1. Ikhuaẹloghe nela Jehova re nin mhan?

 JEHOVA ve nin mhan ghe, mhan dẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ikhuaẹloghe nọn mhẹn an wo khọnan. Eso mhọn ikhuaẹloghe nin ele rẹ dọ nyẹnlẹn bhi okhun bhi ighegheghe. Bhi enin, ele ida yẹ sabọ yu ghẹdẹ. (1 Cor. 15:50, 53) Ẹbho ne bunbun mhọn ọne ikhuaẹloghe nin ele rẹ re egbe nọn gbale rẹ nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan rẹ sẹbhi ighegheghe, yẹ ha ghọnghọn. (Rev. 21:3, 4) Aharẹmiẹn okhun la ọne otọ nan mhan ha da nyẹnlẹn bhi ighegheghe, ikhuaẹloghe nin mhan mhọn wo ti mhan bhọ.

2. Be re imhan rẹọbhọ ghe emhin nin mhan khuaẹloghe dẹ gene munsẹ? Bezẹle nin mhan da ta iriọ?

² Ọne ukpọta “ikhuaẹloghe” nan noo bhi Baibo, dẹ sabọ mundia nin “nan rẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe emhin esili dẹ sunu.” Mhan dẹ sabọ rẹọbhọ ghe, ive kẹkẹ nin Jehova ve nin mhan rẹji ẹghe odalo dẹ munsẹ, ranmhude ọle tobọle ve ene ive nin mhan. (Rom. 15:13) Mhan lẹn ene ive nin ọle vele. Sẹyẹ, mhan lẹnmhin ghe, ọle wo mun ive nesọle sẹ. (Num. 23:19) Mhan rẹọbhọ ghe, Jehova mhọn ọne ọkhọle bi ọne ahu nin ọle rẹ lu emhin rebhe nin ọle vele. Bhiriọ, ikhuaẹloghe nin mhan mhọn iyi ebi mhan re ọkhọle muno, la emhin nin mhan guanọ nọn sunu. Sokpan, emhin ne ha gene sunu ikhuaẹloghe nin mhan mhọn khin.

3. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan? (Psalm 27:14)

³ Aba mhan nọn ribhi okhun wo hoẹmhọn mhan. Ọle yẹ guanọ nin mhan mun udu nyan ọlẹn. (Tie Psalm 27:14.) Ahamiẹn mhan manman mun udu nyan Jehova, mhan ki sabọ ziẹngbe ọnọghọ nin mhan kuẹlo da. Sẹyẹ, ebe hi ki rẹ sunu ji mhan bhi ẹghe odalo, mhan ki ha mhọn izebhudu, yẹ ha ghọnghọn. Bha ji mhan zilo nyan ebi ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ gbega mhan yẹ. Mhan dẹ ka zilo nyan ebi ikhuaẹloghe rẹ diabe ebi a rẹ mun okọ mhọn bi ukparu ọsi ọyokhọnlẹn. Sẹyẹ, mhan ki zilo nyan ebi mhan ha rẹ ha ziẹn ikhuaẹloghe nọnsẹmhan yẹ.

4. Be ikhuaẹloghe rẹ diabe emhin nan rẹ mun okọ mhọn yẹ? (Hebrews 6:19)

⁴ Bhi ilẹta nin Pọl nin odibo gbẹn ji ibhokhan Hibru, ọle da re ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ khọkhọ ebi a rẹ mun okọ mhọn. (Tie Hebrews 6:19.) Pọl kẹ wo nabhi okọ rẹ yo okhian. Bhiriọ, ọle dẹ wo lẹn ghe, emhin nan rẹ mun okọ mhọn rẹkpa okọ nọn hẹi nẹ fia. Ẹghe ọkpa ribhọ nin ọle rẹ ha ribhi okọ beji efi ọhanabẹ rẹ munhẹn ha fi. Bhi ọne ẹghe nan, ọle da daghe ẹbho ne gua okọ ne emhin nan rẹ mun okọ mhọn kuọ bhi ẹkẹ ọne ẹdẹ, beji ọ ha da mun ọne okọ mhọn nọn hẹi dọ degbe udo. (Acts 27:29, 39-41) Beji emhin nan rẹ mun okọ mhọn rẹ mun ọlẹn mhọn nọn hẹi nẹ fia, iriọ ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ rẹkpa mhan rẹ manman sikẹ Jehova, beji a ha da miẹn mhan bha zẹ ọle obọ sade mhan kuẹlo da ọnọghọ ne diabe efi. Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹkpa mhan rẹ de ọkhọle re ahamiẹn mhan kuẹlo da ọnọghọ. Ranmhude mhan lẹnmhin ghe, emhin dẹ ha mhẹn bhi ẹghe odalo. Yere ghe, Jesu ka tale a dẹ kpokpo mhan. (John 15:20) Bhiriọ, ahamiẹn mhan ria eria nyan ive nin Jehova ve nin mhan bhi ẹghe odalo, ọ ki rẹkpa mhan rẹ ha ga ọle.

