1. Izebhudu nela iJehova re nin eria bhi ẹghe nin Adam rẹ sọtẹ da ọle fo bhi ogba ọsi Eden?

RẸ NIN ẹghe nin olukhọ rẹ munhẹn bhi ogba ọsi Eden ha vade, ọle iJehova rẹ rẹman ghe, Osẹnobulua nọn re izebhudu nin eria ọle khin. Ẹghe nin Adam rẹ sọtẹ da iJehova fo, Jehova da tẹmhọn nọn ha re izebhudu nin imọn nesi Adam bhi ẹghe odalo. Ahamiẹn imọn nesi Adam dọ lẹn otọ ọne ọta akhasẹ nọn ribhi Genesis 3:15 nọn yọle ghe, Esu nin “ọne ẹnyẹn nin ọhẹnhẹn,” bi iwẹnna obọ nesọle dẹ fuẹn an, ọnan ki dọ re ikhuaẹloghe nin ele rebhe.—Rev. 12:9; 1 John 3:8.

2. Be iJehova rẹ re izebhudu nin Noah yẹ?

² Noah bi azagba-uwa nọnsọle, ele ọkpa eria ne ga iJehova bhi ẹghe nin Noah rẹ ha nyẹnlẹn. Ugbele bi igboghẹ da wo kpọa ẹghẹnin. Ene emhin nan sabọ re egbe lọ iNoah. (Gen. 6:4, 5, 11; Jude 6) Bhiriọ, Jehova da ta emhin eso man iNoah nọn re  izebhudu nanlẹn rẹ sabọ ziẹngbe rẹ ha lu iho nọnsọle. (Gen. 6:9) Jehova da taman iNoah ghe, ọle dẹ fuẹn ọne agbọn nin an. Jehova da yẹ taman ọlẹn ebi ọle ha lu nin ọle rẹ gbega egbe bi azagba-uwa nọnsọle. (Gen. 6:13-18) Jehova da gene rẹman iNoah ghe, Osẹnobulua nọn re izebhudu nin ọria ọle khin.

3. Be a rẹ re izebhudu nin Joshua yẹ? (Fẹ adudu nọn ribhi eji a da munhẹn ghe.)

³ Akizẹbue, Joshua da sun ibhokhan Izrẹl nanbhi otọ nin Osẹnobulua ve nin ele ghe ọle dẹ mun nin ele. Ọne ẹsọn nan bha lẹkhẹ nin Joshua hiehie. Ranmhude, ele dẹ ka khọn ene agbaẹbho ne nyẹnlẹn bhi enin mioto fo. Enan rebhe dẹ sabọ re iJoshua ha mun ofẹn. Bhiriọ, Jehova da taman iMoses nọn re izebhudu nin Joshua. Osẹnobulua da yọle: “Re Joshua mundia, uwẹ ha re izebhudu nanlẹn yẹ rẹkpa ọle rẹ deziẹn, ranmhude, ọle hi ọria nọn ha sun ene ẹbho nan gbera. Ọle hi ọria nọn ha rẹkpa ele le ọne otọ nin uwẹ ha daghe bhi uku.” (Deut. 3:28) Ọkuẹsẹ iJoshua munhẹn ha miẹn ọne ẹsọn, Jehova da taman ọlẹn yọle: “Ọiyi mẹn be je ẹ? Ha mhọn izebhudu, uwẹ ha yẹ ziẹn. Hẹi ji ukpudu hian uwẹ, la nin ofẹn ha mun uwẹ. Ranmhude, Jehova nin Osẹnobulua nọnsẹ ribhi ikeke nọnsẹ bhi eji uwẹ khian rebhe.” (Josh. 1:1, 9) Ọta nọn re izebhudu nin ọria ọnan gene wo khin!

4, 5. (a) Be iJehova rẹ re izebhudu nin ẹbho nesọle yẹ bhi ẹghe nọn gbera? (b) Be iJehova rẹ re izebhudu nin ọmọn nọnsọle yẹ?

⁴ Deba ọdeọde nin Jehova re izebhudu nan, Jehova sẹyẹ re izebhudu nin ẹbho nesọle bọsi usun. Jehova da ta ọta akhasẹ nọn ha re ikoudure nin ibhokhan iJew nan mun kpanọ ha khian Babylon. Ọle da yọle: “Hẹi ji ofẹn mun uwẹ, ranmhude imẹn nin uwẹ dia. Hẹi kpokpo egbe, ranmhude imẹn hi Osẹnobulua nọnsẹ. Imẹn dẹ re ahu nin uwẹ, ehe, imẹn dẹ rẹkpa uwẹ, imẹn dẹ gene re obera nọnsẹmhẹn nọn khiale rẹ mun uwẹ mhọnlẹn.” (Isa. 41:10) Iriọ Jehova yẹ rẹ re ikoudure nin ene iKristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn. Iriọ ọle sẹyẹ rẹ re ikoudure nin ẹbho nesọle ẹlẹnan.—Tie 2 Corinthians 1:3, 4. 

