1. Bezẹle nin ẹbho ne bunbun da riale ghe nan rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe i da sabọ sunu?

 ẸBHO ne bunbun mhọn ẹwanlẹn bhi ebale nin ele le, sẹyẹ ele yẹ wo lu isasa-egbe ẹghe rebhe beji ele ha da ha mhọn egbe nọn danlẹn. Ọrẹyiriọ, ele lẹn ghe ene emhin nan rebhe i da sabọ rẹkpa ele nin ele hẹi dọmanlẹn, la nin ele hẹi yu. Asabọmiẹn ele riale ghe, nin ọria rẹ nyẹnlẹn bhi ighegheghe, ebe i da sabọ sunu nọn. Ọkpakinọn, Jesu da yọle ghe eria dẹ sabọ ha mhọn “iẹnlẹn ọsi ighegheghe,” beji Jọni 3:16 bi 5:24 rẹman.

 2. Be Jọni uhọnmhọnlẹn 6 tale rẹji iẹnlẹn ighegheghe? (Jọni 6:​39, 40)

² Ẹdọkpa, Jesu da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ re ibrẹd bi ehẹn nin usun ẹbho le. a Emhin ọhan-ilo wo khọnan. Ọkpakinọn, ebi ọle bhọ ta bhi ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn bhọ manman han ẹbho ilo nẹ. Bhi ọne ukpẹdẹ nan, ene usun ẹbho da rẹkhan ọlẹn ha khian Kapaniọn. Bhi enin ọle da taman ele ghe, ọle dẹ riọ ẹbho ne yu kpanọ, yẹ re iẹnlẹn ọsi ighegheghe nin ele. (Tie Jọni 6:​39, 40.) Ria ẹmhọn ebi imọẹ ẹ, bi ẹbho ne ribhi azagba-uwa nọnsẹ ne yu ha rẹ miẹn elele yẹ ranmhude ọnan. Ebi Jesu tale rẹman ghe ẹbho ne bunbun ne yu dẹ sabọ riọkpanọ, sẹyẹ, uwẹ bi ene uwẹ hoẹmhọnlẹn dẹ sabọ nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ọkpakinọn, ebi Jesu ta bhi ulọnlẹn nekẹle bhi ebe ọsi Jọni uhọnmhọnlẹn 6 da wo ha nọghọ ene ẹbho rẹ lẹn otọle. Ọ sẹyẹ wo nọghọ ẹbho ẹlẹnan nian rẹ lẹn otọle. Be bhọ Jesu tale?

 3. Be Jesu tale bhi Jọni 6:51?

 ³ Ẹghe nin Jesu ki rẹ re uwedẹ ọhan-ilo re ibrẹd nin ene usun ẹbho le fo, ele da ha ria ẹmhọn uwedẹ ọhan-ilo nin Jehova rẹ re mana nin ibhokhan Izrẹl le bhi ẹkẹ ojẹgbo. Bhi ọsi ẹmhọanta, Baibo bhọ da tie ọne mana ebale nọn na bhi okhun vae. (Ps. 105:40; Jọni 6:31) Jesu ki da ta ebi ene ẹbhọ lẹn rẹji ọne mana rẹ man ele emhin kpataki. Arẹmiẹn Osẹnobulua re uwedẹ ọhan-ilo re mana nin ene ẹbho, ele da yẹ yu. (Jọni 6:49) Ọkpakinọn, ọsi Jesu wo dikẹ, Jesu bhọ da tie egbe ọle ‘ibrẹd ọsaje nọn na bhi okhun vae,’ “ibrẹd nọn na obọ Osẹnobulua vae,” bi “ibrẹd ọsi iẹnlẹn.” (Jọni 6:​32, 33, 35) Jesu da rẹman ikikẹ nọn ribhi ọsọle bi ọne mana nin ẹbho ka ha le ẹghenin. Ọle da yọle: “Imẹn hi ọne ibrẹd nọn nyẹnlẹn, nọn na bhi okhun vae. Ọria ha le bhi ọne ibrẹd nan, ọle ki ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe.” (Tie Jọni 6:51.) Ọnan da wo re ẹkẹ ha khọ ene ibhokhan Ju. Ele bha lẹn otọ ebezẹle nin Jesu da yọle ghe ọle hi ọne ibrẹd nọn na bhi okhun vae, sẹyẹ, ghe ọne ibrẹd mhẹn nẹ mana nin Osẹnobulua ha ne nin aba ele bhi ẹghe ẹdẹlẹ. Bhi ọne ẹghe nan, Jesu ki da taman ele yọle: “Efun nọnsẹmhẹn ọle hi ọne ibrẹd nin mẹn ha re nin [ibha].” Be ọle re ọnan ta? Ọkhẹke nin mhan lẹn ebi ọle re ọnan ta, ranmhude ewanniẹn rẹji ọne inọnta nan dẹ rẹman ebi mhan bi ene mhan hoẹmhọnlẹn ha rẹ sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe yẹ. Bha ji mhan fẹ ebi Jesu re ọle ta.

