1-2. Beji Matthew 5:11 tale, be ọkhẹke nin mhan lu yẹ sade mhan ribhi ọnọghọ?

JESU taman edibo nesọle ghe, ele dẹ wo miẹn eghọnghọn ọsaje. Ọrẹyiriọ, ọle da yẹ ji ele lẹn ghe, ele dẹ miẹn ọnọghọ. (Matt. 10:22, 23; Luke 6:20-23) Ọ rẹ mhan ghọnghọn rẹ ha yi edibo nesi Jesu Kristi. Ọkpakinọn, be bhọ ọ dia mhan yẹ bhi egbe, sade ene ribhi azagba-uwa nọnsẹmhan, ene gbẹloghe, ene imhan ko wẹnna la ene imhan ko yo isiku kpokpo mhan ranmhude oga nin mhan ga iJehova? Bhi ọsi ẹmhọanta, ọ irẹ mhan ghọnghọn.

² Ekpokpo iyi emhin nọn re imhan ghọnghọn. Ọkpakinọn, Osẹnobulua taman mhan bhi Baibo ghe, nin mhan ha ghọnghọn aharẹmiẹn mhan ribhi ẹkẹ ekpokpo. Bhi ọsi ijiẹmhin, James nin odibo da gbẹn ghe, nin mhan hẹi ji ọnọghọ gbe mhan ahu sotọ. Sokpan, nin mhan ha ghọnghọn beji mhan rẹ ribhi ẹkẹ ọne ọnọghọ. (Jas. 1:2, 12) Jesu tobọle yẹ taman ghe, nin mhan ha ghọnghọn aharẹmiẹn a kpokpo mhan. (Tie Matthew 5:11.) Be imhan ha rẹ sẹyẹ sabọ ha ghọnghọn yẹ aharẹmiẹn mhan ribhi ẹkẹ ọnọghọ? Mhan dẹ sabọ miẹn emhin luẹ bhi ilẹta nin James nin odibo gbẹn ji Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn. Bha ji mhan ka zilo nyan ọnọghọ eso nin Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn miẹn.

3. Be sunu ji Kristiẹn bhi ẹghe nin James rẹ la kiẹn odibo nọnsi Jesu?

³ Ọ bha sẹ bue gbe nin James nin obhio Jesu kiẹn odibo nọnsi Jesu, a da munhẹn ha kpokpo ele bhi Jerusalem. (Acts 1:14; 5:17, 18) Ẹghe nin ẹbho rẹ gbe iStephen a fo, Kristiẹn ne bunbun da nẹgbe. Ele da nẹ diọbhi Judea bi Samaria rẹ dọ sẹbhi Cyprus bi Antioch. (Acts 7:58–8:1; 11:19) Ọnọghọ nọn kaka ene iKristiẹn nan wo gene miẹn bhi egbe. Ọrẹyiriọ, ele da sẹyẹ wo ha tẹmhọn Osẹnobulua bhi eji ọ rẹ khin nin ele nẹ diọ. Ranmhude ọnan, a da  sabọ mun agbotu gbọ bhi eje kẹkẹ nin ugbẹloghe nọnsi Rome sẹ. (1 Pet. 1:1) Ọkpakinọn, ọnọghọ eso da sẹyẹ ha khẹ ele bhi ẹghe odalo.

4. Ọnọghọ ebhebhe nela iKristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn miẹn?

⁴ Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn wo gene miẹn ọnọghọ kẹkẹ bhi egbe. Bhi ọsi ijiẹmhin, bhi egbe ukpe 50 C.E., ọnọn gbẹloghe bhi Rome natiọle Claudius da yọle ghe, nin ibhokhan iJew rebhe sibhi agbaẹbho ọsi Rome re. Ranmhude ọnan, ibhokhan iJew ne kiẹn iKristiẹn da zẹ uwa nọnsele obọ dọ ha nyẹnlẹn bhi eji ebhebhe. (Acts 18:1-3) Egbe ukpe 61 C.E, Paul nin odibo da gbẹn ghe, a wo zuọzuọ iKristiẹn bhi ogbakha, ghe a muno ele ọbhi ighan yẹ gbe ele miẹn ele emhin nọnsele. (Heb. 10:32-34) Sẹyẹ, bii ẹbho nekẹle, Kristiẹn yẹ wo ha miẹn ọnọghọ bọsi emianmhẹn bi a bha miẹn rẹ lu.—Rom. 15:26; Phil. 2:25-27.

