1. Ẹmhọanta nela uwẹ luẹ beji uwẹ munhẹn ha luẹ Baibo?

 UWẸ yẹ yere ẹghe nin uwẹ rẹ munhẹn ha luẹ Baibo? Asabọmiẹn ọ da han uwẹ ilo beji uwẹ kere ghe Osẹnobulua mhọn elin. Asabọmiẹn ọkhọle nọnsẹ da wo dere beji uwe lẹn ghe Osẹnobulua ire oya nin ẹbho le bhi uwa eran. Asabọmiẹn uwẹ da wo ha ghọnghọn beji uwẹ lẹn ghe uwẹ dẹ kie sabọ miẹn ẹbho nesẹ ne yu, yẹ deba ele nyẹnlẹn bhi ọne otọ nan bhi ọfubhegbe.

2. Rẹ gbera ẹmhọanta ne ribhi Baibo nin uwẹ luẹ, emhin ebhebhe nela uwẹ lu? (Ephesians 5:1, 2)

² Beji uwẹ rẹ manman ha luẹ Baibo, iriọ oyẹẹ nin uwẹ mhọn da Jehova rẹ ha tuẹn okhun. Ọne oyẹẹ da re uwẹ ha re obọ rẹkhan emhin nin uwẹ luẹ. Uwẹ da sabọ ha zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu ranmhude emhin nin uwẹ luẹ bhi Baibo. Uwẹ da munhẹn ha lu emhin ne mhẹn yẹ fi uwedẹ nin uwẹ rẹ ria eria denọ, ranmhude uwẹ ho nin uwẹ ha lu ebe ti Osẹnobulua bhọ. Uwẹ da ha re egbe khọkhọ Aba ẹ nọn ribhi okhun beji ọmọn rẹ re egbe khọkhọ ene biẹ ọle ne mhọn oyẹẹ.—Tie Ephesians 5:1, 2.

3. Inọnta nela mhan ha sabọ nọọn egbe mhan le?

³ Mhan sabọ rẹ nọọn egbe mhan ene inọnta nan: ‘Oyẹẹ nin mẹn mhọn da Jehova nian be ziẹn gbera beji ọ ye ẹghe nin mẹn rẹ kiẹn Kristiẹn? Mẹn re egbe khọkhọ Jehova bhi uwedẹ nin mẹn rẹ ria eria bi uwedẹ nin mẹn rẹ lu emhin rẹ na bhi ẹghe nin mẹn rẹ mianmẹn—manman nọn bhi uwedẹ nin mẹn rẹ re oyẹẹ man ibhio mhan nin mhan ko ga?’ Hẹi ji egbe lọ ẹ sade uwẹ kere ghe oyẹẹ nin uwẹ mhọn da Jehova bi ibhio ẹ bha yẹ ziẹn bii ọnikhẹ. Emhin nọn sẹnian sunu ji Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn. Jesu bha fikeke gbe ele, sẹyẹ ọle ida fikeke gbe mhan. (Rev. 2:4, 7) Ọle lẹnmhin ghe, mhan dẹ sabọ kie dọ ha mhọn ọne oyẹẹ nin mhan ka ha mhọn bhi ẹghe nin mhan rẹ kiẹn Kristiẹn.

4. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁴ Ọne uhọnmhọn-ọta nan dẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ sabọ ha  tuẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da Jehova bi ẹbho nekẹle okhun yẹ. Sẹyẹ, mhan ki zilo nyan emhin esili kikẹ ne da nabhọre sade mhan wo ha ziẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da Jehova bi ibhio mhan nin mhan ko ga.

5-6. Ọkakale kẹkẹ nela Pọl nin odibo kuẹlo da beji ọle ha lu iwẹnna oga? Be rẹkpa ọle rẹ sẹyẹ wo ha ga Jehova?

⁵ Ọ wo manman re Pọl nin odibo ha ghọnghọn rẹ ha ga Jehova. Ọkpakinọn, emhin bha wo lẹkhẹ nanlẹn. Ẹghe-ẹghe Pọl rẹ wo ha rẹnẹ diọbhi eje rele. Bhi ẹghe ọsi Pọl, ọ bha lẹkhẹ nan rẹ ha yo okhian. Bhi okhian eso nin ọle yo, ọle da ‘miẹn okhẹnan bhi ẹdẹ, yẹ miẹn ọkhẹnan bhi obọ otu oyi.’ Sẹyẹ, ẹgheso ribhọ nin eghian ọlẹn rẹ gbe ọle. (2 Cor. 11:23-27) Rẹ deba ọnin, ọ iyi ẹghe rebhe emhin nin Pọl lu rẹ rẹkpa ibhio ọle bhi agbotu rẹ ha ti ele bhọ.—2 Cor. 10:10; Phil. 4:15.