BE JESU RE ỌLE TA ẸGHE NIN ỌLE RẸ YỌLE, “IBRẸD ỌSI IẸNLẸN” BI “EFUN NỌNSẸMHẸN”?

 4. Bezẹle nin ebi Jesu ta da han ẹbho eso ilo?

⁴ Ọ da wo han eso ilo ne ha kaehọ ebi Jesu ha ta bhi ẹghe nin ọle rẹ yọle, “efun nọnsẹmhẹn ọle hi ọne ibrẹd nin mẹn ha re nin ọne agbọn nan beji ele ha da miẹn iẹnlẹn.” Asabọmiẹn ele da ha riale ghe, efun egbe nọnsọle ọle ha gene re nin ele le. (Jọni 6:52) Ọrẹyiriọ, Jesu da sẹyẹ ta emhin ebhebhe man ele nọn manman han ele ilo. Ọle da yọle: “Ahamiẹn ibha bha le efun ọsi Ọmọn nọnsi okpea, yẹ wọn aranlẹn nọnsọle, ibha ida ha mhọn iẹnlẹn.”—Jọni 6:53.

 5. Bezẹle nin mhan ha da sabọ yọle ghe, ọ i yi aranlẹn khọnkhan nọnsọle Jesu yọle nin ene ẹbho wọn?

⁵ Bhi ẹghe ọsi Noa, Osẹnobulua da gbuhi nin eria ghe nin ele hẹi le aranlẹn. (Gen. 9:​3, 4) Akizẹbue, Jehova da yẹ taman ibhokhan Izrẹl nin ele hẹi le aranlẹn. Ọria nọn hi ki rẹ khin nọn le aranlẹn, a ki gbe ọle a. (Lev. 7:27) Jesu bhọ taman ene ibhokhan Ju nin ele ha re obọ rẹkhan uhi rebhe nin Jehova gbe nin ele. (Mat. 5:​17-19) Bhiriọ, ọle i da sabọ taman ele nin ele le efun nọnsọle, la wọn aranlẹn nọnsọle khọnkhan. Ọkpakinọn, ranmhude Jesu guanọ nin ọle man ene ẹbho le ebi ele ha rẹ sabọ miẹn “iẹnlẹn ọsi ighegheghe” yẹ, zẹle nin ọle da ta ene ọta nan.—Jọni 6:54.

 6. Be mhan rẹ lẹn yẹ ghe arẹkhọkhọ Jesu noo bhi ẹghe nin ọle rẹ yọle ghe a dẹ le efun nọnsọle yẹ wọn aranlẹn nọnsọle?

⁶ Bhiriọ, be Jesu tẹmhọnlẹn? Ọ wo khia bhi ẹlo a ghe, arẹkhọkhọ Jesu noo bhi ẹghe nin ọle rẹ ha ne ene usun ẹbho talọ. Arẹkhọkhọ ọle yẹ noo bhi ẹghe nin ọle rẹ ne ọne okhuo nọn yi obhi Sameria talọ, ọle da yọle: “Ọria ha wọn bhi amẹn nin mẹn ha sa nanlẹn, ohanmhẹn amẹn iyẹ da gbe ọle. Ọne amẹn nin mẹn ha sa nanlẹn ki diabe amẹn nọn vẹ dagbare bhi udo bhi egbe nọnsọle, beji ọ ha da re iẹnlẹn ọsi ighegheghe nanlẹn.” (Jọni 4:​7, 14) b Jesu bha yọle ghe ọne okhuo nọn yi obhi Sameria dẹ wo miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe sade ọle wọn amẹn khọnkhan. Iriọ sẹ yẹ nọn, ọle bha yọle ene usun ẹbho nin ọle  ha ne talọ bhi Kapaniọn dẹ miẹn ọsi ighegheghe sade ele gene le efun nọnsọle, yẹ wọn aranlẹn nọnsọle khọnkhan.