5. Inọnta nela mhan ha re ewanniẹn ọi?

⁵ James nin odibo wo lẹn ọnọghọ nin ibhio ọle nin ele ko ga miẹn, ọkuẹsẹ ọle gbẹn ilẹta nin ọle gbẹn, a ki ha bu ukpe 62 C.E. Jehova da noo James rẹ re ibhude nin ene Kristiẹn nan, nọn ha rẹkpa ele rẹ sẹyẹ sabọ ha ghọnghọn bhi ẹkẹ ọnọghọ nin ele ye. Bha ji mhan fẹ ilẹta nin James gbẹn ghe, yẹ re ewanniẹn ọbhi ene inọnta nan: Eghọnghọn nela James tẹmhọnlẹn? Be ha sabọ re iKristiẹn miẹn ghe, ọle bha yẹ ha mhọn eghọnghọn nọn sẹnian? Be ẹwanlẹn, urẹọbhọ, bi izebhudu ha rẹ rẹkpa mhan rẹ sabọ ha ghọnghọn yẹ aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ?

6. Bezẹle nin Luke 6:22, 23 da yọle ghe, ọria nọn ga iJehova dẹ ha ghọnghọn aharẹmiẹn ọle ribhi ọnọghọ?

⁶ Ẹbho eso riale ghe, ahamiẹn ele mhọn igho, ọfure ribhi azagba-uwa nọnsele bi egbe daan ele, ọle ọkpa ele ha da ha ghọnghọn. Sokpan, eghọnghọn nin James ha tẹmhọnlẹn, ọkpa nọn bhi ikpẹ ọsi ẹlinmhin nọn khiale. Ọ iyi idia nin ọria ye ha tare si ọle dẹ sabọ ha mhọn ọne eghọnghọn nan, la si ọle ida sabọ ha mhọn  ọlẹn. (Gal. 5:22) Ọria nọn ga iJehova dẹ sabọ ha mhọn eghọnghọn ọsaje, sade ọle lẹn sẹbhọ ghe, ọle lu emhin ne ti Jehova bhọ, yẹ rẹkhan ijiẹmhin nọnsi Jesu Kristi. (Tie Luke 6:22, 23; Col. 1:10, 11) Inian eghọnghọn nọnsẹmhan diabe orukpa nọn bhala. Ranmhude ukpẹkẹn gbega ọle, ahoho la amẹn ida sabọ wo wẹ ọle a. Beji ọne orukpa nan bha rẹ wo wẹ a, mhan dẹ sẹyẹ wo sabọ ha ghọnghọn aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ. Ọne eghọnghọn ki sẹyẹ wo ha ribhọ, aharẹmiẹn egbe bha daan mhan, mhan imanman mhọn igho la a kpokpo mhan. Aharẹmiẹn emhin nọn ha sabọ gbe ọne eghọnghọn sotọ mhan kuẹlo da, ọne eghọnghọn ida kẹ a, ọ ki kie ha ziẹn ọbhọ. Ọnọghọ nin mhan miẹn ranmhude oga nin mhan ga iJehova, rẹman ghe, Kristiẹn ọsaje mhan khin. (Matt. 10:22; 24:9; John 15:20) Ọnan zẹle nin James da gbẹn yọle: “Ibhio, bha ha ghe ọle bọsi emhin eghọnghọn sade bha miẹn edọnmhẹn kẹkẹ.”—Jas. 1:2.

7-8. Be bhọ ha sunu ji urẹọbhọ nọnsẹmhan sade mhan ziẹngbe ọnọghọ sotọ?

⁷ James yẹ sunu bhi emhin ọbhebhe nọn zẹle nin Kristiẹn da ziẹngbe ọnọghọ. Ọle da yọle: “Edọnmhẹn nin urẹọbhọ nọnsẹbha miẹn, dẹ sabọ re ibha ha mhọn iziẹngbe.” (Jas. 1:3) Inian ọnọghọ diabe eranlẹn nin ojogun noo rẹ re ẹlọnmhọn lu emhin kẹkẹ. Ọle ha re ẹlọnmhọn kpọn bhi ọne eranlẹn, ọne ẹlọnmhọn ki ha ghan rẹ sẹbhọ ghe ọ ki ha gian. Ọle ha ki re ọle dagbare nọn yoa, ọne ẹlọnmhọn ki wo kie manman zeze. Iriọ yẹ nọn rẹji urẹọbhọ nọnsẹmhan. Ẹghe nọn hi ki rẹ khin nin mhan rẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ sotọ, urẹọbhọ nọnsẹmhan ki wo kie manman mun zeze. Ọnan zẹle nin James da gbẹn yọle: “Bha ji iziẹngbe da wẹnna iwẹnna nọnsọle sotọ. Bhiriọ, bha ki gba, yẹ daanlan bhi uwedẹ rebhe.” (Jas. 1:4) Mhan ha lẹn sẹbhọ ghe, urẹọbhọ nọnsẹmhan dẹ mun zeze sade imhan ziẹngbe ọnọghọ nin mhan ye sotọ, mhan ki sabọ re eghọnghọn ziẹngbe ọle.

⁸ Bhi ilẹta nin James gbẹn, ọle da yẹ sounu bhi emhin eso ne ha sabọ zẹ mhan bha yẹ ha ghọnghọn. Be bhọ ene emhin nan? Be imhan ha rẹ sabọ khọn ele miotọ yẹ?