⁶ Be rẹkpa Pọl rẹ sẹyẹ wo ha ga Jehova? Baibo nin ọle ha luẹ, bi uwedẹ kẹkẹ nin Jehova rẹ ha rẹkpa ọle hi ebe rẹkpa ọle rẹ lẹn unan ọria nin Jehova khin. Pọl lẹn sẹbhọ ghe Osẹnobulua nin Jehova hoẹmhọn ọlẹn. (Rom. 8:38, 39; Eph. 2:4, 5) Ọle da dọ manman hoẹmhọn Jehova. Pọl da rẹ oyẹẹ nin ọle mhọn da Jehova man bhi uwedẹ nin ọle rẹ ha “rẹkpa ene khiale, sẹyẹ ha rẹkpa ele.”—Heb. 6:10.

7. Uwedẹ ọkpa nela mhan ha rẹ sabọ ha ziẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da Jehova?

⁷ Mhan dẹ sabọ tuẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da Osẹnobulua okhun sade mhan wo ha luẹ Baibo. Beji uwẹ ha rẹ ha tie Baibo, dọnmhegbe rẹ fẹghe ebi eji uwẹ tie rẹman rẹji Jehova. Nọọn egbe ẹ: ‘Be eji mẹn tie nan rẹ rẹman yẹ ghe Jehova hoẹmhọn mẹn? Emhin nela ribhi enan nọn ha re mẹn hoẹmhọn Jehova?’

8. Be erọnmhọn ha rẹ rẹkpa mhan rẹ ha tuẹn oyẹẹ nin mhan da Osẹnobulua okhun yẹ?

⁸ Uwedẹ ọbhebhe nin mhan ha rẹ sabọ ha tuẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da Jehova okhun hi, nin mhan rẹ ha nan erọnmhọn ji ọle ẹghe-ẹghe rẹ taman ọlẹn ebi emhin dia mhan yẹ. (Ps. 25:4, 5) Jehova dẹ ka mhan ehọ. (1 John 3:21, 22) Obhio mhan nin okhuo natiọle Khanh nọn nyẹnlẹn bhi Asia da yọle: “Emhin nin mẹn luẹ rẹji Jehova, ọle emhin nọn ka re mẹn hoẹmhọn ọlẹn, ọkpakinọn, oyẹẹ nin mẹn mhọn da ọle da wo kie tuẹn okhun beji mẹn daghe uwedẹ nin ọle rẹ ha wanniẹn erọnmhọn nesẹmhẹn. Ọnan da re mẹn ha ho nin mẹn ha lu ebe ti ọle bhọ.” b

9. Be Timoti rẹ rẹman yẹ ghe, ọle wo ha ziẹn oyẹẹ nin ọle mhọn da ibhio ọle nin ele ko ga?

⁹ Ikpe eso beji Pọl kiẹn Kristiẹn fo, ọle da miẹn usẹn okpea nọn mhọn-ose natiọle Timoti. Timoti wo hoẹmhọn Jehova bi ẹbho nesọle. Pọl da taman ibhokhan Philippi yọle: “Mẹn imhọn ọria ọbhebhe nọn diabe [Timoti], nọn ha sabọ re ọkhọle rebhe rẹ gbẹloghe emhin ne rẹtẹ bha.” (Phil. 2:20) Ọ iyi uwedẹ nin Timoti rẹ guẹ rẹ mhanmhan emhin, la rẹ guẹ rẹ re ọta man Pọl ha tẹmhọnlẹn bhi enan. Sokpan, uwedẹ nin Timoti rẹ hoẹmhọn ibhio ọle wo rẹso Pọl. Edandan iribhọ ghe, ẹlo Timoti wo ha nyan ene ibhio ọle ne ribhi agbotu nin ọle rẹnẹ je.—1 Cor. 4:17.

