1. Họla man imhan bhi uwedẹ nin mhan ha da sabọ ha talọ?

 OSẸNOBULUA re ọta nan ta rẹ lu ẹsele nin mhan. A ki wo man Adamu fo, ọle da wo sabọ ha ne Aba ọle nọn ribhi okhun talọ. Ọle da yẹ sabọ ha ne ikpọta ne bunbun kugbe rẹ ta ebi ọle ho nin ọle ta. Iriọ Adamu lu ẹghe nin ọle rẹ ha hẹ ene elanmhẹn rebhe elin. (Gen. 2:19) Ọle da wo manman ha ghọnghọn ẹghe nin ọle rẹ ne okhuo ọle nin Eve talọ bhi ọsi ọhẹnhẹn!​—Gen. 2:​22, 23.

2. Be rẹman ghe ẹbho bha yẹ ha noo ọne ẹsele nan rẹ talọ nọnsẹn bhi ẹghe nọn gbera, bi ọne ẹghe nan?

² Ọ bha sẹ bue gbe, ẹbho bha yẹ ha noo ọne ẹsele nan nọnsẹn. Esu da bha ohoghe man Eve. Bhiriọ, ọne ohoghe da si olukhọ bi uu ji mhan rebhe. (Gen. 3:​1-4) Adamu bha talọ nọnsẹn nin ọle rẹ mun emhin ebe nin ọle lu gbe Eve bi Jehova. (Gen. 3:12) Keni da bha ohoghe man Jehova ẹghe nin ọle rẹ gbe obhio ọle nin Ebẹl a fo. (Gen. 4:9) Akizẹbue, Lamẹk nọn na bhi ulin-uwa ọsi Keni vae da gbẹn emhin nọn rẹman ghe, ẹbho wo ha gbugbele bhi ẹghe nin ọle rẹ ha nyẹnlẹn. (Gen. 4:​23, 24) Be ẹbho rẹ lu emhin yẹ ẹlẹnan? Ẹgheso, ẹkhọle ilo ẹbho ne gbẹloghe rẹ ha noo ọta ne imhẹn bhi ogbakha. Ọ ilẹkhẹ nan rẹ miẹn ifinmun nan da noo ọta esili ẹlẹnan. Ibhokhan wo họn ọta ne imhẹn bhi isiku. Sẹyẹ, ewanlẹn yẹ họn ele bhi isi iwẹnna nọnsele. Uwedẹ nin ẹbho rẹ wo ha noo ọta ne imhẹn ẹlẹnan rẹman ghe, ọne agbọn nan wo riia a.

3. Emhin nela ọkhẹke nin mhan mhọn ẹwanlẹn nin mhan hẹi lu? Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

³ Ahamiẹn mhan bha mhọn ẹwanlẹn, mhan ida lẹn ẹghe nin mhan ha rẹ munhẹn ha noo ọta ne imhẹn, ranmhude ẹghe rebhe  mhan rẹ họn ele. Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan guanọ nin mhan ha lu ebe ti Jehova bhọ. Bhiriọ, mhan ida ha noo ọta ne imhẹn. Mhan guanọ nin mhan ha noo ọne ẹsele nan rẹ talọ rẹ ha re ogẹn ji Osẹnobulua nọnsẹmhan. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ lu iriọ yẹ bhi (1) inẹbho, (2) ikolo oga nesẹmhan, bi (3) sade mhan ne ẹbho talọ. Sokpan, bha ji mhan ka zilo nyan ebezẹle nin ọta nin mhan ta da lu uhọnmhọn emhin rẹji Jehova.

