1-2. Be imhan luẹle bhi uhọnmhọn-ọta nọn gbera? Be imhan ha luẹ bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

BHI uhọnmhọn-ọta nọn gbera, mhan da zilo nyan adia eso ne ha sabọ rẹkpa mhan bhi ebe nọnsi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi ulọnlẹn nọnzi 3, Jehova da taman ibhokhan Izrẹl nin ele ha mun ekpẹn nin ene biẹ ele. Mhan da zilo ebi mhan ha rẹ ha re obọ rẹkhan ọne adia nan yẹ, beji mhan ha rẹ ha gbẹloghe ene biẹ mhan, beji mhan ha rẹ ha ta ọta ikoudure man ele, yẹ rẹkpa ele deba iJehova ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Bhi ọne ulọnlẹn sẹyẹ, Osẹnobulua da taman ẹbho nesọle nin ele ha re obọ rẹkhan uhi ọsi Sabbath. Mhan yẹ luẹ ghe, arẹmiẹn mhan ire obọ rẹkhan uhi ọsi Sabbath ẹlẹnan, mhan dẹ yẹ sabọ re obọ rẹkhan ọne adia, beji mhan ha rẹ ha re ẹghe ọbhi otọ ukpẹdẹ-ukpẹdẹ rẹ lu ilọnmhọn oga. Mhan ha lu iriọ, mhan ki ha rẹman ghe, mhan dọnmhegbe nin mhan rẹ ha yi eria ne khiale beji Leviticus 19:2 bi 1 Peter 1:15 yọle nin mhan lu.

² Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ yẹ zilo nyan ulọnlẹn eso bhi ebe nọnsi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19. Be ebe ọsi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19 ha sabọ man mhan le rẹji ebi mhan ha rẹ ha mhọn itohan da ẹbho nin egbe bha gba nan yẹ, ebi mhan ha rẹ ha ta ẹmhọanta sade mhan do ẹki, bi ebi mhan ha rẹ ha re oyẹẹ man ẹbho? Mhan guanọ nin mhan ha yi eria ne khiale beji Osẹnobulua yẹ rẹ khia. Bhiriọ, bha ji mhan zilo nyan emhin eso nin mhan ha sabọ miẹn luẹ.

3-4. Beji Leviticus 19:14 rẹman, uwedẹ nela ọkhẹke nin ibhokhan Izrẹl rẹ ha ne ẹbho ne yehọ bi ene ruẹlo lu emhin yẹ?

³ Tie Leviticus 19:14. Jehova wo guanọ nin ẹbho nesọle ha mhọn itohan da ẹbho nin egbe bha gba nan fo. Bhi ọsi ijiẹmhin,  Jehova da taman ibhokhan Izrẹl ghe, nin ele hẹi ghunmhun ọria nọn yehọ. Uwedẹ ọkpa nin ele ha rẹ sabọ lu ọnan hi, ele ki ha gbe ofẹn ọle bhi ẹkẹ, la ha ta ọta ne imhẹn rẹji ọle. Emhin nọn izẹwẹ mhẹn nan lu ọria nọn yehọ le wo khọnan! Ranmhude ọle ihọn ebi ẹbho ta, ọle ida sabọ wanniẹn ele.

⁴ Osẹnobulua da yẹ taman ibhokhan Izrẹl bhi ulọnlẹn nọnzi 14 ghe, nin ele hẹi mun emhin ọbhi odalo ọsi ọria nọn idaghe rẹ de ọle idobolo. Ebe ọkpa ki ha tẹmhọn ẹbho nin egbe bha gba nan fo, ọ da yọle: “Bhi otọ Asia bhi ẹghe ẹdẹlẹ, a ikẹ re obọ esili rẹ mun eria nin egbe bha gba nan fo.” Asabọmiẹn eria ne imhẹn ki mun emhin ọbhi odalo ọsi ọria nọn idaghe, beji ele ha da khuan ọlẹn, la re ọle ha kpe eyẹyẹ. Ọnan izẹwẹ mhẹn hiehie! Jehova da noo ọne uhi nan nọn ribhi ulọnlẹn nọnzi 14 rẹ rẹkpa ẹbho nesọle lẹn ghe, ọkhẹke nin ele ha mhọn itohan da ẹbho nin egbe bha gba nan fo.