10. Be Anna bi ọdọ ọle rẹ re oyẹẹ nin ele mhọn da ibhio ele man yẹ?

¹⁰ Ẹlẹnan nian mhan yẹ wo guanọ uwedẹ kẹkẹ nin mhan ha rẹ ha rẹkpa ibhio mhan nin mhan ko ga. (Heb. 13:16) Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Anna ghe nin mhan ka tẹmhọnlẹn bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera. Ẹghe nin okpahoho ọkpa rẹ fi fo, ọle bi ọdọ ọle da rẹnẹ yo uwa ọsi obhio mhan ọkpa. Ele da kere ghe ọne ahoho mun okhun uwa ọsi ọne obhio mhan. Ranmhude ọnan, ọne azagba-uwa bha yẹ miẹn ukpọn nọn mhọn-ose yọ. Anna da yọle: “Mhan da ne  ikpọn nọnsele ha khian uwa, họ ọle, nọọ ọle, yẹ bhu ọle ne ji ele. Ọnan bha ha yi emhin soso rẹji mhan. Ọkpakinọn, ranmhude ọne emhin nan nin mhan lu nin ele, ọmọẹ ne manman sikẹ egbe mhan bi ele ki ko khin rẹ dọ sẹ bhi ẹlẹnan.” Oyẹẹ nin Anna bi ọdọ ọle mhọn da ibhio ele da re ele re urẹkpa nin ele.—1 John 3:17, 18.

11. (a) Be uwedẹ nin mhan rẹ re oyẹẹ man ha rẹ sabọ rẹso ẹbho yẹ? (b) Beji Proverbs 19:17 rẹman, be Jehova ghe ọle yẹ sade mhan re oyẹẹ man ẹbho?

¹¹ Ahamiẹn mhan re oyẹẹ bi ifuẹkẹ rẹ nin ẹbho ha lu emhin, ele dẹ daghe ọle ghe, mhan wo ha dọnmhegbe rẹ re egbe khọkhọ Jehova. Asabọmiẹn mhan bhọ ida lẹn ebi ifuẹkẹ nin mhan rẹman ele rẹ manman rẹso ele yẹ. Khanh nin mhan ka tẹmhọnlẹn yẹ wo ye ẹbho ne rẹkpa ọle re. Ọle da yọle: “Mẹn manman wo khuẹnmhẹn ene ibhio mhan nin ikhuo nin mẹn deba ha yo inẹbho. Ele ki vae dọ mun mẹn bhi uwa, re mẹn rẹkhan egbe dọ le ebale, yẹ mun mẹn fikiere. Mẹn dọ kere ghe, ọ iyi obhi ẹsọn kere ọnan ha khin. Ọrẹyiriọ, eghọnghọn ele rẹ wo lu ọle.” Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ iyi ẹbho rebhe ha khuẹnmhẹn imhan bhi emhin nin mhan lu nin ele. Khanh da ta ọnan rẹji ẹbho ne rẹkpa ọle yọle: “Mẹn rẹ wo ha guanọ nin mẹn san ene ibhio mhan ẹse bhi emhin kẹkẹ nin ele lu nin mẹn, ọkpakinọn, mẹn bha lẹn eji ele rebhe ye. Sokpan Jehova lẹn eje ele ye. Mẹn bhii nin ọle nin mẹn san ele ẹse.” Ẹmhọanta Khanh tale. Jehova gbẹlokotọ bhi emhin esili nin mhan lu nin ẹbho, ọ ha rẹ dia khere. Ẹlo nọn ghanlẹn Jehova rẹ ghe ọle. Sẹyẹ, ọle ghe ọle bii osa nin ọle ha ha fikie.—Tie Proverbs 19:17.

12. Be ibhio mhan nin ikpea ha rẹ sabọ ha re oyẹẹ man yẹ bhi agbotu? (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.)