⁵ Jesu tobọle da yẹ miẹn izebhudu bhi obọ Aba ọle. Ẹghe nin ọle rẹ mianmẹn fo, Jesu da họn ghe, uru nanbhi ẹkẹ okhun yọle: “Ọnan hi Ọmọn nọnsẹmhẹn, nin mẹn hoẹmhọnlẹn, nin mẹn zẹle.” (Matt. 3:17) Ene ikpọta nin wo manman re izebhudu nin Jesu rẹ sabọ lu iho nọnsi Aba ọle bhi ọne otọ nan.

6. Be okha ọsi igbọn ea nin ebealẹn nọnsele ne igho nan rẹ re izebhudu nin mhan yẹ?

⁶ Jesu da wo re egbe khọkhọ Aba ọle. Okha ọsi igbọn ea nin ebealẹn nọnsele ne igho (talent) nan, nin Jesu rẹ lu ijiẹmhin rẹ ta ọta akhasẹ rẹji ọkpẹnlẹn ọsi ọne agbọn nan dẹ sabọ re izebhudu nin ọria rẹ deziẹn bhi oga. Bhi ọne okha, ọne ebeanlẹn da re ọne ọta nan rẹ gẹn ene igbọn nesọle yọle: “Uwẹ lu nọnsẹn, igbọn esili nan gba ẹkẹ ọle! Uwẹ da re obhi emhin khere nan re nin uwẹ khian nọnsẹn. Mẹn dẹ re uwẹ bhi ihe ọsi ọnọn ha gbẹloghe emhin ne bunbun. Dọ gha zẹ bhi eghọnghọn nọnsi ebealẹn uwẹ.” (Matt. 25:21, 23) Ọta izebhudu nọn ha gene sabọ rẹkpa ọria rẹ ha ga iJehova nọnsẹn ọnan wo khin!

7. Izebhudu nela iJesu re nin etuegbe nesọle, manman Peter?

⁷ Ẹghe rebhe etuegbe nesi Jesu rẹ ha gbugan bhi ẹmhọn ọria nọn kokhun nẹ bhi ẹwẹ ele. Ọrẹyiriọ, Jesu da taman ele nin ele ha mhọn idegbere, nin ele ha yi oguọmhandia, ọiyi ọwanlẹn nan ha ga. (Luke 22:24-26) Bhi igba ne bunbun, Peter manman wo lu emhin ne re ẹkẹ khọ iJesu. (Matt. 16:21-23; 26:31-35, 75) Ene emhin nan bha re iJesu mun iPeter fia. Nin Jesu ha rẹ lu iriọ, ọ da re izebhudu nin Peter sẹyẹ mun ẹsọn ọle bhi obọ—nin ọle re izebhudu nin ibhio ọle.—John 21:16.

8. Be iHezekiah rẹ re izebhudu nin ene mun ọkalo bhi eyokhọn nesi Izrẹl bi ibhokhan iJudah yẹ?

⁸ Ọkuẹsẹ iJesu re ijiẹmhin nọn gbale man bhi ẹmhọn ebi a rẹ re izebhudu nin ẹbho yẹ, ene ga Osẹnobulua bhi ẹghe ẹdẹlẹ wo ka ha re izebhudu nin ẹbho. Ẹghe nin ibhokhan Assyria rẹ ha re ofẹn mun ibhokhan Izrẹl, Hezekiah da si ene mun ọkalo bhi eyokhọn nesi Izrẹl bi ibhokhan iJudah koko. Ọ da ha re izebhudu nin ele. Baibo ji mhan lẹn ghe, ebi ọle taman ene ẹbho da wo gene mun ele udu zeze.—Tie 2 Chronicles 32:6-8.

9. Be imhan miẹn luẹ bhi ebe nọnsi Job bhi ẹmhọn izebhudu nan re nin ọria?

⁹ Arẹmiẹn Job tobọle bhọ guanọ ikoudure, ọ da yẹ man ukolu ea nesọle ne bha sabọ re ikoudure nin ọle, ebi a rẹ re izebhudu nin ọria yẹ. Job da taman ele ghe, sade ihe nọnsele ọle ye, ọle ha rẹ ta ọta nọn ha ko ele udu re. Ọta nọn ha sibhi unun nọnsọle re, ọ ha rẹ ko ele udu re. (Job 16:1-5) Bhi ẹghe ọkike ọle, bhi obọ Elihu bi Jehova tobọle, ọle iJob ki da miẹn ikoudure.—Job 33:24, 25; 36:1, 11; 42:7, 10.

