1. Emhin nela mhan lẹn?

 IMHAN nin ẹbho nesi Jehova lẹnmhin ghe Jehova hoẹmhọn mhan, sẹyẹ, ọle guanọ nin mhan ha mhọn iẹnlẹn nọn mhẹn nẹ. (Rom. 8:35-39) Sẹyẹ, mhan lẹnmhin ghe mhan miẹn elele bhọ sade mhan re obọ rẹkhan adia ne ribhi Baibo. (Isa. 48:17, 18) Ọkpakinọn, a ha ki miẹn mhan kuẹlo da ọnọghọ nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi kii?

2. Ọnọghọ eso nela mhan ha sabọ kuẹlo da? Be ene ọnọghọ ha sabọ re imhan ha ria?

² Eguọmhandia nesi Jehova rebhe kuẹlo da ọnọghọ. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọria bhi azagba-uwa nọnsẹmhan sabọ rẹ lu emhin nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi. Mhan sabọ rẹ ha khọnmhọn emianmhẹn nọn bha yẹ ji mhan da lu eka nin mhan sabọ lu khẹ bhi oga nọnsi Jehova. Mhan sabọ rẹ dọ ha loya ranmhude emhin idumhunri sunu ji mhan. La ẹbho sabọ rẹ ha kpokpo mhan ranmhude emhin nin mhan rẹọ ọi. Ahamiẹn mhan kuẹlo da ọkakale ne sẹnian, mhan sabọ rẹ ha riale: ‘Bezẹle nin emhin ne sẹnian da ha sunu ji mẹn? Emhin be ribhọ nin mẹn bha lu nọnsẹn? Ọnan ki be rẹman ghe Jehova iyẹ nan erọnmhọn nin mẹn?’ Emhin sẹ ka re inian dia uwẹ bhi egbe khẹ? Ọ ha yi riọ, hẹi ji egbe lọ ẹ. Eguọmhandia nesi Jehova ne bunbun ribhọ nin emhin ka re inian dia ele bhi egbe.—Ps. 22:1, 2; Hab. 1:2, 3.

3. Be imhan miẹn luẹ bhi Psalm 34:19?

³ Tie Psalm 34:19. Gbẹlokotọ bhi emhin kpataki eva nan tẹmhọnlẹn bhi ọne ebe ọsi psalm nan: (1) Ẹbho ne khiale miẹn ọnọghọ bhi egbe. (2) Jehova miẹn mhan fan bhi ẹkẹ ene ọnọghọ. Be Jehova rẹ miẹn mhan fan yẹ? Uwedẹ ọkpa hi, ọle rẹkpa mhan rẹ re ẹlo nọn khẹke rẹ ha ghe iẹnlẹn bhi ọne agbọn nan.  Arẹmiẹn Jehova ve ghe mhan dẹ ha sọnyẹnmhẹn beji mhan rẹ ga ọle, ọle bha yọle ghe mhan ida kuẹlo da ọkakale soso bhi iẹnlẹn. (Isa. 66:14) Ọle yọle ghe nin mhan ha khuaẹloghe ẹghe odalo—ẹghe nin mhan ha rẹ ha mhọn iẹnlẹn nin ọle guanọ nin mhan. (2 Cor. 4:16-18) Bhi ejayenan nian, ọle rẹkpa mhan ukpẹdẹ-ukpẹdẹ beji mhan ha da sabọ ha ga ọle.—Lam. 3:22-24.

4. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁴ Bha ji mhan zilo nyan ebi mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi obọ eguọmhandia nesi Jehova ne ga ọle bhi ẹghe nọn gbera, bi bhi ọne ẹghe nan. Beji mhan ha luẹ, mhan dẹ kere ghe mhan dẹ sabọ kuẹlo da ọnọghọ nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi. Ọkpakinọn, ahamiẹn mhan mun udu nyan Jehova, ọle ida fikeke gbe mhan ghẹdẹ. (Ps. 55:22) Beji mhan ha rẹ ha zilo nyan ene ijiẹmhin nan, nọọn egbe ẹ: ‘Be bhọ mẹn ha rẹ lu emhin yẹ sade imẹn ribhi ọne idia? Be ene ijiẹmhin nan ha rẹ sabọ ziẹn urẹọbhọ nin mhọn da Jehova yẹ? Be imẹn miẹn luẹ bhọ nin mẹn ha sabọ noo bhi iẹnlẹn nọnsẹmhẹn?’