4. Beji Malachi 3:16 rẹman, bezẹle nin ọta nin mhan ta da lu uhọnmhọn emhin rẹji Jehova?

⁴ Tie Malachi 3:16. Uwẹ dẹ be sabọ ria ẹmhọn ebezẹle nin Jehova ha da gbẹn elin ọsi ẹbho ọbhi ebe ayere nọnsọle, nin ọta nin ele ta rẹman ghe, ele mun ofẹn ọlẹn, yẹ ria eria nyan elin nọnsọle? Ọta nin mhan ta rẹman ebe ribhi ọkhọle mhan. Jesu yọle: “Bhi ẹwẹ emhin ne bunbun nin ọria ria ẹmhọnlẹn bhi ọkhọle, ele ọle ta dagbare.” (Matt. 12:34) Ebi mhan zẹ rẹ ha tẹmhọnlẹn rẹman ebi mhan hoẹmhọn Jehova sẹ yẹ. Jehova guanọ nin ẹbho ne hoẹmhọn ọlẹn sọnyẹnmhẹn bhi ighegheghe bhi agbọn ọsọgbọn nọn vade.

5. (a) Be ọta nin mhan ta rẹ rẹso oga nọnsẹmhan yẹ? (b) Beji a rẹman bhi ọne ifoto, be ọkhẹke nin mhan lẹn rẹji ọta nin mhan ta?

⁵ Uwedẹ nin mhan rẹ talọ dẹ rẹman si Jehova dẹ miẹn oga nọnsẹmhan ọbhi egbe. (Jas. 1:26) Ẹbho eso ne bha hoẹmhọn Jehova izẹwẹ guẹ re ekpẹn rẹ ne ẹbhọ talọ. Sẹyẹ, ele tẹngbemun sade ele ne ẹbho talọ. (2 Tim. 3:​1-5) Mhan bha guanọ nin mhan diabe ele. Mhan guanọ nin ọta nin mhan ta ha ti Jehova bhọ. Ọkpakinọn, ọ dẹ be ti Jehova bhọ sade mhan re uwedẹ ekpẹn rẹ ha ne ẹbho talọ sade mhan ribhi ikolo oga, la inẹbho, sokpan, mhan ire ekpẹn rẹ ne ene ribhi azagba-uwa mhan talọ sade mhan sẹ uwa?​—1 Pet. 3:7.

6. Emhin esili nela sunu ranmhude Kimberly talọ bhi uwedẹ nọn mhẹn?

⁶ Ahamiẹn mhan talọ bhi uwedẹ nọn mhẹn, mhan ki rẹman ẹbho ghe, Jehova mhan ga. Ọnan ki yẹ rẹkpa ẹbho ne nẹga mhan rẹ daghe ikẹkẹ bhi ẹwẹ “ọria nọn wo ha ga Osẹnobulua bi ọria nọn iga ọle.” (Mal. 3:18) Ọnan hi ebe sunu  ji obhio mhan nin okhuo natiọle Kimberly. * A da taman ọlẹn nin ọle deba ọria nin ele ko ribhi klassi miẹnsọn nan mun nin ele bhi isiku. Ele ki miẹn ọne ẹsọn fo, ọne ọria da dọ kere ghe, Kimberly wo dikẹ bhi ẹbho nekẹle nin ele ko yo isiku. Ọle bha re unun riia ẹbho a bhi ikeke ele. Sokpan, ọta ne mhẹn ọkpa ọle wo ha ta. Ọle bha ha ta ọta esankan. Ọnan da wo ti ọne ọria nin ọle bi Kimberly ko ribhi klassi bhọ rẹ sẹbhọ ghe, ọle da muegbe rẹ luẹ Baibo. Ọ dẹ wo re Jehova ha ghọnghọn sade mhan talọ bhi uwedẹ nọn ha re ẹbho vae dọ ga ọle!

7. Ọta nan ta nin Osẹnobulua rẹ lu ẹsele nin uwẹ, be uwẹ muegbe rẹ ha re ọle lu?

⁷ Mhan rebhe guanọ nin mhan ha talọ bhi uwedẹ nọn ha rẹ re ogẹn ji Jehova, yẹ re imhan sikẹ ibhio mhan nin mhan ko ga. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan uwedẹ eso nin mhan ha da sabọ ha “ijiẹmhin esili . . . bhi uwedẹ nin [mhan] rẹ talọ.”