10, 11. (a) Bezẹle nọn da khẹke nan re izebhudu nin ọmọn nọnsi Jephthah? (b) Hela izebhudu nọn dia iriọ khẹke ẹlẹnan?

¹⁰ Ijiẹmhin ọsi ọria ọbhebhe nan re izebhudu nan bhi ẹghe ẹdẹlẹ hi, ọmọn okhuo nọnsi Jephthah. Ọkuẹsẹ iJephthah dọ khọn ibhokhan Ammon, ọle da ve ive ghe, Jehova ha rẹkpa ọle rẹ khọn miotọ, ọria ọhẹnhẹn nọn ha ka dagbare dọ gbe amọnghọn nanlẹn sade ọle kiere bhi ọne okhọn, ọle dẹ re ọne ọria nin Jehova nọn ha ga bhi uwa oga nọnsi Jehova. Jephthah ki kiere bhi ọne okhọn, ọmọn okhuo nọnsọle, ọmọn ọkpa sẹsẹ nin ọle mhọnlẹn, ọle ka dagbare dọ gbe amọnghọn nanlẹn. Jephthah ki daghe ọmọn nọnsọle vade, ọ da manman ba ọle bhi egbe. Ọrẹyiriọ, ọle da yẹ mun ive nin ọle vele sẹ. Ọle da je ọne ọmọn okhuo nọnsọle nọn bha sẹ hẹgẹn ha khian uwa oga nọn ribhi Shiloh, nọn dọ ha ga iJehova bhi enin, bhi ẹdagbọn nọnsọle rebhe.—Judg. 11:30-35.

¹¹ Ahamiẹn ọbha lẹkhẹ nin Jephthah, ọne ọmọn nọnsọle kii? Ọle da re ọkhọle rebhe re obọ bhi ive nin aba ọle vele. Ọnan bha lẹkhẹ nanlẹn hiehie. (Judg. 11:36, 37) Ọ bha bọdọ ghẹdẹ. Ọ bha biẹ ọmọn hiehie, nọn ha rẹ mun ọne azagba-uwa mundia, la ne ha rẹ le emhin nọnsi aba ọle bhi uku. Ranmhude ọnan, ọ gene khẹke nan re izebhudu nanlẹn. Baibo yọle: “Ọ da kiẹn emhin nan lu bhi otọ Izrẹl ghe: Ikpẹdẹ enẹn bhi ukpe, ene imanmhẹn ọsi ibhokhan Izrẹl ki bu ọmọn okhuo nọnsi Jephʹthah nin obhiẹ Gilʹe·ad dọ ha gẹn ọlẹn.” (Judg. 11:39, 40) Ọkhẹke nin mhan ha khuẹnmhẹn ibhio mhan ne bha sẹ bọdọ la re okhuo, ne re ọkhọle nọnsele rebhe rẹ ha lu iwẹnna oga. Ọ yẹ khẹke nin mhan ha re izebhudu nin ele.—1 Cor. 7:32-35.

12, 13. Be iPeter rẹ re izebhudu nin ibhio ọle yẹ?

¹² Ọne asọn ọkuẹsẹ iJesu yu, Jesu da taman iPeter yọle: “Simon, Simon, ghe! Esu guanọ nin ọle khankhan bha rebhe beji a rẹ khankhan iwheat. Ọkpakinọn, mẹn bhii nin bha, nin urẹọbhọ nọnsẹbha hẹi fo; bhi ọsi uwẹ, uwẹ ha wo kiere, mun udu nọnsi ibhio ẹ zeze.”—Luke 22:31, 32.

