1-2. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

ẸGHESO, ọ sabọ ha ba mhan bhi egbe ghe, ọbalọ wo vuọn iẹnlẹn nọnsẹmhan arẹmiẹn mhan imanman tọ bhi agbọn. (Job 14:1) Ọnan dẹ yẹ sabọ re egbe lọ mhan. Emhin nọn sẹ inian sunu ji ene bunbun ne ga iJehova bhi ẹghe nọn gbera. Eso bhọ da ha guanọ nin ele yu. (1 Ki. 19:​2-4; Job 3:​1-3, 11; 7:​15, 16) Sokpan, Jehova nin ele ha ga da ko ele udu re yẹ mun ele ziẹn. Jehova da gbẹn okha nọnsele ọbhi Baibo nin mhan da luẹ emhin bhọ, bi nọn da ha ko mhan udu re.​—Rom. 15:4.

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo okha ọsi ẹbho eso ne ga iJehova ne yẹ miẹn ọnọghọ kẹkẹ bhi iẹnlẹn. Ene ẹbho hi: Joseph nin ọmọn nọnsi Jacob, Naomi, Ruth, obhokhan iLevite nọn gbẹn Psalm 73, bi Peter nin odibo. Be iJehova rẹ mun ele ziẹn yẹ? Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsele? Ewanniẹn rẹji ene inọnta nan dẹ rẹkpa mhan lẹn ghe, “Jehova sikẹ ẹbho nin udu nọnsele wanọ a; Ẹbho nin emhin gbe ele ahu sotọ, ọle miẹn ele fan.”​—Ps. 34:​18, ftn.

3-4. Be sunu ji Joseph ẹghe nin ọle rẹ ha yi usẹn-obhokhan?

³ Ẹghe nin Joseph rẹ ha ribhi ikpe 17, Osẹnobulua da re ebhohiẹ eva nanlẹn bhohiẹ. Ene ebhohiẹ da rẹman ghe, ọle dẹ kiẹn okpọria nin ene ribhi azagba-uwa nọnsọle da ha mun ekpẹn nan. (Gen. 37:​5-10) Sokpan, ọ bha sẹ bue gbe nin Joseph bhohiẹ ene ebhohiẹ nan, iẹnlẹn nọnsọle da wo re ẹjẹje fidenọ. Bhi ọne ẹghe nan, ibhio ọle bha zẹwẹ ha mun ekpẹn nanlẹn hiehie. Ele bhọ da khiẹn ọlẹn fia bii igbọn. Iriọ ọle rẹ dọ ke egbe ọle re bhi uwa ọsi Potiphar. (Gen. 37:​21-28) Iẹnlẹn nọnsi Joseph da wo re ẹjẹje fidenọ. Ọle nọn ka ha yi ọmọn nin aba ọle hoẹmhọnlẹn nẹ, da dọ ha yi igbọn bhi uwa ọsi ọria nọn iga iJehova bhi otọ Egypt.​—Gen. 39:1.

 ⁴ Idia nin Joseph da ke egbe ọle re da wo kie ha khọ ọbhọ. Okhuo iPotiphar da mun ohoghe gbe iJoseph ghe, Joseph da ha guanọ nin ọle re idu-idu nanlẹn nowẹ. Ọdọ ọle nin Potiphar bha zẹwẹ fẹ otọ ọne ẹmhọn nan ghe, ọle da wo je ẹbho nin ele dọ mun iJoseph khue bhi ighan. (Gen. 39:​14-20; Ps. 105:​17, 18) Re ọkhọle ria ebi ọ rẹ ha ba iJoseph bhi egbe yẹ ẹghe nin okhuo iPotiphar rẹ bha ohoghe gbe ọle! Yẹ ria ẹmhọn ebi ọne ohoghe rẹ re itọn sin elin nọnsi Jehova yẹ! Enan rebhe wo sẹ ebe ha re egbe lọ iJoseph.

5. Be iJoseph lu yẹ nin idia nin ọle ha ye hẹi re egbe lọ ọle gbe?

⁵ Ẹghe nin Joseph rẹ ha yi igbọn bi ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ighan, ọle bha ha mhọn eka nin ọle ha sabọ lu rẹ fi idia nin ọle ye denọ. Be bhọ ki rẹkpa ọle bhi ọne ẹghe nan? Ọle bha ha ria eria nyan ebi ọle isabọ lu. Sokpan, ọle da wo denọ ẹlo ọbhi iwẹnna nan mun nanlẹn, yẹ ha re egbe rebhe lu ọle. Ọnọn ke okhun nẹ hi, ọle da wo mun iJehova kalo bhi iẹnlẹn nọnsọle. Ranmhude ọnan, Jehova da wo nan erọnmhọn nanlẹn.​—Gen. 39:​21-23.

