1-2. (a) Emhin nela a yọle nin etuegbe ea nesi Jesu lu? Be ele ki lu yẹ? (b) Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

A KI lu iluemhin Anagbera fo bhi 32 C.E., Peter, James, bi John nin etuegbe nesi Jesu da miẹn imianlo nọn han ele ilo. Jesu da fi egbe denọ bhi isira ele bhi okhun oke ọkpa nọn yoyo. Asabọmiẹn ijianlẹn ọkpa bhi Oke ọsi Hermon ọnan da sunu. “Ẹlo nọnsọle da wo ha bhala bọsi oẹnlẹn, ukpọn nọn yọ ke okhun da yẹ wo gbanọn an bọsi ukpa.” (Matt. 17:1-4) Bhi ọne imianlo, etuegbe nesi Jesu da họn ukpuru yọle: “Ọmọn nọnsẹmhẹn khọnan, ọne imẹn hoẹmhọnlẹn, ọne imẹn re obọ nan. Ka ọle ehọ.” (Matt. 17:5) Ene etuegbe nan da re uwedẹ nin ele rẹ nyẹnlẹn rẹ rẹman ghe, ele wo kaehọ iJesu. Ọkhẹke nin mhan re egbe khọkhọ ijiẹmhin nọnsele.

² Bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera, mhan da luẹ ghe, ahamiẹn mhan ho nin mhan ka iJesu ehọ, ọkhẹke nin mhan ne obọ sibhi emhin eso re. Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan emhin eva nin Jesu yọle nin mhan lu.

3. Beji Matthew 7:13, 14 rẹman, be ọkhẹke nin mhan lu?

³ Tie Matthew 7:13, 14. Jesu da sounun bhi uwedẹ eva ne khian ije kẹkẹ. Ọkpa bhọ dia “gbodo.” Ọnọnkẹle da dia “khuiẹnlẹn.” Uwedẹ eva nan ọkpa nọn, ọbhebhe iribhọ. Imhan  ha tobọmhan zẹ ọne imhan ha rẹkhan. Emhin nọn manman lu uhọnmhọn emhin nọn nin mhan rẹ zẹ ọne imhan ha rẹkhan, ranmhude ọkpa bhi ene uwedẹ nan dẹ re imhan miẹn iẹnlẹn ighegheghe.

4. Gbotọle fanọn an ebi ọne uwedẹ nọn dia gbodo mundia nan?

⁴ Ọkhẹke nin mhan lẹn ikikẹ nọn ribhi ẹwẹ ene uwedẹ eva nan. Ẹbho ne bunbun wo rẹkhan ọne uwedẹ nọn dia “gbodo” ranmhude ọ wo lẹkhẹ nan rẹ rẹkhan. Ọ wo ba bhi egbe a ghe, ẹbho ne bunbun bha guanọ nin ele sibhi ọne uwedẹ nan re. Ele yẹ wo lu emhin nin usun ẹbho ne ribhi ọne uwedẹ nan lu. Ele yelea ghe, uwedẹ ọsi Esu ọne uwedẹ nan khin, ghe ene ribhi ọne uwedẹ nan dẹ miẹn ugbekuelo.​—1 Cor. 6:9, 10; 1 John 5:19.

