1. Be ibrẹd lu uhọnmhọn emhin sẹ yẹ rẹji ẹbho bhi ẹghe ẹdẹlẹ?

 IBRẸD hi ebale nin ẹbho kẹ wo ha le bhi ẹghe ẹdẹlẹ. (Gen. 14:18; Luk 4:4) Bhi ọsi ẹmhọanta, ibrẹd wo kpọfiara bhi ẹghe ẹdẹlẹ rẹ sẹbhọ ghe, Baibo ha tẹmhọn ibrẹd, ebale nọn hi ki rẹ khin nin ọria le a rẹ ọle tẹmhọnlẹn. (Mat. 6:11) Jesu yẹ wo noo ibrẹd bhi emhin ọhan-ilo eva nin ọle lu nan manman lẹn. (Mat. 16:​9, 10) Mhan dẹ miẹn ọkpa bhi ene emhin ọhan-ilo nan bhi Jọni uhọnmhọnlẹn 6. Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan ọne uhọnmhọnlẹn nan bhi Baibo, mhan dẹ guanọ ebi mhan miẹn luẹ bhọ nin mhan ha sabọ re obọ rẹkhan ẹlẹnan.

 2. Ẹghela ẹbho ne bunbun rẹ ha guanọ ebale?

² Etuegbe nesi Jesu ki zẹ tẹmhọn Osẹnobulua, Jesu da ne ele nabhi okọ ha khian Galili beji ele ha da hẹan. (Mak 6:​7, 30-32; Luk 9:10) Ele da sẹbhi eje fi ahiẹ a bhi egbegbe Bẹtseada. Ọkpakinọn, beji ẹbho ne bunbun ki họn ghe Jesu ribhi enin, ele da vẹ vae dọ miẹn ọlẹn. Jesu bha fi ele ehọ a. Ọle da fẹkẹ ha man ele ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua, yẹ re egbe dan ene khọnmhọn. Ranmhude ebiuki fẹkẹ ha so, edibo nesi Jesu da ha kpokpo egbe ba ebi ene ẹbho ha le. Asabọmiẹn eso bhi ẹwẹ ene usun ẹbho ne ikuẹkuẹ ebale mhọn, ọkpakinọn, ene bunbun bhi ẹwẹ ele dẹ diọbhi ẹkẹ ene agbaẹbho dọ guanọ ebale dẹ nin ele ha le. (Mat. 14:15; Jọni 6:​4, 5) Be Jesu ha lu yẹ?

JESU DA RE UWEDẸ ỌHAN-ILO RE EBALE NIN ẸBHO LE

 3. Be Jesu taman ene etuegbe nesọle nin ele lu nin ene usun ẹbho? (Yẹ fẹ Ifoto nọn ribhi odalo ọle ghe.)

³ Jesu da taman ene etuegbe nesọle yọle: “Ibha hẹi je ele kpanọ; ibha guanọ ebale nin ele le.” (Mat. 14:16) Ọnan bha ha yi  emhin nọn lẹkhẹ, ranmhude ikpea 5,000 ene ha ribhi enin. A ha ka ene ikhuo bi ene ibhokhan ba ele, ele sabọ bun sẹbhi itue 15,000 ne ha guanọ ebale. (Mat. 14:21) Andru da ki yọle: “Obhokhan okpea ọkpa ribhi enan nọn mhọn ibrẹd isẹn nan re bali lu, bi ikuẹkuẹ ehẹn eva. Sokpan, ọnan bha zẹwẹ miẹn ebi ọ ha gbe?” (Jọni 6:9) Ebale nin ẹbho kẹ wo le, ọle ibrẹd nan re bali lu khin. Sẹyẹ, asabọmiẹn a yẹ re umhẹn ka ene ehẹn. Ọkpakinọn, ehẹn bi ibrẹd nin ọne obhokhan mun mhọn i da sẹ na rẹ re ebale nin ene ẹbho ne bunbun le.