6. Be ebhohiẹ nin Joseph bhohiẹ rẹ ha ko ọle udu re yẹ?

⁶ Asabọmiẹn Joseph yẹ wo ha ria eria nyan ebhohiẹ nin Jehova re nanlẹn bhohiẹ, bhiriọ, ahu da ha do ọle bhọ. Ene ebhohiẹ rẹman ghe ọle dẹ kie miẹn azagba-uwa nọnsọle, ghe emhin dẹ kie mhẹn nanlẹn. Ọnan hi ebe gene sunu. Ẹghe nin Joseph ki rẹ ha ribhi ikpe 37, ebhohiẹ nin ọle bhohiẹ da munhẹn ha munsẹ bhi uwedẹ ọhan-ilo.​—Gen. 37:​7, 9, 10; 42:​6, 9.

7. Beji 1 Peter 5:10 rẹman, be ha rẹkpa mhan rẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ?

⁷ Ebi mhan ha miẹn luẹ bhọ. Okha ọsi Joseph rẹkpa mhan lẹn ghe, ẹbho dẹ sabọ lu mhan emhin ọbe bhi ọne agbọn Esu nin mhan da nyẹnlẹn ẹlẹnan. Obhio mhan nin mhan ko ga bhọ dẹ sabọ lu mhan khọlọ. Sokpan, ahamiẹn mhan ghe iJehova bii ugue  nọnsẹmhan, mhan ida ji ọnan da re egbe lọ mhan la re imhan zobọ bhi oga nọnsọle. (Ps. 62:​6, 7; tie 1 Peter 5:10.) Yere ghe asabọmiẹn ikpe 17 Joseph ha ye ẹghe nin Jehova rẹ re ebhohiẹ nanlẹn bhohiẹ. Ọnan rẹman ghe, Jehova ire ẹlo rẹ gbe ene ga ọle a, aharẹmiẹn elasẹre ele sẹ khin. Elasẹre ne bunbun bhi ẹwẹ ene ga iJehova ẹlẹnan diabe iJoseph. Ele wo mun urẹọbhọ nin ele mhọn da iJehova mhọnlẹn nọnsẹn. A bhọ sẹ mun ene bunbun bhi ẹwẹ ele khue bhi ighan ranmhude ele bha ka fi ikeke gbe iJehova.​—Ps. 110:3.

8. Be sunu ji Naomi bi Ruth?

⁸ Ranmhude ukhunmhun nọn ha fi bhi otọ iJudah, Naomi bi azagba-uwa nọnsọle da sibhi enin re dọ ha nyẹnlẹn bhi otọ iMoab. Bhi enin, ọdọ iNaomi natiọle Elimelech, da yu. Ọle da fi imọn ikpea eva bhi otọ nanlẹn. Akizẹbue, ene imhọn da ne ikhuo. Ruth bi Orpah hi elin nọnsi ene ikhuo. Ibhokhan iMoab ele ha khin. Ọ ki ha yi ikpe igbe nin ọdọ iNaomi yu, imọn nesọle eva da yẹ yu. Ele bha biẹ imọn ọkuẹsẹ ele yu. (Ruth 1:​1-5) Re ọkhọle ria ẹmhọn ebi ọnan rẹ ba ene ikhuo ea nan bhi egbe yẹ. Ruth bi Orpah dẹ sẹyẹ sabọ bọ ọdọ. Sokpan, họla ha ki gbẹloghe Naomi beji a miẹn ghe ọle ki dọmanlẹn? Egbe iẹnlẹn da wo lọ iNaomi sẹbhọ ghe, ọle da yọle: “Bha hẹi yẹ tie mẹn Na·o′mi. Bha ha tie mẹn iMa′ra, ranmhude, Osẹnobulua nọn kpọnọ nẹ re iẹnlẹn nọnsẹmhẹn ha riala.” Ẹghe nin ene emhin nan ki rẹ sunu ji Noami fo, ọle da fikie ha khian Bethlehem. Ruth da rẹkhan ọlẹn.​—Ruth 1:​7, 18-20.