5. Be bhọ ẹbho eso sẹ dọnmhegbe lu rẹ guanọ ọne uwedẹ nọn dia “khuiẹnlẹn,” yẹ khian rẹkhan ọlẹn?

⁵ Uwedẹ nọnzi eva dia “khuiẹnlẹn.” Ọ bha diabe uwedẹ nọnkẹle nọn dia “gbodo.” Jesu yọle ikpeta ẹbho ribhi ọne uwedẹ nan. Bezẹle nọn da yi iriọ? Bhi ulọnlẹn nọn rẹkhan ọlẹn, Jesu da sekha nin ene rẹkhan ọlẹn rẹji akhasẹ ohoghe. (Matt. 7:15) Ẹbho eso yọle ghe, oga ne bunbun, ele ribhọ. Eso bhi ene oga yọle ghe, ele hi ene man ẹbho ẹmhọanta. Egbe wo lọ ẹbho ne bunbun ranmhude oga kẹkẹ ne vuọn ije rebhe. Ranmhude ọnan, ele iyẹ ho nin ele guanọ ọnọn ha re ele miẹn iẹnlẹn. Ọkpakinọn, ele dẹ miẹn ọnọn ha re ele miẹn iẹnlẹn. Jesu da yọle: “Edibo nesẹmhẹn bha gene khin sade bha re obọ rẹkhan ebi mẹn taman bha. Bha ki lẹn ẹmhọanta, ọne ẹmhọanta ki miẹn bha fan.” (John 8:31, 32) Emhin esili nọn ghe, ibha bha deba usun ẹbho ne ribhi ọne uwedẹ nọn dia gbodo. Sokpan, bha da guanọ uwedẹ ẹmhọanta. Bha da munhẹn ha luẹ ọta nọnsi Osẹnobulua dinmhin, nin bha rẹ lẹn emhin nin Osẹnobulua guanọ nin mhan lu. Sẹyẹ, bha da re obọ rẹkhan iman-emhin nesi Jesu. Bha da dọ luẹ ghe, Jehova guanọ nin mhan rẹban iman-emhin ohoghe. Sẹyẹ, ọle guanọ nin mhan rẹban iluemhin ne diẹn mun oga ohoghe. Sẹyẹ, bha da yẹ luẹ ghe, asabọmiẹn ọ ida lẹkhẹ nin bha rẹ re obọ rẹkhan uhi nesi Jehova yẹ ne obọ sibhi emhin nin bha ka rẹ ha lu re. (Matt. 10:34-36) Asabọmiẹn ọ bha lẹkhẹ nin bha rẹ fi emhin eso denọ bhi iẹnlẹn nọnsẹbha. Ọrẹyiriọ, bha da dọnmhegbe, ranmhude bha hoẹmhọn Aba bha nọn ribhi okhun yẹ guanọ nin bha re ọle ha ghọnghọn. Ọle dẹ wo ha re ibha hio!​—Prov. 27:11.

6. Beji Psalm 119:9, 10, 45, 133 rẹman, be ha rẹkpa mhan nin mhan hẹi de sibhi ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn re?

⁶ Ahamiẹn mhan munhẹn ha rẹkhan ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn, be ha rẹkpa mhan nin mhan hẹi de sibhọre? Bha ji mhan fẹ ọne arẹkhọkhọ nan ghe. Bhi agbaẹbho eso, ogbe ribhọ ne bha manman yo nan gba ọbhi efẹn-efẹn ukhuo bhi uke oke nin imoto na gbera. Ọne ogbe nan gbega ẹbho ne gua imoto, nin ele hẹi de sibhi uwedẹ re. Ẹbho ne bunbun ne gua imoto ida ha gui ghe, ọne ogbe nan bha ji ele da hẹn imoto beji ọ rẹ ghọn ele. Adia nesi Jehova bhi Baibo diabe ọne ogbe nan. Ene adia nan rẹkpa mhan nin mhan hẹi de sibhi ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn re.​—Tie Psalm 119:9, 10, 45, 133.

7. Ẹlo nela ọkhẹke nin elasẹre rẹ ha ghe ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn?

⁷ Ene elasẹre, bha be riale ghe, uhi nesi Jehova iji bha da zẹ-obọ-zẹ-oẹ? Ebi Esu wo guanọ nin bha ha ria ẹmhọn ọlẹn wo khọnan. Ọle ki ha guanọ nin bha ha mun ọkhọle ọbhi ebi ẹbho ne khian bhi ọne uwedẹ nọn dia gbodo lu, nọn re ele diabe ene wo gene ha sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. Ọle sabọ rẹ ha noo ebi  ibo bha lu bhi isiku la intanẹt rẹ re ibha ha riale ghe, ibha bha lẹn ebi a rẹ sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn yẹ. Esu yẹ wo ha guanọ nin bha ha riale ghe, adia nesi Jehova iji bha da manman sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn nọnsẹn. * Sokpan yere ghe, ọle bha guanọ nin ẹbho ne ribhi uwedẹ nọnsọle ha ria ẹmhọn ebi ele ha miẹn bhi ẹghe odalo. Ọkpakinọn, Jehova ji bha lẹn elele kẹkẹ nin ẹbho ne ribhi ọne uwedẹ nọn khian iẹnlẹn ha miẹn bhi obọ ọle.​—Ps. 37:29; Isa. 35:5, 6; 65:21-23.