 4. Be mhan miẹn luẹ bhi Jọni 6:​11-13? (Yẹ fẹ ene ifoto ghe.)

⁴ Ranmhude Jesu guanọ nin ọle re ifuẹke man ene ẹbho, ọle da taman ele nin ele re usun dotua bhi uke ilunmhun. (Mak 6:​39, 40; tie Jọni 6:​11-13.) Jesu da nan erọnmhọn ji Aba ọle bhi ọne ibrẹd bi ehẹn. Nin ọle rẹ lu ọnan, ọle da rẹman ghe Osẹnobulua hi ọnọn re ọne ebale re, sẹyẹ, ọne ebale wo ti ọle bhọ. Ijiẹmhin esili Jesu wo re ọbhi otọ nin mhan rẹ ha nan erọnmhọn ọkuẹsẹ mhan le ebale. Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan ha nan erọnmhọn ọkuẹsẹ mhan le ebale, aharẹmiẹn ẹbho ribhi eji mhan ye la imhan ọkpa nọn. Jesu da taman etuegbe nesọle nin ele gha ene ebale nin ene ẹbho. Ele da le sẹbhi ikhọnlẹn. Ebale da yẹ wo kẹre. Jesu bha guanọ nin ọne ebale riia, bhiriọ, ọle da taman ene etuegbe nesọle nin ele koko ene ebale nọn kẹre kugbe, nan da miẹn ọlẹn noo sade akizẹbue. Jesu bha ha riia emhin an. Ijiẹmhin esili wo khọnan rẹji mhan. Ahamiẹn uwẹ mhọn imọn, uwẹ dẹ sabọ noo ọne okha nan rẹ man imọn nesẹ ebezẹle nọn da khẹke nan ha nan erọnmhọn ọkuẹsẹ a le ebale, nan ha miẹn ẹbho ọbhi egbe, yẹ zẹ emhin bhi obọ beji Jesu lu.

 5. Be ene ẹbho rẹ lu emhin yẹ rẹji emhin ọhan-ilo nin Jesu lu? Be Jesu ki rẹ lu emhin yẹ?

 ⁵ Uwedẹ nin Jesu rẹ ha man emhin bi emhin ọhan-ilo kẹkẹ nin ọle ha lu da wo ha ti ene ẹbho bhọ. Ele yere ghe Mozis yọle Osẹnobulua dẹ je akhasẹ nọn khua rẹ. Asabọmiẹn ọnan dẹ re ele ha riale ghe Jesu hi ọne akhasẹ. (Deut. 18:​15-18) Ahamiẹn ọnin ele gene mhọn bhi ọkhọle, ele sabọ rẹ ha riale ghe Jesu dẹ wo ha yi ojie nọn khua, ghe ọle dẹ sabọ re ebale nin ọrebhe le bhi otọ Izrẹl. Bhiriọ, ele da ha ho “nin ele mun [Jesu] re ọle kiẹn ojie.” (Jọni 6:​14, 15) Sade Jesu ka nin ele re ọle kiẹn ojie nọn, ọnin ki rẹman ghe ọle re obọ ọbhi ẹmhọn ahinmhin-ibo ọsi ibhokhan Ju ne ribhi odotọ ugbẹloghe ọsi Rom. Ọkpakinọn ọle bha lu iriọ. Be ọle ki lu? Baibo yọle ghe ọle da sibhi enin re diọbhi uke oke. Ọle bha re obọ ọbhi ẹmhọn ahinmhin-ibo arẹmiẹn ẹbho rẹ ha sua ọle ọbhọ. Mhan dẹ wo sabọ miẹn emhin luẹ bhi ọnan!