9. Be Ruth rẹ rẹkpa Naomi yẹ beji Ruth 1:​16, 17, 22 rẹman?

⁹ Be rẹkpa Naomi? Ahoẹmhọn-egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, Ruth da wo re ahoẹmhọn-egbe nọn ibeghe man Naomi bhi uwedẹ nin ọle rẹ sun rẹkhan ọlẹn. (Tie Ruth 1:​16, 17, 22.) Bhi Bethlehem, Ruth da wo ha wẹnna kaka nin ọle bi Naomi da sabọ miẹn ebale ha le. Ranmhude ọnan, ọrebhe da wo dọ daghe ghe ọria esili Ruth khin.​—Ruth 3:11; 4:15.

10. Uwedẹ nela Jehova rẹ rẹman ghe ẹmhọn ibhioguele bii Naomi bi Ruth rẹtẹ ọle?

¹⁰ Uhi nin Jehova gbe nin ibhokhan Izrẹl rẹman ghe, ẹmhọn ibhioguele bii Noami bi Ruth wo rẹtẹ ọle. Ọle da taman ibhokhan Izrẹl ghe, ahamiẹn ele khuan emhin bhi ugbo, nin ele zẹ ene nẹga ọne ugbo obọ nin ene ibhioguele. (Lev. 19:​9, 10) Bhiriọ, Naomi bi Ruth bha ha bhii ebale khian. Ele da sẹyẹ wo ha miẹn ebale le bhi uwedẹ nọn ida re ekpẹn si ele bhi egbe re.

11-12. Be Boaz rẹ rẹkpa Naomi bi Ruth yẹ nin ele da kie ha ghọnghọn bhi iẹnlẹn?

¹¹ Okpea nọn manman fe natiọle Boaz, ọle nyan ugbo nin Ruth da dọ ha koko ebale. Ahoẹmhọn-egbe nin Ruth ha mhọn da Naomi bi uwedẹ nin ọle rẹ ha sun rẹkhan ọlẹn da wo rẹso iBoaz. Bhiriọ, Boaz da re iRuth bhi amhẹn, yẹ dẹ otọ nọnsi azagba-uwa ọsi Noami. Bhiriọ, imọn nin Ruth ha biẹ ki sabọ le ọne otọ bhi uku. (Ruth 4:​9-13) Ele da dọ ha mhọn ọmọn. Obed hi elin nin ele hẹ ọle le. Obed da dọ ha yi aba iDavid nin Ojie nọn khua.​—Ruth 4:17.

¹² Re ọkhọle ria ẹmhọn eghọnghọn nọn ha re iNaomi bhi udu ẹghe nin ọle rẹ mun ọne ọmọn mhọnlẹn yẹ ha khuẹnmhẹn iJehova. Ọrẹyiriọ, elele nọn ke okhun nẹ khẹ Naomi bi Ruth bhi ẹghe odalo. Ẹghe nan ha rẹ riọ ele kpanọ bhi uu bhi ẹghe odalo, ọ ki wo manman ha ti ele bhọ ghe, ulin-uwa nọnsi Obed iMezaya na vae.

13. Emhin kpataki nela mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi emhin ne sunu ji Naomi bi Ruth?

¹³ Ebi mhan ha miẹn luẹ bhọ. Ahamiẹn mhan  miẹn ọnọghọ bhi iẹnlẹn, egbe sabọ rẹ lọ mhan. Mhan sabọ yẹ rẹ ha riale ghe, ọnọghọ nin mhan ye ida sabọ fo ghẹdẹ. Ọnan ha sunu, ọkhẹke nin mhan mun udu nyan iJehova, yẹ manman sikẹ ibhio mhan ne ribhi agbotu. Bhi ọsi ẹmhọanta, asabọmiẹn iJehova ida wo re ọnọghọ nin mhan ye kie, beji ọle bha rẹ riọ ọdọ iNaomi bi imọn nesọle ne yu kpanọ ji ọle. Ọkpakinọn, ọle dẹ sabọ noo ibhio mhan bhi ẹkẹ agbotu rẹ rẹkpa mhan.​—Prov. 17:17.