8. Ijiẹmhin nela Jesu re ọbhi otọ nin mhan rẹji uwedẹ nin ọle rẹ ne ẹbho talọ bhi inẹbho?

⁸ Re uwedẹ ekpẹn rẹ talọ sade ẹbho ta ọta nọn re ẹkẹ khọ ẹ. Ẹghe nin Jesu rẹ ha ribhi ọne otọ nan, ẹbho da yọle ghe, ọdanyọn-gbe-egbe bi ọria nọn le ukpe ebale ọle khin, ọle wẹnna nin Esu, ọle ilu Sabati. Sẹyẹ, ọle re unun ji Osẹnobulua. (Matt. 11:19; 26:65; Luke 11:15; John 9:16) Ọrẹyiriọ, Jesu bha re ẹkẹkhọmhin rẹ wanniẹn ele. Ọkhẹke nin mhan re egbe khọkhọ Jesu. Ahamiẹn eria re uwedẹ nọn imhẹn rẹ ne mhan talọ, ọ bha khẹke nin mhan re ẹkẹkhọmhin rẹ wanniẹn ele. (1 Pet. 2:​21-23) Sokpan, ọnan iyi emhin nọn lẹkhẹ. (Jas. 3:2) Be ha sabọ rẹkpa mhan?

9. Be ha sabọ rẹkpa mhan rẹ ha talọ nọnsẹn sade mhan ribhi inẹbho?

⁹ Ahamiẹn ọria ne uwẹ talọ sankan-sankan bhi inẹbho, dọnmhegbe nin uwẹ hẹi ji ẹkẹ khọ uwẹ. Obhio mhan nin Sam da yọle: “Mẹn ki dọnmhegbe rẹ denọ ẹlo ọbhi ebi ọne ọria ha rẹ sabọ luẹ ẹmhọn Osẹnobulua, yẹ ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe, ọle dẹ sabọ fidenọ.” Ẹgheso, ọria sabọ ha khọẹkẹ, ranmhude, ọ iyi ẹghe nin ọle rẹ ribhi idia nọn mhẹn mhan rẹ vae. Mhan dẹ sabọ lu ebi obhio mhan nin Lucia lu, sade mhan miẹn ọria nin ẹkẹ khọ. Mhan dẹ sabọ nan obhi erọnmhọn khere rẹ taman Jehova nin ọle rẹkpa mhan, rẹ sabọ mun egbe mhan mhọnlẹn, beji a ha da miẹn mhan bha dọ talọ bhi uwedẹ nọn bha khẹke.

10. Beji 1 Timothy 4:13 rẹman, emhanmhan nela ọkhẹke nin mhan ha mhọnlẹn?

¹⁰ Ha yi ọria nọn guẹ man emhin nọnsẹn. Ọria nọn guẹ man emhin bhi inẹbho Timoti ha khin. Ọrẹyiriọ, ọ da sẹyẹ khẹke nin ọle ha guẹ ebi a rẹ man emhin nọnsẹn yẹ. (Tie 1 Timothy 4:13.) Be imhan ha rẹ sabọ ha yi ọria nọn guẹ  ebi a rẹ man emhin nọnsẹn yẹ bhi inẹbho? Ọkhẹke nin mhan ha muegbe nọnsẹn. Ọ wo manman ti mhan bhọ ghe, mhan mhọn emhin kikẹ ne ha sabọ rẹkpa mhan guẹ ebi a rẹ man emhin nọnsẹn yẹ. Uwẹ dẹ miẹn urẹkpa sade uwẹ fẹ ibrokiọ natiọle, Manman Guẹ Ebe Nan Tie Bi Iman-emhin, bi obọle nọn ribhi Ebe ọsi Ikolo ọsi Unyẹnmhin bi Iwẹnna Oga Nọnsẹmhan, nọn yọle “Lu Iwẹnna Itẹmhọn Osẹnobulua.” Uwẹ be noo ene ebe nan? Mhan ha muegbe nọnsẹn, ẹkhọle ida manman ha lo mhan. Sẹyẹ, mhan ki manman re izebhudu ha talọ.

