Fiọ diọ bhi uhọnmhọn-ota

Fiọ diọ bhi uri uhọnmọn-ọta

UHỌNMHỌN-ỌTA NỌNZI 34

“Wo Ha Khian Nọnsẹn bhi Uwedẹ Ẹmhọanta”

“Wo Ha Khian Nọnsẹn bhi Uwedẹ Ẹmhọanta”

“Wo ha khian nọnsẹn bhi uwedẹ ẹmhọanta.”—3 JOHN 4.

ILLO 111 Emhin Ne Rẹ Mhan Sọnyẹnmhẹn

EBI MHAN DA LUẸ *

1. Be imhan rẹ miẹn elele yẹ sade mhan tẹmhọn ebi mhan rẹ dọ luẹ ẹmhọanta yẹ?

 “BE UWẸ rẹ dọ luẹ ẹmhọanta yẹ?” Edandan iribhọ ghe, uwẹ wo sẹ ka wanniẹn ọne inọnta nan igba ne bunbun. Ọnan deba inọnta nin ibhio mhan ka nọọn mhan sade mhan munhẹn ha lẹn egbe. Ọ wo yẹẹ mhan rẹ họn ebi ibhio mhan rẹ dọ lẹn Jehova yẹ hoẹmhọn ọlẹn yẹ. Ọ yẹ wo yẹẹ mhan rẹ taman ele ebe re imhan vae dọ ha ga Jehova. (Rom. 1:11) Beji mhan ha rẹ ha zi ene ilo nan, mhan ki dọ yere ebi ẹmhọanta nin mhan dọ luẹ rẹ manman ti mhan bhọ. Ọnan ki yẹ re imhan muegbe rẹ “wo ha khian nọnsẹn bhi uwedẹ ẹmhọanta.” Ọnan rẹman ghe, mhan dẹ ha nyẹn iẹnlẹn nọnsẹmhan bhi uwedẹ nin Jehova ha da nan erọnmhọn nin mhan, yẹ re ẹlo esili ha ghe mhan.—3 John 4.

2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

2 Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan emhin eso ne re imhan hoẹmhọn ẹmhọanta. Sẹyẹ, mhan dẹ zilo nyan ebi mhan ha rẹ sabọ ha hoẹmhọn ọne ẹsele nan nọn manman ghan nan khian. Edandan iribhọ ghe, ebi mhan ha zilo nyan dẹ rẹkpa mhan rẹ manman ha khuẹnmhẹn Jehova nin ọle rẹ rẹkpa mhan dọ luẹ ọne ẹmhọanta. (John 6:44) Ọ dẹ yẹ ziẹn ọtibhọ nin mhan mhọn rẹ ha man ẹbho ẹmhọanta ne ribhi Baibo.

EBEZẸLE NIN MHAN DA HOẸMHỌN “ẸMHỌANTA”

3. Emhin nọn lu uhọnmhọn emhin nẹ nela zẹle nin mhan da hoẹmhọn ẹmhọanta nin mhan dọ luẹ?

3 Emhin ne bunbun ribhọ ne re imhan hoẹmhọn ẹmhọanta nin mhan dọ luẹ. Ọnọn lu uhọnmhọn emhin nẹ hi, mhan hoẹmhọn Jehova nọn man mhan ọne ẹmhọanta. Bhi ẹkẹ Baibo, mhan da dọ luẹ ghe, ọ iyi ọria nọn mhọn ahu nẹ nọn man otọ bi okhun ọkpa Jehova khin. Sokpan, ọle hi Aba mhan nọn ribhi okhun nọn re ẹkẹ-ẹjẹjẹ gbẹloghe mhan. (1 Pet. 5:7) Mhan lẹnmhin ghe, Osẹnobulua nọnsẹmhan ‘mhọn itohan bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ, ukpohu ikẹ re ọle, ọle manman mhọn ahoẹmhọn-egbe nọn ibeghe, Osẹ ọsi ẹmhọanta.’ (Ex. 34:6) Jehova hoẹmhọn ibhohiẹn nọn gbale. (Isa. 61:8) Ọ ba ọle bhi egbe rẹ daghe mhan loya. Sẹyẹ, ọle wo muegbe nin ọle rẹ re ọkpẹnlẹn ọbhi iloya rebhe sade ẹghe sẹ. (Jer. 29:11) Ẹghe nọn mhẹn an ọnan da wo ha khin. Ọnan emhin ọkpa nọn zẹle nin mhan da wo manman hoẹmhọn Jehova.

Inian Ẹmhọanta Ne Ribhi Baibo Diabe . . . Emhin Nan Rẹ Mun Okọ Mhọn

Beji emhin nan rẹ mun okọ mhọn rẹ mun ọlẹn mhọn bhi ijian ọkpa, iriọ ikhuaẹloghe ne ribhi Baibo nin mhan mhọn ha rẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ de ọkhọle re sade mhan ribhi ọnọghọ. Ẹmhọanta nin mhan luẹ bhi Baibo yẹ re ọne ọhubhudu nin mhan rẹ dọ taman ẹbho ẹmhọn ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹji ẹghe odalo (Fẹ uduọle nọnzi 4 bi 7 ghe)

4-5. Bezẹle nin Pọl nin odibo da re ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹ khọkhọ emhin nan rẹ mun okọ mhọn?

4 Be hi emhin ọbhebhe nọn zẹle nin mhan da hoẹmhọn ẹmhọanta? Mhan dẹ miẹn elele ne bunbun nin mhan rẹ dọ luẹ ẹmhọanta. Bha ji mhan fẹ ọne ijiẹmhin nan ghe. Ikhuaẹloghe nin mhan mhọn bhi ẹghe odalo deba ẹmhọanta ne ribhi Baibo nin mhan dọ luẹ. Nin mhan da sabọ lẹn ebi ikhuaẹloghe nin mhan mhọn rẹji ẹghe odalo ghan sẹ yẹ, Pọl nin odibo da yọle: “Ọne ikhuaẹloghe nan hi emhin nọn mun iẹnlẹn nọnsẹmhan mhọn, yẹ re imhan deziẹn nin mhan hẹi ha mhọn edandan.” (Heb. 6:19) Beji emhin nan rẹ mun okọ mhọn rẹ mun ọle mhọn bhi ijian ọkpa, iriọ ikhuaẹloghe ne ribhi Baibo nin mhan mhọn ha rẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ de ọkhọle re sade mhan ribhi ọnọghọ.

5 Bhi ene ọta nan nin Pọl ta, ọle da ha talọ je ikhuaẹloghe nin enanzẹle mhọn nin ele rẹ dọ nyẹnlẹn bhi okhun. Ọkpakinọn, ene ọta nin ọle tale yẹ rẹso Kristiẹn ne mhọn ọne ikhuaẹloghe nin ele rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe bhi agbọn ọfubhegbe bhi ọne otọ nan. (John 3:16) Bhi ọsi ẹmhọanta, ikhuaẹloghe ọsi iẹnlẹn ighegheghe nin mhan dọ luẹ wo re iẹnlẹn nọnsẹmhan mhẹn an.

6-7. Elele nela Yvonne miẹn nin ọle rẹ luẹ ẹmhọanta rẹji ẹghe odalo?

6 Bha ji mhan fẹ isẹlobhemhin ọsi obhio mhan nin okhuo natiọle Yvonne ghe. Ọ iyi Esali Jehova bẹẹ ọle wanre. Sẹyẹ, ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi obhokhan, ọle da ha mun ofẹn uu. Ọle yẹ ye ebi ọle tie re nin ọle bha sabọ yelea. Ọne ebi ọle tiele hi: “Ẹdẹ ọkpa, ọrebhe dẹ yu.” Ọle da yọle: “Ene ọta nan da re imẹn miẹn ghe, mẹn bha yẹ sabọ wẹ ọsasọn, ranmhude, mẹn ki ha ria ẹmhọn ẹghe odalo. Mẹn da ha riale ghe, ‘ọ iyi inian iẹnlẹn wo sẹ.’ ‘Be imẹn dọ lu bhi agbọn?’ Mẹn bha guanọ nin mẹn yu!”

7 Akizẹbue, ẹghe nin Yvonne ki rẹ ha yi elasẹre, ọle da miẹn Esali Jehova. Ọle da yọle: “Mẹn da dọ munhẹn rẹọbhọ ghe, mẹn dẹ sabọ ha mhọn ọne iruduba nin mẹn rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe bhi Agbọn Ọfubhegbe bhi ọne otọ nan.” Be ẹmhọanta nin ọne obhio mhan nan luẹle rẹ rẹkpa ọle yẹ? Ọle da yọle: “Mẹn bha yẹ ha riọ bhi owe ọsasọn ha kpokpo egbe rẹji ẹghe odalo, la ẹmhọn uu.” Yvonne da wo hoẹmhọn ẹmhọanta nin ọle luẹ bhi Baibo. Sẹyẹ, ọle yẹ wo ghọnghọn rẹ taman ẹbho ikhuaẹloghe nin ọle mhọn rẹji ẹghe odalo.—1 Tim. 4:16.

Inian Ẹmhọanta Ne Ribhi Baibo Diabe . . . Emhin Nọn Ghanlẹn

Nin mhan rẹ ha ga Jehova nian, yẹ mhọn ọne iruduba nin mhan rẹ ga ọle rẹ sẹbhi ighegheghe bhi Agbejele nọnsọle, diabe emhin nọn ghanlẹn. Ọ ghan gbera emhin nọn hi ki rẹ khin nin mhan fikeke gbe, beji mhan ha da sabọ ga Osẹnobulua (Fẹ uduọle nọnzi 8 rẹ sẹbhi 11 ghe)

8-9. (a) Bhi okha ọkpa nin Jesu gbe, be okpea ọkpa rẹ rẹman yẹ ghe, emhin nin ọle miẹn wo manman ghan bhi ẹlo ọle? (b) Ẹlo nela uwẹ rẹ ghe ẹmhọanta nin uwẹ luẹle?

8 Ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua yẹ deba ẹmhọanta ne ribhi Baibo. Jesu da re ẹmhọanta rẹji ọne Agbejele nin rẹ khọkhọ emhin nọn manman ghan nọn nẹhe. Bhi Matthew 13:44, Jesu da yọle: “Inian Agbejele nọn ribhi okhun diabe emhin nọn ghanlẹn, nọn nẹko bhi ẹkẹ ugbo, nin okpea miẹn yẹ re nẹko; ranmhude eghọnghọn nin ọle ha ye, ọle da dọ khiẹn emhin rebhe nin ọle mhọn dọ dẹ ọne ugbo nin.” Lẹn sẹbhọ ghe, ọne okpea nan bha wo muegbe dọ ha guanọ ọne emhin nọn ghanlẹn. Ọkpakinọn, ẹghe nin ọle ki rẹ miẹn ọlẹn, ọle da lu emhin rebhe nin ọle ha sabọ lu rẹ ha mhọn ọlẹn. Ọle da dọ khiẹn emhin rebhe nin ọle mhọn. Bezẹle? Ranmhude ọle lẹn ebi ọne emhin nọn ghanlẹn nin ọle miẹn rẹ manman ghan yẹ. Ọne emhin lu uhọnmhọn emhin gbera emhin rebhe nin ọle khiẹn.

9 Iriọ uwẹ be yẹ rẹ ghe ẹmhọanta nin uwẹ dọ luẹ? Iriọ wo gene nọn! Mhan lẹnmhin ghe, emhin soso iribhi ọne agbọn nan nin mhan ha rẹ sabọ khọkhọ eghọnghọn nin mhan miẹn nin mhan rẹ ha ga Jehova nian, bi iẹnlẹn ighegheghe nin mhan ha miẹn bhi ẹghe odalo bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua. Ọne isẹhoa nin mhan mhọn rẹ deba Jehova ha mhọn ikolu gbera emhin nọn ki rẹ khin nin mhan ha fikeke gbe beji mhan ha da sabọ ga ọle. Ebe ha manman re imhan ha ghọnghọn hi, nin mhan rẹ “lu ebe yẹẹ ọle.”—Col. 1:10.

10-11. Be rẹkpa Michael rẹ fi emhin eso denọ bhi iẹnlẹn nọnsọle?