14. Bezẹle nin egbe da lọ obhokhan iLevite ọkpa?

¹⁴ Ọria nọn gbẹn Psalm 73, obhi Levite ọle ha khin. Bhiriọ, ọle wo ha mhọn ọne isẹhoa rẹ ha ga bhi uwa oga. Ọrẹyiriọ, ẹghe da ha ribhọ nin egbe rẹ lọ ọle. Bezẹle? Ẹmhọn eria ne imhẹn da munhẹn ha ti ọle bhọ, ọ iyi ranmhude ọle guanọ nin ọle ha lu emhin ebe, sokpan, ranmhude ọ diabe iẹnlẹn mhẹn nin ele. (Ps. 73:​2-9, 11-14) Ọ da wo diabe emhin soso ikpokpo ele bhi ọkhọle, ranmhude afe bi ua nin ele ha mhọnlẹn, bi ranmhude emhin rebhe wo ha kiọnlẹn nin ele bhi iẹnlẹn. Ọnan da wo re egbe lọ ọne obhi Levite sẹbhọ ghe, ọle da yọle: “Bhi ọsi ẹmhọanta, ihoho ọ khin nin mẹn rẹ kpe ọkhọle mẹn khia yẹ kpe obọ mẹn khia.” Ọne iria-eria nan dẹ sabọ re ọle zobọ bhi oga nọnsi Jehova.

15. Be obhokhan iLevite nọn gbẹn Psalm 73:​16-19, 22-25 rẹ sabọ khọn ebe re egbe iẹnlẹn lọ ọle yẹ?

¹⁵ Tie Psalm 73:​16-19, 22-25. Ẹghe nin ọne obhokhan iLevite nan ki rẹ deba ene ele ko ga iJehova ha ribhi ẹkẹ uwa oga, ọle da sabọ re ọkhọle nọn lọre rẹ ria eria nyan ọne ẹmhọn nan. Ọle da yẹ sabọ nan erọnmhọn. Bhiriọ, ọle da sabọ dọ kere ghe iria-eria nọnsọle bha gba, ghe iria-eria nọn sẹ iriọ dẹ sabọ re ọle de sibhi oga nọnsi Jehova re. Ọle da yẹ dọ kere ghe, otọ nọn kpo, ọle ene eria ebe da mundia, ghe ugbekhuelo khẹ ele bhi odalo. Mhan ha gbẹlokotọ, mhan ki kere ghe, ẹghe nin ọne obhi Levite nan rẹ ha ghe emhin beji Jehova rẹ ghe emhin, ọle da sabọ khọn ikhu nọn ha re ọle bhi ọkhọle miotọ. Sẹyẹ, egbe bha yẹ lọ ọle. Ọkhọle nọnsọle da wo dọ fu ọle re. Ọle da ha ghọnghọn. Ọle da yọle:  “Gbera [Jehovah], mẹn iguanọ emhin soso bhi ọne otọ nan.”

16. Emhin nela mhan ha sabọ luẹ bhi obọ obhokhan iLevite ọkpa?

¹⁶ Ebi mhan ha miẹn luẹ bhọ. Ọ bha khẹke nin mhan ji iẹnlẹn ọsi ẹbho ne imhẹn da ha sa mhan bhi ẹlo, aharẹmiẹn ọ diabe iẹnlẹn wo mhẹn nin ele. Eghọnghọn nọnsele iyi eghọnghọn ọsaje, ọ ida tọ. (Eccl. 8:​12, 13) Ahamiẹn mhan ji uwedẹ iẹnlẹn nọnsele ha sa mhan bhi ẹlo, egbe iẹnlẹn nọnsẹmhan ki lọ mhan. Sẹyẹ, ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn ki ha ribhi okhẹnan. Bhiriọ, ahamiẹn uwedẹ iẹnlẹn ọsi ẹbho ne imhẹn munhẹn ha sa uwẹ bhi ẹlo, re ẹjẹje lu beji ọne obhokhan iLevite lu. Re obọ rẹkhan adia nọnsi Osẹnobulua, uwẹ ha yẹ ha deba ẹbho ne lu iho nọnsi Osẹnobulua muobọ. Ahamiẹn uwẹ dọ hoẹmhọn iJehova gbera emhin rebhe, uwẹ ki miẹn eghọnghọn ọsaje. Emhin soso ida sabọ sua uwẹ sibhi uwedẹ nan rẹkhan miẹn iẹnlẹn re.​—1 Tim. 6:19.