5. Be ikhuaẹloghe rẹ rẹkpa Jesu yẹ ẹghe nin ọle rẹ kuẹlo da uu?

⁵ Bha ji mhan fẹ ebi ikhuaẹloghe nin Jesu ha mhọn rẹ rẹkpa ọle rẹ sun rẹkhan Jehova yẹ arẹmiẹn ọle lẹnmhin ghe, ọle dẹ yu uyumhin oya. Bhi ukpẹdẹ ọsi Pẹnticọst 33 C.E., Pita nin odibo da sounun bhi ọta akhasẹ bhi ebe ọsi Psalm nọn rẹman ghe, Jesu de ọkhọle re, yẹ ha mhọn izebhudu arẹmiẹn ọle lẹnmhin ghe a dẹ gbe ọle a. Enin yọle: “Mẹn . . . mhọn ikhuaẹloghe. ranmhude uwẹ ida zẹ imẹn obọ bhi ẹkẹ Idin, la ji ọnọn sun rẹkhan uwẹ da miẹn uwea bhi egbe. . . . Uwẹ dẹ re imẹn manman ha ghọnghọn bhi odalo nọnsẹ. (Acts 2:25-28; Ps. 16:8-11) Arẹmiẹn Jesu lẹnmhin ghe ọle dẹ yu, ọle da yẹ ha mhọn ọne iruduba ghe, Osẹnobulua dẹ riọ ọle kpanọ, yẹ kie dọ deba Aba ọle bhi okhun.—Heb. 12:2, 3.

6. Be obhio mhan ọkpa tale rẹji ikhuaẹloghe?

⁶ Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn sẹ wo rẹkpa ibhio mhan ne bunbun rẹ ziẹngbe ọnọghọ. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin okpea nin Leonard Chinn ghe, nọn nyẹnlẹn bhi England nọn wo sun rẹkhan Osẹnobulua. Ẹghe nan rẹ ha khọn Okhọn Ọhẹnhẹn, a da mun ọlẹn ọbhi ighan ranmhude ọle bha ka deba eyokhọnlẹn. Ọle ka gbe uki eva fo bhi ighan ọkuẹsẹ a re ọle dọ ha miẹnsọn ne kaka. Akizẹbue, ọle da gbẹn yọle: “Ene emhin nin mẹn miẹn da rẹkpa mẹn lẹn ghe, ọkhẹke nin mhan ha mhọn ikhuaẹloghe beji mhan ha da sabọ ziẹngbe ọnọghọ. Mhan mhọn ijiẹmhin ọsi Jesu, ene etuegbe, ene akhasẹ. Sẹyẹ, mhan mhọn ive ne ribhi Baibo ne ha sabọ rẹkpa mhan. Enan rebhe rẹkpa mhan rẹ ha mhọn ikhuaẹloghe rẹji ẹghe odalo, yẹ rẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ nin mhan hi ki rẹ miẹn.” Ikhuaẹloghe da diabe emhin nan rẹ mun okọ mhọn rẹji Leonard. Ọ dẹ yẹ sabọ dia iriọ rẹji mhan.

7. Be ọnọghọ nin mhan miẹn rẹ ziẹn ikhuaẹloghe nọnsẹmhan yẹ? (Romans 5:3-5; James 1:12)

⁷ Ahamiẹn mhan sabọ ziẹngbe ọnọghọ, yẹ daghe ebi Jehova rẹ rẹkpa mhan yẹ, yẹ lẹn sẹbhọ ghe ọle re ẹlo esili ghe mhan, ọnan ki re ikhuaẹloghe nọnsẹmhan ha ziẹn ọbhọ. (Tie Romans 5:3-5; James 1:12.) Bhiriọ, ikhuaẹloghe nin mhan mhọn nian ki dọ ziẹn gbera ọne imhan ka ha mhọnlẹn ẹghe nin mhan rẹ la wo luẹ ẹmhọanta. Esu guanọ nin ọnọghọ nin mhan kuẹlo da gbe mhan ahu sotọ. Ọkpakinọn, bhi ahu nọnsi Jehova, mhan dẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ nin mhan kuẹlo da.