11. Be rẹkpa ibhio mhan eso rẹ ha man emhin nọnsẹn?

¹¹ Mhan dẹ yẹ sabọ ha yi eria ne guẹ man emhin nọnsẹn, sade mhan ghe ebi ibhio mhan bhi agbotu rẹ man emhin yẹ, yẹ luẹ bhi obọ ele. Sam nin mhan ka tẹmhọnlẹn, da nọọn egbe ọle ebezẹle nin ibhio mhan eso da sabọ man emhin nọnsẹn. Ọle da kaehọ uwedẹ nin ele rẹ man emhin, yẹ dọnmhegbe rẹ re egbe khọkhọ ele. Obhio nin okhuo natiọle Talia da gbẹlokotọ ghe uwedẹ nin ibhio mhan ne guẹ re ọta man nọnsẹn rẹ re ọta ogbakha man yẹ. Bhiriọ, ọle da luẹ ebi ọle ha rẹ zilo nyan inọnta nin ẹbho kẹ nọọn bhi inẹbho.

12. Emhin nela nọghọ ẹbho eso rẹ lu?

¹² Mhan rebhe dẹ sabọ re izebhudu nin egbe bhi ikolo oga, sade mhan deba ha so illo kugbe, yẹ re ewanniẹn ọbhi inọnta nọn ha bọn ọdeọde okhun. (Ps. 22:22) Ọ ilẹkhẹ nin ẹbho eso rẹ ha so illo, la re ewanniẹn ọbhi inọnta bhi ikolo oga. Ọnan be nọghọ uwẹ rẹ lu? Ahamiẹn iriọ nọn, uwẹ dẹ miẹn urẹkpa sade uwẹ luẹ ebe rẹkpa ẹbho rẹ sabọ khọn ọne ọnọghọ nan.

13. Be ha sabọ rẹkpa uwẹ rẹ ha re ọkhọle rebhe so illo bhi ikolo oga?

¹³ Re ọkhọle rebhe ha so illo. Emhin kpataki nọn zẹle mhan so illo bhi ikolo oga hi, nin mhan rẹ re ogẹn ji Jehova. Obhio mhan nin okhuo natiọle Sara bha ha ghe egbe ọle bii ọria nọn guẹ so illo nọnsẹn. Ọrẹyiriọ, ọle da sẹyẹ ha guanọ nin ọle ha so illo rẹ gẹn Jehova. Bhiriọ, ahamiẹn ọle muegbe ikolo oga, ọle ki yẹ ha luẹ illo nan ha so bhi enin. Ọle ki luẹ ebi a rẹ so ene illo yẹ, yẹ dọnmhegbe rẹ fẹ ebi ene illo rẹ diẹn mun ebi a ha zilo ọle bhi ikolo oga yẹ. Ọle da yọle: “Ọnan da rẹkpa mẹn rẹ manman ha mun ọkhọle ọbhi ene ikpọta ne ribhi ene illo. Bhiriọ, mẹn bha yẹ manman ha kpokpo egbe si mẹn so ene illo nọnsẹn, la mẹn bha so ele nọnsẹn.”

14. Ahamiẹn ọria nin ẹkhọle lo uwẹ khin, be ha rẹkpa uwẹ rẹ ha re ewanniẹn ọbhi inọnta bhi ikolo oga?

¹⁴ Ha re ewanniẹn ọbhi inọnta ẹghe rebhe. Ọnan iyi emhin nọn lẹkhẹ rẹji ẹbho eso. Talia nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle: “Ẹkhọle manman lo mẹn rẹ ha talọ bhi eji ẹbho ye. Ẹbho ikẹ lẹn, ranmhude mẹn fẹkẹ talọ khere-khere. Bhiriọ, ọ ilẹkhẹ nin mẹn rẹ ha re ewanniẹn ọbhi inọnta.” Ọrẹyiriọ, Talia bha zobọ bhọ rẹ ha re  ewanniẹn ọbhi inọnta. Beji ọle ha rẹ ha muegbe ikolo oga, ọle ki ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe, ọ bha khẹke nin ewanniẹn nin ọhẹnhẹn nan ha re ọbhi inọnta tan gbe. Sẹyẹ, ọ ki ha yi ewanniẹn rẹji ọne inọnta. Ọle da yọle: “Ọnan rẹman ghe, ọ dẹ ha mhẹn sade ewanniẹn nin mẹn ha re ọbhi inọnta bha tan gbe. Sẹyẹ, ọ ki lẹkhẹ nan rẹ lẹn otọ ọle, ranmhude, ọnan hi ebi obhio mhan nọn mhọn obọ bhi ọne iluẹmhin guanọ.”

