1-3. (a) Ọnọghọ nela ene usẹn rebhe kuẹlo da? Be uwẹ ha rẹ khọkhọ ọle yẹ? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.) (b) Be ene usẹn ne ribhi ẹkẹ agbotu ha rẹ sabọ khọn ọne ọnọghọ nan yẹ?

BEZẸLE nọn da khẹke nin ene usẹn lẹn eji ele khian nọnsẹn? Ji mhan yọle ghe ọria muegbe nin ọle rẹ ha khian agbaẹbho nọn manman ree. Moto ọle da rẹ sẹbhi enin. Ọle ki sẹbhi eji ọle ha da nanbhi moto, ọ kere ghe, usun ẹbho bi imoto vuọn ije rebhe. Ọne ọria ida sẹbhi ije ọle khian sade ọ ha dobọ nanbhi imoto nọn khian ije ọbhebhe. Ọkpakinọn, ranmhude ọle lẹn ebi ọle dọ lu bhi ije a da nanbhi moto, ọ ki fẹkẹ guanọ imoto nọn khian eji ọle khian.

² Inian ene usẹn diabe ene usun ẹbho ne guanọ imoto. Okhian ọsi iẹnlẹn nọn manman ree, ọle ele kuẹlo da. Ẹgheso, ọnọghọmhin nin ene usẹn rẹ mhanmhan iẹnlẹn nọnsele, ranmhude, emhin ne bunbun nin ele ha da zẹ bhi ẹmhọn iẹnlẹn. Usẹn, ahamiẹn bha guanọ nọn lẹkhẹ nin bha, ọkhẹke nin bha lẹn eji bha khian bhi iẹnlẹn nọnsẹn. Ejela ọkhẹke nin mhan denọ ẹlo da bhi iẹnlẹn?

³ Mhan dẹ wanniẹn ọne inọnta nin bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan. Ọ ki yẹ re izebhudu nin ene usẹn, beji ele ha da re ienlẹn nọnsele rẹ khu bhi emhin ne ti Jehova bhọ. Nin ele rẹ lu ọnan, ele dẹ mun iJehova kalo  bhi emhin rebhe, rẹ sẹbhi emhọn isiku, iwẹnna, azagba-uwa bi emhin ne bunbun. Ele ki yẹ ha khu ọbhi emhin oriọn. Ene usẹn ne mun oga nọnsi Jehova kalo dẹ miẹn erọnmhọn nọnsi Jehova bhi iẹnlẹn nọnsele.​—⁠Tie Proverbs 16:⁠3.

4. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁴ Emhin ẹwanlẹn nọn nin mhan rẹ re egbe obhokhan mhanmhan ebi mhan ho nin mhan ha khu bhi ẹkẹ oga. Bezẹle? Ji mhan zilo nyan emhin ea. Ọhẹnhẹn bi ọzeva nọn ribhio rẹman ghe, ọ re ukolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn deziẹn ọbhọ. Ọne ọzea dẹ rẹman elele nan miẹn bhọ sade mhan re egbe obhokhan munhẹn ha khu ọbhi emhin oriọn bhi ẹke oga.

5. Be hi emhin kpataki nọn zẹle nin mhan da mhanmhan emhin nin mhan ha khu bhi ẹkẹ oga?

⁵ Ranmhude mhan guano nin mhan rẹman iJehova ghe, oyẹẹ nin ọle mhọn da mhan bi emhin rebhe nin ọle lu nin mhan gene ti mhan bhọ, ọle hi emhin kpataki nọn zẹle nin mhan da mhanmhan emhin nin mhan ha khu bhi ẹkẹ oga. Ọnan zẹle nin ọnọn gbẹn Ps. 92: 1, 4 bhi Baibo da yọle: “Ọmhẹnmhin nan rẹ ha re ekhuẹnmhẹn ji Jehova . . . Ranmhude uwẹ re imẹn ha ghọnghọn, Eo Jehova, ranmhude emhin nin uwẹ lu; Ranmhude iwẹnna obọ nọnsi uwẹ zẹle nin mẹn da ha re eghọnghọn so dagbare.” Ene ibhokhan, bha ria ẹmhọn emhin rebhe nin Osẹnobulua lu nin bha. Ọle re iẹnlẹn bha, man bha ẹmhọanta, mun iBaibo nin bha, ne bha nanbhi ẹkẹ agbotu nọnsọle, sẹyẹ re ikhuaẹloghe nọn mhẹn nin bha. Bha ha mun emhin oriọn kalo bhi iẹnlẹn, bha re ọle rẹman ghe, ene emhin nan rebhe ti bha bhọ. Ọnan ki manman re ibha sikẹ Osẹnobulua.