8. Be ikhuaẹloghe rẹ diabe ukparu ẹlọnmhọn yẹ? (1 Thessalonians 5:8)

⁸ Baibo da yẹ re ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ khọkhọ ukparu ẹlọnmhọn. (Tie 1 Thessalonians 5:8.) Ọyokhọnlẹn mun ukparu ẹlọnmhọn  yọ, beji a ha da miẹn emhin nin eghian ọlẹn fino bha dọ kuan ọlẹn bhi uhọnmhọn. Bhi okhọn nin mhan bi Esu ko ye, ọkhẹke nin mhan gbega ọkhọle nọnsẹmhan bhi obọ ọle, ranmhude, ọle noo emhin kẹkẹ rẹ dọnmhẹn imhan, yẹ guanọ nin ọle riia mhan ọkhọle a. Beji ukparu ẹlọnmhọn rẹ gbega uhọnmhọn ọsi ọyokhọnlẹn, iriọ ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ gbega iria-eria nọnsẹmhan, beji mhan ha da sabọ ha lu emhin ne ti Jehova bhọ.

9. Be ẹbho ne imhọn ikhuaẹloghe rẹ lu emhin yẹ?

⁹ Ikhuaẹloghe ọsi iẹnlẹn ighegheghe nin mhan mhọn rẹkpa mhan rẹ ha zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu. Bhi obọ nọnkẹle ahamiẹn ikhuaẹloghe nọnsẹmhan bha ziẹn sẹ, yẹ dọ ha ria ẹmhọn ebi egbe mhan guanọ, ọnan sabọ rẹ denọ mhan ọkhọle sibhi ikhuaẹloghe nin mhan rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe re. Ọnan hi ebe sunu ji Kristiẹn eso ne ha nyẹnlẹn bhi Corinth bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Ele bha yẹ ha mhọn urẹọbhọ da ive kpataki nin Osẹnobulua ve nin mhan—ive ọsi ariọkpanọ. (1 Cor. 15:12) Pọl da gbẹn ghe, ẹbho ne bha rẹọbhọ ghe ariọkpanọ dẹ sunu wo nyẹnlẹn iẹnlẹn ọsi ẹlẹnan ọkpa. (1 Cor. 15:32) Ẹlẹnan nian, ẹbho ne bunbun ne bha rẹọbhi ive nesi Osẹnobulua wo lu emhin nin ele ha sabọ lu beji ele ha da wo ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn nian. Ọkpakinọn, mhan dikẹ, ranmhude mhan rẹọbhọ ghe, ive nin Osẹnobulua ve nin mhan bhi ẹghe odalo dẹ munsẹ. Ikhuaẹloghe nọnsẹmhan diabe ukparu ọsi ẹlọnmhọn nọn gbega ọkhọle nọnsẹmhan, yẹ rẹkpa mhan beji a ha da miẹn mhan bha dọ ha ria ẹmhọn egbe mhan ọkpa. Ranmhude, ọnan dẹ sabọ riia ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn an.—1 Cor. 15:33, 34.

10. Be ikhuaẹloghe ha rẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ rẹban iria-eria ne imhẹn yẹ?

¹⁰ Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn dẹ yẹ sabọ rẹkpa mhan beji a ha da miẹn ghe, mhan bha dọ ha riale mhan ida sabọ lu emhin ne ha ti Jehova bhọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹbho eso sabọ rẹ ha riale: ‘Mẹn ida sabọ deba ẹbho ne ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Mẹn bha mhẹn sẹ. Sẹyẹ, mẹn ida sabọ re obọ rẹkhan uhi nesi Osẹnobulua.’ Yere ghe, Ẹlifaz nin ọkpa bhi ẹbho ne yọle ghe ele dọ re ikoudure nin Jobu yẹ noo ọta ne sẹ inian rẹ ne Jobu zilo. Ọle da yọle ghe, ọria iribhọ nọn ha sabọ ha lu emhin ne mhẹn. Sẹyẹ, ọle da ta ọnan rẹji Osẹnobulua yọle: “Ghọle! Ọle bha rẹọbhi ẹbho nesọle ne khiale. Sẹyẹ, okhun bhọ bha khia bhi ẹlo nọnsọle.” (Job 15:14, 15) Ohoghe wo khọnan! Yere ghe, Esu guanọ nin mhan re inian ha ria eria. Ọle lẹnmhin ghe, ahamiẹn uwẹ re inian ha ria eria, uwẹ ida yẹ ha ria ẹmhọn ive nin Osẹnobulua ve nin mhan bhi ẹghe odalo. Bhiriọ, rẹban ohoghe ne sẹ inian, yẹ mun ọkhọle ọbhi ive nesi Osẹnobulua. Hẹi ha mhọn edandan ghe, ọle bha guanọ nin uwẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe, ghe ọle ida rẹkpa uwẹ rẹ miẹn aribhọ ọsi ighegheghe.—1 Tim. 2:3, 4.

11. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ziẹngbe beji mhan ha rẹ ha khẹ ẹghe nin Osẹnobulua ha rẹ mun ive nesọle sẹ?

¹¹ Ọ iyi emhin nọn lẹkhẹ ẹghe rebhe nin mhan rẹ ha ziẹn ikhuaẹloghe nin mhan mhọn. Iriọ a ha da miẹn mhan ida yẹ sabọ ziẹngbe khẹ ẹghe nin Osẹnobulua ha rẹ mun ive nesọle sẹ. Ọkpakinọn, ranmhude Jehova wo nyẹnlẹn rẹ sẹbhi ighegheghe, emhin nọn diabe ọ tanlẹn bhi ẹlo mhan, inian ọ dia khere bhi eji ọle ye. (2 Pet. 3:8, 9) Ọle dẹ mun ive rebhe nin ọle ve sẹ bhi ẹghe nin ọle rẹ yi. Ọkpakinọn, asabọmiẹn ọ iyi ẹghe nin mhan mhọn bhi ọkhọle ọle ha rẹ mun ele sẹ. Be ha rẹkpa mhan rẹ ziẹn ikhuaẹloghe nọnsẹmhan beji mhan ha rẹ ha khẹ ẹghe nin Osẹnobulua ha rẹ mun ive nesọle sẹ?—Jas. 5:7, 8.

12. Beji Hebrews 11:1, 6 rẹman, be urẹọbhọ ha rẹ rẹkpa mhan ha mhọn ikhuaẹloghe yẹ?

¹² Mhan dẹ sabọ ha ziẹn ikhuaẹloghe nin mhan mhọn sade mhan wo ha sikẹ Jehova. Ranmhude, ọle hi ọnọn ha mun ene ive nin ọle  ve nin mhan sẹ. Nin mhan da sabọ ha mhọn ikhuaẹloghe, ọkhẹke nin mhan rẹọbhọ ghe Osẹnobulua ribhọ, ghe ọle “re ihaosa nin ẹbho ne re ẹkẹ-ata guanọ ọlẹn.” (Tie Hebrews 11:1, 6.) Ahamiẹn mhan gene rẹọbhọ ghe Jehova ribhọ, mhan ki dọ manman dọ rẹọbhọ ghe ọle dẹ mun ive rebhe nin ọle ve nin mhan sẹ. Bha ji mhan zilo nyan uwedẹ eso nin mhan ha rẹ sabọ ziẹn ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn. Bhiriọ, ikhuaẹloghe nin mhan mhọn ki ha ziẹn ọbhọ.

13. Be imhan ha rẹ sabọ ha sikẹ Osẹnobulua yẹ?

¹³ Ha nan erọnmhọn ji Jehova yẹ tie Baibo. Arẹmiẹn mhan isabọ daghe Jehova, mhan dẹ sabọ sikẹ ọle. Mhan dẹ sabọ ha nanlẹn talọ beji mhan ha rẹ ha nan erọnmhọn ji ọle, yẹ rẹọbhọ ghe, ọle dẹ ka mhan ehọ. (Jer. 29:11, 12) Mhan ka Osẹnobulua ehọ sade mhan tie Baibo, yẹ ria eria nyan ọlẹn. Beji mhan ha rẹ ha tie ebi Osẹnobulua rẹ gbẹloghe ẹbho ne sun rẹkhan ọlẹn bhi ẹghe nọn gbera, ikhuaẹloghe nin mhan mhọn ki ha ziẹn ọbhọ. Emhin rebhe nan gbẹn ọbhi Baibo, “a gbẹn ele nin ele ha dia mhan, beji a da miẹn ghe ranmhude iziẹngbe nọnsẹmhan bi ikoudure nin mhan ha miẹn bhi Ebenọnkhiale, mhan ki ha mhọn ikhuaẹloghe.”—Rom. 15:4.

14. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ria eria nyan emhin nin Jehova sẹ lu nin ẹbho?

