1-2. Be Uwedẹ nin ẹbho rẹ lu mhan khọ ha rẹ sabọ rẹso mhan yẹ?

 JESU da tẹmhọn okhuo ọkpa nọn i yẹ mhọn ọdọ nọn wo ha bhii ọbhuohiẹn ọkpa nin ọle bhuohiẹn nọn gbale bhi ẹmhọn nin ọle bi ọria ko mhọnlẹn. Edibo nesi Jesu wo lẹn otọ ebi emhin dia ọne okhuo yẹ bhi egbe. Ranmhude bhi ọne ẹghe nin, a wo ha lu ibhioguele khọlọ. (Luk 18:​1-5) Mhan yẹ wo lẹn ebe emhin dia ọne okhuo nin yẹ bhi egbe, ranmhude a sẹ ka lu mhan khọ khẹ.

² Ọne agbọn nan nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan, ẹbho i zẹwẹ re ifuẹkẹ rẹ ne egbe lu emhin. Iriọ izọn-egbe bi udeyẹnyẹn yẹ rẹ wo vuọn ọlẹn. Ranmhude ọnan, ọ i zẹwẹ han mhan ilo sade ẹbho bha lu mhan nọnsẹn. (Eccl. 5:8) Ọkpakinọn, ahamiẹn ibhio mhan nin mhan ko ga lu mhan khọ, ọnin bhọ ba mhan bhi egbe nẹ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ibhio mhan dikẹ bhi ẹbho ne lu mhan khọlọ ne bha hoẹmhọn ẹmhọanta. Ranmhude ọ bha gba nin ibhio mhan zẹle ele lu mhan khọlọ ẹgheso. Mhan dẹ wo manman miẹn emhin luẹ bhi ebi Jesu bi ẹbho ebhebhe rẹ lu emhin yẹ bhi ẹghe nin ẹbho ne bha hoẹmhọn ẹmhọanta bha rẹ lu ele nọnsẹn. Ahamiẹn mhan re iziẹngbe rẹ ne eria ne kpokpo mhan lu emhin, mhan dẹ yẹ sabọ re iziẹngbe ne ibhio mhan nin mhan ko ga lu emhin! Be ọ dia Jehova bhi egbe yẹ sade eria bhi olele, la ibhio mhan bhi agbotu lu mhan khọlọ? Ọ be zẹwẹ rẹtẹ ọle?

3. Be rẹ mhan rẹọbhọ ghe, ọ i yẹẹ Jehova sade a lu eguọmhandia nesọle khọ?

³ Uwedẹ nin ẹbho rẹ ne mhan lu emhin wo manman rẹtẹ Jehova. “Jehova hoẹmhọn ibhuohiẹn nọn gbale.” (Ps. 37:28) Jesu ji mhan lẹn ghe Jehova dẹ “lu ọle nin [mhan] jẹje miẹn ibhuohiẹn nọn gbale” bhi ẹghe nọn khẹke tee. (Luk 18:​7, 8) Bhi ẹghe nọn bha yẹ ree gbe, ọle dẹ hinmhin mhan bhi ikuan-egbe nọn hi ki rẹ khin nin mhan miẹn ranmhude nan rẹ lu mhan  khọ. Sẹyẹ, ọle dẹ lu ọle beji a ha da miẹn ghe eria bha yẹ ha lu egbe ele khọlọ.—Ps. 72:​1, 2. 

4. Emhin nela Jehova ne nin mhan ne ha sabọ rẹkpa mhan sade a lu mhan khọ?

⁴ Mhan wo khuaẹloghe ọne ẹghe nin ọrebhe bhi ọne otọ nan ha rẹ ha lu emhin nọn gbale. Ọkpakinọn, bhi ejayenan nian, Jehova rẹkpa mhan rẹ sabọ ha ziẹngbe sade a lu mhan khọlọ. (2 Pita 3:13) Ọ man mhan ebi ọkhẹke nin mhan rẹ lu emhin yẹ sade a lu mhan khọlọ, beji a ha da miẹn ghe ọne emhin nọn sunu bha kie dọ si ẹmhọn ebhebhe re. Ọle noo ijiẹmhin ọsi Ọmọn nọnsọle rẹ rẹkpa mhan rẹ lẹn ebi ọkhẹke nin mhan rẹ lu emhin yẹ sade a lu mhan khọlọ. Sẹyẹ, ọle ne adia kẹkẹ nin mhan bhi Baibo nin mhan ha sabọ re obọ rẹkhan sade a lu mhan khọlọ.

