Ọkuẹsẹ mẹn taman bha ebe kie sunu, bha ji mẹn ka taman bha ebi mẹn rẹ munhẹn ha lu iwẹnna oga nan re ẹghe rebhe lu yẹ.

Ukpe 1942, a da biẹ mẹn bhi agbaẹbho ọsi Curaçao nọn ribhi Caribbean. Ọne agbaẹbho nan wo mhọn-ose. Agbaẹbho ọsi Suriname aba mẹn na vae. Sokpan, ọle da ha khian ọne agbaẹbho nan nin amẹn nẹga dọ ha wẹnna bhi enin. Ikpe eso ọkuẹsẹ a biẹ mẹn, ọle da ha yi ọkpa bhi ẹbho ne kiẹn Esali Jehova ne mianmẹn bhi Curaçao. a Ọle da ha man mhan nin imọn nesọle Baibo uzana-uzana arẹmiẹn mhan ikẹ re ọle lẹkhẹ nanlẹn rẹ lu iriọ. Mẹn ki ha ribhi ikpe 14, aba mẹn da ne azagba-uwa mhan ha khian Suriname nin ọle dọ gbẹloghe inẹn ọlẹn nọn ki ha wanre bhi enin.

Bhi Suriname, mẹn da munhẹn ha ne ene usẹn ne ribhi agbotu nọnsẹmhan muobọ ne wo re ọhubhudu rẹ ha ga Jehova. Ikpe eso ele rẹ diọn mẹn. Sẹyẹ, ele da ha lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe. Ahamiẹn ele tẹmhọn isẹlobhemhin nin ele miẹn bhi inẹbho, mẹn ki wo daghe ebi ele rẹ ha ghọnghọn yẹ. Ahamiẹn mhan zobọ bhi ikolo oga, mẹn bi imọẹ mẹn ki ko ha zilo nyan ẹmhọn eso bhi Baibo. Ẹgheso, mhan lu ọnan sade mhan dotua bhi olele ha ghe ahiẹnhiẹn ne ribhi okhun. Ene imọẹ mẹn nan da rẹkpa mẹn rẹ lẹn ebe khẹke nin mẹn lu bhi iẹnlẹn. Mẹn da ha guanọ nin mẹn wẹnna nin Jehova. Bhiriọ, mẹn ki ha ribhi ikpe 16 mẹn da mianmẹn. Akizẹbue, mẹn ki ha ribhi ikpe 18, mẹn da munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe.

Mẹn da wo luẹ emhin ne bunbun beji mẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. Ene emhin nan wo rẹkpa mẹn bhi iwẹnna oga nin mẹn re ẹghe rebhe ha lu. Bhi ọsi ijiẹmhin, emhin ọhẹnhẹn nin mẹn luẹle hi, ebi ọ rẹ lu uhọnmhọn emhin yẹ nin mhan rẹ ha man ẹbho emhin. Ẹghe nin mẹn rẹ munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan ọsi ẹghe rebhe, obhio mhan nin Willem van Seijl nọn lu iwẹnna misiọnari da zegbere rẹ rẹkpa mẹn. b Ọle da man mẹn ebi mẹn ha rẹ ha lu iwẹnna  kẹkẹ yẹ bhi ẹkẹ agbotu. Bhi ọne ẹghe nan, mẹn bha rẹ lẹn ghe ene emhin nan nin ọle man mẹn le dẹ manman rẹkpa mẹn. Bhi ukpe nọn rẹkhan ọlẹn, a da yọle nin mẹn dọ ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki. Bhiriọ, mẹn da munhẹn ha rẹkpa ibhio mhan ne ribhi obhi usun khere ne ha nyẹnlẹn bhi ẹgbo ọsi Suriname. Sẹyẹ, eji ele ye bha sikẹ agbotu nekẹle. Emhin nin ibhio mhan kẹkẹ bọsi Willem man mẹn le wo manman ti mẹn bhọ. Rẹ na ẹghe nin ha vade, mẹn wo ha re egbe khọkhọ ele beji mẹn rẹ ha re ẹghe ọbhi otọ rẹ man ẹbho nekẹle emhin.