8. Be ene elasẹre ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Olaf?

⁸ Bha ji mhan fẹ ebi ibha ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ elasẹre ọkpa natiọle Olaf. * Ene ele ko ribhi klass da ha sua ọle bhọ nin ọle ha lu ilọnmhọn oghẹ. Ẹghe nin ọle rẹ taman ele ghe, adia nesi Jehova Esali Jehova re obọ rẹkhan bhi iẹnlẹn nọnsele, imanmhẹn eso bhi klass nọnsọle da kie manman ha dọnmhegbe beji  ele ha da sua ọle ọbhọ nin ọle ne ele nowẹ. Ọkpakinọn, Olaf bha ka ne ele nowẹ. Ọ iyi ọne edọnmhẹn nan ọkpa ọle kuẹlo da. Olaf da yọle: “Ene man mẹn emhin bhi isiku da ha sua mẹn bhọ nin mẹn ha khian yunivasiti ranmhude, ọnan ha re ẹbho mun ekpen nin mẹn. Ele da yọle ghe, ahamiẹn mẹn bha lu iriọ, emhin ida kiọnlẹn nin mẹn bhi iẹnlẹn.” Be rẹkpa Olaf rẹ khọn ene edọnmhẹn nan? Ọle da yọle: “Mẹn da deba ibhio mhan ne ribhi agbotu nọnsẹmhẹn ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Ele da wo diabe azagba-uwa rẹji imẹn. Mẹn da yẹ wo munhẹn yẹ manman ha luẹ iBaibo. Beji mẹn ki rẹ manman ha luẹ iBaibo, mẹn da wo kie rẹọbhọ ghe, oga ẹmhọanta mẹn ye. Ranmhude ọnan, mẹn da taman egbe mẹn ghe, mẹn dẹ ga iJehova.”

9. Be ọkhẹke nin ẹbho ne guanọ nin ele ha ribhi ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn lu?

⁹ Esu dẹ wo ha guanọ nin uwẹ sibhi ọne uwedẹ nọn ha re uwẹ miẹn iẹnlẹn re. Ọle guanọ nin uwẹ deba usun ẹbho ne ribhi ọne uwedẹ nọn dia gbodo nọn “khian ugbekuelo.” (Matt. 7:13) Ọrẹyiriọ, mhan dẹ sabọ ha ribhi ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn sade mhan wo ha ka iJesu ehọ, yẹ ghe ọne uwedẹ bii ugbega rẹji mhan. Bhi ejayenan nian, bha ji mhan fẹ emhin ọbhebhe ghe nin Jesu yọle nin mhan lu.

10. Beji Matthew 5:23, 24 rẹman, be bhọ Jesu yọle nin mhan lu?

¹⁰ Tie Matthew 5:23, 24. Bhi ọne iBaibo nan, Jesu da ta emhin nọn manman lu uhọnmhọn emhin rẹji ibhokhan iJew ne ha ka ọle ehọ. Ji a man yọle ghe, ọria muegbe nin ọle rẹ mun elanmhẹn nin ohẹn rẹ nanlẹn ze bhi uwa oga. Ọkpakinọn, bhi ọne ẹghe nin, ọle da yere ghe, ẹkẹ ọle bha fu obhio ọle. Ọle ki zẹ ọne emhin nin ọle ho nin ọle rẹ zọese obọ bhi enin, yẹ kpanọ sibhi enin re. Bezẹle? Ranmhude, emhin kpataki ribhọ nọn khẹke nin ọle lu ọkuẹsẹ ọle zọese ji Jehova. Jesu da yọle: “Sẹ ka dọ deba obhio ẹ ta ọne ẹmhọn ọbhi ekpẹn.”

11. Be bhọ Jacob lu rẹ deba Esau ha ribhi ọfure?

¹¹ Mhan dẹ miẹn emhin kpataki luẹ nọn ha sabọ rẹkpa mhan rẹ deba ẹbho ha ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn, sade mhan zilo nyan emhin nọn sunu bhi iẹnlẹn ọsi Jacob. Arẹmiẹn ebe sẹbhi ukpe 20 Jacob sibhi agbaẹbho nọnsọle re, Osẹnobulua da noo ẹhi rẹ taman ọlẹn ghe, nin ọle fikie ha khian agbaẹbho nọnsọle. (Gen. 31:11, 13, 38) Ọkpakinọn, ọ ida lẹkhẹ nanlẹn. Obhio ọle nin Esau rẹ ha guanọ nin ọle gbe ọle a. (Gen. 27:41) Ofẹn da wo ha mun Jacob ghe, ẹkẹ ọle dẹ sẹyẹ ha khọ obhio ọle. (Gen. 32:7) Be bhọ Jacob ki lu rẹ deba obhio ọle ta ọne ẹmhọn ọbhi ekpẹn? Ọle da ka ta ọne ẹmhọn man Jehova bhi erọnmhọn. Ọle da yẹ je emhin eso je Esau rẹ lu ẹsele nanlẹn. (Gen. 32:9-15) Sẹyẹ, Jacob da wo mun ekpẹn nin Esau ẹghe nin ọle rẹ miẹn ọlẹn. Ọle da debhẹre nin Esau igba ihinlọn! Jacob da degbere yẹ mun ekpẹn nin Esau. Bhiriọ, ọle da deba obhio ọle ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn.​—Gen. 33:3, 4.

12. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi Jacob?

¹² Mhan wo miẹn emhin luẹ bhi ebi Jacob rẹ muegbe rẹ dọ miẹn obhio ọle nin Esau, bi ebi ọle rẹ lu emhin yẹ ẹghe nin ele rẹ miẹn egbe. Jacob da bhii Jehova nin ọle rẹkpa ọle. Ọle da yẹ lu rẹkhan erọnmhọn nin ọle nan beji ọle rẹ dọnmhegbe rẹ lu emhin kẹkẹ rẹ deba obhio ọle ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn. Ẹghe nin ele ki rẹ miẹn egbe, Jacob bha ha tẹmhọn ọnọn ho ẹmhọn, bi ọnọn bha ho ẹmhọn. Ebi Jacob ha mhọn bhi ọkhọle hi, nin ọle rẹ deba obhio ọle ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn. Be imhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ ijiẹmhin ọsi Jacob yẹ?

13-14. Be ọkhẹke nin mhan lu, sade mhan rahiẹ obhio mhan nin mhan ko ga?

¹³ Ahamiẹn mhan guanọ nin mhan ha ribhi ọne uwedẹ nọn ha re imhan miẹn iẹnlẹn, ọkhẹke nin mhan deba ibhio mhan ha ribhi ọfure. (Rom. 12:18) Be imhan ha lu yẹ sade mhan lẹn sẹbhọ ghe, mhan lu emhin nọn re ẹkẹ khọ obhio mhan nin mhan ko ga? Beji Jacob lu, ọkhẹke nin mhan nan erọnmhọn ji Jehova nin ọle rẹkpa mhan. Mhan ki taman ọlẹn nin ọle rẹkpa mhan rẹ deba obhio mhan ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn.

¹⁴ Ọkhẹke nin mhan yẹ re ẹghe ọbhi otọ rẹ fẹ ebi mhan lu ghe. Mhan sabọ rẹ nọọn egbe mhan ene inọnta nan: ‘Mẹn dẹ degbere dọ bhii beji mhan ha da ko ha ribhi ọfure? Be ọ ha dia iJehova bi Jesu bhi egbe yẹ sade mẹn bu obhio mẹn dọ deba ọle re ẹmhọn nọnsẹn, nin mhan da ko ha ribhi ọfure?’ Ewanniẹn nọnsẹmhan rẹji ene inọnta nan, dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ ka iJesu ehọ, yẹ re idegbere bu obhio mhan nin mhan ko ga, beji mhan ha da ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn. Mhan ha lu inian, mhan ki rẹman ghe, mhan re egbe khọkhọ ijiẹmhin ọsi Jacob.

15. Be adia nọn ribhi Ephesians 4:2, 3 ha rẹ sabọ rẹkpa mhan deba obhio mhan ha ribhi ọfure yẹ?

¹⁵ Ria ẹmhọn ebe ha rẹ sunu sade Jacob re okpẹhio rẹ lu emhin ẹghe nin ọle rẹ miẹn obhio ọle nin Esau! Asabọmiẹn emhin esili irẹ nabhọre. Ọkhẹke nin mhan ha mhọn idegbere sade mhan bu obhio mhan nin mhan ko re ẹmhọn nọnsẹn. (Tie Ephesians 4:2, 3.) Proverbs 18:19 yọle: “Nan rẹ lu emhin rẹ re ẹkẹ fu obhio nan lu emhin nọn khọ ọle bhi ẹkẹ, ọ nọghọ gbera nan rẹ khọn agbaẹbho nan manman gbega miotọ. Ovan dẹ sabọ waa ẹbho a beji ogbe ọsi agbaẹbho rẹ waa ẹbho ne ribhi ẹkẹ ọle bi ene ribhi olele a.” Ahamiẹn mhan re idegbere rẹ taman ọria ghe, nin ọle mun ẹmhọn fia, ọ dẹ sabọ rẹkpa ọle rẹ deba mhan ha ribhi ọfure.

