Jehova nin ọle rẹkpa uwẹ ha mhọn ọkhọle ọkpa, uwẹ ha yẹ dọnmhegbe re obọ rẹkhan ọne erọnmhọn. Ukpẹdẹ-ukpẹdẹ, ha dọnmhegbe nin emhin nin uwẹ mhanmhan ha yi ọnọn ha kpe elin nọnsi Jehova khia, aharẹmiẹn emhin ne kpọnọn nọn la emhin ne dia khere. Bhiriọ, uwẹ ki deba ha kpe ọne elin khia. (Prov. 27:11) Beji Micah nin akhasẹ tale, mhan rebhe ki sabọ yọle: “Imhan dẹ khian rẹkhan elin nọnsi Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹmhan rẹ sẹbhi ighegheghe.”—Mic. 4:5.
ILLO 41 Huẹan Jehova, Họn Erọnmhọn Nọnsẹmhẹn
^ udu ọle 5 Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan erọnmhọn nin David nin Ojie nan ji Jehova nan gbẹn ọbhi Psalm 86:11, 12. Be a re ọle ta nan rẹ ha mun ofẹn elin nọnsi Jehova? Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha mun ofẹn ọne elin? Be imhan ha rẹ miẹn ugbega yẹ bhi ẹghe edọnmhẹn sade mhan mun ofẹn elin nọnsi Jehova?
^ udu ọle 53 EBI A RẸMAN BHI FOTO: Moses da man ibhokhan Izrẹl illo nin ele rẹ ha gẹn iJehova.
^ udu ọle 57 EBI A RẸMAN BHI FOTO: Eve bha re emhin nọn imhẹn sibhi ọkhọle re. Mhan iguanọ nin mhan diabe ọle. Bhiriọ, mhan ida ghe adudu ne imhẹn, la tie emhin kẹkẹ ne imhẹn ne ha sabọ re imhan ha mhọn ọkhọle eva, beji a ha da miẹn ghe mhan bha re itọn sin elin nọnsi Jehova.