1-2. Idia nela Jesu ha ye ẹghe nin ọle rẹ ta ọta nin ọle ta kike ọkuẹsẹ a gbe ọle a?

UKPẸDẸ Nisan 14, 33 C.E ki sẹ, a da khan iJesu mun oran ranmhude emhin ọbe nin ọle bha lu. Ọkuẹsẹ a khan ọlẹn mun oran, ẹbho da bhohiẹn eku gbe ọle yẹ manman re oya nanlẹn. Ẹbho da wo ha zuọzuọ ọle. Ranmhude ọbalọ nin Jesu ha ye bhi okhun oran nan khan ọlẹn ọi, ọ da wo manman ha nọghọ ọle rẹ ha hiẹnhiẹn nọnsẹn. Ọkpakinọn, Jesu da sẹyẹ ha mhọn emhin kpataki nin ọle ho nin ọle ta.

² Bha ji mhan zilo nyan ọta nin Jesu tale bhi okhun oran nan khan ọlẹn ọi, bi ebi mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ene ọta nan. Bhiriọ, mhan ki rẹman ghe mhan ka ọle ehọ.​—Matt. 17:5.

3. Ẹbho nela Jesu sabọ ha talọ je ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Aba, rẹhunmhan ele”?

³ Ọta nin Jesu tale. Ẹghe nan rẹ khan iJesu mun oran, ọle da nan erọnmhọn yọle: “Aba, rẹhunmhan ele.” Ọkpakinọn, hela Jesu yọle nin Aba ọle rẹhunmhan? Ọta nin Jesu kie ta da rẹkpa mhan lẹn ẹbho nin ọle ha tẹmhọn ọlẹn. Ọle da yọle: “Ele bha lẹn ebi ele lu.” (Luke 23:​33, 34) Asabọmiẹn eyokhọnlẹn nesi Rome ne khan ọlẹn mun oran, ele Jesu ha tẹmhọnlẹn. Ele bha lẹn ọria nin Jesu gene khin. A sabọ yẹ miẹn ghe, ẹbho ne yọle nan gbe iJesu a yẹ deba ẹbho nin ọle ha tẹmhọnlẹn. Ọkpakinọn, ene ẹbho nan sabọ rẹ dọ ha mhọn urẹọbhọ da ọle. (Acts 2:​36-38) Jesu bha ji uwedẹ nin ene ẹbho nan rẹ re oya nanlẹn re ẹkẹ ha khọ ọle. Ọle bha yẹ re ọne ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ. (1 Pet. 2:23) Ọkpakinọn, ọle da bhii Jehova nin ọle rẹhunmhan ẹbho ne gbe ọle a.

4. Be imhan miẹn luẹ bhi uwedẹ nin Jesu rẹ rẹhunmhan ẹbho ne re oya nanlẹn?

 ⁴ Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Ọkhẹke nin mhan ha rẹhunmhan ẹbho beji Jesu lu. (Col. 3:13) Ẹbho eso, rẹ dọ sẹbhi ene ribhi azagba-uwa nọnsẹmhan sabọ rẹ ha kpokpo mhan ranmhude ele bha lẹn otọ ebi mhan rẹọ ọi, bi uwedẹ nin mhan rẹ nyẹnlẹn yẹ. Ele sabọ rẹ mun ohoghe gbe mhan la zuọzuọ mhan bhi eji ẹbho ye, la tuẹ ebe nesẹmhan an. Ele sabọ rẹ yọle ghe ele dẹ kuan mhan. Nin mhan rẹ ji ẹkẹ ele ha khọ mhan, ọkhẹke nin mhan bhii Jehova nin ọle rẹkpa ẹbho ne kpokpo mhan rẹ dọ luẹ ẹmhọanta. (Matt. 5:​44, 45) Ẹgheso, ọ ida lẹkhẹ nin mhan rẹ rẹhunmhan ele, manman nọn sade ele lu mhan emhin nọn manman ba mhan bhi egbe. Ọkpakinọn, mhan ha re emhin ebe nin ele lu mhan le gbanọ ọbhi ẹkẹ, egbe mhan mhan gheghe re oya nan. Obhio mhan nin okhuo da yọle ghe: “Ahamiẹn mẹn wo rẹhunmhan ẹbho bhi emhin nin ele lu mẹn le, ọ bha rẹman ghe, ebi ele lu wo gba, la mẹn wo re ẹho nin ele rẹ ha lu mẹn emhin nọn imhẹn. Mẹn gheghe tobọmhẹn zẹ nin mẹn hẹi ha re ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ.” (Ps. 37:8) Mhan dẹ rẹman ghe mhan rẹhunmhan ẹbho, sade mhan bha ha re emhin ebe nin ele lu da mhan gbanọ ọbhi ẹkẹ.​—Eph. 4:​31, 32.