6. (a) Mhan ha munhẹn ha ria ebi mhan ho nin mhan lu bhi ẹkẹ oga, be ọnan rẹ diẹn mun ukolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn yẹ? (b) Be hi emhin kẹkẹ nin ibhokhan ha sabọ ha khu bhi ẹkẹ oga?

⁶ Emhin ọzeva nọn zẹle nin bha ha da re egbe obhokhan mhanmhan ebi bha ho nin bha ha khu bhi ẹkẹ oga hi, ọria ha munhẹn ha khu emhin bhi ẹkẹ oga, Jehova ki yẹ munhẹn ha ka iwẹnna esili nesọle ya. Ọnan ki manman re ibha ha sikẹ Osẹnobulua. Ọnan zẹle nin Paul da gbẹn yọle: “Ranmhude Osẹnobulua ilu emhin nọn bha gba, ọle ida yele iwẹnna nọnsẹ a bi oyẹẹ nin uwẹ mhọn da elin nọnsọle.” (Heb. 6:10) Uwẹ bha khere gbe nin uwẹ rẹ mhanmhan ebi uwẹ ha khu bhi ẹkẹ oga. Ikpe 10 Christine ye ẹghe nin ọle rẹ muegbe ghe, ọle dẹ ha tie okha ọsi ibhio mhan ne dagbare bhi ebe nesẹmhan. Ẹghe nin Toby rẹ ribhi ikpe 12, ọle da lu emhanmhan ghe, ọle dẹ tie iBaibo rebhe fo ọkuẹsẹ ọle gbe egbe ruẹ bhi amẹn. Ikpe 11 Maxim ye ẹghe nin ọle rẹ gbe egbe ruẹ bhi amẹn. Ikpe 10 Noemi nin obhio ọle ye ẹghe nin ọle rẹ deba Maxim nin obhio ọle gbe egbe ruẹ bhi amẹn. Ele veva da ha khu ọbhọ nin ele rẹ dọ ga bhi Bẹtẹ. Nin emhin soso hẹi de ele idobo hiehie, ele da re ebe nan rẹ tie ẹbho vae bhi Bẹtẹ toman egbuwa bhi eji ele dia. Uwẹ bhọ? Be yẹẹ uwẹ nin uwẹ lu bhi ẹkẹ oga? Isẹnan uwẹ ha rẹ munhẹn ha khu ọbhọ.—Tie Philippians 1:10, 11.

7, 8. (a) Ọria ha lẹn ebi ọle ho nin ọle khu bhi iẹnlẹn, ọ dẹ be nọghọ nin ọle rẹ zẹ ebi ọle ha lu? Re ọtọle man. (b) Bezẹle nin obhokhan ọkpa bha da ka yo uwa ebe nọn kokhun nẹ?