10 Ene bunbun bhi ẹwẹ mhan wo fikeke gbe emhin ne bunbun beji ele ha da sabọ ga Jehova nọnsẹn. Eso fikeke gbe ihe nọn khua bhi ọne agbọn nan. Eso yẹ zobọ bhọ rẹ ha khu afe. Sẹyẹ, eso yẹ fi uwedẹ iẹnlẹn nọnsele denọ beji ele dọ luẹ ẹmhọn Jehova. Iriọ Michael lu. Ọle bha wanre bhi oga. Ẹghe nin ọle rẹ ha yi usẹn okpea, a da man ọlẹn ebi a rẹ fino ikpa yẹ. Ọle da yọle: “Ọ da manman lu uhọnmhọn emhin nin mẹn ha sasa egbe ẹghe rebhe, beji egbe nọnsẹmhẹn ha da daanlan an. Ẹgheso, ọ ki dia mẹn ghe, ọria iribhọ nọn ha sabọ khọn mẹn.” Ọkpakinọn, Michael ki munhẹn ha luẹ Baibo, ọle da dọ luẹ ẹmhọn ẹlo nin Osẹnobulua rẹ ghe okhọnlẹn. (Ps. 11:5) Michael da ta ọnan rẹji okhuo bi ọdọ ne man ọle Baibo. Ọle da yọle: “Ele bha taman mẹn nin mẹn zobọ bhọ rẹ ha fino ikpa; sokpan, ele da wo ha man mẹn ẹmhọanta ne ribhi Baibo.”

11 Beji Michael rẹ ha luẹ ẹmhọn Jehova, iriọ oyẹẹ nin ọle mhọn da ọle rẹ ha ziẹn ọbhọ. Uwedẹ nin Jehova rẹ re ẹkẹ-ẹjẹjẹ rẹ ne eguọmhandia nesọle lu emhin da wo rẹso ọle. Akizẹbue, Michael da dọ lẹn sẹbhọ ghe ọkhẹke nin ọle fi emhin denọ bhi iẹnlẹn nọnsọle. Ọle da yọle: “Mẹn lẹnmhin ghe, ọ ida ha yi emhin nọn lẹkhẹ nin mẹn rẹ zobọ bhọ rẹ ha fino ikpa. Ọkpakinọn, mẹn da yẹ lẹn ghe, ọ dẹ ti Jehova bhọ sade mẹn lu iriọ. Sẹyẹ, mẹn da rẹọbhọ ghe, oga nin mẹn ha ga ọle ha gbera emhin nọn hi ki rẹ khin nin mẹn ha fikeke gbe.” Ẹmhọanta nin Michael dọ luẹ wo manman ghan bhi ẹlo nọnsọle. Ọnan zẹle nin ọle da muegbe rẹ fi emhin eso denọ bhi iẹnlẹn nọnsọle.—Jas. 1:25.

Inian Ẹmhọanta Ne Ribhi Baibo Diabe . . . Orukpa

Orukpa nọn manman ha bhala rẹkpa mhan rẹ ha daghe eji mhan khian bhi eje so ebiuki a. Iriọ sẹyẹ, Ọta nọnsi Osẹnobulua rẹkpa mhan rẹ ha zẹ emhin ne mhẹn rẹ lu, bhi ọne agbọn Esu nan (Fẹ uduọle nọnzi 12 bi 13 ghe)

12-13. Be ẹmhọanta ne ribhi Baibo rẹ rẹkpa Mayli yẹ?

12 Nin mhan rẹ lẹn ebi ẹmhọanta ne ribhi Baibo ghan sẹ yẹ, Baibo da re ele khọkhọ orukpa nọn wo ha bhala bhi ẹkẹ ebiuki. (Ps. 119:105; Eph. 5:8) Ẹmhọanta nin Mayli nọn na bhi Azerbaijan vae luẹle bhi Baibo da wo manman ti ọle bhọ. Oga kẹkẹ ene biẹ ọle yo. Muslim aba ọle khin, inẹn ọlẹn da ha yi Ju. Ọle da yọle: “Mẹn lẹnmhin ghe Osẹnobulua ribhọ. Sokpan, mẹn da yẹ ha mhọn inọnta ne bunbun. Mẹn da ha riale, ‘Bezẹle nin Osẹnobulua da man eria? Sẹyẹ, bezẹle nin ọria ha da loya bhi ọne agbọn nan, yẹ dọ loya bhi agbọn eranlẹn bhi ighegheghe?’ Ranmhude ẹbho yọle emhin rebhe ne sunu bhi ọne agbọn nan iho nọnsi Osẹnobulua nọn, mẹn da ha riale, ‘Ọria nọn re ẹbho khian yẹ ghọnghọn ghe ele loya Osẹnobulua be khin?’ ”

13 Mayli da yẹ ha guanọ ewanniẹn rẹji inọnta nesọle. Akizẹbue, ọle da ka nan dọ ha man ọlẹn Baibo, yẹ dọ kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova. Ọle da yọle: “Uwedẹ nin Baibo rẹ wanniẹn inọnta nesẹmhẹn da rẹkpa mẹn dọ manman ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn. Uwedẹ nin Baibo rẹ re otọ ene ẹmhọn man, da re ọkhọle nọnsẹmhẹn lọre.” Bọsi Mayli, mhan rebhe gẹn Jehova, “Ọnọn tie [mhan] sibhi ebiuki re vae bhi ẹfua nọnsọle.”—1 Pet. 2:9.

14. Be imhan ha rẹ sabọ ziẹn oyẹẹ nin mhan mhọn da ẹmhọanta nin mhan luẹle yẹ? (Sẹyẹ fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Emhin Ebhebhe Nin Mhan Ha Sabọ Re Ẹmhọanta Ne Ribhi Baibo Khọkhọ.”)

14 Ẹbho ne bunbun ribhọ nin ẹmhọanta ne ribhi Baibo rẹkpa. Sokpan, ikpeta bhi ẹwẹ ele mhan tẹmhọnlẹn. Edandan iribhọ ghe uwẹ dẹ sabọ ria ẹmhọn ẹbho ne bunbun nin ẹmhọanta ne ribhi Baibo rẹkpa. Ọ dẹ ha mhẹn sade mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ tobọmhan guanọ emhin ebhebhe ne ha rẹkpa mhan rẹ lẹn ebezẹle nin mhan ha da hoẹmhọn ẹmhọanta nin mhan dọ luẹ. Beji mhan ha rẹ manman ha hoẹmhọn ẹmhọanta nin mhan dọ luẹ, iriọ mhan ha rẹ ha guanọ uwedẹ kẹkẹ nin mhan rẹ rẹman ghe, mhan hoẹmhọn ọlẹn.

EBI MHAN HA RẸ RẸMAN YẸ GHE MHAN HOẸMHỌN ẸMHỌANTA

15. Uwedẹ ọkpa nela mhan ha rẹ sabọ rẹman ghe mhan hoẹmhọn ẹmhọanta?

15 Mhan dẹ sabọ rẹman ghe mhan hoẹmhọn ẹmhọanta sade mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha luẹ Baibo, bi ebe nesẹmhan ẹghe-ẹghe. Aharẹmiẹn ọ bue nin mhan mọn da ga Jehova, emhin ne bunbun yẹ wo ribhọ nin mhan ha sabọ luẹ. Ebe Ọkhẹughe nin ọhẹnhẹn nan re dagbare da yọle: “Ọta ohoghe vuọn ọne agbọn nan sẹbhọ ghe, ọ dẹ sabọ re ọle nọghọ ẹbho rẹ lẹn ẹmhọanta. Uwẹ ha ho nin uwẹ miẹn ọlẹn, uwẹ dẹ manman gbẹlokotọ nọnsẹn. Uwẹ dẹ manman dọnmhegbe nin uwẹ da sabọ miẹn ọlẹn. Hẹi ji ẹmhọanta ọkpa nin uwẹ luẹle khọn ẹn, wo ha guanọ ẹmhọanta ne bunbun.” Bhi ọsi ẹmhọanta, nan rẹ luẹ emhin bha lẹkhẹ. Sokpan, uwẹ dẹ miẹn elele sade uwẹ lu iriọ.