Emhin ọzeva nin mẹn luẹle hi, emhin esili nabhọre sade mhan de obọ re bhi iẹnlẹn, yẹ mhanmhan emhin nọnsẹn. A wo la mun uki hẹn, mẹn bi obhio mhan nin mhan ko ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki ki mhanmhan ebale bi emhin nekẹle nin mhan ha noo bhi ọne uki nin. Bhiriọ, ọkpa bhi ẹwẹ mhan ki ha khian eje manman taan ẹlo a bhi ọne agbaẹbho dọ dẹ emhin kẹkẹ nin mhan guanọ. Mhan ki noo obhi igho nin agbotu re nin mhan uki-uki nọnsẹn, yẹ noo ebale bi emhin nekẹle nin mhan mhọn nọnsẹn beji ọ ha da sẹ mhan noo bhi ọne uki nin. Ahamiẹn emhin ribhọ nin mhan iyẹ mhọn bhi ọne ẹgbo nin mhan ha ye, ẹbho eso ki rẹkpa mhan sade mhan bhọ miẹn. Mẹn rẹọbhọ ghe, ranmhude mẹn re egbe obhokhan luẹ ghe ọkhẹke nin mhan ha de obọ re bhi iẹnlẹn, yẹ mhanmhan emhin nọnsẹn, ọle rẹkpa mẹn re ẹdagbọn iẹnlẹn nọnsẹmhẹn ha ga Jehova.

Emhin nọnzi ea nin mẹn luẹle hi, elele nọn nabhọre sade a man ẹbho ẹmhọn Osẹnobulua bhi urolo nọnsele. Mẹn guẹ zẹ urolo Dutch, English, Papiamento, bi Sranantongo (a yẹ lẹn ọlẹn ọbhi Sranan), a kẹ zẹ ọne urolo nan bhi Suriname. Ọkpakinọn, bhi eji mhan ha ye bhi ọne ẹgbo, mhan da daghe ọle ghe ẹbho kẹ wo re ehọ ọbhi ẹmhọn Osẹnobulua nin mhan taman ele sade mhan noo urolo nọnsele rẹ tale man ele. Ọ da ha nọghọ mẹn rẹ ha zẹ eso bhi ene urolo nan bọsi Saramaccan, nan da si urulu okhun la si urulu re otọ sade a zẹ ọle. Ọrẹyiriọ, mẹn da wo ha ghọnghọn ghe mẹn sabọ dọnmhegbe. Bhi ikpe ne bunbun nian, mẹn wo sabọ man ẹbho ne bunbun ẹmhọn Osẹnobulua ranmhude mẹn sabọ zẹ urolo nọnsele.

Bhi ọsi ẹmhọanta, emhin eso ribhọ nin mẹn ta ne re ẹkhọle lo mẹn beji mẹn ha luẹ ọne urolo. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe ọkpa ribhọ nin mẹn rẹ ha ho nin mẹn nọọn ọria ọkpa nin mẹn man ọle Baibo nọn zẹ urolo Saramacca ebi egbe dia ọle yẹ, ranmhude nin ẹkẹ rẹ ha ba ọle. Ọkpakinọn, mẹn bha lẹn ghe ebi mẹn nọọn ọle le hi si ọle hanmhan. Sokpan, ọnan da re ẹkẹ khọ ọle. Arẹmiẹn ẹgheso mẹn re inian dobọ, mẹn da yẹ wo dọnmhegbe rẹ ha zẹ ọne urolo man ene ẹbho bhi eji mẹn da tẹmhọn Osẹnobulua.

Bhi ukpe 1970, a da yọle nin mẹn dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe. Bhi ọne ukpe nin, mẹn da re ọne uhọnmhọn-ọta nan nọn yọle, Rẹnẹ Yo Bẹtẹ Nọn Ke Okhun Nẹ ọsi Esali Jehova (“Visiting the World Headquarters of Jehovah’s Witnesses”) man usun ne bunbun ne ha ribhi ọne ẹgbo. Nan rẹ sabọ sẹbhi eji ele ye, mẹn bi ibhio mhan nin ikpea eso ki na ọbhi okọ nan re eran lu nọn tan, nọn bha yẹ manman kpọnọ rẹ na ẹkẹ ẹdẹ kẹkẹ ne ribhi ẹkẹ ọne ẹgbo gbera, beji mhan ha da sẹbhi eji ele ye. Mhan da mun jẹnẹretọ, obhi emhin nan sa igasi ọi, orukpa nan sa amẹn orukpa ọi, bi emhin nin mhan ha rẹ re ebi mhan ha ta man rẹkhan egbe. Mhan ha ki sẹbhi eji mhan ha da huẹnre, mhan ki muno ene emhin nan kẹkẹ ha khian eji mhan ha da re ọle man ẹbho. Emhin nin mẹn manman yere bhi ene okhian nan kẹkẹ nin mhan yo hi, uwedẹ nin ene ẹbho ne ribhi enin rẹ manman hoẹmhọn ene emhin nin mhan  rẹman ele. Ọ wo manman re imẹn ha ghọnghọn nin mẹn rẹ rẹkpa ẹbho rẹ luẹ ẹmhọn Jehova bi agbotu nọnsọle nọn ribhi ọne otọ nan. Arẹmiẹn ọne ẹsọn nin mẹn miẹn nan bha lẹkhẹ, mẹn da wo manman ha ghọnghọn nin mẹn rẹ daghe ẹbho wo ha sikẹ Jehova.