IDIA ỌBHEBHE NIN JESU DA TA ỌTA NIN ỌLE KA TA

 7. Be ẹbho eso tale rẹji ebi Jesu tẹmhọnlẹn bhi Jọni 6:53?

⁷ Ẹbho eso yọle ghe, ebi ẹbho ha lu bhi ẹghe iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan, ọle Jesu ha gbotọle fanọn an bhi Jọni 6:​53, ranmhude bhi ọne ẹghenin, ọta eso ribhọ nin ọle noo bhi ẹghe ebale emuan nọnsọle nọn yẹ diabe ọne ọle noo bhi Jọni 6:53. (Mat. 26:​26-28) Ele yọle ghe, ọkhẹke nin ọrebhe ne yo iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan le bhi ọne ibrẹd, yẹ wọn bhi ọne anyọn nan ha gha nẹga. Ẹmhọanta be khọnan? Ọ wo manman khẹke nin mhan guanọ ewanniẹn rẹji ọne inọnta nan, ranmhude ẹbho ne bunbun bhi ọne otọ agbọn nan rebhe deba mhan lu ọne iluemhin nan ukpe-ukpe. Mhan dẹ daghe ebi Jesu ta bhi Jọni 6:53 rẹ dikẹ yẹ bhi ebi ọle tale bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan.

 8. Ikikẹ nela ribhi ebi Jesu tale bhi Jọni 6:​53, bi ọne ọle tale bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan? (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.)

⁸ Bha ji mhan fẹ ikikẹ nọn ribhi ọne idia nan veva ghe. Ọhẹnhẹn, ẹghela Jesu rẹ ta ọta nọn ribhi Jọni 6:​53-56? Ijela ọle da tale? Ibhokhan Ju ne ribhi Galili ọle tale man bhi ukpe 32 C.E. Ọ ki ribhi ebe sẹbhi ukpe ọkpa fo nin ọle ta ọne ọta nan, ọle kuẹ mun iluemhin  ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan gbọ bhi Jerusalẹm. Ọzeva, ẹbho nela ọle ha ne talọ? Ẹbho ne wo ji ẹmhọn ebale da rẹtẹ ele gbera nin ele rẹ luẹ ẹmhọn Jehova la ẹmhọn Agbejele nọnsọle ọle ha ne talọ. (Jọni 6:26) Bhi ọsi ẹmhọanta, ẹghe nin Jesu ki rẹ ta ọta nọn bha lẹkhẹ nin ele rẹ lẹn otọle, ele bha yẹ ha mhọn urẹọbhọ da ọle. Eso bhi edibo nesọle da zobọ bhọ rẹ ha rẹkhan ọlẹn. (Jọni 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Ene ẹbho nan wo dikẹ bhi ene etuegbe ugbolọ nesi Jesu, ne nanlẹn dia bhi ẹghe nin ọle rẹ mun iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan gbọ, beji ukpe ọkpa ki gbera fo. Bhi ọne ẹghe nan, ene etuegbe da yẹ wo ne Jesu dia, arẹmiẹn ele bhọ bha lẹn otọ emhin rebhe nin Jesu ha man ele le. Sẹyẹ, ele da wo rẹọbhọ ghe Jesu hi ọne Ọmọn nọnsi Osẹnobulua nọn na bhi okhun vae. Ele bha diabe ene ẹbho ne ribhi Galili. (Mat. 16:16) Jesu bhọ da khuẹnmhẹn etuegbe nesọle yọle: “Ibha hi ene sun rẹkhan imẹn ẹghe nin imẹn rẹ ha ribhi ọnọghọ.” (Luk 22:28) Ene ijiẹmhin veva nan wo rẹman ghe, ọ i yi ebi ẹbho ha lu bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan Jesu ha tẹmhọnlẹn bhi Jọni 6:53. Ijiẹmhin ebhebhe yẹ wo ribhọ ne rẹman ghe ele wo gene dikẹ.