5. Be imhan ha rẹ re itohan man ẹbho nin egbe bha gba nan fo yẹ?

⁵ Jesu wo ha mhọn itohan da ẹbho nin egbe bha gba nan fo. Bhi uhọnmhunje nin ọle je bu iJohn nọn gbẹbhoruẹ bhi amẹn, ọle da yọle: “Ene ruẹlo sabọ daghe, ene akhun sabọ khian, a kpe ene khọnmhọn emianmhẹn egbekẹn khia, ene yehọ hẹnmhọn, a riọ ene yulu kpanọ.” Ẹbho ne bunbun da wo ha re ogẹn ji Osẹnobulua ranmhude emhin ọhan-ilo nin Jesu ha lu. (Luke 7:20-22; 18:43) Kristiẹn guanọ nin ele re egbe khọkhọ iJesu bhi uwedẹ nin ọle rẹ ha mhọn itohan da ẹbho nin egbe bha gba nan fo. Bhiriọ, mhan mhọn itohan da ele yẹ re iziẹngbe rẹ ne ele lu emhin. Bhi ọsi ẹmhọanta, Jehova bha re ahu nin mhan rẹ ha lu emhin ọhan-ilo ẹlẹnan. Sokpan, mhan mhọn ọne isẹhoa rẹ ha taman ẹbho, rẹ dọ sẹbhi ene egbe bha gba na fo ẹmhọn agbọn ọfubhegbe nọn vade, nin egbe ha da gba nin ọrebhe. Sẹyẹ, ọrebhe ki deba Osẹnobulua ha mhọn ikolu nọn mhẹn. (Luke 4:18) Ọne ọta esili nin mhan wewe nẹga wo rẹkpa ẹbho ne bunbun rẹ ha re ogẹn ji Osẹnobulua.

6. Be ebe ọsi Leviticus, uhọnmhọnlẹn 19 rẹ rẹkpa mhan rẹ manman lẹn otọ Uhi Igbe nin Jehova gbe nin ibhokhan Izrẹl yẹ?

⁶ Ulọnlẹn eso bhi ebe ọsi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19 manman talọ nyan ebi a tẹmhọnlẹn bhi Uhi Igbe nin Osẹnobulua gbe  nin ibhokhan Izrẹl. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọnọnzi elẹnlẹn bhi ọne uhi yọle: “Hẹi ra.” (Ex. 20:15) Ọria sabọ rẹ ha riale ghe, ahamiẹn ọle bha re emhin nọn iyi ọsi ọle, ọle re obọ rẹkhan ọne uhi. Ọrẹyiriọ, uwedẹ ọbhebhe sabọ rẹ ha ribhọ nin ọle ha rẹ ha ra.

7. Be ọria nọn do ẹki ha rẹ sabọ gbobọrauhi nọnzi elẹnlẹn yẹ nọn yọle nan hẹi ra?

⁷ Ọria nọn do ẹki sabọ rẹ ha gbobọ bhi udu yọle ghe, ọle bha sẹ do ọria emhin re ghee. Sokpan, ọle be lu eku bhi ẹki nin ọle do? Bhi Leviticus 19:35, 36, Jehova da yọle: “Ọ bha khẹke nin bha ha noo emhin nọn bha gba rẹ mhaan utanmhin ọsi emhin, la ukhuamhin, la ebi emhin bun sẹ yẹ. Ahamiẹn bha sa emhin ne ọria la mhaan emhin ne ọria, la mhaan ebi emhin khua sẹ yẹ, bha ji ebi bha noo ha yi emhin nọn gbale.” Bhiriọ, ọria nọn do ẹki dẹ sabọ ha do ẹbho emhin re, sade ọle noo emhin nan rẹ mhaan emhin nọn bha gba rẹ mhaan emhin nin ẹbho. Ulọnlẹn eso bhi ebe ọsi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19 yẹ re otọ ọnan man nọnsẹn.