¹³ Ikazi, okpọria nọn manman deziẹn, ọle Peter ha khin bhi ẹkẹ agbotu bhi ore nin ọhẹnhẹn. (Gal. 2:9) Izebhudu nin ọle rẹman bhi iluemhin ọsi Pentecost bi bhi ẹghe nekẹle da ziẹn iKristiẹn nekẹle udu. Bhi ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ilọnmhọn oga nọnsọle, ọle da gbẹn ebe ji ene iKristiẹn nin ele ko ga. Peter da gbẹn yọle: “Rẹ nin obọ Sil·vaʹnus, nin obhio mhan nin mẹn rẹọbhọ  ghe ọ ga nọnsẹn, ọle mẹn rẹ gbẹn ene ọta eso nan ji bha, nin mẹn rẹ ze bha udu, bi nin mẹn rẹ manman sẹ ọsali ọbhọ ghe, ọnan hi ifuẹkẹle ọsaje nọn bha khẹke mhan nọnsi Osẹnobulua. Bha mundia bhọ nọnsẹn.” (1 Pet. 5:12) Ebe nin Peter gbẹn ji ene ikristiẹn ẹghẹnin wo gene re izebhudu nin ele. Iriọ ọ yẹ rẹ re izebhudu nin mhan ẹlẹnan. Mhan gene guanọ ọne izebhudu nan, manman nọn beji mhan rẹ ha khẹ nin Jehova vae dọ mun ive nesọle sẹ.—2 Pet. 3:13.

14, 15. Be ebe nesi John rẹ ha re ikoudure nin Kristiẹn yẹ rẹ nanbhi ẹghe ẹdẹlẹ ha vade?

¹⁴ John nọn ha yi ọkpa bhi etuegbe nesi Jesu da yẹ ha yi ikazi bhi ẹkẹ agbotu bhi ore nin ọhẹnhẹn. Okha ọsi Jesu nin ọle gbẹn da ha yi ikoudure rẹji agbotu rebhe bhi ẹghenin rẹ sẹbhi ẹghe nọnsẹmhan nan. Ẹkẹ ebe nọnsi John ọkpa mhan ha da miẹn ọta nọnsi Jesu nọn yọle ghe, ahoẹmhọn-egbe hi iyaman nan ha rẹ lẹn edibo nesọle.—Tie John 13:34, 35.

¹⁵ Emhọanta ne ghanlẹn ọbhebhe ribhi ebe ea nin John gbẹn. Ahamiẹn ghe olukhọ nin mhan lu gbe mhan ahu, mhan ibe miẹn ikoudure sade mhan tie bhi Baibo ghe, aranlẹn nọnsi Jesu kpe mhan khia bhi olukhọ rebhe? (1 John 1:7) Ahamiẹn ghe ọkhọle nọnsẹmhan yẹ gbe mhan asan, amẹn-eviẹ ibe si mhan bhi ẹlo re rẹ tie bhi Baibo ghe, Osẹnobulua kpọnọ gbera ọkhọle nọnsẹmhan? (1 John 3:20) John ọkpa hi ọria nọn gbẹn yọle, “Osẹnobulua hi ahoẹmhọn-egbe.” (1 John 4:8, 16) Bhi ebe nin ọzeva bi ọne ọzea nin ọle gbẹn, ọle da khuẹnmhẹn ene iKristiẹn ne ha ga nọnsẹn.—2 John 4; 3 John 3, 4.

16, 17. Izebhudu nela iPaul re nin iKristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn?

¹⁶ Bhi ore nin ọhẹnhẹn, asabọ miẹn ghe, bhi ẹwẹ ene etuegbe nekẹle rebhe, Paul re ikoudure nin ibhio ọle nẹ bhi ẹkẹ agbotu. Ọ diabe ghe, bhi ẹghe nan rẹ la mun agbotu ọsi Kristiẹn gbọ, etuegbe nesi Jesu ne bun da dotua bhi Jerusalem. Bhiriọ, Jerusalem  da kiẹn eji otu nọn sun oga ye. (Acts 8:14; 15:2) Ibhokhan iKristiẹn ne ribhi Judea da ha tẹmhọn iJesu Kristi man ẹbho, ne ranmhude oga natiọle iJudaism rẹọbhọ ghe, Osẹnobulua ọkpa, ọle ribhọ. Bhi obọ nọnkẹle, ẹlinmhin nọn khiale da zẹ iPaul nin ọle dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua man ẹbho ne ribhi agbaẹbho ọsi Greece bi Rome ne ga osẹ ne bunbun.—Gal. 2:7-9; 1 Tim. 2:7.