⁷ Nin uwẹ da sabọ ha zẹ nọnsẹn bhi ẹmhọn iẹnlẹn, ọle hi emhin nin ọzea nọn zẹle nin uwẹ ha da re egbe obhokhan mhanmhan ebi uwẹ ho nin uwẹ khu bhi iẹnlẹn. Uwẹ dẹ zẹ bhi ẹmhọn isiku, iwẹnna nin uwẹ ha lu, bi emhin ne bunbun. Nin ọria rẹ zẹ ebi ọle ha lu, inian ọdiabe ọria nọn ho nin ọle zẹ uwedẹ nọn khẹke nin ọle rẹkhan bhi eji uwedẹ ne bunbun da miẹn egbe. Ahamiẹn uwẹ lẹn eji uwẹ khian nọnsẹn, ọ ida nọghọ nin uwẹ rẹ zẹ uwedẹ nin uwẹ ha rẹkhan. Uwẹ ha lẹn ebi uwẹ ho nin uwẹ khu bhi iẹnlẹn, nin uwẹ rẹ zẹ bhi ẹmhọn isiku, iwẹnna bi emhin nekẹle ida nọghọ uwẹ. Proverbs 21:5 yọle: “Ene wẹnna nọnsẹn, emhanmhan nọnsele de odẹ re nin ele.” Uwẹ ha kẹ mhanmhan ebi uwẹ ho nin uwẹ khu bhi iẹnlẹn, emhin ki yẹ kẹ de odẹ re nin uwe. Ọbhokhan natiọle Damaris kere iriọ gene wo nọn. Ẹghe nin ọle rẹ zẹ ebi ọle ha lu bhi emhin kpataki ọkpa bhi iẹnlẹn, eghẹnin ọle rẹ lẹn ọnan.

⁸ Ẹghe nin Damaris rẹ sibhi isiku sẹkọndri re, ọ da wo miẹn ebe nesọle rebhe gba nọnsẹn. Sade ọ yẹẹ ọle nọn, ọ ha rẹ sabọ yo uwa ebe nọn ke okhun nẹ dọ luẹ ebe nin ọle ha rẹ kiẹn Lawyer.  Ọkpakinọn, ọle da zẹ nin ọle rẹ dọ ha wẹnna bhi bank. Bezẹle? Ọ yọle ghe, ẹghe nin ọle rẹ ribhi obhokhan ọle rẹ muegbe ghe, ọle dẹ lu iwẹnna ọkanẹfan. Nin ọle rẹ sabọ lu ọnan, ọle ida wo ha re ẹghe rebhe wẹnna. Ọ da yẹ yọle ghe, sade ọle yo uwa ebe nọn kokhun nẹ dọ luẹ ebe nin ọle ha rẹ kiẹn Lawyer nọn, ọle ha rẹ re ebe nọnsọle miẹn iwẹnna nin igho manman ye. Sokpan, ọ dẹ nọghọmhin nin ọle rẹ miẹn iwẹnna nin ọle ha re ẹghe eso ha lu. Ikpe 20 ọ ki sẹ ye nian nin Damaris sẹ rẹ lu iwẹnna ọkanẹfan. Ebi ọle zẹ rẹ lu bhi ẹghe usẹn, ọle be riale ọ diale? Ọ yọle ghe, bhi isi iwẹnna nọnsọle bhi bank, ọle wo miẹn lawyer ne bunbun. Iwẹnna nin ọle ha rẹ lu sade ọle yo uwa ebe nọn kokhun nẹ, ọle ele wo lu riọ. Ọ da yẹ yọle ghe, ene bunbun bhi ẹwẹ ele bhọ ighọnghọn bhi iwẹnna nọnsele. Ranmhude nin ọle rẹ zẹ iwẹnna ọkanẹfan, ọle zẹle nin ọbalọ nan miẹn bhi iwẹnna ọsi ọne agbọn nan bha da sẹbhi egbe nọnsọle. Ọ da yẹ yọle ghe, ọnan da tuje odẹ a nin ọle rẹ miẹn eghọnghọn bhi ene ikpe nin ọle sẹ gbe bhi oga nọnsi Jehova.

9. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan manman gẹn ene usẹn nesẹmhan?

⁹ Ọkhẹke nin mhan manman gẹn usẹn ne bunbun ne ribhi agbotu kẹkẹ bhi otọ agbọn nan rebhe. Ele zẹ egbe ele obọ nin Jehova, yẹ denọ ẹlo ọbhi ebi ele khu bhi ẹkẹ oga. Usẹn ne sẹriọ gene dọnmhegbe rẹ rẹkhan adia nesi Jehova bhi emhin rebhe, bọsi isiku, iwẹnna bi azagba-uwa. Ọrẹyiriọ, ele sẹyẹ wo sọnyẹnmhẹn nọnsẹn bhi iẹnlẹn. Solomon yọle: “Re ọkhọ nọnsẹ rebhe mun udu nyan iJehova. . . . Guanọ adia nọnsi Jehova bhi ebi uwẹ lu rebhe, ọle ki dia uwedẹ nọnsẹ mundia nọnsẹn.” (Prov. 3:​5, 6) Ene usẹn ne ribhi ẹkẹ agbotu manman ghan bhi ẹlo nọnsi Jehova. Jehova hoẹmhọn ele, ọle gbega ele, re adia nin ele, yẹ nan erọnmhọn nin ele.

10. (a) Bezẹle nọn da khẹke nin mhan mun itẹmhọn Agbejele kalo bhi iẹnlẹn? (b) Be ha sabọ rẹkpa mhan rẹ manman guẹ ebi a rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ?

¹⁰ Usẹn nọn gene muegbe nin ọle rẹ re iẹnlẹn nọnsele rẹ lu emhin ne ha ti Jehova bhọ, ọ ki manman denọ ẹlo ọbhi itẹmọn Osẹnobulua. Jesu yọle ghe, a dẹ ka ta ọta nọn mhẹn ọsi Agbejele man ẹbho. (Mark 13:10) Iwẹnna nan ha tuabe lu, ọle iwẹnna itẹmhọn Agbejele khin. Ranmhude ọnan, ọkhẹke nin mhan mun ọlẹn kalo bhi iẹnlẹn. Uwẹ sabọ rẹ ha khu ọbhọ nin uwẹ rẹ manman ha dagbare dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Uwẹ sabọ rẹ zegbere rẹ lu iwẹnna ọkanefan. A ha ki miẹn uwẹ imanman ghọnghọn sade uwẹ tẹmhọn Osẹnobulua, be uwẹ ha lu yẹ? Be ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ manman guẹ ebi a rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ? Emhin eva dẹ rẹkpa uwẹ: 1. Muegbe nọnsẹn. 2. Hẹi ji egbe lọ uwẹ rẹ ha taman ẹbho ebi uwẹ lẹn. Eghọnghọn nin uwẹ ha miẹn dẹ han uwẹ ilo sade uwẹ tẹmhọn Osẹnobulua.

11, 12. (a) Be ene usẹn ha sabọ lu nọn ha rẹkpa ele rẹ muegbe nin ele rẹ tẹmhọn Osẹnoblua? (b) Be obhokhan ọkpa rẹ noo isẹhoa nin ọle miẹn rẹ tẹmhọn Osẹnobulua yẹ bhi isiku?

¹¹ Nin uwẹ rẹ munhẹn, uwẹ sabọ guanọ ewanniẹn rẹji inọnta nin ibhokhan nin bha ko yo isiku nọọn. Inọnta bọsi, “Bezẹle nin uwẹ da rẹọbhọ Osẹnobulua?” Uwẹ dẹ miẹn uhọnmhon-ọta ne bunbun bhi jw.org, nan muegbe lu nin ene usẹn, nọn ha rẹkpa ele rẹ tobele guanọ ewanniẹn rẹji ọne inọnta nin. Ha khian BIBLE TEACHINGS > TEENAGERS. Bhi enin, uwẹ dẹ miẹn eji a tiọle “worksheet.” Uwẹ ha tuje ọle a, uhọnmhọn-ọta ọkpa bhi ẹkẹ ọle yọle: “Why Do I Believe in God?” (Bezẹle Nin Mẹn Da Rẹọbhọ Osẹnobulua?). Ọne worksheet dẹ rẹkpa uwẹ rẹ tobuwẹ muegbe ebi uwẹ ha rẹ re wanniẹn bhi ọne inọnta yẹ. Bhi enin, uwẹ dẹ miẹn Ijianlẹn ea bhi Baibo nọn ha rẹkpa uwẹ rẹ re otọ urẹọbhọ nọnsẹ man—Hebrews 3:4, Romans 1:20, bi Psalm 139:14. Uwẹ ha re iriọ ha noo ọne worksheet nan, uwẹ dẹ sabọ muegbe ewanniẹn ọsi inọnta ne ribhi enin ọkpa-ọkpa.—Tie 1 Peter 3:15.