8. Be ẹmhọn nọn ribhi Leviticus 19:11-13 rẹ rẹkpa ibhokhan iJew rẹ re obọ rẹkhan adia nọn ribhi uhi nọnzi elẹnlẹn yẹ? Be ọnan ha rẹkpa mhan rẹ lu?

⁸ Tie Leviticus 19:11-13. Ẹmhọn nọn mun ulọnlẹn nọnzi 11 hẹn bhi ebe ọsi Leviticus 19 da yọle: “Bha hẹi ha ra.” Ulọnlẹn nọnzi 13 yọle: “Hẹi mun ibo ẹ lu.” Bhiriọ, ọria dẹ sabọ ha ra sade ọle lu eku bhi ẹki nin ọle do. Bhi uhi nọnzi elẹnlẹn bhi uhi nin Osẹnobulua gbe nin ibhokhan Izrẹl, ọle da yọle ghe, ọ imhẹn nan rẹ ha ra. Sokpan, ebe ribhi Leviticus rẹkpa ibhokhan iJew rẹ lẹn ebi ele ha rẹ re obọ rẹkhan ọne adia yẹ, beji ele bha rẹ ha lu eku bhi emhin rebhe nin ele lu. Mhan dẹ miẹn elele sade mhan ria eria nyan ẹlo nin Jehova rẹ ghe ọria nọn lu eku, bi ọria nọn ra. Mhan sabọ rẹ nọọn egbe mhan ọne inọnta nan: ‘Mẹn ha ria eria nyan ebe ribhi Leviticus 19:11-13, emhin be ribhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn nọn khẹke nin mẹn fidenọ, manman nọn bhi uwedẹ nin mẹn rẹ do ẹki?’

9. Be uhi nọn ribhi Leviticus 19:13 rẹ rẹkpa ene wẹnna nin ẹbho yẹ?

⁹ Emhin ọbhebhe yẹ ribhọ nọn khẹke nin Kristiẹn lu nin ọle rẹ rẹman ghe ọle ilu eku sade ẹbho wẹnna nanlẹn. Leviticus 19:13 yọle: “Hẹi ji igho ọsi ọria nọn wẹnna nin uwẹ gbe asọn bhi obọ uwẹ sẹbhi ọsewewiẹ.” Ugbo ẹbho ne bunbun da wẹnna bhi otọ Izrẹl. Bhiriọ, ukpẹdẹ-ukpẹdẹ a rẹ ha ẹbho ne wẹnna bhi ene ugbo nan osa bhi ẹsọn nin ele miẹn. Ọkpakinọn, ahamiẹn a bha ha ele osa, ele ida miẹn igho rẹ gbẹloghe azagba-uwa nọnsele bhi ọne ukpẹdẹ nin. Bhiriọ, Jehova da yọle: “Ọ imhọn emhin. Osa nin uwẹ da ha ọle le, ọle ọkpa ebi ọ mhọnlẹn nọn ha rẹ nyẹnlẹn.”​—Deut. 24:14, 15; Matt. 20:8.

10. Be bhọ mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi Leviticus 19:13?

¹⁰ Osukpa, la igba-eva bhi uki, ọle a rẹ ha ẹbho ne bunbun osa bhi isi iwẹnna ẹlẹnan, ọ iyi ẹdẹdẹ. Ọkpakinọn, adia nọn ribhi Leviticus 19:13, sẹyẹ wo rẹtẹ mhan ẹlẹnan. Ẹbho eso ẹlẹnan ilu eria ne wẹnna nin ele nọnsẹn. Ele ki ha ha ele igho nọn bha sẹ eka nọn khẹke nin ele ha ha ele le bhi ẹsọn nin ele miẹn. Ele lu ọnan ranmhude ele lẹnmhin ghe, ene wẹnna nin ele ida miẹn ije ebhebhe nin ele ha da ha wẹnna, aharẹmiẹn igho nan ha ele le bha sẹ emhin soso. Bhiriọ, mhan dẹ sabọ yọle ghe, ene re ẹbho wẹnna bha ka ha ele igho nọnsele. Ọkhẹke nin Kristiẹn nọn re ẹbho miẹnsọn ha lu ele nọnsẹn. Ejayenan nian, bha ji mhan fẹ emhin ọbhebhe nin mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19 ghe.