 6. Be mhan ha rẹ sabọ re egbe khọkhọ Jesu yẹ? (Yẹ fẹ ifoto ghe.)

⁶ Bhi ọsi ẹmhọanta, mhan lẹnmhin ghe ẹbho i da taman mhan nin mhan re uwedẹ ọhan-ilo re ebale nin ele le, re egbe dan ene khọnmhọn, la ha yi ojie nọnsele. Ọkpakinọn, ele sabọ rẹ ha sua mhan ọbhọ nin mhan dọ re ebe ọbhi ẹkpẹti, la nin mhan ha re iyobọ nin ọria nin ele riale ghe ọ dẹ sabọ gbẹloghe nọnsẹn. Ọkpakinọn, mhan wo daghe ijiẹmhin nọn gbale nin Jesu re ọbhi otọ. Ọle bha ka re obọ ọbhi ẹmhọn ahinmhin-ibo. Akizẹbue, ọle bhọ da yọle: “Ejele nọnsẹmhẹn bha deba ọsi ọne agbọn nan.” (Jọni 17:14; 18:36) Ọkhẹke nin ene ga Osẹnobulua ẹlẹnan re egbe khọkhọ Jesu bhi uwedẹ nin ọle rẹ ria eria bi uwedẹ  nin ọle rẹ lu emhin. Bọsi Jesu, ẹmhọn Agbejele nọnsi Osẹnobulua mhan re obọ i, ọle mhan wewe man ẹbho, ọle mhan yẹ bhii nọn vae. (Mat. 6:10) Emhin ebhebhe yẹ wo ribhọ nin mhan ha yẹ wo miẹn luẹ bhi uwedẹ ọhan-ilo nin Jesu rẹ re ebale nin ene ẹbho le.

EBI ỌNE IBRẸD MUNDIA NAN

 7. Be Jesu lu? Be ene etuegbe ki rẹ lu emhin yẹ? (Jọni 6:​16-20)

⁷ Ẹghe nin Jesu ki rẹ re ebale nin ene usun ẹbho le fo, ọle da taman etuegbe nesọle nin ele nabhi okọ ha khian Kapaniọn, ọle tobọle bhọ da diọbhi uke oke beji ọle ha da sabọ nẹgbe nin ẹbho ne guanọ nin ele re ọle kiẹn ojie. (Tie Jọni 6:​16-20.) Beji ene etuegbe ha gua ọne okọ khian, efi ọsi ọhanabe da munhẹn ha fi nọn re ọne okpẹdẹ ha fi-yo-fi-re. Bhi ọne ẹghe nan Jesu da bu ele re, ọle da ha khian bhi uke ọne amẹn, ọle da yẹ taman Pita nọn khian bu ọle re bhi uke ọne amẹn. (Mat. 14:​22-31) Ẹghe nin Jesu ki rẹ nabhi ẹkẹ ọne okọ, ọne efi da lọre. Ọnan da wo han ene etuegbe ilo rẹ sẹbhọ ghe ele da yọle: “Ọmọn nọnsi Osẹnobulua uwẹ gene khin.” a (Mat. 14:33) Ọkpakinọn, ele bha daghe ebi ọne emhin ọhan-ilo nan nin Jesu lu rẹ diẹn mun ọne ọle ka lu bhi ẹghe nin ọle rẹ re ebale nin ene usun ẹbho le. Fẹ ebi Mak tale rẹji ọne ẹmhọn nan nọn sunu. Ọle da yọle: “Ọnan da wo manman han [ene etuegbe] ilo, ranmhude ele bha sẹyẹ luẹ emhin bhi ibrẹd nan gha nin ẹbho. Ele bha sẹyẹ lẹn otọle.” (Mak 6:​50-52) Bhi ọsi ẹmhọanta, ene etuegbe bha lẹn ghe Jehova re ahu nin Jesu rẹ lu emhin ọhan-ilo kẹkẹ gbera nin ọle rẹ gheghe re ebale nin usun ẹbho le. Akizẹbue, Jesu da kie tẹmhọn ọne emhin ọhan-ilo nin ọle lu rẹ ebale nin ene usun ẹbho le, yẹ re ọle man mhan emhin ọbhebhe.

8-9. Bezẹle nin ene usun ẹbho da ha guanọ Jesu khian? (Jọni 6:​26, 27)

⁸ Rẹji ene usun ẹbho nan nin Jesu re ebale nan, ẹmhọn ebi egbe nọnsele guanọ, bi ebi ele ha rẹ miẹn ebale yẹ rẹtẹ ele. Be mhan rẹ lẹn yẹ? Ele ki sẹbhi eji Jesu da ka re ebale nin ele le bhi ukpẹdẹ nọn rẹkhan ọlẹn, ele da kere ghe Jesu bi ene etuegbe nesọle kpanọ fo. Bhiriọ, ene usun ẹbho da nabhi okọ nọn na bhi Taiberias vae ha khian Kapaniọn nin ele dọ guanọ Jesu. (Jọni 6:​22-24) Nin ele rẹ manman họn ẹmhọn Agbejele nan taman ele be zẹle nin ele da ha guanọ Jesu khian? Eye. Nin Jesu da re ebale nin ele zẹle nin ele da ha guanọ ọle khian. Be mhan rẹ lẹn yẹ?