16. Uwedẹ nela rẹkpa uwẹ nẹ sade uwẹ luẹ Baibo? (Proverbs 2:4-6)

16 Ọ iyi mhan rebhe ọ yẹẹ rẹ ha tie ebe yẹ luẹ ọle. Ọkpakinọn, Jehova taman mhan nin mhan “ha guanọ ọlẹn,” beji mhan ha da sabọ manman lẹn otọ ẹmhọanta nin mhan luẹ nọnsẹn. (Tie Proverbs 2:4-6.) Mhan wo miẹn elele sade mhan re inian dọnmhegbe. Rẹji Baibo nin Corey tobọle tie, ọle da yọle ghe, ulọnlẹn ọkpa-ọkpa ọle mun ọkhọle ọi sade ọle tie ọle. Ọle da yọle: “Mẹn tie emhin rebhe nan gbẹn ọbhi otọ ọne ulọnlẹn, yẹ fẹ Baibo rebhe ne diẹn mun ọne ulọnlẹn. Sẹyẹ, mẹn ki yẹ dọ gua otọ ebi mẹn a tie fẹghe. . . . Ọne uwedẹ nan nin mẹn rẹ ha luẹ emhin da rẹkpa mẹn rẹ lẹn emhin ne bunbun!” Aharẹmiẹn ọne uwedẹ nan, la uwedẹ ọbhebhe mhan noo, mhan rẹman ghe, mhan manman hoẹmhọn ẹmhọanta sade mhan re ẹghe ọbhi otọ yẹ dọnmhegbe ha luẹ ọle.—Ps. 1:1-3.

17. Nin mhan rẹ luẹ ẹmhọanta ne ribhi Baibo ọkpa ọ be khẹke nin mhan lu? Gbotọle fanọn an. (James 1:25)

17 Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan lẹnmhin ghe, ọ iyi nin mhan rẹ luẹ ẹmhọanta ne ribhi Baibo ọkpa ọkhẹke nin mhan lu. Nin mhan da sabọ manman miẹn elele, ọkhẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan ebi mhan luẹ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Mhan ha lu iriọ, ọle ọkpa mhan ha da sabọ miẹn eghọnghọn ọsaje. (Tie James 1:25.) Be imhan ha lu nin mhan rẹ lẹn si mhan re obọ ha rẹkhan ẹmhọanta nin mhan luẹ? Obhio mhan nin okpea da yọle ghe, mhan sabọ rẹ fẹ eji mhan da lu nọnsẹn ghe, bi eji ọ da khẹke nin mhan da lu re alo. Pọl nin odibo yọle: “Ebi mhan hi ki rẹ lu re alo sẹ yẹ, bha wo ji mhan ha lu nọnsẹn beji mhan lu.”—Phil. 3:16.

18. Bezẹle nin mhan da dọnmhegbe nin mhan rẹ “wo ha khian nọnsẹn bhi uwedẹ ẹmhọanta”?

18 Ria ẹmhọn elele ne nabhọre ranmhude mhan dọnmhegbe “wo ha khian nọnsẹn bhi uwedẹ ẹmhọanta.” Ọ iyi egbe mhan ọkpa mhan rẹkpa, sokpan mhan yẹ re Jehova bi ene imhan ko ga ghọnghọn. (Prov. 27:11; 3 John 4) Enan hi emhin ne mhẹn nẹ ne ha re imhan hoẹmhọn ẹmhọanta, yẹ ha re obọ rẹkhan ẹmhọanta nin mhan luẹ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan.

ILLO 144 Mun Ọkhọle Bhi Ene Ive Nan

^ Mhan kẹ tie emhin nin mhan rẹọ ọi, bi uwedẹ nin mhan rẹ nyẹnlẹn “ẹmhọanta.” Aharẹmiẹn mhan la kiẹn ọkpa bhi Esali Jehova, la ọ bue nin mhan mọn da ga Jehova, mhan dẹ manman miẹn elele sade mhan zilo nyan ebezẹle nin mhan da hoẹmhọn ẹmhọanta. Ọnan dẹ rẹkpa mhan rẹ manman muegbe rẹ ha lu emhin ne ha ti Jehova bhọ.