5. Ive nela Jesu ve nin oyi nan khan ọbhi oran sikẹ ọle? Bezẹle nin ọle da ve ọne ive nan nanlẹn?

⁵ Ọta nin Jesu tale. A da yẹ khan oyi eva bhi okhun oran sikẹ Jesu. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ele veva da kugbe ha zuọzuọ iJesu. (Matt. 27:44) Akizẹbue, ọkpa bhi ẹwẹ ele da fi ọkhọle denọ, ranmhude, ọle da dọ kere ghe, Jesu bha lu emhin ọbe soso. (Luke 23:​40, 41) Ọle da rẹọbhọ ghe, Jesu dẹ riọkpanọ bhi uu yẹ gbẹloghe bii ojie. Ọle da yẹ taman iJesu yọle: “Jesu, ye mẹn re ẹghe nin uwẹ ha rẹ nabhi Agbejele nọnsẹ.” (Luke 23:42) Ọne okpea da wo gene rẹman ghe, ọle mhọn urẹọbhọ. Jesu da taman ọlẹn yọle: “Bhi ọsi ẹmhọanta, mẹn taman uwẹ ẹlẹnan, uwẹ dẹ deba mẹn ha ribhi Agbọn Ọfubhegbe [ọ iyi Ejele nọn ribhi okhun Jesu ha tẹmhọnlẹn].” (Luke 23:43) Ọne ọta nan nin Jesu taman ọne okpea da rẹman ghe, Jesu tobọle ve ọne ive nan nanlẹn. Jesu da ve ọne ive nan nin ọne okpea nan ranmhude, ọle lẹnmhin ghe, Aba ọle mhọn itohan.​—Ps. 103:8.

6. Be imhan miẹn luẹ bhi ọta nin Jesu taman oyi nan khan ọbhi oran sikẹ ọle?

⁶ Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Jesu wo re egbe khọkhọ Aba ọle bhi uwedẹ nin ọle rẹ lu emhin. (Heb. 1:3) Ahamiẹn mhan re ẹkẹata fidenọ bhi emhin ebe nin mhan lu bhi ẹghe nọn gbera, yẹ mhọn urẹọbhọ da izọese nọnsi Jesu, Jehova wo muegbe nin ọle rẹ rẹhunmhan mhan yẹ mhọn itohan da mhan. (1 John 1:7) Ọ nọghọ ẹbho eso rẹ rẹọbhọ ghe Jehova dẹ rẹhunmhan olukhọ nin ele lu bhi ẹghe nọn gbera. Ahamiẹn inian uwẹ rẹ ria eria ẹgheso, fẹ ọne emhin nan nọn sunu ghe: Ọkuẹsẹ Jesu yu, ọle da mhọn itohan da oyi nọn wo la munhẹn ha mhọn urẹọbhọ da ọle. Ahamiẹn Jesu re inian mhọn itohan da oyi, Jehova ida be yẹ mhọn itohan da ẹbho nesọle ne ga ọle, ne wo ha dọnmhegbe rẹ re obọ rẹkhan uhi nesọle?​—Ps. 51:1; 1 John 2:​1, 2.