¹² Ahamiẹn ọne odẹ tuje a nin uwẹ re nin ibo ẹ nin bha koko yo isiku talọ, uwẹ ha taman ele nin ele dọ tobele fẹ jw.org ghe. Iriọ Luca lu. Ẹghe nan rẹ ha tẹmhọn otuẹ kẹkẹ bhi klass nin ọle ye, Luca da kere ghe, ije eso bhi ọne ebe bha Esali Jehova ohoghe. Arẹmiẹn ọle bha rẹ ka ho  nin ọle talọ, ọ da yẹ dọnmhegbe taman ọne ọman-ebe ghe, nọn re ẹghe nin ọle rẹ re otọ ọne ẹmhọn man nọnsẹn. Ọne ọman-ebe da re ẹghe nanlẹn rẹ talọ. Luca da re otọ urẹobhọ nọnsọle man ele, sẹyẹ re wẹbsaiti nọnsẹmhan man ọrebhe bhi ọne klass. Ọne ọman-ebe da taman ene ibhokhan rebhe ghe, nin ele dọ ghe ividio natiọle Beat a Bully Without Using Your Fists. Ọnin hi ẹsọn nin ọle mun nin ele lu re bhi uwa. Luca da ha ghọnghọn ranmhude ghe, ọle sabọ tẹmhọn Osẹnobulua.

13. Bezẹle nọn bha da khẹke nin mhan ji egbe lọ mhan aharẹmiẹn mhan miẹn ọnọghọ bhi uwedẹ nin mhan zẹle?

¹³ Hẹi ji egbe lọ uwẹ sade uwẹ miẹn ọnọghọ bhi uwedẹ nin uwẹ zẹle. (2 Tim. 4:2) Ọnọghọ ha rẹ vae, sẹyẹ mun ebi uwẹ khu mhọn nọnsẹn. Ikpe 17 Katharina ye ẹghe nin ọle rẹ lu emhanmhan ghe, ọle dẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho nin ele koko wẹnna rebhe. Sokpan, otuọkpa bhi ẹwẹ ẹbho nin ele ko wẹnna ki ha khọ Katharina ihẹn ẹghe rebhe. Ọreyiriọ, Katharina bha ji ọnan re egbe lo ọle. Uwedẹ nọn mhẹn nin Katharina rẹ lu emhin arẹmiẹn a kpokpo ọle da wo ti ọria ọbhebhe natiọle Hans bhọ. Ranmhude ọnan, Hans da tie ebe nesẹmhan, luẹ iBaibo, yẹ gbe egbe ruẹ bhi amẹn. Katharina bha lẹn ẹghe nin enan rebhe rẹ sunu, ranmhude ọle sibhi enin re fo. Ẹdẹ ọkpa, beji ikpe 13 ki gbera fo, ẹghe nin Katharina bi azagba-uwa nọnsọle rẹ ribhi Kindọn Họọ, Katharina da kere ghe, Hans hi ọria nọn nin ije ọbhebhe vae dọ re ọta ogbakha man bhi agbotu nin ọle ye. Riale ebi ọle ha rẹ manman ha ghọnghọn yẹ ẹdẹnin. Ranmhude Katharina bha ji egbe lọ ọle nin ọle rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho nin ele koko wẹnna, ọle zẹle emhin nọn mhẹn sẹriọ sabọ sunu.

14, 15. (a) Be khẹke nin ene usẹn ha mhọn bhi ọkhọ sade ibo ele guanọ nin ele sua ele diọ bhi uwedẹ nin ele bha guanọ? (b) Be ha sabọ rẹkpa ele rẹ khọn ọne ọnọghọ nan?