11-12. Be iJesu ha re otọle man ẹghe nin ọle rẹ sounun bhi Leviticus 19:17, 18?

¹¹ Ọ iyi nin mhan hẹi si okhẹnan ji ibo mhan ọkpa Osẹnobulua guanọ bhi obọ mhan. Emhin ọbhebhe nin ọle guanọ nin mhan lu ribhi Leviticus 19:17, 18. (Tie ọle.) Bhi enin, Jehova da yọle: “Ọkhẹke nin uwẹ hoẹmhọn ibo ẹ beji uwẹ  rẹ hoẹmhọn egbe ẹ.” Ọkhẹke nin Kristiẹn ha lu ọnan sade ọle guanọ nin ọle ha lu ebe ti Osẹnobulua bhọ.

¹² Jesu da rẹman ghe, uhi nọn ribhi Leviticus 19:18 wo manman lu uhọnmhọn emhin. Obhokhan iPharisee da nọọn iJesu yọle: “Uhi nela kpọnọ nẹ bhi ẹkẹ ene uhi?” Jesu da wanniẹn ọne okpea yọle: “Uhi nin ọhẹnhẹn bi uhi nọn kpọnọ nẹ” hi, nin mhan rẹ re ọkhọle nọnsẹmhan rebhe, egbe nọnsẹmhan rebhe, bi udu nọnsẹmhan rebhe rẹ hoẹmhọn iJehova. Jesu da yẹ sounun bhi ebi a gbẹn ọbhi Leviticus 19:18 yọle: “Ọnọn zeva nọn yẹ diabe ọle khọnan: ‘Bha hoẹmhọn ibo bha, beji bha rẹ hoẹmhọn egbe nọnsẹbha.’” (Matt. 22:35-40) Uwedẹ ne bunbun ribhọ nin mhan ha rẹ sabọ re oyẹẹ man idiake nesẹmhan. Mhan dẹ sabọ luẹ eso bhi ene uwedẹ nan bhi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19.

13. Be okha ọsi Joseph rẹ re otọ adia nọn ribhi Leviticus 19:18 man yẹ?

¹³ Uwedẹ ọkpa nin mhan ha rẹ sabọ re oyẹẹ man idiake nesẹmhan hi, sade mhan re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Leviticus 19:18. Enin yọle: “Hẹi ha lu haosa. Sẹyẹ, hẹi ha re [ẹmhọn] gbanọ ọbhi ẹkẹ.” Ene bunbun bhi ẹwẹ mhan lẹn ẹbho ne re ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ, ranmhude emhin nin ọria nin ele ko wẹnna, ọria nin ele ko yo isiku, la ọria bhi azagba-uwa lu ele le. Ele sabọ lu ọnan na bhi ikpe eso. Yere ghe, ibhio iJoseph igbe da re ẹmhọn ọlẹn gbanọ ọbhi ẹkẹ, rẹ sẹbhọ ghe, ele da re ẹkẹ-khọmhin rẹ lu emhin nọn bha gba da ọle. (Gen. 37:2-8, 25-28) Sokpan, Joseph bha re emhin ebe rẹ haosa emhin ebe. Ẹghe nin ọle rẹ ha ribhi ihe nin ọle ha rẹ sabọ sọikhi nin egbe ọle ranmhude ebi ibhio ọle lu ọle le, ọle bha lu iriọ. Sokpan, ọle da mhọn itohan da ele. Ọle bha re ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ. Ọkpakinọn, ọle da re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Leviticus 19:18.​—Gen. 50:19-21.