⁹ Fẹ ebe sunu bhi ọne ẹghe nin ene ẹbho rẹ miẹn Jesu bhi egbegbe Kapaniọn. Jesu da taman ele ghe, ranmhude ele guanọ ebale zẹle nin ele da guanọ ọle vade. Arẹmiẹn ele le ọne ebale nin sẹbhi ọkhọnlẹn, Jesu da yọle ghe “ebale nọn riia” ọne ebale nin khin. Ọle da taman ele nin ele wẹnna ọbhi “ebale nọn re iẹnlẹn ọsi ighegheghe nin ọria.” (Tie Jọni 6:​26, 27.) Jesu da yọle ghe, Aba ọle dẹ sabọ re ebale nọn sẹriọ nin ele. Asabọmiẹn ọnan da wo han ene ẹbho ilo bhi ẹghe nin Jesu rẹ taman ele ghe, ebale ribhọ nọn ha sabọ re iẹnlẹn ọsi ighegheghe nin ele. Ebale nela khọnin? Be ene ẹbho ha rẹ sabọ miẹn ọlẹn yẹ?

10. Be ọkhẹke nin ene ẹbho lu rẹ sabọ miẹn “iẹnlẹn ọsi ighegheghe”?

¹⁰ Ene ibhokhan Ju nan da ha guanọ nin ele lẹn ebi ele ha lu rẹ sabọ miẹn ọne ebale nan. Asabọmiẹn ele da ha ria ẹmhọn ene emhin nin uhi ọsi Mozis yọle nin ele lu. Ọkpakinọn Jesu da taman ele yọle: “Ọnan hi iho nọnsi Osẹnobulua, ghe, nin bha mhọn urẹọbhọ da ọne ọle je re.” (Jọni 6:​28, 29) Ọkhẹke nin ele ha mhọn urẹọbhọ da Jesu nin Osẹnobulua je re, beji ele ha da sabọ ha “mhọn iẹnlẹn ọsi ighegheghe.” Jesu bhọ ka ta ọnan khẹ. (Jọni 3:​16-18, 36)  Ọle bhọ dẹ yẹ talọ ọbhi ebi mhan ha rẹ sabọ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe yẹ sade azẹbue.—Jọni 17:3.

11. Be ene ibhokhan Ju rẹ rẹman yẹ ghe ebale nin ele ha le rẹtẹ ele? (Psalm 78:​24, 25)

¹¹ Ene ibhokhan Ju nan bha rẹọbhọ ghe ọkhẹke nin ele ha mhọn urẹọbhọ da Jesu. Ele da nọọn Jesu yọle: “Emhin ọhan-ilo nela uwẹ ha lu, beji mhan ha da daghe ọle yẹ mhọn urẹọbhọ da uwẹ?” (Jọni 6:30) Ele da yọle ghe bhi ẹghe nọnsi Mozis, a da re uwedẹ ọhan-ilo rẹ re mana nin ẹbho le, nọn ha yi ebale nọnsele ukpẹdẹ-ukpẹdẹ. (Neh. 9:15; tie Psalm 78:​24, 25.) Ọ wo khia bhi ẹlo a ghe, ebi ele ha rẹ miẹn ebale khọnkhan ha le yẹ wo ha ri ele bhi ọkhọle. Ẹghe nin Jesu ki rẹ tẹmhọn “ibrẹd ọsaje” nọn na bhi okhun vae, nọn ha sabọ re iẹnlẹn ọsi ghegheghe nin ele, nọn wo dikẹ bhi mana, ele bha zẹwẹ nọọn ọlẹn ebi ọle re ọle ta. (Jọni 6:32) Ẹmhọn ebale nin ele ha le da wo manman rẹtẹ ele rẹ sẹbhọ ghe, ele bha ha kaehọ ebi Jesu ha man ele le rẹji ebi ele ha rẹ miẹn iẹnlẹn ọsi ighegheghe yẹ. Be mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọne okha nan?