MHỌN ẸWAN BHI UWEDẸ NIN UWẸ RẸ LU EMHIN SADE A LU UWẸ KHỌLỌ

5. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan mhọn ẹwan rẹji uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin, sade mhan daghe emhin ne bha gba nin ẹbho lu bhi ọne agbọn nan?

⁵ Ibhuohiẹn eku bi emhin ne bha gba ne sunu bhi ọne agbọn nan ẹlẹnan manman wo ba mhan bhi egbe. (Eccl. 7:7) Inian emhin yẹ dia eria eso bhi egbe ne ga Jehova nọnsẹn bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Eria bii Jobu bi Habakọk. (Job 6:​2, 3; Hab. 1:​1-3) Ọ bha dọbe sade ene emhin nan ba mhan bhi egbe. Ọrẹyiriọ, ọkhẹke nin mhan mhọn ẹwan beji a ha da miẹn ene emhin nan bha dọ re mhan lu emhin nọn bha gba.

6. Be okha ọsi Absalọm man mhan le? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁶ Ahamiẹn ọria lu mhan khọ la lu ọria nin mhan hoẹmhọnlẹn khọ, mhan sabọ rẹ ha ho nin mhan lu haosa. Mhan ha lu i riọ, ọ dẹ sabọ kie re ọne ẹmhọn ha khọ bhọ. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Absalọm ghe nin ọmọn nọnsi Devid nin Ojie. Ẹkẹ da wo manman ha khọ ọle bhi ẹghe nin Amnọn nin obhio ọle nin ele ko mhọn aba ọkpa rẹ re idudu rẹ ne obhio ọle nin Tema nowẹ. Beji ọ ha khin bhi ọne uhi nin Jehova nabhi obọ Mozis gbe, ọ dẹ khẹke nan gbe Amnọn a bhi ọne emhin nan nin ọle lu. (Lev. 20:17) Arẹmiẹn ọne emhin nọn sunu nan sẹ ebe ha re ẹkẹ ha khọ Absalọm, ọ bha khẹke nin ọle tobọle re ọne ẹmhọn khian.—2 Sam. 13:​20-23, 28, 29.

7. Be emhin nọn bha gba nọn sunu rẹ rẹso ọkpa bhi eria ne gbẹn ebe ọsi psalm yẹ?

⁷ Ahamiẹn ọ dia mhan bhi ẹlo ghe, a i miẹn ebi a khian eria yẹ ne lu emhin ne bha gba, mhan sabọ rẹ dọ ha riale si ẹwanlẹn gene ribhọ nan rẹ ha lu emhin ne gbale. Ọkpa bhi eria ne gbẹn ebe ọsi psalm da daghe ọle ghe, emhin wo ha kiọnlẹn nin eria ne i mhẹn, ne wo ha lu eria ne mhẹn khọlọ. Ọle da yọle: “Enan ene  eria ọbe, nin iẹnlẹn wo lẹkhẹ nan.” (Ps. 73:12) Ene emhin ne bha gba nin ọle daghe da ba ọle bhi egbe sẹbhọ ghe, ọle da rẹ ha riale si elele gene ribhọ nan rẹ ga Jehova. ọle da yọle: “Ẹghe nin mẹn rẹ ha dọnmhegbe rẹ lẹn otọ ọle, ọ da wọ ha nọghọ mẹn.” (Ps. 73:​14, 16) Bhi ọsi ẹmhọanta ọle da yọle: “Bhi ọsẹmẹn, mẹn da rẹ de sibhi uwedẹ ẹmhọanta re; inian ọ diabe ghe mẹn rẹ ha de.” (Ps. 73:2) Emhin ne sẹnian yẹ wo sunu ji obhio nin okpea natiọle Alberto. a

8. Be emhin nọn bha gba nan lu obhio mhan le re ọle lu?

⁸ Ibhio mhan eso da bha Alberto ohoghe ghe, ọle do igho ọsi agbotu mun. Ranmhude ọnan, a da re ọle sotọ bhi ihe nin ọle rẹ ha yẹ bhi agbotu. Sẹyẹ, ibhio mhan bhi agbotu nin ọle ye ne hẹnmhọn ọne emhin nọn sunu bha yẹ ha mun ekpẹn nanlẹn. Ọle da yọle: “Ẹkẹ da wo riia mẹn an, sẹyẹ, ohu da wo manman ha re mẹn.” Ọle da ji ẹkẹ khọ ọle rẹ sẹbhọ ghe, ọle da zobọ bhọ rẹ ha vae bhi ikolo oga bhi ẹkẹ ikpe isẹn. Ọne okha nan rẹkpa mhan rẹ lẹn ebe ha sabọ sunu sade mhan manman wo ha miẹn ohu ranmhude emhin nọn bha gba nan lu mhan le.