5. Ọkakale kẹkẹ nela Jekọp kuẹlo da bhi obọ Leban? (Fẹ adudu nọn ribhi odalo ọne ebe nan ghe.)

⁵ Eguọmhandia nesi Jehova bhi ẹghe ẹdẹlẹ kuẹlo da ọkakale nin ele bha rẹ re ẹlo ọi. Mhan fẹ ijiẹmhin ọsi Jekọp ghe. Aba ọle da taman ọlẹn nin ọle dọ re okhuo bhi uwa ọsi Leban nin obhio inẹn ọlẹn, yẹ ji ọle lẹn ghe, Jehova dẹ manman nan erọnmhọn nanlẹn. (Gen. 28:1-4) Jekọp da wo lu beji a taman ọlẹn tee. Ọle da kpanọ sibhi Kenan re ha khian uwa ọsi Leban. Imọn ikhuo eva Leban mhọn—Liya bi Rekiẹl a tie ele. Jekọp da wo hoẹmhọn Rekiẹl nin ọmọn okhuo nọn ke otọ ọsi Leban. Ọle da ka nin ọle rẹ re ikpe ihinlọn wẹnna nin Leban, beji ọle ha da sabọ re Rekiẹl bhi amhẹn. (Gen. 29:18) Ọkpakinọn, emhin bha wo khian beji Jekọp rẹ ha mhọn bhi ọkhọle. Leban bha lu beji ele ta. Liya nin ọmọn okhuo nọnsọle nin ọdiọn ọle ki dọ re nin Jekọp. Uzana ọkpa ki gbera, Leban da ka nin Jekọp rẹ re Rekiẹl bhi amhẹn. Sokpan ọle da yọle ghe nin ọnan rẹ sabọ sunu, Jekọp dẹ re ikpe ihinlọn ọbhebhe rẹ ga ọle. (Gen. 29:25-27) Sẹyẹ, Leban da wo ha lu Jekọp eku bhi ẹki nin ele ko ha do. Leban da wo re Jekọp luọle a bhi ẹkẹ ikpe 20 nin ọle gbe bhi uwa nọnsọle!—Gen. 31:41, 42.

6. Ọkakale ebhebhe nela Jekọp yẹ miẹn bhi egbe?

⁶ Jekọp yẹ wo kuẹlo da ọkakale ebhebhe. Ọle wo ha mhọn azagba-uwa nọn kpọnọ. Ọkpakinọn, imọnkpea nesọle bha ko ha nyẹnlẹn kugbe nọnsẹn. Ele bhọ da khiẹn Josẹf nin obhio ele bọsi igbọn. Simiọn bi Livai nin imọn nesi Jekọp da dọ lu akhailu, yẹ re itọn sin elin nọnsi Jehova. Rẹ deba ọnan, Rekiẹl nin okhuo ọle nin ọle manman hoẹmhọnlẹn da yu beji ọle ha biẹ ọmọn nọnzi eva nọnsele. Sẹyẹ, ranmhude ukhunmhun nọn manman ha fi, Jekọp da kpanọ ha khian otọ Ijipt arẹmiẹn ọle manman dọmanlẹn bhi ọne ẹghe nan.—Gen. 34:30; 35:16-19; 37:28; 45:9-11, 28.