7. Beji John 19:​26, 27 rẹman, be bhọ Jesu taman iMary bi John? Bezẹle nin ọle da ta ọne ọta nan?

⁷ Ọta nin Jesu tale. (Tie John 19:​26, 27.) Jesu da ha guanọ nin ọle gbẹloghe inẹn ọlẹn. Asabọmiẹn bhi ọne ẹghe nan, inẹn iJesu iyẹ mhọn ọdọ. Ibhio Jesu nekẹle sabọ rẹ ha ne ebale bi emhin nekẹle nin inẹn ele. Ọkpakinọn, họla ha ki ha gbẹloghe ọle bhi uwedẹ oriọn? Bhi ọne ẹghe nan, asabọmiẹn ibhio ọle bha sẹ kiẹn edibo nesọle. Ọrẹyiriọ, ọkpa bhi  edibo nesi Jesu, ọle John ha khin. Ọle da yẹ ha yi ọkpa bhi edibo nesọle ne manman sikẹ ọle. Jesu ghe ẹbho ne deba ọle ha ga iJehova bii ẹbho ne deba azagba-uwa nọnsọle. (Matt. 12:​46-50) Ranmhude oyẹẹ nin Jesu mhọn da inẹn ọlẹn, ọle da taman iJohn ghe, nin ọle nanlẹn gbẹloghe inẹn ọlẹn. Ọle lẹnmhin ghe, John dẹ nanlẹn gbẹloghe ọle bhi uwedẹ oriọn. Bhiriọ, ọle da taman inẹn ọlẹn yọle: “Ghe ọmọn nọnsẹ!” Ọle da yẹ taman iJohn yọle: “Ghe inẹn nọnsẹ!” Rẹ na bhi ẹdẹnin ha khian, John da ha gbẹloghe Mary bii inẹn ọlẹn. Ọle da wo yẹ diabe ọmọn rẹji Mary. Jesu wo rẹman ghe, ọle wo manman hoẹmhọn inẹn ọlẹn nọn gbẹloghe ọle bhi ẹghe obhokhan, nọn yẹ wo mundia sikẹ ọle ẹghe nan rẹ ha gbe ọle a.

8. Be imhan miẹn luẹ bhi ọta nin Jesu taman iMary bi John?

 ⁸ Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Ikolu nin mhan deba ibhio mhan nin mhan ko ga mhọnlẹn, sabọ rẹ ziẹn gbera ikolu nin mhan deba ene ribhi azagba-uwa nọnsẹmhan mhọnlẹn ne iga iJehova. Ẹbho bhi azagba-uwa mhan sabọ rẹ ha kpokpo mhan la he mhan ranmhude oga nin mhan ga iJehova. Ọkpakinọn, Jesu ve nin mhan ghe, mhan ha sun rẹkhan Jehova bi agbotu Nọnsọle, elele nin mhan ha miẹn ki bun gbera emhin nọn hi ki rẹ khin nọn yulu mhan. Ene bunbun bhi ẹwẹ ibhio mhan ki kiẹn aba, inẹn bi imọn rẹji mhan. (Mark 10:​29, 30) Ọ bha be yẹẹ uwẹ ghe, uwẹ deba azagba-uwa nọnsi Jehova ne mhọn okugbe, ne yẹ mhọn oyẹẹ da egbe ranmhude oyẹẹ bi urẹọbhọ nin ele mhọn da iJehova?​—Col. 3:14; 1 Pet. 2:17.

9. Be ọta nin Jesu tale bhi Matthew 27:46 rẹman mhan?

⁹ Ọta nin Jesu tale. Ọkuẹsẹ Jesu yu, ọle da re so dagbare yọle: “Osẹnobulua nọnsẹmhẹn, Osẹnobulua nọnsẹmhẹn, bezẹle nin uwẹ da mun mẹn fia?” (Matt. 27:46) Baibo bha gbotọle fanọn an man mhan ebezẹle nin Jesu da ta ene ọta nan. Ọkpakinọn, bha ji mhan fẹghe, ebi mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọne ọta nan. Emhin ọkpa nin mhan ha sabọ miẹn luẹ bhọ hi, ọta akhasẹ nọn ribhi Psalm 22:1 * Jesu munsẹ. Rẹ deba ọnin, ọne ọta rẹman ghe, Jehova bha gbega ọle nan hẹi gbe ọle a. (Job 1:10) Jesu lẹnmhin ghe, Aba ọle re ẹho nin eghian ọlẹn rẹ manman re inian re oya nanlẹn beji ọle ha da sabọ re urẹọbhọ nọnsọle man. Ọria soso iribhọ nọn sẹ re inian loya beji Jesu rẹ loya. Sẹyẹ, ọne ọta nan rẹman ghe, Jesu bha lu emhin ọbe soso nọn zẹle nin ẹbho da gbe ọle a.

10. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọta nin Jesu taman Aba ọle?