¹⁷ Paul tẹmhọn Osẹnobulua sẹbhi agbaẹbho kẹkẹ, rẹ sẹbhi agbaẹbho nan ki tiọle Turkey ẹlẹnan nian, deba agbaẹbho ọsi Greece bi Italy. Iriọ ọle rẹ ha mun agbotu ọsi Kristiẹn gbọ bhi ije kẹkẹ bhi ẹwẹ ẹbho ne iyi ibhokhan Izrel. Ene ẹbho ne la vae bhi ẹkẹ agbotu nan da ha loya bhi obọ ẹbho nin ele koko nin agbaẹbho ọkpa vae. Bhiriọ ọ da khẹke nan re izebhudu nin ele. (1 Thess. 2:14) Egbẹghe ukpe 50 C.E., Paul da gbẹn ebe ji agbotu nọn ribhi Thessalonica nan la mun gbọ yọle: “Ẹghe rebhe mhan rẹ khuẹnmhẹn Osẹnobulua sade mhan so bha unun bhi erọnmhọn nin mhan nan, ranmhude mhan sẹyẹ wo yere, iwẹnna oga nọnsẹbha, ẹsọn nin bha miẹn ranmhude oyẹẹ, bi iziẹngbe nọnsẹbha.” (1 Thess. 1:2, 3) Ọle da yẹ taman ele nin ele ha re izebhudu nin egbe. Ọ da yọle: “Bha wo ha re izebhudu nin egbe, yẹ wo ha bọn egbe okhun.”—1 Thess. 5:11.

18. Uwedẹ nela otu nọn sun oga bhi ore ọhẹnhẹn rẹ re izebhudu nin Philip?

¹⁸ Otu nọn sun oga bhi ore nin ọhẹnhẹn da gene wo ha re izebhudu nin ene ewanlẹn bi ẹbho nekẹle ne ribhi agbotu. Ọne otu da wo gene mundia nin Philip bhi ẹghe nin ọle rẹ ha wewe ẹmhọn iJesu man ibhokhan iSamaritan. Ọne otu da je itue eva, Peter bi John, nin ele dọ nan erọnmhọn nin ẹbho ne la vae bhi agbotu, nin ele da miẹn ẹlinmhin nọn khiale. (Acts 8:5, 14-17) Ọne urẹkpa nan nin otu nọn sun oga rẹkpa iPhilip bi ẹbho nin ọle rẹkpa rẹ vae bhi ẹkẹ agbotu, da gene wo re izebhudu nin ele.

19. Ẹghe nin agbotu bhi ore nin ọhẹnhẹn rẹ tie ebe nin otu nọn sun oga gbẹn ji ele fo, be ele ki lu yẹ?

¹⁹ Akizẹbue, otu nọn sun oga da dọ talọ bhi ẹmhọn uruẹmhin. Rẹ nin obọ iMoses, Jehova da gbuhi nan ha ruẹ imọn ikpea nesi ibhokhan Izrẹl. Ọ be khẹke nin ene iKristiẹn ne iyi ibhokhan Izrẹl ha ruẹ imọn ikpea nesele beji ọne uhi nin tale? (Acts 15:1, 2) Ẹghe nin otu nọn sun oga rẹ noo iBaibo rẹ zilo nyan ọne ọta nan fo, ẹlinmhin nọn khiale da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, ẹmhọn uruẹmhin iyẹ mhọn ebi ọ khin. Ranmhude ọnan, ele da gbẹn ebe ji ene agbotu. Otu nọn sun oga da je ẹbho ne ha mundia nin ele, nin ele ne ene ebe nan ji ene agbotu kẹkẹ. Be ene agbotu ki lu yẹ beji ele miẹn ọne ebe nan? Baibo taman mhan ghe, ele da manman ha ghọnghọn ranmhude ọne izebhudu nan.—Acts 15:27-32.

20. (a) Be bhọ izebhudu nin Otu Nọn Sun Oga re nin Esali Jehova rebhe ẹlẹnan? (b) Be hi inọnta nin mhan ki da zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nan ki da luẹ?

²⁰ Ẹlẹnan nian, iriọ Otu Nọn Sun Oga ọsi Esali Jehova yẹ rẹ re izebhudu nin ibhio mhan ne wẹnna bhi Bẹtẹl, ibhio mhan ne ribhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua ọsi ẹghe rebhe, bi mhan nekẹle rebhe ne yi Esali Jehova bhi otọ agbọn nan rebhe. Ọne izebhudu nan wo re eghọnghọn ji mhan, beji ọ rẹ ha re eghọnghọn ji ele bhi ore nin ọhẹnhẹn. Yẹ deba ọnin, bhi 2015, Otu Nọn Sun Oga da gbẹn ebe natiọle Return to Jehovah. Ọne ebe nan wo re izebhudu nin ẹbho ne bunbun bhi otọ agbọn nan rebhe. Ọnan ki be rẹman ghe ene mun ọkalo bhi agbotu ọkpa ọkhẹke ne ha re egbe khọkhọ iJehova bhi ẹmhọn izebhudu nan re nin ẹbho? Mhan dẹ miẹn ewanniẹn ọsi ọne inọnta nan bhi uhọnmhọn-ọta nan ki da luẹ.