7. Be Jehova rẹ rẹman Jekọp yẹ ghe ọle bha fikeke gbe ọle?

⁷ Bhi ẹkẹ ene ọkakale nan rebhe, urẹọbhọ nin Jekọp mhọn da Jehova bi ive nesọle bha beghe. Jehova da yẹ ji Jekọp lẹn ghe ọle bha fikeke gbe ọle. Bhi ọsi ijiẹmhin, arẹmiẹn Leban wo manman ha mun ọlẹn lu, Jehova da wo manman nan erọnmhọn nanlẹn. Sẹyẹ, ria ẹmhọn ebi Jekọp ha rẹ manman khuẹnmhin Jehova yẹ ẹghe nin ọle rẹ miẹn Josẹf nin ọmọn nọnsọle nin ọle rẹ ha riale ghe ọ yulu. Ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn rẹkpa ọle rẹ ziẹngbe ọkakale nin ọle miẹn. (Gen. 30:43; 32:9, 10; 46:28-30) Ahamiẹn mhan deba Jehova mhọn ikolu nọn ziẹn, mhan dẹ yẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ nọn hi ki rẹ khin nin mhan miẹn.

8. Be Devid rẹ ha mhọn bhi ọkhọle nin ọle lu?

⁸ Ọ iyi emhin rebhe nin Devid nin Ojie rẹ  ha mhọn bhi ọkhọle nin ọle lu bhi oga nọnsi Jehova ọle sabọ lu. Bhi ọsi ijiẹmhin, Devid rẹ wo ha mhọnlẹn bhi ọkhọle nin ọle rẹ bọn uwa oga nin Osẹnobulua nọnsọle. Ọle da tẹmhọnlẹn man Netan nin akhasẹ. Netan ki da taman ọlẹn yọle: “Lu emhin nọn hi ki rẹ khin nọn re uwẹ bhi ọkhọle, ranmhude, Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta ne uwẹ dia.” (1 Chron. 17:1, 2) Edandan iribhọ ghe ene ọta nan dẹ wo ziẹn Devid udu. Asabomiẹn, ọnan da wo re ọle re ẹjẹje ha muegbe ọne iwẹnna ọbhi otọ.

9. Be Devid ki lu yẹ beji a taman ọlẹn ghe ọ iyi ọle da bọn ọne uwa oga?

⁹ Ọ bha bue gbe, Netan nin akhasẹ da fikie bu Devid dọ ta ọta nọn ha sabọ re egbe lọ ọle man ọlẹn. Bhi ọne ukpasọn nin tee, Jehova da taman Netan ghe ọ iyi Devid ha bọn ọne uwa oga, sokpan ọmọn nọnsọle ha bọn ọlẹn. (1 Chron. 17:3, 4, 11, 12) Be Devid ki rẹ lu emhin yẹ beji ọle họn ọne ẹmhọn ọnan? Ọle da fi emhanmhan nọnsọle denọ. Ọle da munhẹn ha koko igho bi emhin kẹkẹ nin ọmọn nọnsọle ha noo rẹ bọn ọne uwa oga.—1 Chron. 29:1-5.

10. Be Jehova rẹ nan erọnmhọn nin Devid yẹ?

¹⁰ Beji a taman Devid fo ghe ọ iyi ọle da bọn ọne uwa oga, Jehova da ve ive nanlẹn. Jehova da ve nin Devid ghe ọria bhi ulin-uwa nọnsọle dẹ gbẹloghe rẹ sẹbhi ighegheghe. (2 Sam. 7:16) Ria ẹmhọn ebi Devid ha rẹ ha ghọnghọn yẹ bhi ene Ikpe Ulin nin Jesu ha rẹ gbẹloghe bhi agbọn ọsọgbọn, ẹghe nin ọle ha rẹ lẹn ghe ulin-uwa nọnsọle Jesu nọn gbẹloghe na vae. Ọne okha nan rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, aharẹmiẹn mhan bha sabọ lu emhin nin mhan rẹ ha mhọn bhi ọkhọle nin mhan lu bhi oga nọnsi Jehova, Osẹnobulua nọnsẹmhan dẹ yẹ wo nan erọnmhọn nin mhan bhi uwedẹ nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi.