14. Be rẹman ghe, adia nọn ribhi Leviticus 19:18 bha fidenọ ẹlẹnan?

¹⁴ Ahamiẹn, mhan guanọ nin mhan ha lu emhin ne ha ti Osẹnobulua bhọ, ọkhẹke nin mhan re egbe khọkhọ iJoseph nọn bha re ebi ibhio ọle lu ọle le gbanọ ọbhi ẹkẹ. Ọnan yẹ diẹn mun ebi Jesu tale bhi erọnmhọn nin ọle man edibo nesọle le, ẹghe nin ọle rẹ yọle ghe, nin mhan ha rẹhunmhan ẹbho ne lu mhan khọlọ. (Matt. 6:9, 12) Sẹyẹ, Paul nin odibo da taman  iKristiẹn yọle: “Ene imhan hoẹmhọnlẹn, bha hẹi lu haosa.” (Rom. 12:19) Ọle da yẹ taman ele yọle: “Bha wo ha re iziẹngbe rẹ ne egbe lu emhin, bha ha yẹ ha re ọkhọle rebhe rẹ rẹhunmhan ọdeọde aharẹmiẹn ọria lu bha khọlọ.” (Col. 3:13) Adia nesi Jehova ifidenọ. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Leviticus 19:18 ẹlẹnan.

15. Arẹkhọkhọ nela rẹkpa mhan lẹn ebezẹle nọn da khẹke nin mhan ha rẹhunmhan, yẹ re ẹmhọn sibhi ọkhọle re?

¹⁵ Bha ji mhan fẹ ọne arẹkhọkhọ nan ghe. Mhan dẹ sabọ re ebi ọria lu mhan le nọn ba mhan bhi egbe rẹ khọkhọ itẹ. Ikuan-egbe eso ribhọ ne manman kaka, eso ribhọ ne bha manman kaka. Bhi ọsi ijiẹmhin, mhan sabọ rẹ hian obọ sade mhan gia ẹfọ nin mhan ha rẹ nyẹn ebale. Ọ sabọ rẹ ba mhan, sokpan, ọ ida re ẹghe ọkuẹsẹ ọ fo. A sabọ bhọ miẹn mhan ida yẹ yere ghe mhan hian obọ, sade ukpẹdẹ ọkpa la eva gbera. Iriọ yẹ nọn. Mhan sabọ rẹ kẹ yele emhin eso nin ẹbho lu mhan le nọn ba mhan bhi egbe a. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọmọẹ mhan sabọ rẹ ta ọta la lu emhin nọn ba mhan bhi egbe. Sokpan, mhan sabọ rẹ kẹ rẹhunmhan ọlẹn. Bhi obọ nọnkẹle, ahamiẹn uwẹ manman kuan, dọkitọ sabọ rẹ re emhin ọbhọ, yẹ gbanọ ọle. Sokpan, ahamiẹn uwẹ wo re obọ ha rọ eji uwẹ da kuan, asabọmiẹn ọne itẹ ida rie, sẹyẹ, ọ ki vẹ. Ọria sabọ rẹ ha lu emhin nọn sẹ inian sade ọria lu emhin nọn manman ba ọle bhi egbe. Ọle sabọ rẹ wo ha ria ebi emhin nin ọne ọria lu ọle le rẹ manman ba ọle bhi egbe yẹ. Ọkpakinọn, ikuan-egbe ọria nọn re ẹmhọn gbanọ ọbhi ẹkẹ si ji egbe ọle. Bhiriọ, mhan dẹ miẹn elele sade mhan re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Leviticus 19:18.

16. Beji Leviticus 19:33, 34 rẹman, be iJehova guanọ nin ibhokhan Izrẹl rẹ ha ne eriọbhe ne ribhi ẹwẹ ele lu emhin yẹ? Be bhọ mhan ha miẹn luẹ bhi ọnan?