EBI ỌKHẸKE NỌN LU UHỌNMHỌN-EMHIN NẸ RẸJI MHAN

12. Be Jesu rẹ rẹman yẹ ebe lu uhọnmhọn-emhin nẹ?

¹² Emhin kpataki nin mhan luẹ bhi Jọni uhọnmhọnlẹn 6 hi, nin mhan ha hẹnmhọn nin Osẹnobulua, yẹ deba ọle ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Ọnan hi ebe khẹke nọn lu uhọnmhọn-emhin nẹ rẹji mhan. Ẹghe nin Esu rẹ dọnmhẹn Jesu, Jesu da rẹman ghe nan rẹ ha hẹnmhọn nin Jehova lu uhọnmhọn-emhin nẹ ebale. (Mat. 4:​3, 4) Bhi Ọta Ogbakha Nin Jesu Ta bhi Uke Oke, ọle da rẹman ebi ọ lu uhọnmhọn-emhin sẹ yẹ nin mhan rẹ deba Osẹnobulua ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. (Mat. 5:3) Bhiriọ, ọkhẹke nin mhan nọọn egbe mhan ọne inọnta nan, ‘Uwedẹ nin mẹn rẹ nyẹnlẹn be rẹman ghe, ikolu nin mẹn bi Jehova ko mhọnlẹn mẹn mun kalo gbera ebi egbe nọnsẹmhẹn guanọ?’

13. (a) Bezẹle nọn bha da dọbe nin mhan rẹ sọnyẹnmhẹn bhi ebale? (b) Be Pọl rẹ sekha nin mhan? (1 Kọrint 10:​6, 7, 11)

¹³ Ọ bha dọbe nin mhan rẹ bhii Jehova nọn ne emhin nin mhan guanọ nin mhan, la nin mhan rẹ sọnyẹnmhẹn bhi ene emhin. (Luk 11:3) Baibo yọle ghe emhin nọn mhẹn nọn nin ọria “rẹ le ebale, da anyọn, yẹ sọnyẹnmhẹn bhi ẹsọn nin ọle miẹn”. Sẹyẹ, obọ “Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta, ọle ọnan yẹ na vae.” (Eccl. 2:24; 8:15; Jem. 1:17) Ọrẹyiriọ, ọ bha khẹke nin mhan ji ene emhin nan ha yi emhin ne lu uhọnmhọn-emhin nẹ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. Mhan dẹ yẹ sabọ luẹ ba ọne ẹmhọn nan bhi ebi Pọl nin odibo gbẹn ji ene Kristiẹn. Ọle da tẹmhọn emhin nọn bha gba nin ibhokhan Izrẹl lu bhi ojẹgbo rẹ dọ sẹbhi ọne ele lu bhi egbegbe oke ọsi Sanai. Ọle da sekha nin ene Kristiẹn “ghe ọ bha khẹke nin [ele] ha khu ọbhi emhin ne imhẹn beji [ibhokhan Izrẹl] lu.” (Tie 1 Kọrint 10:​6, 7, 11.) Jehova da re uwedẹ ọhan-ilo re ebale nin ibhokhan Izrẹl le. Sokpan, ranmhude ele bha ji ọne ebale khọn ele, ele da re emhin esili nin Jehova lu nin ele rẹ kiẹn emhin ebe. (Num. 11:​4-6, 31-34) Ele da ha ga obhi ẹmena nan re igolu lu, ele da ha le ebale, da anyọn yẹ sọnyẹnmhẹn bhi iẹnlẹn. (Ex. 32:​4-6) Pọl da tẹmhọn ọne okha nan rẹ sekha nin Kristiẹn ne ha nyẹnlẹn bhi egbẹghe nan rẹ dunmhun Jerusalẹm an bi uwa oga nọn ribhọ bhi ukpe 70 C.E. Ẹlẹnan nian, ẹghe ọkpẹnlẹn ọsi ọnan agbọn nan mhan ki da nyẹnlẹn, bhiriọ, ọkhẹke nin mhan manman re obọ rẹkhan ebi Pọl tale.

