Ẹghela ẹbho rẹ munhẹn ha noo synagogue?

EBI “synagogue” mundia nan bhi urolo iGreek hi nan rẹ sikoko. Bhiriọ, ibhokhan iJew da mun synagogue hẹ ije kẹkẹ nin ele da sikoko ga, bi eji ele da sikoko re ẹho ọbhi uhi nan tie dagbare. Rẹ nabhi Genesis dọ sẹbhi Malachi, a bha wo sounun bhi synagogue. Ọkpakinọn, Matthew rẹ sẹbhi Revelation rẹman ghe, ọ ki ree nan munhẹn ha miẹn synagogue ọkuẹsẹ ore nin ọhẹnhẹn.

Ẹbho eso rẹọbhọ ghe, ẹghe nin ibhokhan Izrẹl rẹ ha ribhi Babylon, ọle ele rẹ munhẹn ha noo synagogue. Ebe natiọle Encyclopædia Judaica yọle ghe, ‘ranmhude ghe, ene ibhokhan Izrẹl nan mun ha khian Babylon bha miẹn uwa oga ha noo bhi otọ nọn iyi ọsi ele, ele ki ha sikoko ẹghe rẹ sẹ ẹghe, manman nọn ukpẹdẹ iSabbath, nin ele da kugbe tie Ọta nọnsi Osẹnobulua rẹ ha ko egbe udu re bhi ọkakale nin ele ye.’ Ẹghe nan ki rẹ fan ele fia bhi Babylon, asabọmiẹn ele da sẹyẹ ha sikoko nan erọnmhọn yẹ tiẹ Ọta nọnsi Osẹnobulua kugbe. Bhiriọ, ele da ha mun synagogue gbọ bhi agbaẹbho nin ele hi ki rẹ sẹ.

Ọ ki sẹbhi ore nin ọhẹnhẹn, synagogue da dọ kiẹn eji ibhokhan iJew da ga, yẹ lu iregbe-re-ahoho bhi agbaẹbho kẹkẹ bhi otọ iMiddle East, otọ Izrẹl bi agbaẹbho ne ribhi egbegbe okpẹdẹ natiọle Mediterranean. Okpea ọkpa natiọle Professor Lee Levine yọle ghe, eji a da luẹ ebe, ọle synagogue ha khin, eji a da lu ilọnmhọn ikotu, eji a da le ebale kugbe bhi ẹghe iluemhin bi ẹghe isabbath. Ọ da yẹ yọle ghe, ekhẹn ọfinẹfi yẹ ha noo ọle rẹ do ikolo. Ọkpakinọn, iwẹnna oga a manman re ọle lu. Ọnan zẹle nin Jesu da ha vae bhi synagogue ẹghe rebhe. (Mark 1:21; 6:2; Luke 4:16) Bhi enin, Jesu da ha man ẹbho emhin yẹ ziẹn ele udu. Ẹghe nan rẹ mun agbotu ọsi Kristiẹn gbọ, Paul da yẹ wo manman ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi synagogue. Ẹbho ne ha guanọ nin ele sikẹ Osẹnobulua, ele ki vae bhi synagogue. Bhiriọ, Paul ha sẹbhi agbaẹbho nọn hi ki rẹ khin, synagogue nọnsele ọle ka diọ, nin ọle dọ tẹmhọn Osẹnobulua bhi enin.​—⁠Acts 17:​1, 2; 18:⁠4.