RE EGBE KHỌKHỌ JESU BHI UWEDẸ NIN ỌLE RẸ LU EMHIN BEJI A LU ỌLE KHỌ

9. Emhin ne bha gba kẹkẹ nela Jesu ziẹngbe ọle? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁹ Jesu wo re ijiẹmhin nọn gbale ọbhi otọ rẹji ebi ọkhẹke nin mhan rẹ lu emhin yẹ sade a  lu mhan khọ. Bha ji mhan zilo nyan uwedẹ nọn bha gba nin ẹbho bhi azagba-uwa nọnsọle, bi ẹbho bhi olele rẹ ne ọle lu emhin. Ibhio ọle ne bha rẹọbhọ emhin nin ọle ha man da yọle ghe ẹwan bha yẹ gba nanlẹn. Ene mun ọkalo bhi oga da ha yọle ghe, ene ẹlinmhin ebe re ahu nanlẹn rẹ ha lu ene emhin ọhan-ilo nin ọle ha lu. Eyokhọnlẹn ọsi Romu da zuọzuọ ọle, gbe ọle ugbemhin oya, yẹ gbe ọle a. (Mak 3:​21, 22; 14:, 55; 15:​16-20, 35-37) Jesu da ziẹngbe ene oya nan rebhe bi emhin ebhebhe ne dia iriọ, sẹyẹ ọle bha lu haosa. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọne ijiẹmhin nan?

10. Be Jesu rẹ lu emhin yẹ beji a lu ọle khọ? (1 Pita 2:​21-23)

¹⁰ Tie 1 Pita 2:​21-23. b Jesu wo re ijiẹmhin nọn gbale ọbhi otọ nin mhan rẹji ebi ọkhẹke nin mhan rẹ lu emhin yẹ sade a bha lu mhan nọnsẹn. Ọle lẹn ẹghe nọn khẹke nin ọle rẹ huẹan, bi ẹghe nọn khẹke nin ọle rẹ talọ. (Mat. 26:​62-64) Ọ i yi ọta ne bha gba rebhe nin ẹbho ta ọle bhi egbe ọle ha wanniẹn. (Mat. 11:19) Beji ọle zẹ nin ọle rẹ wanniẹn eria ne ha zuọzuọ ọle, ọle bha ha ghunmhun ele, la ha yan nin ele. Jesu da wo mun egbe ọle ọbhi ibẹẹ ranmhude ọle “zẹ ọne ẹmhọn obọ nin Osẹnobulua nọn bhuohiẹn nọn gbale.” Jesu lẹnmhin ghe Jehova daghe uwedẹ nin ẹbho rẹ ha lu ọle khọlọ. Ọle rẹọbhọ ghe Jehova dẹ re emhin rebhe ọ i nọnsẹn bhi ẹghe nọn khẹke.

11. Be imhan ha rẹ rẹman yẹ ghe mhan rẹ ẹwanlẹn talọ sade a lu mhan khọ? (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.)

¹¹ Mhan dẹ sabọ re egbe khọkhọ Jesu sade mhan mhọn ẹwan bhi ebi mhan taman ẹbho ne lu mhan khọlọ. Asabọmiẹn emhin eso ne bha gba nin ẹbho lu mhan le bha khọ gbe, bhiriọ mhan sabọ rẹ zẹ nin mhan rẹ re ẹlo gbera ọle a, la mhan sabọ rẹ zẹ nin mhan rẹ yangbe  beji a ha da miẹn mhan bha dọ ta emhin nọn ha rẹ ọne ẹmhọn kie mun eranlẹn. Ẹgheso, ọ dẹ khẹke nin mhan talọ sade mhan daghe a wo ha lu ọria khọlọ, la sade mhan ribhi idia nọn da khẹke nin mhan sọsali ọbhi ẹmhọanta nin mhan luẹle. (Iwẹn. 6:​1, 2) Ahamiẹn mhan zẹ nin mhan rẹ talọ, ọkhẹke nin mhan ku egbe ọi, yẹ re ekpẹn-ekpẹn lu ọle.—1 Pita 3:15. c