14. Be Baibo tale rẹji ebale bhi otọ agbọn ọsọgbọn nọn vade?

¹⁴ Ẹghe nin Jesu rẹ taman mhan nin mhan ha nan erọnmhọn ghe nin Osẹnobulua “re ebale nin mhan le ukpẹdẹ nin ẹlẹnan”, ọle da yẹ  taman mhan nin mhan bhii Osẹnobulua nin iho nọnsọle munsẹ bhi ọne otọ nan. (Mat. 6:​9-11) Be uwẹ riale ọne agbọn nan ha diayẹ ẹghenin sade iho nọnsi Osẹnobulua munsẹ bhi ọne otọ nan? Baibo yọle ghe, ọkpa bhi iho nọnsi Osẹnobulua hi nin ebale esili ha ribhi ọne otọ nan. Isaiah 25:​6-8, da taman mhan ghe ebale ne bunbun ne mhẹn bhi unun dẹ ha ribhi ọne otọ nan nin ẹbho ha rẹ sọnyẹnmhẹn. Psalm 72:16 da yọle: “Ebale dẹ manman vuọn ọne otọ nan; Ọ dẹ kpọfiara a bhi uke oke.” Uwẹ be khuaẹloghe ọne ẹghe nin, nin uwẹ ha rẹ ha nyẹn ebale nọn yẹẹ uwẹ, la nin uwẹ bha sẹ ka nyẹn khẹ? Uwẹ dẹ yẹ sabọ ha khuaẹloghe ẹghe nin uwẹ ha rẹ mun ugbo ivain nọnsẹ, yẹ sọnyẹnmhẹn bhọ. (Isa. 65:​21, 22) Ọrebhe bhi ọne otọ agbọn nan dẹ yẹ sọnyẹnmhẹn bhi ene emhin nan kẹkẹ.

15. Be eria nan ha riọkpanọ ha luẹ ẹmhọn ọlẹn? (Jọni 6:35)

¹⁵ Tie Jọni 6:35. Kie ria ẹmhọn ene ẹbho ne le bhi ọne ibrẹd bi ehẹn nin Jesu rẹ nin ele. Arẹmiẹn ene bunbun bhi ẹwẹ ele bha mhọn urẹọbhọ da Jesu, asabọmiẹn ele dẹ riọkpanọ bhi ẹghe odalo. Asabọmiẹn uwẹ bhọ dẹ miẹn eso bhi ẹwẹ ele. (Jọni 5:​28, 29) Ọkpakinọn, ele dẹ luẹ ebi Jesu re ọne ẹmhọn nan ta nọn yọle: “Imẹn hi ibrẹd ọsi iẹnlẹn. Ọnọn ki rẹ khin nọn bu mẹn re, ohanmhẹn iyẹ da kie gbe ọle.” Bhiriọ, ọ dẹ khẹke nin ele ha mhọn urẹọbhọ da Jesu nọn re iẹnlẹn nọnsọle zọese nin ele. Ọkpakinọn bhi ọne ẹghe nin, eria nan riọkpanọ, bi imọn nan biẹ bhi agbọn ọsọgbọn dẹ luẹ ẹmhọanta rẹji Jehova bi iho nọnsọle. Ọ dẹ wo re imhan ha ghọnghọn rẹ ha man ene ẹbho ene emhin nan. Nin mhan rẹ rẹkpa ẹbho rẹ deba Jehova ha mhọn ikolu, ọle ha re eghọnghọn nin mhan gbera ebale ne mhẹn rebhe nin mhan ha le bhi agbọn ọsọgbọn.

16. Be mhan ha zilo nyan bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe?

¹⁶ Mhan sẹ wo zilo nyan obọ eso bhi Jọni uhọnmhọnlẹn nọnzi 6, ọkpakinọn emhin ne bunbun yẹ ribhọ nin Jesu tẹmhọnlẹn rẹji “iẹnlẹn ọsi ighegheghe.” Ọ wo khẹke nin ibhokhan Ju nin Jesu ha ne talọ kaehọ ebi Jesu ha taman ele nọnsẹn, iriọ ọ yẹ khẹke nin mhan lu ẹlẹnan. Mhan dẹ yẹ zilo nyan Jọni uhọnmhọnlẹn nọnzi 6 bhi uhọnmhọn-ọta nọn ki sẹ ọle bhi egbe.