11. Be Jehova rẹ nan erọnmhọn nin ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn yẹ, arẹmiẹn Agbejele nọnsi Osẹnobulua bha vae bhi ẹghe nin ele rẹ re ẹlo ọi? (Acts 6:7)

¹¹ Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn wo rẹ ha mhọn emhin bhi ọkhọle nin ele rẹ ha ho nọn sunu, ọkpakinọn, ọ bha sunu beji ele rẹ ha guanọ ọle le. Bhi ọsi ijiẹmhin, ọ wo rẹ ha re ele bhi ọkhọle nin Agbejele nọnsi Osẹnobulua vae, ọkpakinọn ele bha lẹn ẹghe nọn ha rẹ vae. (Acts 1:6, 7) Bhiriọ, be ele ki lu yẹ? Ele da wo noo ẹghe nọnsele rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Beji ọne ọta nọn mhẹn rẹ ha gba ije rebhe, ele da wo daghe ebi Jehova rẹ ha nan erọnmhọn nin ele yẹ bhi ẹsọn nin ele ha miẹn. —Tie Acts 6:7.

12. Be Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn lu yẹ ẹghe nin ukhunmhun rẹ ha fi?

¹² Ẹghe ọkpa ribhọ nin udede ukhunmhun rẹ fi “bhi otọ agbọn nan rebhe.” (Acts 11:28) Ọne ukhunmhun nan yẹ wo rẹso Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn. Ria ẹmhọn oya nin ele le ranmhude ọne ukhunmhun nan nọn manman fi. Edandan iribhọ ghe ene ọdafẹn uwa dẹ wo ha kpokpo egbe ba ebi ele ha rẹ gbẹloghe azagba-uwa nọnsele yẹ. Be ọnan rẹ rẹso ene elasẹre yẹ, nin ele rẹ ha mhanmhanlẹn nin ele lu ba eka nin ele ka lu khẹ bhi iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua? Ele be ha riale ghe nin ele mundia fo nin ọne ukhunmhun fo? Ebi idia nọnsele ki rẹ dia yẹ, ele da muegbe nin ele rẹ fi uwedẹ nin ele ka rẹ ha lu emhin denọ. Ele da sẹyẹ wo ha tẹmhọn Osẹnobulua beji ahu nọnsele gbe. Ele da yẹ wo gha emhin nin ele mhọn nin ibhio ele nin ele ko ga ne ribhi Judia.—Acts 11:29, 30.

13. Erọnmhọn nela ene Kristiẹn miẹn bhi ẹghe nin ọne ukhunmhun rẹ fi?

¹³ Erọnmhọn nela ene Kristiẹn miẹn bhi ẹghe nin ọne ukhunmhun rẹ fi? Ẹbho nan ne emhin nan rẹ gbẹloghe egbe je, da daghe ọle ghe Jehova wo ha rẹkpa ele. (Matt. 6:31-33) Edandan iribhọ ghe ele dẹ wọ kie manman sikẹ ibhio ele nin ele ko ga ne ne emhin ji ele. Sẹyẹ ene re igho rẹ re iyobọ re, bi ene rẹkpa bhi uwedẹ ọbhebhe da miẹn eghọnghọn nọn nabhọre sade a zẹ emhin bhi obọ. (Acts 20:35) Jehova da nan erọnmhon  nin ele rebhe, beji ele rẹ dọnmhegbe fi uwedẹ nin ele rẹ ka ha lu emhin denọ.

14. Be sunu ji Banabas bi Pọl nin odibo? Be ki nabhọre? (Acts 14:21, 22)

¹⁴ Ẹghe-ẹghe a rẹ wo ha kpokpo ene Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn. Ẹgheso ọsi iguaguako ọ rẹ wo sunu. Mhan fẹ ebi sunu ji Banabas bi Pọl nin odibo ghe, bhi ẹghe nin ele rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi Listra. Bhi ọsi ọhẹnhẹn, ene ẹbho da miẹn ele ọbhi egbe yẹ wo ka ele ehọ. Akizẹbue, ene ha kpokpo ene Kristiẹn da sua usun ẹbho ọbhọ, bi eso bhi ene ẹbho ne ka Pọl ehọ nin ele ha re udo gbe ọle, yẹ ze ọle obọ nin ọle yu. (Acts 14:19) Ọkpakinọn, Banabas bi Pọl da diọbhi eji ọbhebhe dọ ha tẹmhọn Osẹnobulua. Be ki nabhọre? Ele da “re ẹbho eso kiẹn edibo,” ele da re ọta bi ijiẹmhin nọnsele rẹ ziẹn ibhio ele nin ele ko ga udu. (Tie Acts 14:21, 22.) Ẹbho ne bunbun wo miẹn elele ranmhude Banabas bi Pọl bha zobọ bhọ rẹ ha tẹmhọn Osẹnobulua arẹmiẹn a kpokpo ele. Ahamiẹn mhan bha ji egbe lọ mhan rẹ ha lu iwẹnna nin Jehova mun nin mhan, ọle dẹ yẹ wo nan erọnmhọn nin mhan.

15. Be imhan miẹn luẹ bhi ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin A. H. Macmillan?

¹⁵ Ikpe eso ọkuẹsẹ a sẹbhi ukpe 1914, ẹbho nesi Jehova da wo manman ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe emhin dẹ sunu. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin A. H. Macmillan ghe. Beji ẹbho ne bunbun ha mhọn bhi ọkhọle ẹghenin, obhio mhan nin Macmillan da ha mhọnlẹn bhi ọkhọle ghe ọle dẹ kẹ ha khian okhun. Bhi ọta ọkpa nin ọle rẹman bhi Sẹtẹmba 1914, ọle da yọle: “Asabọmiẹn ọnan hi ọta ogbakha nin mẹn ha rẹman kike.” Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ iyi ọnin hi ọta ogbakha nin ọle rẹman kike. Obhio mhan nin Macmillan da gbẹn yọle: “Asabọmiẹn okhian kẹ eso bhi ẹwẹ mhan gbe nin ele rẹ ha riale ghe mhan dẹ kẹ wo diọbhi okhun.” Ọle da yẹ yọle: “Emhin nọn khẹke nin mhan lu hi, nin mhan rẹ wo ha mhọn ẹsọn ne bunbun bhi oga nọnsi Jehova.” Obhio mhan nin Macmillan wo gene manman ha mhọn ẹsọn nin ọle ha lu bhi oga nọnsi Jehova. Ọle da wo manman ha lu iwẹnna itẹmhọn Osẹnobulua. Ọle da yẹ miẹn isẹhoa rẹ ha re izebhudu nin ibhio mhan nin ikpea nan muno ọbhi ighan ranmhude ghe ele bha ka deba bhi okhọn. A bha miẹn ẹghe nin ọle rẹ gbẹdẹ ikolo oga arẹmiẹn ọle dọmanlẹn. Be ọne obhio mhan nan rẹ miẹn elele yẹ nin ọle rẹ noo ẹghe nọnsọle nọnsẹn beji ọle ha khẹ elele nọnsọle? Ọkuẹse ọle yu bhi ukpe 1966, ọle da gbẹn yọle: “Urẹọbhọ nọnsẹmhẹn yẹ wo deziẹn ẹlẹnan beji ọ ka yẹ wo ye.” Ijiẹmhin esili ọne obhio mhan nan re ọbhi otọ nọn khẹke nin mhan re egbe khọkhọ, manman nọn sade mhan ki sẹ ziẹngbe ọkakale gbera beji mhan rẹ ha mhọn bhi ọkhọle.—Heb. 13:7.

16. Ọkakale nela obhio mhan nin Herbert Jennings bi okhuo ọle kuẹlo da nin ele bha rẹ re ẹlo ọi? (James 4:14)

¹⁶ Emianmhẹn nan bha re ẹlo ọi yẹ wo sunu ji ene bunbun bhi ẹbho nesi Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi okha nin obhio mhan nin Herbert Jennings tobọle gbe, b ọle da tẹmhọn ebi ọle bi okhuo ọle rẹ sọnyẹnmhẹn yẹ bhi iwẹnna Misiọnari nin ele ha lu bhi Ghana. Akizẹbue, ọle da ha khọnmhọn emianmhẹn nọn re egbe iẹnlẹn lọ ọria. Ọne obhio mhan nan da noo ẹmhọn nọn ribhi James 4:14 rẹ tẹmhọn idia nọnsọle. Ọle da tiọle “ewiẹ nin ọle bha rẹ re ẹlo ọi.” (Tie ọle.) Ọle da gbẹn yọle: “Ranmhude ọne emianmhẹn nan, mhan da muegbe nin mhan rẹ sibhi Ghana re, yẹ ze imọẹ mhan obọ ha khian Canada dọ hinmhin egbe bhi enin.” Jehova da rẹkpa obhio nin Jennings bi okhuo ọle yẹ rẹ sabọ ha ga ọle arẹmiẹn ele ribhi idia nọn bha lẹkhẹ.

17. Be okha ọsi obhio mhan nin Jennings rẹ rẹkpa ibhio mhan yẹ?

¹⁷ Ene ọta nin obhio mhan nin Jennings ta bhi  okha nọnsọle wo manman rẹkpa ibhio mhan. Obhio mhan nin okhuo da gbẹn yọle: “Emhin bha sẹ re inian rẹso mẹn khẹ beji okha ọsi ọne obhio mhan nan nin mẹn tiele rẹ rẹso mẹn. . . . Uwedẹ nin ọne obhio mhan nan rẹ ze iwẹnna oga nin ọle ha lu obọ dọ gbẹloghe egbe, da rẹkpa mẹn rẹ re ẹlo nọn khẹke ha ghe idia nọnsẹmhẹn.” Obhio mhan nin okpea da yẹ gbẹn yọle: “Ọwanlẹn mẹn ha khin bhi agbotu bhi ẹkẹ ikpe igbe, ọkpakinọn ọ da khẹke nin mẹn zobọ bhọ ranmhude emianmhẹn ẹrere nin mẹn ha khọnmhọn. Mẹn da ha riale ghe mẹn iyẹ mhọn ebi a ji a rẹ lu, rẹ sẹbhọ ghe ọ da ha nọghọ mẹn rẹ ha tie okha ọsi ibhio mhan nan gbẹn ọbhi ebe nesẹmhan. . . . Ọkpakinọn, uwedẹ nin obhio mhan nin Jennings rẹ ziẹngbe da wo manman re izebhudu nin mẹn.” Ọnan rẹkpa mhan rẹ lẹn ghe, mhan ha dọnmhegbe ziẹngbe ọkakale nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi, ọ dẹ sabọ re izebhudu nin ibhio mhan nekẹle. Aharẹmiẹn emhin bha wo de ọbhọ beji mhan rẹ wo ha guanọ ọle bhi iẹnlẹn, uwedẹ nin mhan rẹ re urẹọbhọ bi iziẹngbe man dẹ sabọ ha ijiẹmhin esili rẹji ẹbho nekẹle.—1 Pet. 5:9.

18. Beji a rẹman bhi ene foto, be uwẹ miẹn luẹ bhi okha ọsi obhio mhan nọn iyẹ mhọn ọdọ nọn na bhi Nigeria vae?

¹⁸ Emhin idumhunri bọsi emianmhẹn KOVID-19 sẹ wo rẹso ẹbho nesi Jehova. Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan nin okhuo nọn iyẹ mhọn ọdọ nọn na bhi Nigeria vae, bha yẹ manman ha mhọn ebale bi igho. Bhi ọsewewiẹ ọkpa, ọmọn nọnsọle nin okhuo da nọọn ọlẹn ebi ele ki da le sade ele nyẹn ukpu izẹ nọn kẹ ele re fo. Ọne obhio mhan da taman ọmọn nọnsọle ghe, beji a miẹn ele iyẹ mhọn ebale bi igho soso bhi uwa, nin ele re egbe khọkhọ ọne okhuo nọn iyẹ mhọn ọdọ nọn na bhi Zarẹfat vae. Bhiriọ, ele da nyẹn ọne obhi ebale nọn kẹre yẹ mun udu nyan Jehova. (1 Ki. 17:8-16) Ọkuẹsẹ ele munhẹn ha ria ẹmhọn ebi ele ha le ọsodanmhẹn bhi ọne ukpẹdẹ nin, ibhio ele nin ele ko ga da muno ebale ji ele. Ebale nin ele muno ji ele dẹ sẹ ele le bhi ẹkẹ uzana eva. Ọne obhio mhan nin okhuo da  yọle ghe, ọle bha rẹ lẹn Jehova wo ha kaehọ beji ọle bi ọmọn nọnsọle nin okhuo ha talọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ahamiẹn mhan mun udu nyan Jehova, emhin nan bha re ẹlo ọi ne sunu bhi iẹnlẹn bhọ dẹ sabọ re mhan manman sikẹ ọle.—1 Pet. 5:6, 7.

19. Ekpokpo nela obhio mhan nin Aleksey Yershov ziẹngbe ọle?

¹⁹ Bhi ikpe eso nian, ibhio mhan ne bunbun sẹ wo ziẹngbe ekpokpo nin ele bha rẹ re ẹlo ọi. Bha ji mhan fẹ ijiẹmhin ọsi obhio mhan nin okpea natiọle Aleksey Yershov ghe nọn nyẹnlẹn bhi Russia. Ibhio mhan bhi ọne agbaẹbho wo miẹn isẹhoa rẹ ha lu iwẹnna oga bhi ẹghe nin obhio nin Yershov rẹ mianmẹn bhi ukpe 1994. Akizẹbue, emhin da fidenọ bhi enin. Bhi ukpe 2020, egbanegbe da vae bhi uwa ọsi obhio mhan nin Yershov yẹ zanzan ọle uwa a. Rẹ deba ọnin, ele da muno emhin ne bunbun bhi emhin nesọle. Uki eso ki gbera, ekhẹn govamẹnt da yọle ghe ọle gbobọrauhi. Ọria nọn man ha lu bọsi ghe ọle deba Esali Jehova luẹ Baibo bhi ebe gbera ukpe ọkpa, ọle lu ividio eso dọ rẹman ekhẹn govamẹnt nin ele noo rẹ mun ọne obhio mhan nan. Ọnan da wo kie re ọne ẹmhọn khọ bhọ. Uza ọne ọria nan lu!

20. Be obhio mhan nin Yershov rẹ ziẹn ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn yẹ?

²⁰ Emhin esili be na bhi ekpokpo nin obhio mhan nin Yershov kuẹlo da re? Ehe. Ikolu nin ọle bi Jehova ko mhọnlẹn wo kie manman deziẹn. Ọle da yọle: “Mẹn bi okhuo mẹn ki ko nan erọnmhọn kugbe gbera ọnikhẹ. Mẹn da dọ kẹre ghe mẹn ida sabọ ziẹngbe ọne ọkakale nan sade Jehova bha rẹkpa mẹn.” Ọle da yẹ yọle: “Baibo nin mẹn tobọmẹn luẹ rẹkpa mẹn beji a ha da miẹn egbe bha lọ mẹn. Mẹn da ria eria nyan ijiẹmhin ọsi eguọmhandia nesi Jehova bhi ẹghe ẹdẹlẹ ne sun rẹkhan ọlẹn. Okha ne bunbun ribhi Baibo ne rẹman ebi ọ lu uhọnmhọn emhin sẹ yẹ nin mhan rẹ mun udu nyan Jehova, bi nin mhan hiẹ ha kpokpo egbe.”

21. Be imhan luẹ bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

²¹ Be imhan luẹ bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan? Mhan luẹ ghe, emhin nin mhan bha rẹ re ẹlo ọi sunu ji mhan bhi ọne agbọn nan ẹgheso. Ọrẹyiriọ, Jehova wo rẹkpa eguọmhandia nesọle sade ele mun udu nyan ọlẹn. Beji Baibo nọn mun ọne uhọnmhọn-ọta nan mhọn tale, “ọnọghọ nin ọria nọn khiale miẹn wo bun, ọkpakinọn, Jehova miẹn ọlẹn fan bhi ene ọnọghọ rebhe.” (Ps. 34:19) Bha ji mhan wo ha denọ ẹlo ọbhi uwedẹ nin Jehova rẹ rẹkpa mhan, ọ iyi ọkakale nin mhan kuẹlo da. Mhan ha lu iriọ, bọsi Pọl nin odibo, mhan ki yẹ sabọ yọle: “Bhi emhin rebhe, mẹn miẹn ahu bhi obọ ọnọn re ahu nin mẹn.”—Phil. 4:13.