12. Be imhan rẹ zẹ ẹmhọn obọ nin “Osẹnobulua nọn bhuohiẹn nọn gbale” yẹ?

¹² Mhan dẹ yẹ sabọ re egbe khọkhọ Jesu sade mhan zẹ ọne ẹmhọn obọ nin “Osẹnobulua nọn bhuohiẹn nọn gbale.” Ahamiẹn a bhu mhan ohiẹn eku, la lu mhan khọlọ, mhan ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe Jehova daghe ebe sunu. Ọne izebhudu nan dẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ziẹngbe ranmhude mhan lẹnmhin ghe Jehova dẹ re emhin rebhe ne sunu ọi nọnsẹn. Mhan ha zẹ ọne ẹmhọn obọ nin Jehova, ọ ki rẹkpa mhan rẹ rẹban ohu, yẹ re ọne ẹmhọn sibhi ọkhọle re. Ahamiẹn mhan bha re ọne ẹmhọn sibhi ọkhọle re, ọ dẹ sabọ re mhan lu emhin nọn bha gba, ọ dẹ yẹ sabọ re mhan miẹn ghe mhan bha yẹ ha ghọnghọn, yẹ riia ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn an.—Ps. 37:8.

13. Be ha rẹkpa mhan rẹ wo ha ziẹngbe emhin nọn bha gba nan lu mhan le?

¹³ Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan i da gene wo sabọ re egbe khọkhọ Jesu sẹsẹsẹ. Ẹgheso mhan sabọ rẹ ta ọta, la lu emhin nin mhan ha da dọ ha kiẹgbe. (Jem. 3:2) Ẹgheso, emhin nọn bha gba eso nin ẹbho lu mhan le sabọ rẹ si ọbalọ bi ikuan-egbe ji mhan, nin mhan da wo ha ne dan khian bhi ọne agbọn nan. Ahamiẹn ọne idia nan uwẹ ye, lẹn sẹbhọ ghe Jehova lẹn ebe emhin dia uwẹ yẹ. Jesu nan yẹ wo re inian lu khọ, yẹ wo lẹn ebe emhin dia uwẹ yẹ bhi egbe. (Hib. 4:​15, 16) Rẹ deba ijiẹmhin nọnsi Jesu nọn gbale nin Jehova re ọbhi otọ nin mhan, Jehova yẹ wo re adia nọn gbale nin mhan bhi Baibo nọn ha sabọ rẹkpa mhan rẹ ziẹngbe sade a bha lu mhan nọnsẹn. Bha ji mhan fẹ ulọnlẹn eva ghe bhi ebe ọsi Rom ne ha sabọ rẹkpa mhan.

“BHA JI OSẸNOBULUA DA SỌIKHI NIN BHA”

14. Be a re ọle ta nan rẹ “ji Osẹnobulua da sọikhi nin [mhan]”? (Rom 12:19)

¹⁴ Tie Rom 12:19. Pọl nin odibo da taman Kristiẹn ghe nin ele ‘ji Osẹnobulua da sọikhi nin ele.’ Mhan ji Jehova da sọikhi nin mhan sade mhan ji ọle da re ọne ẹmhọn khian bhi ẹghe nọn khẹke, bi uwedẹ nọn khẹke. Beji a lu obhio mhan nin John khọlọ, ọle da yọle: “Ọ da khẹke nin mẹn mun egbe ọbhi ibẹẹ beji a ha da miẹn mẹn bha tobọmẹn dọ ha re ọne ẹmhọn khian. Ẹmhọn nọn ribhi Rom 12:19 rẹkpa mẹn rẹ mundia khẹ Jehova.”

15. Bezẹle nọn da yi emhin nọn mhẹn nin mhan rẹ mundia khẹ Jehova nọn re ẹmhọn nọn sunu khian?

¹⁵ Mhan miẹn elele bhọ sade mhan ziẹngbe khẹ Jehova nọn tobọle re ẹmhọn khian. Mhan ha lu iriọ, mhan i da dọ mun ọne ihẹ bi ọne ọbalọ nọn rẹkhan ọlen sade ọria ho nọn tobọle re ẹmhọn nọn sunu khian. Jehova muegbe nọn rẹ rẹkpa mhan. Inian ọ diabe ọle yọle, ‘Zẹ ọne ẹmhọn obọ nin mẹn, mẹn dẹ re ọle ọ i nọnsẹn.’ Ahamiẹn mhan gene rẹọbhi ọne ive nin Jehova ve ghe “Imẹn hi ọnọn ha re ihaosa nin ele,” mhan ki zẹ ọne ẹmhọn obọ yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe Jehova dẹ re ọne ẹmhọn khian bhi uwedẹ nọn mhẹn nẹ. Ọnan hi emhin nọn rẹkpa John nin mhan ka tẹmhọnlẹn. Ọle da yọle: “Ahamiẹn mẹn sabọ ziẹngbe khẹ Jehova, ọle dẹ re ọne ẹmhọn khian nọnsẹn gbera beji mẹn ha rẹ re ọle khian.”