EBI ỌTA NIN JESU TA RẸ RẸTẸ UWẸ YẸ

 9. Usun nela ebi Jesu tale bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan rẹtẹ?

⁹ Bhi ẹghe iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan, Jesu da gha ibrẹd nọn i huẹ nin etuegbe nesọle, yẹ taman ele ghe ọ mundia nin egbe nọnsọle. Ọle da yẹ gha anyọn nin ele, yẹ taman ele ghe ọ mundia nin “aranlẹn ọsi ọne akovẹn.” (Mak 14:​22-25; Luk 22:20; 1 Kọr. 11:24) Emhin kpataki ebi ọle tale rẹji ọne akovẹn khin. “Izrẹl [ọsi oriọn]” ne ha deba gbẹloghe bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua Jehova deba ve ọne akovẹn ọsọgbọn nan, ọ i yi ọrebhe ne ribhi ọne otọ nan. (Hib. 8:​6, 10; 9:15) Ene etuegbe bha lẹn ebi Jesu re ọne ọta nan ta bhi ọne ẹghe nin. Sokpan, bhi ẹghe nọn bha yẹ re gbe, a dẹ re ẹlinmhin nọn khiale rẹ zẹ ele, yẹ ne ele nabhi ọne akovẹn ọsọgbọn, beji ele ha da sabọ deba Jesu gbẹloghe bhi okhun.—Jọni 14:​2, 3. 

10. Be bhọ emhin ọbhebhe nọn rẹman ghe, ebi Jesu tale bhi Galili dikẹ bhi ọne ọle tale bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

¹⁰ “Usun ihuan ne bha bun”, ọle Jesu ha talọ je bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan. Etuegbe nesọle ne deba ọle ha ribhi ọne ugha bhi ọne ẹghe nin, ele hi ẹbho ne ka deba bhi ọne usun nan. (Luk 12:32) Ele hi ẹbho nin Jesu taman nin ele le bhi ọne ibrẹd, yẹ wọn bhi ọne anyọn bhi ọne ọsemuan nin. Ọkhẹke nin eria ne ha yẹ deba bhi ọne usun nan le bhi ọne ibrẹd yẹ wọn bhi ọne anyọn bhi ẹghe nọn hi ki rẹ khin nan rẹ ha lu iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan. Enan hi ẹbho ne ha deba Jesu gbẹloghe bhi okhun. Ọnan hi emhin ọbhebhe nọn rẹman ghe, ebi Jesu ta bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan wo dikẹ bhi ọne ọle taman usun ẹbho bhi Galili. Obhi usun ẹbho khere ebi ọle tale bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan rẹtẹ. Ọkpakinọn ebi ọle tale bhi Galili da rẹtẹ usun ẹbho ne bunbun.

11. Be Jesu tale bhi Galili nọn rẹman ghe ọ i yi obhi usun khere ọle ha talọ je?

¹¹ Ebale ẹbho nin Jesu ne talọ bhi Galili ha guanọ bhi obọle. Ọkpakinọn, ọle da dọnmhegbe rẹ rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, emhin ribhọ nọn lu uhọnmhọn-emhin gbera ebale, ghe ọne emhin dẹ rẹkpa ele rẹ sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe. Sẹyẹ, Jesu da yọle ghe ẹbho ne yu dẹ sabọ riọkpanọ bhi ẹghe ọkike, yẹ dọ ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ọ i yi elele nin ikpeta ẹbho ha miẹn Jesu ha tẹmhọnlẹn bhi enan. Ọnan wo dikẹ bhi ọne ọle tẹmhọnlẹn  bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan, ikpeta ẹbho ha miẹn elele bhi ọnin. Sokpan, elele nin ọrebhe ha miẹn bhi ọne otọ nan ọle ha tẹmhọnlẹn bhi Galili. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọle bhọ da yọle: “Ọria ha le bhi ọne ibrẹd nan, ọle ki ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe . . . Efun nọnsẹmhẹn ọle hi ọne ibrẹd nin mẹn ha re nin ọne agbọn nan beji ele ha da miẹn iẹnlẹn.”—Jọni 6:51. c

12. Be mhan ha lu nin mhan da sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe?

¹² Jesu be re ọnan rẹman ghe, ọrebhe ne sẹ nyẹnlẹn dẹ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe? Eye. Eria ne le bhi ọne ibrẹd, ọnin hi, ene mhọn urẹọbhọ da Jesu, ele ọkpa ha nyẹnlẹn bhi ighegheghe. Ẹbho ne bunbun ẹlẹnan yọle ghe ele mhọn urẹọbhọ da Jesu. Ele bhọ yẹ tie ọle ọria nọn hinmhin ele. (Jọni 6:29) Ọkpakinọn, ọ i yi ọnin ọkpa ọkhẹke nin ọria lu, ranmhude bhi Galili ẹbho ne bunbun ka rẹ ha mhọn urẹọbhọ da Jesu. Sokpan, ele da yẹ zobọ bhọ rẹ ha mhọn urẹọbhọ da ọle. Bezẹle nin ele da lu iriọ?