15. Be ọkhẹke nin mhan yere rẹji ewanniẹn nin mhan re ọbhi inọnta?

¹⁵ Aharẹmiẹn ẹkhọle ilo ibhio mhan eso, ele ire ewanniẹn ọbhi inọnta bhi ikolo oga ẹgheso. Bezẹle? Obhio mhan nin okhuo nin Juliet da yọle: “Ẹgheso, ofẹn ki ha mun mẹn rẹ re ewanniẹn ọbhi inọnta ranmhude, mẹn riale ewanniẹn nọnsẹmhẹn lẹkhẹ gbe, sẹyẹ, ọ bha mhẹn sẹ.” Yere ghe, Jehova guanọ nin mhan re ewanniẹn ọbhi inọnta beji ahu mhan gbe. * Ọ ti ọle bhọ sade mhan dọnmhegbe rẹ re ewanniẹn ọbhi inọnta bhi ikolo oga, aharẹmiẹn ẹkhọle lo mhan ẹgheso.

16. Unan ọta nela ọkhẹke nin mhan rẹban?

¹⁶ Rẹban unan ọta rebhe ne imhẹn. (Eph. 4:31) Beji mhan ka ta, ọ bha khẹke nin Kristiẹn ha ta ọta ne imhẹn. Ọrẹyiriọ, ọkhẹke nin mhan mhọn ẹwanlẹn rẹji ọta eso ne imhẹn ne bha manman khọ gbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọ bha khẹke nin mhan ha ta ọta ne imhẹn rẹji ẹbho ne na bhi agbaẹbho ebhebhe vae, la nin uwedẹ nin ele rẹ lu emhin dikẹ bhi ọsi mhan. Sẹyẹ, mhan ida ha ta ọta nọn ida re ẹbho ha ghọnghọn. Obhio mhan nin okpea da yọle: “Ẹgheso, mẹn ta ọta eso nin mẹn riale ghe ọta ojiẹ nọn, ghe ọ ida re ọria ha khọẹkẹ. Sokpan, ene ọta iyi ọta esili. Sẹyẹ, ele ba ọne ọria bhi egbe. Bhi ikpe ne bunbun nian, okhuo mẹn sẹ wo manman rẹkpa mẹn, nin ọle rẹ ha taman mẹn bhi ẹkhokho, emhin eso nin mẹn ta nọn ba ọle bhi egbe, bi ẹbho nekẹle.”

17. Beji Ephesians 4:29 rẹman, be imhan ha rẹ sabọ ha bọn ẹbho okhun yẹ?

¹⁷ Ha ta ọta ne ha bọn ẹbho okhun. Kẹ ha gẹn ẹbho bhi eji ele da lu nọnsẹn, ọ iyi nin uwẹ rẹ re unun ha riia ele a. (Tie Ephesians 4:29.) Arẹmiẹn ibhokhan Izrẹl mhọn emhin ne bunbun ne ha re ele ha ghọnghọn, ele da yẹ wo ha zaka-zunyọn. Ahamiẹn mhan wo zaka-zunyọn ẹghe rebhe, ọ dẹ yẹ sabọ re ẹbho nekẹle re egbe khọkhọ mhan. Yere ghe ibhokhan Izrẹl rebhe da ha zaka-zunyọn da Mozis, ranmhude ọta nọn imhẹn nin ikpea igbe nan je dọ baba otọ fẹghe tale. (Num. 13:31–14:4) Bhi obọ nọnkẹle, ahamiẹn mhan gẹn ẹbho, ọ dẹ re ọrebhe ha ghọnghọn. Mhan dẹ sabọ rẹọbhọ ghe, ranmhude ọta esili nin imọẹ  nesi ọmọn okhuo ọsi Jẹfta ha taman ọlẹn re izebhudu nanlẹn, rẹ miẹnsọn nan mun nanlẹn. (Judg. 11:40) Sara nin mhan ka tẹmhọnlẹn da yọle, “Ahamiẹn mhan gẹn ibhio mhan, mhan ki rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, Jehova bi ibhio mhan bhi agbotu hoẹmhọn ele.” Bhiriọ, ha guanọ isẹhoa nin uwẹ rẹ ha gẹn ibhio ẹ nin bha ko ga.