¹⁴ Ria eria nyan ebi Jehova sẹ rẹ mun ive nesọle sẹ yẹ. Bha ji mhan fẹ ebi Osẹnobulua lu nin Ebraham bi Sera. Ele da dọman sẹ ẹghe nin ele ida yẹ rẹ sabọ biẹ imọn. Ọrẹyiriọ, Osẹnobulua da ve nin ele ghe ele dẹ ha mhọn ọmọn. (Gen. 18:10) Be Ebraham ki rẹ lu emhin yẹ? Baibo da yọle ọle da rẹọbhọ ghe, ọle dẹ kiẹn aba ọsi agbaẹbho ne bunbun. (Rom. 4:18) Arẹmiẹn Ebraham bha lẹn ebi ive nin Osẹnobulua ve nanlẹn ha rẹ munsẹ yẹ, ọle da rẹọbhọ ghe Jehova dẹ mun ive nọnsọle sẹ. Jehova da wo gene mun ọne ive sẹ. (Rom. 4:19-21) Okha ne sẹ inian rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, mhan dẹ sabọ rẹọbhọ Jehova dẹ wo mun ive nesọle sẹ, aharẹmiẹn ọ diabe emhin nọn ida sabọ sunu.

15. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan ria eria nyan ebi Osẹnobulua sẹ lu nin mhan?

 ¹⁵ Ria ẹmhọn ebi Jehova sẹ lu nin uwẹ. Ria ẹmhọn ebi uwẹ sẹ rẹ miẹn elele yẹ bhi ive ne ribhi Baibo ne sẹ munsẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, Jesu ve ghe, Aba ọle dẹ ne emhin nin uwẹ ha rẹ ha gbẹloghe egbe nin uwẹ. (Matt. 6:32, 33) Jesu yẹ ji uwẹ lẹn ghe, Jehova dẹ re ẹlinmhin nọn khiale nin uwẹ sade uwẹ bhii ọle le. (Luke 11:13) Jehova wo mun ene ive nan sẹ. Uwẹ sabọ yẹ rẹ ria ẹmhọn ive kẹkẹ nin ọle munsẹ bhi egbe uwẹ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle ve ghe, ọle dẹ rẹhunmhan uwẹ, ko uwẹ udu re, yẹ rẹkpa uwẹ sikẹ ọle. (Matt. 6:14; 24:45; 2 Cor. 1:3) Ahamiẹn uwẹ ria eria nyan ebi Jehova sẹ lu nin uwẹ, uwẹ ki sabọ ha ziẹn iruduba nin uwẹ mhọn da ebi ọle ha lu nin uwẹ bhi ẹghe odalo.

16. Bezẹle nin ikhuaẹloghe nin mhan mhọn da yi ẹsele nọn manman ghan?

¹⁶ Ẹsele nọn ghanlẹn nọn na obọ Osẹnobulua vae, ọle ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe khin. Mhan rebhe wo khuaẹloghe ẹghe odalo nọn mhẹn an—ọne ive nan dẹ wo gene munsẹ. Inian ọ diabe emhin nan rẹ mun okọ mhọn rẹji mhan, ranmhude ọ rẹkpa mhan rẹ deziẹn, beji mhan ha da sabọ ziẹngbe ọnọghọ, ekpokpo, aharẹmiẹn mhan bhọ kuẹlo da uu. Ọ diabe ukparu ẹlọnmhọn rẹji mhan ranmhude, ọ gbega iria-eria nọnsẹmhan beji a ha da miẹn ghe, mhan ki sabọ rẹban emhin ne imhẹn yẹ ha lu emhin ne mhẹn. Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn ne ribhi Baibo rẹkpa mhan rẹ sikẹ Osẹnobulua yẹ rẹkpa mhan lẹn ghe, ọle manman hoẹmhọn mhan. Mhan manman miẹn elele sade mhan ziẹn ikhuaẹloghe nin mhan mhọn.

17. Bezẹle nin ikhuaẹloghe nin mhan mhọn da re imhan ghọnghọn?

¹⁷ Bhi ilẹta nin Pol nin odibo gbẹn ji Kristiẹn ne ribhi Romu, ọle da yọle nin mhan “ha ghọnghọn ranmhude ikhuaẹloghe nin [mhan] mhọn.” (Rom. 12:12) Pọl dẹ sabọ ha ghọnghọn ranmhude ọle rẹọbhọ ghe, ọle ha ga Jehova sẹ ọkpẹnlẹn, ọle dẹ miẹn iẹnlẹn ighegheghe bhi okhun. Mhan dẹ yẹ sabọ ha ghọnghọn bhi ikhuaẹloghe nin mhan mhọn ranmhude mhan rẹọbhọ ghe, Jehova dẹ mun ive nesọle sẹ. Ọkpa bhi eria ne gbẹn ebe ọsi Psalm da gbẹn yọle ghe, ‘eghọnghọn hi ọsi ọne ọria nọn mhọn ikhuaẹloghe rẹ da iJehova nin Osẹnobulua nọnsọle, nọn wo mhọn asun-rẹkhan.’—Ps. 146:5, 6.