¹² Ahamiẹn okpea uwẹ khin, be uwẹ ha rẹ sabọ re oyẹẹ man ẹbho yẹ, yẹ guanọ uwedẹ nin uwẹ ha rẹ rẹkpa ele? Obhio mhan nin usẹn okpea natiọle Jordan da nọọn ọwanlẹn ebi ọle ha rẹ sabọ manman ha rẹkpa yẹ bhi agbotu. Ọne ọwanlẹn  da khuẹnmhẹn ọlẹn bhi eje kẹkẹ nin ọle da wo ha lu re alo, yẹ ji ọle lẹn eje ọle ha da manman ha lu re alo. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọle da taman Jordan ghe nin ọle kẹ ha vae bhi ikolo oga, yẹ ha tuẹ ene ibhio mhan, nin ọle ha re ewanniẹn ọbhi inọnta, ha deba usun nin ọle ye dagbare bhi inẹbho ẹghe rebhe, sẹyẹ, nin ọle ha ria ẹmhọn emhin kẹkẹ nin ọle ha sabọ lu rẹ rẹkpa ẹbho. Ọ iyi emhin ọgbọn ọkpa Jordan luẹ beji ọle re obọ rẹkhan ọne adia nan. Sokpan, ọle da wo ha tuẹn oyẹẹ nin ọle mhọn da ibhio ọle nin ele ko ga okhun. Jordan da dọ lẹn kere ghe, a ha re obhio mhan nin okpea rẹ kiẹn ọkpa bhi ene zẹ sikẹ ene ewanlẹn, ọ iyi ẹghenin ọle rẹ munhẹn ha rẹkpa ẹbho, sokpan ọle ki ha lu ọle khian.—1 Tim. 3:8-10, 13.

13. Be oyẹẹ rẹ re obhio mhan nin Christian rẹ kie ha ga bhi ihe ọsi ọwanlẹn yẹ?

¹³ Ahamiẹn ọkpa bhi ene ewanlẹn, la ene zẹ sikẹ ene ewanlẹn uwẹ rẹ ka khin kii? Jehova yẹ wo ye iwẹnna nin uwẹ lu bhi ẹghe nọn gbera re, bi oyẹẹ nọn re uwẹ lu ọle. (1 Cor. 15:58) Sẹyẹ, ọle yẹ wo daghe oyẹẹ nin uwẹ rẹman nian. Ọ wo ba obhio mhan nin Christian bhi egbe ẹghe nan rẹ re ọle sotọ bhi ihe ọsi ọwanlẹn. Ọrẹyiriọ, ọle da yọle: “Mẹn da zẹ nin mẹn rẹ lu emhin nin mẹn ha sabọ lu rebhe rẹ sikẹ Jehova, mẹn ha rẹ ha yi ọwanlẹn la mẹn iyẹ yi ọle.” Ọ bha bue gbe, a da kie re ọle kiẹn ọwanlẹn. Christian da yọle: “Ofẹn da fẹkẹ ha mun mẹn rẹ kie ha ga bhi ọne ihe nan. Ọkpakinọn mẹn da yọle ghe, ahamiẹn Jehova ranmhude itohan nọnsọle guanọ nin mẹn kie ha ga bhi ihe ọsi ọwanlẹn, mẹn dẹ lu ọle ranmhude oyẹẹ nin mẹn mhọn da ọle bi ibhio mẹn nin mhan ko ga.”

14. Be uwẹ miẹn luẹ bhi ọta nin obhio mhan nọn na bhi Georgia vae tale?

¹⁴ Eguọmhandia nesi Jehova yẹ wo re oyẹẹ man idiake nesele. (Matt. 22:37-39) Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan nin okhuo natiọle Elena nọn na bhi Georgia vae da yọle: “Bhi ọsi ọhẹnhẹn, oyẹẹ nin mẹn mhọn da Jehova hi emhin ọkpa  nọn re mẹn ha tẹmhọn ọlẹn man ẹbho. Ọkpakinọn, beji oyẹẹ nin mẹn mhọn da Aba mẹn nọn ribhi okhun rẹ ha tuẹn okhun, iriọ oyẹẹ nin mẹn mhọn da ẹbho yẹ rẹ ha tuẹn okhun. Mẹn da dọnmhegbe ha re ọkhọ muno ọkakale nin ele kuẹlo da, bi uhọnmhọn-ọta nọn ha rẹso ele bhi ọkhọle. Beji mẹn rẹ manman re inian ha ria ẹmhọn ele, ọ da wo manman ha ghọn mẹn rẹ rẹkpa ele.”—Rom. 10:13-15.

15-16. Beji a rẹman bhi ene ifoto, elele nela nabhọre sade mhan re oyẹẹ man ẹbho?