18. Beji Psalm 15:​1, 2 rẹman, bezẹle nọn da khẹke nin mhan ha ta ẹmhọanta? Be imhan ha yẹ rẹ lu ọnan yẹ?

¹⁸ Ha ta ẹmhọanta. Mhan ida sabọ lu ebe ti Jehova bhọ sade mhan ita ẹmhọanta. Jehova bha hoẹmhọn unan ohoghe nọn hi ki rẹ khin. (Prov. 6:​16, 17) Arẹmiẹn ẹbho ne bunbun ghe ohoghe bii emhin nọn bha dọbe ẹlẹnan, ọ iyi iriọ mhan rẹ ghe ọle, ranmhude ọ iyẹẹ Jehova. (Tie Psalm 15:​1, 2.) Bhi ọsi ẹmhọanta, ọkhẹke nin mhan rẹban ohoghe. Sokpan, ọ yẹ khẹke nin mhan hẹi ha re ẹmhọanta he nin ẹbho, beji a ha da miẹn ghe, ele bha dọ ha ria ẹmhọn emhin ọbhebhe bhi ọkhọle.

19. Emhin ọbhebhe nela ọkhẹke nin mhan da mhọn ẹwanlẹn?

¹⁹ Hẹi ha re unun riia ọria a bhi ikeke. (Prov. 25:23; 2 Thess. 3:11) Juliet nin mhan ka tẹmhọnlẹn da ta ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe, sade a ta ọta rẹ ha riia ọria elin an. Ọle da yọle: “Ọta ne sẹ inian gbe mẹn ahu sotọ. Sẹyẹ, ọ re imẹn miẹn ghe, mẹn bha yẹ gbaẹkẹ ọne ọria nọn tale. Rẹ deba ọnin, be imẹn rẹ lẹn yẹ ghe ọne ọria ida tẹmhọn mẹn man ọria ọbhebhe?” Ahamiẹn uwẹ daghe ọta nin uwẹ bi ọria ko ha ta ho nọn kiẹn ọnọn ha riia ọria elin an, fi ọne otọ denọ diọbhi ọta esili.​—Col. 4:6.

20. Be uwẹ muegbe rẹ lu rẹji ọta nin uwẹ ta?

²⁰ Beji a miẹn ghe agbọn nin eria ne bunbun da noo ọta ne imhẹn mhan da nyẹnlẹn, ọkhẹke nin mhan wẹnna kaka rẹ ha ta ọta ne ha ti Jehova bhọ. Yere ghe, ẹsele Jehova re ọta nan ta rẹ lu nin mhan. Bhiriọ, uwedẹ nin mhan rẹ talọ rẹtẹ ọle. Ọle dẹ nan erọnmhọn nin mhan sade mhan dọnmhegbe ha talọ bhi uwedẹ nọn ha rẹ re ogẹn ji ọle, ahamiẹn mhan ribhi inẹbho, sade mhan ribhi ikolo oga, bi sade mhan ne ẹbho talọ. Ẹghe nin Jehova ha rẹ dọ fuẹn ọne agbọn Esu nan an, ọ ki manman lẹkhẹ nin mhan rẹ ha talọ bhi uwedẹ nọn ha rẹ re ogẹn ji ọle. (Jude 15) Ọkuẹsẹ ọne ẹghe nin, bha ji mhan dọnmhegbe rẹ ha talọ bhi uwedẹ nọn ha rẹ re ogẹn ji Jehova.​—Ps. 19:14.