¹⁰ Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Emhin ọhẹnhẹn nin mhan miẹn luẹ bhọ hi, Jehova ida wo gbega mhan bhi ọnọghọ rebhe ne ha dọnmhẹn urẹọbhọ nọnsẹmhan. Beji Jesu rẹ sun rẹkhan iJehova arẹmiẹn ọle miẹn ọnọghọ nọn manman kaka, iriọ ọ yẹ rẹ khẹke nin mhan dọnmhegbe rẹ ha sun rẹkhan iJehova aharẹmiẹn ghe mhan kuẹlo da uu. (Matt. 16:​24, 25) Sokpan, mhan lẹnmhin ghe, Osẹnobulua ida ji mhan miẹn edọnmhẹn nin mhan ida sabọ ziẹngbe ọle. (1 Cor. 10:13) Emhin ọzeva nin mhan luẹ hi, bọsi Jesu, mhan sabọ rẹ loya ọbhi emhin nin mhan bha lu. (1 Pet. 2:​19, 20) Ọ iyi ranmhude mhan lu emhin ọbe zẹle nin ẹbho da kpokpo mhan. Ọkpakinọn, ele kpokpo mhan ranmhude mhan iyi ibo ọsi ọne agbọn nan bi ranmhude mhan wewe ẹmhọanta nọnsi Osẹnobulua. (John 17:14; 1 Pet. 4:​15, 16) Jesu lẹn ebezẹle nin Jehova da re ẹho nin eghian ọlẹn rẹ re oya nanlẹn. Ọkpakinọn, eso bhi ẹwẹ ene ga iJehova kpokpo egbe sade ele loya, ranmhude ele bha lẹn ebezẹle nin Jehova da re ẹho nin emhin ebe eso da sunu ji ele. (Hab. 1:3) Ọrẹyiriọ, Osẹnobulua nọn mhọn itohan bi iziẹngbe lẹnmhin ghe, ọ iyi ranmhude urẹọbhọ ọsi ene ẹbho nan wẹghẹa zẹle nin ele da re inian ha kpokpo egbe. Ọkpakinọn, ọle lẹnmhin ghe ikoudure nọn ha na obọ ọle vae ele guanọ.​—2 Cor. 1:​3, 4.

11. Bezẹle nin Jesu da ta ọne ọta nin ọle tale bhi John 19:28?

¹¹ Ọta nin Jesu tale. (Tie John 19:28.) Bezẹle nin Jesu da yọle: “Ohanmhẹn amẹn gbe mẹn”? Ọle da lu iriọ nin ọle rẹ mun ọta akhasẹ nọn ribhi Psalm 22:15 sẹ nọn yọle: “Ahu nọnsẹmhẹn kale bii uwawa nan manlẹn; ukpolanmhẹn nọnsẹmhẹn toman unun nọnsẹmhẹn.” Emhin rebhe nin Jesu loya ọle, rẹ dọ sẹbhi okhun oran nan  khan ọlẹn ọi sẹ ebe ha re ohanmhẹn amẹn ha gbe ọle. Bhiriọ, ọle da ha guanọ amẹn nin ọle ha wọn.

12. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọta nin Jesu tale ẹghe nin ọle rẹ yọle “ohanmhẹn amẹn gbe mẹn”?

¹² Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Jesu bha ha riale ghe, emhin ebe nọn nin ọle rẹ ta ebe re ọle bhi ọkhọle dagbare. Ọ yẹ khẹke nin mhan ha ta ebi emhin dia mhan yẹ bhi egbe dagbare. Asabọmiẹn imhan iyi ọria nọn kẹ ta ebi emhin dia ọle bhi egbe yẹ dagbare. Ọkpakinọn, ahamiẹn mhan guanọ urẹkpa, ọ bha khẹke nin mhan ha si egbe re ikeke rẹ ha taman ẹbho nin ele rẹkpa mhan. Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn uwẹ dọmanlẹn la egbe bha manman sasa uwẹ, uwẹ sabọ rẹ taman ọmọẹ ẹ nin ọle dọ mun uwẹ ha khian eji a da khiẹn emhin sade uwẹ ho nin uwẹ dọ dẹ emhin, la nin ọle dọ mun uwẹ ha khian hospital sade uwẹ ho nin uwẹ dọ miẹn idọkitọ. Ahamiẹn emhin kpokpo uwẹ bhi ọkhọle, uwẹ sabọ rẹ taman ọwanlẹn bhi agbotu la obhio mhan nọn wanre bhi agbotu, nin ọle da ta ọta izebhudu man ẹn. (Prov. 12:25) Mhan ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu hoẹmhọn mhan. Ele yẹ guanọ nin ele rẹkpa mhan sade mhan ribhi ọnọghọ. (Prov. 17:17) Ọkpakinọn, ele ida sabọ lẹn ebe re imhan bhi ọkhọle. Bhiriọ, ele ida sabọ rẹkpa mhan sade mhan bha taman ele ebe kpokpo mhan bhi ọkhọle.

13. Be iJesu sabọ lu ranmhude ọle sun rẹkhan Aba ọle sẹbhi ẹghe nan rẹ gbe ọle a?

¹³ Ọta nin Jesu tale. Ọ ki ha ribhi egbe agogo ea bhi ọsodanmhẹn bhi Nisan 14, nan khan Jesu mun oran, ọle da re so dagbare yọle: “A lu ọle fo!” (John 19:30) Ọne ọta nin ọle ta nan rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, Jesu lu emhin rebhe nin Jehova guanọ nin ọle lu. Ranmhude Jesu wo sabọ sun rẹkhan Osẹnobulua sẹbhi uu, ọle da sabọ rẹman ghe, ọbhahoghe Esu khin. Jesu da rẹman ghe, ọria nọn gbale dẹ sabọ sun rẹkhan Osẹnobulua, aharẹmiẹn Esu lu emhin kikẹ rẹ dọnmhẹn ọlẹn. Sẹyẹ, Jesu da re iẹnlẹn nọnsọle rẹ zọese nin mhan. Arẹmiẹn ọ bha gba nin mhan fo, izọese nọnsi Jesu zẹle nin mhan da sabọ deba iJehova ha mhọn ikolu. Ọle yẹ zẹ nin mhan ha da sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe. Jesu da yẹ rẹman ghe, Jehova ọkpa Ojie nọn khiale nọn ha gbẹloghe mhan. Ọle da yẹ kpe elin nọnsi Aba ọle khia.

14. Be ọkhẹke nin mhan rẹ ha nyẹnlẹn ukpẹdẹ-ukpẹdẹ yẹ?

¹⁴ Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Ọkhẹke nin mhan ha lu ebi mhan ha sabọ lu rẹ ha sun rẹkhan iJehova ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. Bha ji fẹ ebi obhio mhan nin Maxwell Friend tale ghe, nọn ha yi ọkpa bhi ẹbho ne man emhin bhi Watchtower Bible School of Gilead. Bhi usikoko ọkpa nan do, ọne obhio mhan nan da tẹmhọn ebi a re ọle ta nan rẹ ha sun rẹkhan Osẹnobulua bhi ọta ọkpa nin ọle rẹman. Ọle da yọle: “Ahamiẹn ọta la emhin ribhọ nin uwẹ ha sabọ lu ẹlẹnan, wo lu ọle, hẹi ha mundia khẹ ewiẹ. Uwẹ lẹnmhin si uwẹ dẹ wẹ riọ-re? Ukpẹdẹ-ukpẹdẹ, ha nyẹnlẹn iẹnlẹn nọnsẹ bhi uwedẹ nin uwẹ ha rẹ sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe, ranmhude uwẹ bha lẹn si uwẹ dẹ sun sẹ ewiẹ.” Bha ji mhan ha sun rẹkhan iJehova ukpẹdẹ-ukpẹdẹ ranmhude mhan bha lẹn ukpẹdẹ nin mhan ha yu. Bhiriọ, mhan ha rẹ kuẹlo da uu, mhan ki sabọ yọle: “Jehova, mẹn lu emhin nin mẹn ha sabọ lu rẹ sun rẹkhan uwẹ, mẹn yẹ rẹman ghe, ọbhahoghe Esu khin, mẹn yẹ kpe elin nọnsẹ khia yẹ rẹman ghe, uwẹ ọkpa Ojie nọn khẹke nọn ha gbẹloghe mhan.”