¹⁶ Ẹghe nin Jehova rẹ gbuhi nin ibhokhan Izrẹl nin ele hoẹmhọn ibo ele, ọle bha yọle ghe, ibhokhan Izrẹl bii ele ọkpa ele ha hoẹmhọn ọlẹn. Ọle da yẹ taman ele nin ele hoẹmhọn eriọbhe ne ribhi ẹwẹ ele. Ọle da re otọ ọnan man bhi Leviticus 19:33, 34. (Tie ọle.) Jehova da ha guanọ nin ibhokhan Izrẹl ha ne eriọbhe ne ribhi ẹwẹ ele lu emhin bii ọmọn-otọ, yẹ hoẹmhọn ele beji ele rẹ hoẹmhọn egbe ele. Bhi ọsi ijiẹmhin, Osẹnobulua da gbuhi nin ibhokhan Izrẹl ghe, nin ele ji eriọbhe ne ribhi ẹwẹ ele, bi ibhokhan Izrẹl ne yi ibhioguele ha rọ emhin nin ele kọ bhi ugbo. (Lev. 19:9, 10) Ọ sẹyẹ wo khẹke nin Kristiẹn ha re obọ rẹkhan ọne adia nọn yọle ghe, nan ha hoẹmhọn eriọbhe. (Luke 10:30-37) Be imhan ha rẹ sabọ lu ọnan yẹ? Ẹbho ne bunbun ribhọ ne kpanọ bhi  agbaẹbho nọnsele dọ ha nyẹnlẹn bhi agbaẹbho ọbhebhe. Asabọmiẹn eso bhi ẹwẹ ele nyẹnlẹn sikẹ uwẹ. Ọ wo manman khẹke nin mhan ha re ekpẹn rẹ ne ele lu emhin.

17-18. (a) Be bhọ Leviticus 19:2 bi 1 Peter 1:15 ha rẹkpa mhan lu? (b) Iwẹnna kpataki nela Peter nin odibo yọle ọkhẹke nin mhan lu?

¹⁷ Leviticus 19:2 bi 1 Peter 1:15 yọle ghe nin ẹbho nesi Osẹnobulua ha yi eria ne khiale. Ulọnlẹn ne bunbun nekẹle bhi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19 dẹ sabọ rẹkpa mhan rẹ lẹn emhin nin mhan ha lu nin Jehova da re ẹlo esili ha ghe mhan. Mhan zilo nyan ulọnlẹn eso ne rẹkpa mhan lẹn emhin ne khẹke nin mhan lu, bi emhin ne bha khẹke nin mhan lu. * Obọ iBaibo nan re urolo iGreek gbẹn rẹkpa mhan lẹn ghe, Jehova yẹ guanọ nin mhan re obọ rẹkhan ene adia nan nin mhan zilo nyan. Peter nin odibo da yẹ ta emhin eso nọn khẹke nin mhan lu.

¹⁸ Mhan sabọ rẹ ha lu ilọnmhọn oga kẹkẹ yẹ lu emhin esili nin ẹbho. Ọrẹyiriọ, Peter da ta emhin kpataki nọn khẹke nin Kristiẹn lu. Ọkuẹsẹ Peter yọle nin mhan ha yi eria ne khiale bhi uwedẹ nin mhan rẹ lu emhin, ọle da yọle ghe nin mhan muegbe rẹ miẹnsọn. (1 Pet. 1:13, 15) Be bhọ hi ọne ẹsọn nan? Peter da yọle ghe, enanzẹle dẹ “‘wewe umhẹnmhin’ nọnsi Ọnọn tie” ele. (1 Pet. 2:9) Bhi ọsi ẹmhọanta, Kristiẹn rebhe ẹlẹnan mhọn ọne isẹhoa nin ele rẹ deba lu ọne iwẹnna kpataki nan, ranmhude, ọne iwẹnna nan ha sabọ rẹkpa ẹbho gbera iwẹnna nọn hi ki rẹ khin. Udede isẹhoa nọn rẹji ẹbho nesi Osẹnobulua ne khiale, nin ele rẹ ha tẹmhọn ọlẹn man ẹbho ẹghe-ẹghe, yẹ man ele emhin. (Mark 13:10) Ahamiẹn mhan dọnmhegbe rẹ re obọ rẹkhan adia ne ribhi Leviticus uhọnmhọnlẹn 19, mhan ki rẹman ghe, mhan hoẹmhọn Osẹnobulua bi ediake nesẹmhan. Sẹyẹ, mhan ki rẹman ghe, mhan guanọ nin mhan kiẹn eria ne khiale bhi uwedẹ nin mhan rẹ nyẹnlẹn.