Arẹmiẹn mẹn wo sabọ ha lu eka ne bunbun bhi oga nọnsi Jehova ranmhude nin mẹn bha sẹ rẹ re okhuo, mẹn da yẹ ha guanọ nin mẹn re okhuo. Bhiriọ, mẹn da bhii Jehova nin ọle rẹkpa mẹn miẹn okhuo nọn ha sabọ deba mẹn ha ga ọle bhi eji mẹn da ha lu iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe bhi ọne ẹgbo. Ebe sẹ ukpe ọkpa beji a ki zẹbue, mẹn bi obhio mhan natiọle Ethel nọn lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki nọn muegbe nin ọle rẹ wẹnna nin Jehova aharẹmiẹn ọ ida lẹkhẹ nanlẹn da zẹ egbe bhi ọshọ. Rẹ na egbe obhokhan ha vade Ethel rẹ ha guanọ nin ọle re egbe khọkhọ Pọl nin odibo, yẹ ha guanọ nin ọle manman rẹkpa bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua beji Pọl lu. Mhan da bọ egbe bhi Sẹtẹmba 1971, yẹ ko munhẹn ha lu iwẹnna ọfẹotughe kugbe.

Azagba-uwa ọsi Ethel bha manman ha mhọn emhin beji ọle ha wanre. Bhiriọ, ọle da sabọ wo deba mẹn ha lu iwẹnna ọfẹotughe bhi enan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn mhan muegbe nin mhan rẹ rẹnẹ ji agbotu kẹkẹ bhi eje manman ree bhi eji mhan da lu iwẹnna ọfẹotughe, mhan ki hẹ ibhi emhin eso rẹkhan egbe. Ẹkẹ ẹdẹ mhan da họ ikpọn, yẹ khọ a. Mhan da yẹ luẹ rẹ ha le ebale nọn ki rẹ khin nin ene ibhio mhan nin mhan rẹnẹ je re nin mhan. Emhin bọsi iguanas, piranhas, la emhin nọn hi ki rẹ khin nin ele miẹn mun bhi ẹkẹ ẹgbo la bhi ẹkẹ ẹdẹ. Ahamiẹn etasa iribhọ nin mhan rẹ le ebale, mhan ki noo ebe ọghẹdẹ. Ahamiẹn ukpakẹ iribhọ nin mhan rẹ le ebale, mhan ki noo obọ. Ọ dia mẹn bi okhuo mẹn bhi egbe ghe, ranmhude ọne uwedẹ nan nin mhan rẹ de obọ re bhi iẹnlẹn beji mhan wẹnna nin Jehova re imhan manman sikẹ Jehova, yẹ sikẹ egbe bọsi ukpiri ea nan diẹn kugbe. (Eccl. 4:12) Ene isẹlobhemhin nan nin mhan miẹn bhi iẹnlẹn wo manman lu uhọnmhọn emhin gbera emhin nọn hi ki rẹ khin nin mhan ha rẹ miẹn bhi iẹnlẹn.

Ẹdẹ ọkpa, ẹghe nin mhan rẹ ha vade bhi eji mhan da dọ rẹnẹ ji ibhio mhan, emhin nọn sunu ji mhan  nin mẹn tẹmhọnlẹn ẹghe nin mẹn rẹ mun ọne okha nan hẹn da sunu. Ẹghe nin ọne okọ rẹ sẹbhi eji ọne ẹdẹ da manman ha nẹ, ọ da gberuẹ bhi ẹkẹ ọne ẹdẹ bhi obhi ẹgheso. Sokpan, ọ da re ẹjẹje dagbare. Ọ da wo re imhan ha ghọnghọn ghe mhan yọ ukpọn nọn gbega ọria sade a na ọbhi okọ. Sẹyẹ, mhan bha denọ sibhi ẹkẹ ọne okọ re. Sokpan, amẹn da wo vuọn okọ nin mhan na ọi. Mhan da muno ebale ne ha ribhi ẹkẹ ipọtu nin mhan muno mhọn ku ọbhi ẹkẹ ẹdẹ, yẹ noo ene ipọtu rẹ bhanọ ene amẹn sibhi ẹkẹ ọne okọ re.

Ranmhude mhan bha yẹ ha mhọn ebale soso, mhan da munhẹn ha guanọ ehẹn nin mhan ha gbe bhi ọne ẹdẹ. Ọkpakinọn, mhan bha miẹn ehẹn soso gbe. Bhiriọ, mhan da bhii Jehova nin ọle re ebale nin mhan le bhi ọne ukpẹdẹ nin. Mhan ki wo nan erọnmhọn fo, obhio mhan ọkpa da fi emhin nan rẹ gbe ehẹn fi ọbhi ẹkẹ ọne ẹdẹ, yẹ rẹ mun udede ehẹn nọn ha sẹ mhan itue isẹn le khọn bhi ọne ukpasọn nin.

Ikpe isẹn ki gbera nin mẹn bi okhuo mẹn ko ha lu iwẹnna ọfẹotughe, mhan da miẹn erọnmhọn ọbhebhe nin mhan bha rẹ ha mhọn bhi ọkhọle—mhan dẹ kẹ ha yi aba bi inẹn. Ọnan da wo re imẹn ha ghọnghọn arẹmiẹn mẹn bha lẹn ebi ọnan ha rẹ rẹso iẹnlẹn nọnsẹmhan yẹ. Mẹn bi okhuo mẹn rẹ wo ha guanọ nin mhan wo ha lu iwẹnna oga nan re ẹghe rebhe lu khian. Bhi ukpe 1976, mhan da biẹ ọmọn okpea natiọle Ethniël. Ikpe eva bi ukhiọnmhẹn ki gbera, mhan da biẹ ọmọn okpea ọbhebhe natiọle Giovanni.

Ranmhude a manman ha guanọ urẹkpa bhi Suriname ẹghe nin, Bẹtẹ da mhanmhanlẹn nin mhẹn sẹyẹ ha lu iwẹnna ọfẹotughe beji mhan rẹ ha bẹẹ imọn nesẹmhan wanre. Ẹghe nin imọn nesẹmhan ki rẹ ha wanre, a da yọle nin mẹn dọ ha lu iwẹnna ọfẹotughe bhi eji agbotu bha da manman bun. Ọnan da re ọne isẹhoa nin mẹn rẹ ha noo uzana eso bhi ẹkẹ uki rẹ lu iwẹnna ọfẹotughe, yẹ noo uzana ne kẹre bhi ọne uki rẹ lu iwẹnna ọkanẹfan bhi agbotu nin mhan ye. Ahamiẹn mẹn khian rẹnẹ ji agbotu ne sikẹ uwa nọnsẹmhan, okhuo mẹn bi imọn nesẹmhan ki rẹkhan mẹn. Ọrẹyiriọ, ahamiẹn mẹn khian rẹnẹ ji agbotu ne ribhi ẹkẹ ọne ẹgbo, mẹn ọkpa ki ha khian.

Ọ da khẹke nin mẹn mhanmhan emhin kẹkẹ nin mẹn lu beji mẹn ha da sabọ miẹnsọn rebhe ne ri mẹn bhi obọ. Mẹn da lu ọle beji a ha da miẹn ghe, mhan ki ha lu oga azagba-uwa uzana-uzana. Ahamiẹn mẹn dọ ha rẹnẹ ji ene agbotu, okhuo mẹn ki ha man imọn nesẹmhan emhin bhi uwa. Ọrẹyiriọ, mhan kẹ wo lu emhin kugbe bọsi azagba-uwa. Mẹn bi okhuo mẹn kẹ yẹ wo deba imọn nesẹmhan re egbe re ahoho. Ọnan sabọ rẹ ha yi nin mhan rẹ gbe igemu, la nin mhan rẹ khian dagbare. Mẹn ikẹ wẹ ọsasọn ranmhude nin mẹn rẹ ha muegbe ẹsọn kẹkẹ nin mẹn miẹn bhi agbotu. Sẹyẹ,  ranmhude okhuo nọn guẹ emhin nan tẹmhọnlẹn bhi Proverbs 31:15 okhuo mẹn khin, ọle ki kẹ riọ bhi owe ọkuẹsẹ ẹdẹ we, beji ọle ha da lu ọle nin mhan sabọ ko tie ebe ukpẹdẹ kugbe bọsi azagba-uwa, yẹ ko le ebale kugbe ọkuẹsẹ imọn nesẹmhan khian isiku. Ọ wo manman ti mẹn bhọ nin mẹn rẹ ha mhọn okhuo nọn sẹ inian, nọn wo ha rẹkpa mẹn, beji mẹn ha da sabọ miẹnsọn kẹkẹ nin Jehova mun nin mẹn.

Mẹn bi okhuo mẹn da wo wẹnna kaka rẹ rẹkpa imọn nesẹmhan rẹ hoẹmhọn Jehova bi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Mhan da ha guanọ nin imọn nesẹmhan re iẹnlẹn nọnsele rẹ lu iwẹnna oga nan re ẹghe rebhe lu. Sokpan, mhan da ha guanọ nin ele tobele zẹ rẹ lu iriọ, ọ iyi ranmhude mhan guanọ nin ele lu ọle. Ẹghe rebhe mhan rẹ taman ele eghọnghọn nọn nabhọre sade ọria re ẹghe nọnsọle rebhe ha ga Jehova. Mhan yẹ wo ji ele lẹn ọnọghọ ne ha sabọ nabhọre, yẹ taman ele ebi Jehova rẹ rẹkpa mhan, yẹ nan erọnmhọn nin mhan bọsi azagba-uwa yẹ. Mhan da yẹ lu ọle beji a ha da miẹn ghe, imọn nesẹmhan ki ha mhọn imọẹ ne mun Jehova kalo bhi iẹnlẹn nọnsele.

Jehova da wo ha ne emhin nin mẹn bi azagba-uwa nọnsẹmhẹn ha rẹ ha gbẹloghe egbe nin mhan. Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn wo ha dọnmhegbe rẹ lu eka nin mẹn ha sabọ lu rẹ rẹkpa azagba-uwa nọnsẹmhẹn. Ebi mẹn luẹ bhi eji mẹn da ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki bhi ẹghe nin mẹn bha sẹ rẹ re okhuo, da rẹkpa mẹn rẹ lẹn ghe, ọkhẹke nin mẹn ha mhanmhan emhin nin mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe ọbhi otọ. Ọkpakinọn, arẹmiẹn mhan wo ha dọnmhegbe beji mhan ha da miẹn emhin nin mhan ha rẹ ha gbẹloghe egbe, ẹgheso, ọ iyi emhin rebhe nin mhan guanọ mhan miẹn. Bhi ene idia nan, mẹn rẹọbhọ ghe Jehova wo rẹkpa mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ukpe 1986 rẹ sẹbhi 1992, a da ha khọn bhi Suriname. Bhi ene ikpe nin, emhin bha lẹkhẹ nan rẹ miẹn ẹgheso. Ọrẹyiriọ, Jehova da wo ha gbẹloghe mhan.—Matt. 6:32.

Jehova sẹ wo gbẹloghe mhan bhi iẹnlẹn, yẹ wo rẹkpa mhan ha ghọnghọn, yẹ ha mhọn ọkhọnlẹn bhi iẹnlẹn. Imọn nesẹmhan wo re imhan manman ha ghọnghọn. Sẹyẹ, ọ wo manman ti mhan bhọ ghe, mhan sabọ bẹẹ ele wanre dọ ga Jehova. Ọ yẹ wo ti mhan bhọ ghe, ele yẹ zẹ nin rẹ re iẹnlẹn nọnsele rẹ ha lu iwẹnna oga ọsi ẹghe rebhe. Ethniël bi Giovanni yo isiku nin agbotu mhanmhan. Sẹyẹ, ele bi okhuo ele ko ha ga bhi Bẹtẹ nọn ribhi Suriname nian.

Mẹn bi okhuo mẹn ki wo wanre nian. Sokpan, mhan yẹ wo ha wẹnna nin Jehova beji mhan rẹ ha lu iwẹnna ọkanẹfan kpataki nian. Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan wo mhọn ẹsọn ne bunbun nin mhan miẹn rẹ sẹbhọ ghe, mẹn bha sẹ miẹn ẹghe rẹ dọ luẹ ebi a rẹ gua ẹdẹ yẹ. Sokpan, ọnan bha ba mẹn bhi egbe hiehie. Mẹn ha ria ẹmhọn emhin rebhe ne sunu bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn, mẹn dẹ sabọ yọle ghe, ranmhude nin mẹn rẹ na egbe obhokhan zẹ nin mẹn rẹ re iẹnlẹn nọnsẹmhẹn rẹ lu iwẹnna oga nan re ẹghe rebhe lu, deba emhin ne mhẹn nẹ nin mẹn zẹ rẹ lu bhi iẹnlẹn.