¹⁴ Bhi eji mhan sẹ luẹ gbera bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, ebi uwẹ ha rẹ muegbe yẹ nin uwẹ rẹ re iẹnlẹn nọnsẹ rẹ khu ọbhi emhin nin uwẹ ho nin uwẹ lu bhi oga nọnsi Jehova, ọle a wo ha ta. Nin uwẹ rẹ lu ọnan, uwẹ dẹ ha mhọn emhin nin uwẹ khu bhi ẹkẹ oga. Asabo miẹn ghe, ebi ele ha rẹ re egbe re ahoho yẹ, ọle ibo ẹ nekẹle wo re iẹnlẹn nọnsele ha khu. Ele ki yẹ ha tie uwẹ nin uwẹ dọ deba ele. Emhin ne dia inian dẹ rẹman ebi uwẹ gene situa sẹ yẹ, nin uwẹ rẹ khu ọbhi emhin nin uwẹ zẹle. Hẹi ji ibo ẹ dan uwẹ odẹ. Ahamiẹn uwẹ hi ọria nin mhan ka tẹmhọn  ọlen nọn ha khian agbaẹbho, uwẹ dẹ wo nanbhi imoto nọn ki rẹ khin ranmhude ghe, ẹbho ne ribhi ẹkẹ ọle diabe eria ne wo ha sọnyẹnmhẹn, aharẹmiẹn ọiyi eji ọne imoto khian uwẹ khian? Hiehie!

¹⁵ Emhin ne bunbun ribhọ nin uwẹ ha lu sade ibo ẹ guanọ nin ele sua uwẹ diọ bhi uwedẹ nin uwẹ bha guanọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, reban emhin nin uwẹ lẹn ghe, ọ dẹ kiẹn edọnmhẹn. (Prov. 22:3) Ha ye egbe nọnsẹ re ẹghe-ẹghe, ọbalọ nọn ha nanbhọre sade uwẹ deba ẹbho nekẹle bhi emhin nọn imhẹn. (Gal. 6:7) Uwẹ dẹ yẹ miẹn urẹkpa sade uwẹ lẹn ghe, ọkhẹke nin ọria re ibhude nin uwẹ. Idegbere dẹ rẹkpa uwẹ rẹ kaehọ ibhude ọsi ene biẹ uwẹ, bi eria ne wanre bhi uwedẹ oriọn bhi ẹkẹ agbotu.—Tie 1 Peter 5:5, 6.

16. Be sunu ji Christoph nọn rẹman ghe, elele ribho sade ọria mhọn idegbere?

¹⁶ Idegbere nin Christoph ha mhọnlẹn zẹle nin ọle da sabọ re ehọ bhi ude. Ọ bha sẹ bue nin ọle gbe egbe ruẹ bhi amẹn fo, ọ da ha yo ije a da sasa egbe. Ene usẹn ne ribhi enin da ha taman ọle nin ọle deba ibo nọnsele nin ele rẹ lu igemu. Ọ da ta ọne ẹmhọn man ọwanlẹn ọkpa bhi ẹke agbotu. Ọne ọwanlẹn da taman Christoph nọn ria ẹmhọn ọkhẹnan kẹkẹ ne ribhọ, ọkuẹsẹ ọle zẹ ebi ọle ha lu. Ọnan dẹ sabọ re ọle kiẹn ọria nọn dọnmhegbe nin ọle mhẹn gbera ẹbho nẹkẹle. Christoph da sẹyẹ deba ọne ibo. Akizẹbue, ọ da dọ kere ghe, emhin nọn ha sabọ kuan ọria ọne gemu khin. Ọ da sẹyẹ ta ọnan man ewanlẹn ne bunbun bhi ẹkẹ agbotu. Ele da re iBaibo rẹ re ibhude nanlẹn. Ọ ki da yọle: “Jehova je eria ne ha re ibhude nọn mhẹn bu mẹn re, mẹn da ka iJehova ehọ, arẹmiẹn ọ re ẹghe.” Uwẹ da ha mhọn idegbere, uwẹ ki yẹ re ehọ bhi ibhude nọn gbale.

17, 18. (a) Be Osẹnobulua guanọ nin ene usẹn ha mhọn? (b) Be hi emhin nọn ba ẹbho bhi egbe sade ele ki kiẹn ọwanlẹn? Be uwẹ ha lu yẹ nin ọnan hẹi sunu ji uwẹ? Re ijiẹmhin man.