13. Be ọkhẹke nin ọria lu nin ọle da gene sabọ dọ ha yi odibo nọnsi Jesu?

¹³ Ranmhude ene bunbun bhi ene ẹbho miẹn ebi ele guanọ bhi obọ Jesu zẹle nin ele da ha rẹkhan ọlẹn. Ele da ha guanọ nin ọle re egbe dan ele, re ebale nin ele, ye ta emhin nọn yẹẹ ele man ele. Ọkpakinọn, Jesu da rẹman ghe, ọ i yi nin ọle rẹ dọ re ebi ele guanọ nin ele zẹle nin ọle da vae bhi ọne otọ nan, sokpan, nin ọle rẹ dọ man ele ebi ele ha lu nin ele da sabọ ha yi edibo nesọle zẹle nin ọle da vae. Ọle da ha guanọ nin ele “bu [ọle] re”, ọnin hi, nin ele rẹ ka ọle ehọ, yẹ re obọ rẹkhan emhin rebhe nin ọle man ele le.—Jọni 5:40; 6:44.

14. Be mhan ha lu nin mhan da sabọ miẹn elele bhi efun bi aranlẹn nin Jesu rẹ zọese nin mhan?

 ¹⁴ Jesu da rẹkpa ele rẹ lẹn ghe, egbe bi aranlẹn nọnsọle nin ọle ha rẹ zọese nin ele, dẹ re isẹhoa nin ele rẹ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe. Ọ da wo khẹke nin ele rẹọbhi ọne ẹmhọanta nan. Ọ wo gene khẹke nin ene ibhokhan Ju ha mhọn urẹọbhọ, iriọ ọ yẹ khẹke nin mhan lu ẹlẹnan. (Jọni 6:40) Bhi ọsi ẹmhọanta, nin mhan rẹ sabọ miẹn elele bhi efun bi aranlẹn nọnsi Jesu nin ọle rẹ zọese nin mhan nan tẹmhọnlẹn bhi Jọni 6:​53, ọkhẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ. Ẹbho ne bunbun dẹ sabọ miẹn elele bhi ọne izọese nan.—Ẹfẹ. 1:7.

15-16. Emhin kpataki nela mhan miẹn luẹ bhi Jọni uhọnmhọnlẹn 6?

¹⁵ Bhi Jọni uhọnmhọnlẹn 6, mhan da luẹ emhin ne bunbun ne lu uhọnmhọn-emhin, ne yẹ re ikoudure nin mhan. Mhan da luẹ ghe, ẹmhọn ẹbho wo manman rẹtẹ Jesu. Beji ọle ha ribhi Galili, ọle da re egbe dan ẹbho, man ele ẹmhọn Agbejele, yẹ re ebale nin ele le. (Luk 9:11; Jọni 6:​2, 11, 12) Ọnọn lu uhọnmhọn-emhin nẹ hi, ọle da man ene ẹbho le ghe ọle hi ọne “ibrẹd ọsi iẹnlẹn.”—Jọni 6:​35, 48.

¹⁶ Ẹmhọanta nọn ghe, ẹbho nin Jesu tiọle “ihuan ebhebhe” i le bhi ọne ibrẹd yẹ wọn bhi ọne anyọn. Ọ bha khẹke nin ele le bhi ọne ibrẹd, yẹ wọn bhi ọne anyọn sade a lu iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan. (Jọni 10:16) Ọkpakinọn, ele yẹ wo le bhi ọne “ibrẹd ọsi iẹnlẹn.” Uwedẹ nin ele rẹ lu ọnan hi, nin ele rẹ mhọn urẹọbhọ da izọese nọnsi Jesu, bi emhin ọhan-ilo kẹkẹ nin ọle ha lu. (Jọni 6:53) Eria ne mhọn ọne ikhuaẹloghe nin ele rẹ deba gbẹloghe bhi Agbejele nọnsi Osẹnobulua, ne yẹ ribhi ọne akovẹn ọsọgbọn, ele ọkpa le bhi ọne ibrẹd yẹ wọn bhi ọne anyọn bhi iluemhin ọsi Ebale Emuan Ọsi Ebealẹn Mhan. Bhiriọ, aharẹmiẹn ibo ọsi enanzẹle, la ibo ọsi ihuan nekẹle mhan yẹ, ọkhẹke nin mhan lẹn otọ ebi a tale bhi Jọni uhọnmhọnlẹn 6. Ẹmhọn ne ribhi enin rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe ọkhẹke nin mhan ha mhọn urẹọbhọ nọn ziẹnlẹn da izọese nọnsi Jesu, nin mhan da sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe.