Fiọ diọ bhi uhọnmhọn-ota

Fiọ diọ bhi uri uhọnmọn-ọta

Uwẹ Be Rẹ Lẹn?

Uwẹ Be Rẹ Lẹn?

Mọdẹkai be gene nyẹnlẹn?

OBHOKHAN iJu natiọle Mọdẹkai wo manman lu emhin kpataki bhi emhin ne sunu nan gbẹn ọbhi ebe ọsi Ẹsta. Obhokhan iJu nan mun ha khian imun nọn, nọn ha wẹnna bhi ẹguare ọsi ojie nọnsi Pẹsia. Ẹghe nin ukpe 500 B.C.E wo rẹ la gbera ọnan rẹ sunu, ẹghe nin Ahazuirọs rẹ ha yi ojie. (Ẹlẹnan nian, ẹbho ne bunbun rẹọbhọ ghe ọne ojie nan hi Xerxes I.) Mọdẹkai da lu ọle beji a ha da miẹn emhanmhan nan rẹ gbe ọne ojie a bha munsẹ. Ranmhude ọne emhin nan nin Mọdẹkai lu wo ti ọne ojie bhọ, ọne ojie da mhanmhanlẹn nan rẹ mun ekpẹn nin Mọdẹkai bhi ogbakha. Akizẹbue, ẹghe nin Heman ki rẹ yu fo, nọn ha yi oghian Mọdẹkai bi oghian ibhokhan iJu nekẹle, ọne ojie da re Mọdẹkai ọbhi ihe ọsi ọnọn zẹ sikẹ ọle. Ọne ihe nan da re isẹhoa nin Mọdẹkai rẹ lu emhin rẹ miẹn ibhokhan iJu fan ne ribhi agbaẹbho ọsi Pẹsia nan rẹ la gbono a.—Esther 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Ẹbho eso ne gbe okha ọsi emhin ne sunu yọle ghe, emhin ne ribhi ebe ọsi Ẹsta iyi ẹmhọanta. Sẹyẹ, Mọdẹkai bha nyẹnlẹn hiehie. Ọrẹyiriọ, bhi ukpe 1941, ẹbho eso ne gua otọ emhin fẹghe da miẹn emhin nọn ha sabọ rẹman ghe ebi Baibo tale rẹji Mọdẹkai, ẹmhọanta nọn. Be ele miẹn?

Ẹbho ne gua otọ emhin fẹghe da miẹn emhin nan re ekẹn man nan gbẹn emhin ọi, nan gbẹn elin ọsi okpea ọkpa ọi natiọle Marduka (Mọdẹkai a tiọle bhi urulo Esan). Asabọmiẹn iwẹnna ọsi ene ka igho ọle ha lu bhi agbaẹbho ọsi Shushan. Ẹghe nan rẹ miẹn ọne emhin nan, Arthur Ungnad nọn wo manman lẹn otọ ebe sunu bhi ọne ẹghe nin da gbẹn ghe, rẹ gbera Baibo, ọne ẹghe nan hi ẹghe ọhẹnhẹn nan rẹ sounun ọsi Mọdẹkai bhi emhin nan gbẹn.

Rẹ na ẹghe nin Ungnad rẹ ta emhin nin ọle ta ha vade, ẹbho ne gua otọ emhin fẹghe wo zedu emhin ne bunbun nan gbẹn ọbhi ene emhin nan re ekẹn man dagbare. Rẹ deba eso bhi ene emhin nan hi, ibhi emhin nan re ekẹn man nan gbẹn emhin ọi nan miẹn bhi agbaẹbho ọsi Persepolis nọn dunmhun an. A da miẹn ele bhi eji a da ka rẹ ha ne emhin ne ghanlẹn ya bhi egbegbe ogbe ọsi ọne agbaẹbho. Ene emhin nan da tẹmhọn emhin ne sunu ẹghe nin Xerxes I rẹ ha gbẹloghe. Urolo ọsi ibhokhan Elam a rẹ gbẹn ene emhin. Sẹyẹ, elin ne bunbun ọsi ẹbho nan sounun ele bhi ebe ọsi Ẹsta da yẹ ha ribhọ. a

Ọne elin Mọdẹkai (Marduka) nan gbẹn ọbhi emhin nan re ekẹn man

Ene bunbun bhi ene ibhi emhin nan re ekẹn man nan gbẹn emhin ọi, nan miẹn bhi agbaẹbho ọsi Persepolis da sounun bhi elin ọsi Marduka nọn ha yi akọwe ọsi ojie bhi ẹguare ọsi Shushan ẹghe nin Xerxes I rẹ ha gbẹloghe. Ọkpa bhi ene emhin nan da yọle ghe, ọnọn zedu ebe Marduka khin. Ọnan wo diẹn mun ebi Baibo tale rẹji Mọdẹkai. A da zẹ ọle nin ọle ha yi ọguọmhandia ọsi Ahazuirọs (Xerxes I) nin ojie. Ọle yẹ zẹ urolo eva. Mọdẹkai kẹ wo debhi igeti ọsi ọne ojie a nọn ribhi ẹguare bhi Shushan. (Esther 2:19, 21; 3:3) Ọne igeti nan ribhi uwa nọn manman kpọnọ, nin ẹbho ne wẹnna bhi ẹguare ọsi ọne ojie da wẹnna.

Emhin kpataki kikẹ wo ribhọ nọn re Marduka nan sounun ọlẹn bhi ene ibhi emhin nan re ekẹn man, bi Mọdẹkai nan sounun ọlẹn bhi Baibo khọ egbe. Ẹghe ọkpa ele rẹ nyẹnlẹn, bi bhi ijian ọkpa. Sẹyẹ, ele da ko wẹnna bhi ijianlẹn ọkpa. Ene emhin nan rebhe rẹman ghe asabọmiẹn ọria ọkpa Marduka bi Mọdẹkai ha khin.

a Bhi ukpe 1992, Professor Edwin M Yamauchi da gbẹn emhin nin ọle da sounun bhi elin igbe bhi ene ibhi emhin nan re ekẹn man nan gbẹn emhin ọi, nan miẹn bhi agbaẹbho ọsi Persepolis nọn yẹ ribhi ebe ọsi Ẹsta.