¹⁷ “Ha ghọnghọn usẹn okpea bhi ẹghe nin uwẹ rẹ ribhi ọbhokhan. Ji udu nọnsẹ ha ghọnghọn bhi ẹghe nin uwẹ rẹ ribhi usẹn.” (Eccl. 11:⁠9) Ehe, Jehova guanọ nin uwẹ ha ghọnghọn bhi ẹghe usẹn. Ọne uhọnmhọn-ọta nan sounun bhi uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ sabọ lu ọnan. Denọ ẹlo ọbhi ebi uwẹ khu bhi ẹkẹ oga. Ha mhon iJehova bhi ọkhọ bhi emhanmhan nesẹ. Uwẹ ha kẹ munhẹn ha lu iriọ, uwẹ ki yẹ kẹ ha daghe ebi Jehova ha rẹ ha dia uwẹ, gbega uwẹ, yẹ nan erọnmhọn nin uwẹ yẹ. Ria eria nyan ibhude ne gbale rebhe nin uwẹ miẹn bhi ẹkẹ iBaibo. Sẹyẹ, ye adia nọn ribhi Ecclesiastes 12:1 re, nọn yọle: “ye Aman Odede nọn man uwẹ re nian, bhi ẹghe nin uwe rẹ ribhi usẹn.”

¹⁸ Ẹjẹje, obhokhan ki kiẹn ọwanlẹn. Ẹghẹnin, ọ ki ha ba ene bunbun bhi egbe ghe, ele bha khu ọbhi emhin nọn khẹke, la ele bha khu bhi emhin soso. Ọkpakinọn, usẹn ne denọ ẹlo bhi emhin nin ele khu bhi ẹkẹ oga ha kiẹn ewanlẹn, ele ki ha ghọnghọn ranmhude uwedẹ nin ele zẹle. Ọnan hi emhin nọn sunu ji Mirjana. Ẹghe nin Mirjana rẹ ribhi usẹn, ọ wo manman guẹ ebi a rẹ lu igemu yẹ. A da tie ọle nin ọle dọ deba lu igemu bhi ẹghe nan rẹ ha lu Winter Olympic Games. Sokpan, ọ bha ka. Ọ da dọ munhẹn ha lu iwẹnna ọkanẹfan. Ikpe 30 ọle bi ọdọ ọle ki sẹ gbe nian bhi iwẹnna ọkanẹfan. Ọ yọle: usi, ekpẹn, ahu, bi igho, enan iyi emhin kpataki bhi iẹnlẹn, ọria ọkpa sabọ ha mhọn ele ẹlẹnan, ewiẹ ọ ki kiẹn ọsi ọria ọbhebhe. Nan rẹ ga Osẹnobulua, yẹ ha dọnmhegbe nin uwẹ rẹ lu eka nin uwẹ ha sabọ lu, nin uwẹ rẹ rẹkpa ẹbho bhi uwedẹ oriọn, ọle hi okpemhin nọn tọ nọn sẹ ebi a ha khu bhi iẹnlẹn.

19. Be hi elele nan miẹn sade ọria kẹ munhẹn re iẹnlẹn nọnsọle ha khu emhin bhi ẹkẹ oga?

¹⁹ Ọkhẹke nin mhan manman gẹn usẹn ne bunbun ne ribhi agbotu, bhi uwedẹ nin ele rẹ ha khọn ọne ọkakale nan, bi uwedẹ nin ele rẹ situa re iẹnlẹn nọnsele ha ga iJehova. Ele re ọnan man bhi uwedẹ nin ele rẹ ha khu bhi emhin kẹkẹ bhi ẹkẹ oga, sẹyẹ mun iwẹnna itẹmhọn Agbejele kalo bhi iẹnlẹn nọnsele. Ele bha ka hiehie nin ọne agbọn nan dan ele ọdẹ. Ene usẹn, bha lẹn ghe, wẹnna nọnsẹbha iyi ihoho. Ibhio bha nin ikpea bi ikhuo ribhi ikeke bha. Ahamiẹn bha ze egbe obọ nin Jehova, emhanmhan nesẹbha ki de odẹ re nin bha.