17. Emhin nela re egbe lọ iPeter?

¹⁷ Ọria nọn manman sasa Peter nin odibo wo ha khin. Ẹgheso, ọle iria eria nyan ọta fo ọle kuẹ tale sibhi unun re. Ranmhude ọnan, ẹgheso ribhọ nin ọle rẹ ta ọta la lu emhin nọn ba ọle bhi egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nin Jesu rẹ taman edibo nesọle ghe ọle dẹ loya yẹ yu, Peter da taman ọlẹn yọle: “Emhin nọn sẹnian ida sunu ji uwẹ hiehie.” (Matt. 16:​21-23) Bhiriọ, Jesu da dia iPeter. Ẹghe nin usun ẹbho rẹ dọ mun iJesu, Peter da wo re ẹjẹje hian otuọnkpa ehọ a, ọle bhọ bha ka ria-eria nyan ebi ọle ho nin ọle lu ọkuẹsẹ ọle lu ọle. (John 18:​10, 11) Jesu da gbo kie dia ọle. Sẹyẹ, Peter yẹ dẹgbọ ghe, aharẹmiẹn etuegbe nekẹle nesi Jesu nẹgbe zẹ ọle obọ, ọle ida nẹ. (Matt. 26:33) Peter rẹ re inian mun udu tẹ egbe ọle, ọle da sẹyẹ sin ghe, ọle bha lẹn iJesu ranmhude ofẹn nọn ha mun ọlẹn. Igba ea ọle lu ọnan bhi ọne ukpasọn  nan mun iJesu. Ranmhude ebi ọle lu manman ba ọle bhi egbe, Peter da dagbare dọ gbeviẹ a. (Matt. 26:​69-75) Asabọmiẹn ọle da ha riale ghe Jesu ida rẹhunmhan ọlẹn ghẹdẹ.

18. Be iJesu rẹ rẹkpa iPeter yẹ nin egbe da kie fu iPeter re?

¹⁸ Peter bha wo ji egbe da lọ ọle sẹbhọ ghe ọle da zobọ bhi oga nọnsi Jehova. Ọle rẹ fiobọdọn, ọle da fidenọ sẹyẹ ha ga iJehova. (John 21:​1-3; Acts 1:​15, 16) Be rẹkpa ọle nin egbe da kie fu ọle re? Jesu ka nan erọnmhọn nin Peter ghe, nin urẹọbhọ nọnsi Peter hẹi fuẹn an. Sẹyẹ, Jesu da taman iPeter ghe, nin ọle ziẹn ibhio ọle udu. Jehova wo wanniẹn ọne erọnmhọn nin. Akizẹbue, Jesu da zegbere man iPeter dọ re izebhudu nanlẹn. (Luke 22:32; 24:​33, 34; 1 Cor. 15:5) Bhi ọne asọn nin etuegbe nekẹle dọ guanọ ehẹn, sokpan ele bha miẹn gbe, Jesu da zegbere man ele. Ọne ẹghe nan nian, Jesu da re isẹhoa nin Peter rẹ rẹman si ọle manman hoẹmhọn ọlẹn. Ranmhude Jesu rẹhunmhan iPeter, ọle da mun ẹsọn kpataki nanlẹn.​—John 21:​15-17.

19. Beji Psalm 103:​13, 14 rẹman, ẹlo nela Jehova rẹ ghe mhan sade mhan lu khọlọ?

¹⁹ Ebi mhan ha miẹn luẹ bhọ. Uwedẹ nin Jesu rẹ ne iPeter lu emhin rẹman ghe, ọria nọn mhọn itohan Jesu khin bii Aba ọle. Bhiriọ, ahamiẹn mhan fiobọdọn, ọ bha khẹke nin mhan ha riale ghe ọria nan ida sabọ rẹhunmhan mhan khin. Esu hi ọnọn guanọ nin mhan re iriọ ha ria eria. Ẹghe rebhe, ọkhẹke nin mhan ha yere ghe, Jehova hoẹmhọn mhan, ghe ọle lẹnmhin ọ bha gba nin mhan fo. Ọ yẹ khẹke nin mhan ha yere ghe, Jehova guanọ nin ọle rẹhunmhan mhan. Bha ji mhan ha re egbe khọkhọ ọle sade ẹbho yẹ rahiẹ mhan.​—Tie Psalm 103:​13, 14.

20. Be imhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

²⁰ Ijiẹmhin ọsi Joseph, Naomi, Ruth, obhokhan iLevite, bi Peter rẹman ghe, “Jehova sikẹ ẹbho nin udu nọnsele wanọ a.” (Ps. 34:18) Ọle re otọ nin oya rẹ sẹ mhan egbe ẹgheso. Ọkpakinọn, ahamiẹn mhan ji Jehova da rẹkpa mhan ziẹngbe ene oya, urẹọbhọ nọnsẹmhan ki deziẹn. (1 Pet. 1:​6, 7) Bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe, mhan dẹ zilo nyan uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa ene ga ọle nin egbe lọle ranmhude ifiobọdọn nọnsele, la ranmhude idia nọn kakale nin ele ye.