¹⁵ Ọ iyi ibhio mhan ọkpa miẹn elele bhọ sade mhan re oyẹẹ man. Beji emianmhẹn KOVID-19 munhẹn, obhio mhan nin okpea natiọle Paolo bi okhuo ọle da rẹkpa ibhio mhan nin ikhuo ne ki wanre rẹ luẹ ebi a rẹ noo foni, la kọmputa rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ. Obhio mhan nin okhuo nọn rẹ ka ha nọghọ, da guẹ ebi a rẹ noo ọle yẹ. Ọle da sabọ noo ọle rẹ tie eria bhi azagba-uwa nọnsọle vae bhi Ayere ọsi Uyumhin Nọnsi Jesu. Itue ẹgbọ ea bhi ẹwẹ ele da noo foni rẹ deba bhi ọne Ayere. Ọne obhio mhan nin okhuo bi ẹbho bhi azagba-uwa nọnsọle wo manman miẹn elele bhi urẹkpa ọsi Paolo bi okhuo ọle. Akizẹbue, ọne obhio mhan nin okhuo da gbẹn ebe ji Paolo rẹ khuẹnmhẹn ọlẹn. Ọle da yọle: “Obulu nin uwẹ rẹ man mhan ne ki wanre emhin. Mẹn ida yelea ebi ẹmhọn mhan rẹ rẹtẹ Jehova yẹ, bi uwedẹ nin uwẹ rẹ dọnmhegbe rẹ rẹkpa mhan.”

¹⁶ Paolo wo luẹ emhin kpataki bhi ọne emhin nan. Ọnan da ye ọle re ghe, ahoẹmhọn-egbe lu uhọnmhọn emhin gbera ilẹn-emhin, la arẹnan  nọn hi ki rẹ khin nin mhan mhọn. Ọle da yọle: “Ọfẹotughe mẹn rẹ ka ha khin, ọkpakinọn, ọne emhin nọn sunu nan ye mẹn re ghe, aharẹmiẹn ene ibhio mhan ki ye ene ọta kẹkẹ nin mẹn rẹman an, ele ida ye ene emhin kẹkẹ nin mẹn lu rẹ rẹkpa ele a.”

17. Ọria ọbhebhe nela miẹn elele bhọ sade mhan re oyẹẹ man?

¹⁷ Mhan da ha re oyẹẹ man ẹbho, imhan tobọmhan miẹn elele bhọ bhi uwedẹ nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi. Obhio mhan nin okpea natiọle Jonathan nọn nyẹnlẹn bhi New Zealand kere ghe ẹmhọanta ọnan khin. Bhi ọsodamhẹn bhi ẹdẹ Satọde ọkpa, ọle da miẹn obhio mhan nin okpea nin ọkanẹfan nin ọle ọkpa tẹmhọn Osẹnobulua khian. Jonathan da mhanmhanlẹn nin ọle rẹ deba ọne obhio mhan nan ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi ọsodamhẹn bhi ẹdẹ Satọde rebhe. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ọle bha lẹn ebi ọle tobọle ha rẹ miẹn elele yẹ bhi ọne ifuẹkẹ nan nin ọle rẹman. Jonathan da yọle: “Bhi ọne ẹghe nan bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn, mẹn bha manman ha sọnyẹnmhẹn bhi inẹbho. Ọkpakinọn, beji mẹn rẹ ha kaehọ ebi ọne ọkanẹfan nan rẹ ha man emhin, bi ebi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua nin ọle ha lu rẹ ha kiọnlẹn yẹ, mẹn da munhẹn ha sọnyẹnmhẹn bhi inẹbho. Ọne obhio mhan nan da wo dọ kiẹn ọmọẹ mẹn. Ọ da rẹkpa mẹn rẹ ha lu re alo, rẹ ha sọnyẹnmhẹn bhi inẹbho, yẹ rẹ sabọ manman sikẹ Jehova.”

18. Be Jehova guanọ nin mhan lu?

¹⁸ Jehova guanọ nin mhan rebhe ha ziẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da ọle bi ẹbho ebhebhe. Beji mhan luẹ, mhan dẹ sabọ ziẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da Jehova sade mhan tie Ọta nọnsọle yẹ ria eria nyan ọlẹn, bi sade mhan nan erọnmhọn ji ọle ẹghe rebhe. Mhan dẹ sabọ ziẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da ibhio mhan nin mhan ko ga sade mhan guanọ uwedẹ kẹkẹ nin mhan ha rẹ rẹkpa ele. Beji oyẹẹ nin mhan mhọn ha rẹ manman ha tuẹn okhun, mhan ki sabọ dọ manman sikẹ Jehova bi ibhio mhan nin mhan ko ga. Ikolu nin mhan bi Jehova bi ele ko mhọn ki ha ribhọ rẹ sẹbhi ighegheghe.