15. Beji Luke 23:46 rẹman, iruduba nela Jesu ha mhọnlẹn?

¹⁵ Ọta nin Jesu tale. (Tie Luke 23:46.) Ranmhude Jesu wo mun udu tẹ Aba ọle, ọle da yọle: “Aba, mẹn mun iẹnlẹn nọnsẹmhẹn ọbhi  obọ nọnsẹ.” Jesu lẹnmhin ghe, iẹnlẹn nọnsọle ribhi obọ iJehova. Ọle da yẹ ha mhọn ọne iruduba ghe, Aba ọle dẹ ye ọle re.

16. Be uwẹ miẹn luẹ bhi ebe sunu ji obhio mhan nọn ha ribhi ikpe 15?

¹⁶ Ebi mhan miẹn luẹ bhi ọne ọta nan nin Jesu tale. Dọnmhegbe ha sun rẹkhan iJehova aharẹmiẹn iẹnlẹn nọnsẹ ribhi okhẹnan. Nin uwẹ rẹ sabọ lu ọnan, ọkhẹke nin uwẹ re ọkhọle nọnsẹ rebhe rẹ mun udu nyan iJehova. (Prov. 3:5) Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin Joshua ghe nọn ribhi ikpe 15 nọn wo ha khọnmhọn emianmhẹn ọbe. Ọle bha ka nin dọkitọ da re ikhunmhun nọn ha re ọle gbobọrauhi nọnsi Osẹnobulua nanlẹn. Ọkuẹsẹ ọle yu, ọle da taman inẹn ọlẹn yọle: “Inẹn, Jehova dẹ gbẹloghe mẹn. . . . Inẹn, mẹn dẹ sabọ taman uwẹ ghe, imẹn ha rẹ yu, Jehova dẹ riọ mẹn kpanọ sade ẹghe ki sẹ. Ọle lẹn ebi mẹn ria bhi ọkhọle. Ọle lẹnmhin ghe, mẹn wo gene hoẹmhọn ọlẹn.” * Ọkhẹke nin ọdeọde nọọn egbe ọle ọne inọnta nan: ‘Ahamiẹn mẹn kuẹlo da emhin nọn ha si okhẹnan ji iẹnlẹn nọnsẹmhẹn, mẹn dẹ be sun rẹkhan iJehova yẹ mun udu nyan ọlẹn ghe, ọle dẹ ye mẹn re?’

17-18. Emhin nela mhan miẹn luẹ bhi ene ọta nin Jesu tale? (Fẹ ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Ebi Mhan Miẹn Luẹ bhi Ọta Nin Jesu Tale bhi Okhun Oran Ọkuẹsẹ Ọle Yu.”)

¹⁷ Mhan wo miẹn emhin kpataki luẹ bhi ene ọta nin Jesu tale ọkuẹsẹ ọle yu. Mhan dọ luẹ ghe, ọkhẹke nin mhan ha rẹhunmhan ẹbho, yẹ mun udu nyan iJehova ghe, ọle dẹ yẹ rẹhunmhan mhan. Ọ wo ti mhan bhọ ghe, mhan deba ibhio mhan ha ga kugbe ne muegbe nin ele rẹ rẹkpa mhan sade mhan ribhi ọnọghọ. Ọkpakinọn, ọkhẹke nin mhan ha taman ele sade mhan guanọ urẹkpa. Mhan lẹnmhin ghe, Jehova dẹ rẹkpa mhan ziẹngbe ọnọghọ nọn hi ki rẹ khin nin mhan miẹn. Mhan yẹ dọ luẹ ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha sun rẹkhan Jehova ukpẹdẹ-ukpẹdẹ, ranmhude mhan bha lẹn ukpẹdẹ nin mhan ha yu. Mhan yẹ mhọn ọne iruduba ghe, Jehova dẹ riọ mhan kpanọ bhi uu, sade mhan yu.

¹⁸ Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan wo miẹn emhin kpataki luẹ bhi ene ọta nin Jesu tale ẹghe nan rẹ ha gbe ọle a. Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan ene emhin nin mhan luẹ bhi ene ọta nan nin Jesu tale, ọ ki rẹman ghe mhan re obọ rẹkhan ọta nin Jehova tale rẹji Ọmọn nọnsọle ẹghe nin ọle rẹ yọle: “Ka ọle ehọ.”​—Matt. 17:5.