“RE EMHIN ESILI RẸ HA KHỌN EMHIN EBE MIOTỌ”

16-17. Be erọnmhọn ha rẹ rẹkpa mhan yẹ rẹ “re emhin esili rẹ ha khọn emhin ebe miotọ”? (Rom 12:21)

¹⁶ Tie Rom 12:21. Pọl da yẹ taman ene Kristiẹn ghe nin ele “re emhin esili rẹ ha khọn  emhin ebe miotọ.” Bhi ọne Ọta Ogbakha nin Jesu rẹman bhi uke oke, ọle da yọle: “Bha sẹyẹ wo ha hoẹmhọn eghian bha, bha ha yẹ ha nan erọnmhọn nin ene kpokpo bha.” (Mat. 5:44) Ọnan emhin nin Jesu wo lu tee. Asabọmiẹn mhan sẹ ka ria eria nyan oya nin Jesu le bhi obọ ọsi eyokhọnlẹn ọsi Romu bhi ẹghe nin ele rẹ khan ọle mun oran. Ele wo manman lu Jesu khọlọ, sẹyẹ ọ i yi obhi oya ọle ziẹngbe ọle. Mhan i da sabọ gene lẹn otọ oya nin Jesu le.

¹⁷ Jesu bha ji emhin ne bha gba nin ẹbho lu ọle le da re ọle miẹn ghe ọle bha yẹ ha sun rẹkhan Jehova, la zobọ bhọ rẹ ha re oyẹe man ẹbho. Nin ọle rẹ ha ghunmhun ene eyokhọnlẹn, ọle da bhii ji Aba ọle yọle: “Aba, rẹhunmhan ele ranmhude, ele bha lẹn ebi ele lu.” (Luk 23:34) Ahamiẹn mhan wo ha bhii nin ene ẹbho ne lu mhan khọ, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ miẹn ghe mhan bha yẹ manman ha miẹn ohu, la mhan bha yẹ re ọne ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ. Sẹyẹ, ọ dẹ rẹkpa mhan rẹ fi uwedẹ nin mhan rẹ ha ghe ọne ọria nọn lu mhan khọ denọ.

18. Be erọnmhọn rẹ rẹkpa Alberto bi John rẹ sabọ ziẹngbe emhin nọn bha gba nan lu ele le yẹ?

¹⁸ Erọnmhọn wo rẹkpa ene ibhio mhan eva nin mhan ka tẹmhọnlẹn bhi ene uduọle ne gbera rẹ sabọ ziẹngbe bhi ẹghe nan rẹ lu ele khọlọ. Alberto da yọle: “Mẹn da nan eronmhọn ji ene ibhio mhan ne lu mẹn khọ. Mẹn da bhii Jehova igba ne bunbun nọn rẹkpa mẹn rẹ sabọ mun ọne ẹmhọn fia.” Ọ ti mhan bhọ ghe Alberto wo kie dọ ha ga Jehova nọnsẹn nian. John da yọle: “Mẹn da wo nan erọnmhọn ji ọne obhio mhan nọn lu mẹn khọ igba ne bunbun, yẹ bhii Jehova nọn rẹkpa mẹn rẹ rẹhunmhan ọlẹn. Ranmhude urẹkpa nọnsi Jehova, mẹn da sabọ zobọ bhọ rẹ ha khọẹkẹ ọne obhio mhan, yẹ bhu ọle ohiẹn. Ene erọnmhọn da yẹ wo rẹkpa mẹn rẹ ha mhọn ọkhọle nọn lọre.”

19. Be ọkhẹke nin mhan wo ha lu rẹ dọ sẹbhi ẹghe nin ọne agbọn nan ha rẹ kpẹn? (1 Pita 3:​8, 9)

¹⁹ Beji mhan rẹ nyẹnlẹn bhi ọne agbọn Esu nan, mhan ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe ẹbho dẹ wo ha lu mhan khọlọ. Bhiriọ, bha hẹi ji mhan zobọ bhọ rẹ wo ha bhii Jehova nọn rẹkpa mhan. Sẹyẹ, bha ji mhan wo muegbe rẹ ha re egbe khọkhọ Jesu bhi uwedẹ nọn rẹ lu emhin beji a lu ọle khọlọ, yẹ ha re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo. Mhan ha lu iriọ, mhan dẹ sabọ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe mhan dẹ miẹn erọnmhọn bhi obọ Jehova.—Tie 1 Pita 3:​8, 9.