16. Be ọkhẹke nin mhan ria eria nyan? Bezẹle?

¹⁶ Ọkhẹke nin mhan yẹ ria eria nyan ọta nin mhan ha taman obhio mhan nin mhan rahiẹ, bi ebi mhan ha rẹ tale yẹ. Mhan ha lu ọnan fo, ọkhẹke nin mhan bu ọle dọ taman ọlẹn emhin nọn ha re ọkhọ nọnsọle lọre, beji a ha da miẹn ghe, ọle bha yẹ ha khọẹkẹ mhan. Asabọmiẹn, ọle dẹ ta ọta nọn ha ba mhan bhi egbe. Ẹkẹ sabọ rẹ khọ mhan, la ha guanọ nin mhan ji ọne ọria lẹn ghe, emhin ribhọ nọn zẹle nin mhan  da lu ebi mhan lu. Ọkpakinọn, ọnan ida re ọfure re. Yere ghe, nin uwẹ rẹ deba obhio ẹ ha ribhi ọfure, ọle lu uhọnmhọn emhin gbera nan rẹ ha guanọ ọnọn ho ẹmhọn, la ọnọn bha ho ẹmhọn.​—1 Cor. 6:7.

17. Be uwẹ ha sabọ miẹn luẹ bhi okha ọsi Gilbert?

¹⁷ Obhio mhan natiọle Gilbert da dọnmhegbe nin ọle da sabọ deba ẹbho ha ribhi ọfure. Ọle da yọle: “Mẹn bi ọmọn okhuo nọnsẹmhẹn bha ha nyẹnlẹn bhi ọfure. Bhi ebe gbera ikpe eva, mẹn da ha dọnmhegbe nin mẹn rẹ re ekpẹn-ekpẹn nanlẹn talọ, beji mhan ha da ko ha ribhi ọfure.” Emhin ọbhebhe nela Gilbert lu? Ọle da yọle: “Ọkuẹsẹ mẹn nanlẹn talọ, mẹn ki ka nan erọnmhọn yẹ muegbe ọbhi otọ beji a ha da miẹn ghe, ọle ha ta ọta nọn ha ba mẹn bhi egbe, ohu ida kẹ re mẹn. Ọ da yẹ khẹke nin mẹn wo rẹhunmhan ọlẹn. Ọ da khẹke nin mẹn ha khu ọbhi ọfure, ọ iyi nin mẹn rẹ ha ria ẹmhọn uwedẹ nọn bha gba nin ọle rẹ ne imẹn lu emhin.” Be ki nabhọre? Gilbert da yọle: “Ẹlẹnan nian, mẹn mhọn ọkhọle nọn lọre ranmhude ikolu nin mẹn deba ọrebhe mhọn bhi azagba-uwa nọnsẹmhan.”

18-19. Be imhan ha muegbe rẹ lu sade mhan lu emhin nọn khọ ọria bhi ẹkẹ? Bezẹle?

¹⁸ Be uwẹ ha lu yẹ sade uwẹ kere ghe, uwẹ lu emhin nọn ba obhio ẹ bhi egbe? Lu rẹkhan ebi Jesu yọle nin mhan lu rẹ ha khu ọbhi ọfure. Ta ọne ẹmhọn man iJehova bhi erọnmhọn, uwẹ ha yẹ bhii ọle nin ọle re ẹlinmhin nọn khiale nọnsọle rẹkpa uwẹ rẹ ha yi ọria nọn khu ọbhi ọfure. Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki ha ghọnghọn. Sẹyẹ, uwẹ ki rẹman ghe, uwẹ ka Jesu ehọ.​—Matt. 5:9.

¹⁹ Ọ wo ti mhan bhọ ghe, Jehova noo Jesu Kristi nọn yi “uhọnmhọn ọsi agbotu” rẹ re adia nin mhan. (Eph. 5:23) Beji Peter, James, bi John rẹ ka iJesu ehọ, mhan sẹyẹ wo dọnmhegbe ha “ka ọle ehọ.” (Matt. 17:5) Mhan luẹ ghe, nin mhan rẹ lu ọnan, ọkhẹke nin mhan bu obhio mhan nin mhan rahiẹ dọ deba ọle ta ẹmhọn ọbhi ekpẹn. Ahamiẹn mhan lu iriọ, yẹ dọnmhegbe ha ribhi ọne uwedẹ nọn dia khuiẹnlẹn nọn ha re imhan miẹn iẹnlẹn ighegheghe, mhan ki miẹn elele ne bunbun nian, bi eghọnghọn nọn ida fo ghẹdẹ bhi ẹghe odalo.