9. Be ẹwanlẹn ha rẹ rẹkpa mhan yẹ?

⁹ Emhin nọn ha sabọ re imhan miẹn mhan bha yẹ ghọnghọn: Sade mhan bha lẹn ebi mhan ha lu yẹ. Ahamiẹn mhan ribhi ọnọghọ, ọkhẹke nin mhan taman iJehova nin ọle rẹkpa mhan lẹn ebi mhan ha lu nọn ha ti ọle bhọ, nọn ha rẹkpa mhan deziẹn bhi oga, nọn ha yẹ kiẹn elele ji ibhio mhan nin mhan ko ga. (Jer. 10:23) Ẹwanlẹn ha rẹkpa mhan lẹn emhin nọn gbale nin mhan ha lu, bi ebe gbale nin mhan ha taman ene kpokpo mhan. Ahu dẹ sabọ fo mhan bhọ, sade mhan bha lẹn ebi mhan ha lu yẹ ahamiẹn mhan ribhi ọnọghọ. Bhiriọ, mhan ida yẹ ha ghọnghọn.

10. Be James 1:5 yọle nin mhan lu yẹ nin mhan da sabọ miẹn ẹwanlẹn?

¹⁰ Ebi mhan ha lu nin mhan da sabọ ha ghọnghọn: Bhii Jehova nin ọle re ẹwanlẹn nin  uwẹ. Ahamiẹn mhan guanọ nin mhan sabọ ha ghọnghọn aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ, ọkhẹke nin mhan ka bhii Jehova bhi erọnmhọn nin ọle re ẹwanlẹn nin mhan, nin mhan da sabọ ha zẹ emhin ne gbale nin mhan ha lu. (Tie James 1:5.) Be uwẹ ha lu yẹ ahamiẹn Jehova bha re ẹjẹje wanniẹn erọnmhọn nọnsẹ? James da yọle ghe, nin mhan sẹyẹ wo ha bhii Osẹnobulua. Ẹkẹ ida ha khọ iJehova, ahamiẹn ẹghe rebhe mhan rẹ bhii ọle nin ọle re ẹwanlẹn nin mhan. Ọle ida zuọzuọ mhan. Aba mhan nọn ribhi okhun dẹ wo re ẹwanlẹn nin mhan rẹ ziẹngbe ọnọghọ nin mhan ye, sade mhan bhii ọle nin ọle re ẹwanlẹn nin mhan. (Ps. 25:12, 13) Ọle daghe ọnọghọ nin mhan ye. Ọ ba ọle bhi egbe rẹ daghe ghe mhan loya. Bhiriọ, ọle wo muegbe rẹ rẹkpa mhan. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọnan dẹ sabọ re imhan ha ghọnghọn. Sokpan, be iJehova rẹ re ẹwanlẹn nin mhan yẹ?

11. Emhin ọbhebhe nela ọkhẹke nin mhan lu nin mhan da sabọ miẹn ẹwanlẹn?

¹¹ Jehova noo iBaibo rẹ re ẹwanlẹn nin mhan. (Prov. 2:6) Nin mhan rẹ sabọ miẹn ọne ẹwanlẹn nan, ọkhẹke nin mhan re ẹghe ọbhi otọ rẹ ha tie iBaibọ bi ebe nin agbotu gbẹn dagbare. Sokpan, mhan ida wo gheghe ha tie ele, ọkhẹke nin mhan ha noo ẹwanlẹn ne ribhọ bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan. James da gbẹn yọle: “Ha yi ọria nọn lu rẹkhan ọne ọta, ọ iyi ọnọn gheghe họn ọkpa.” (Jas. 1:22) Ahamiẹn mhan re obọ rẹkhan adia nesi Jehova bhi iẹnlẹn nọnsẹmhan, mhan ki sabọ ha yi ọria nọn khu ọbhi ọfure, ọria nọn re ẹwanlẹn lu emhin bi ọria nọn mhọn itohan. (Jas. 3:17) Ene ikpẹ nan dẹ sabọ yẹ re imhan ha ghọnghọn aharẹmiẹn mhan ribhi ọnọghọ.

12. Bezẹle nọn da yi emhin kpataki nin mhan rẹ lẹn iBaibo nọnsẹn?

¹² Inian iBaibo diabe ughegbe, ranmhude ọ dẹ sabọ rẹkpa mhan daghe eji mhan ida lu nọnsẹn. Ọ ki yẹ rẹkpa mhan lẹn ebi mhan ha lu, nin mhan da ha lu nọnsẹn. (Jas. 1:23-25) Bhi ọsi ijiẹmhin, ahamiẹn mhan tie iBaibo fo, ọne eji mhan tiele bhi Baibo sabọ rẹ rẹkpa mhan daghe ghe, ọria nin ohu kẹ re mhan khin. Jehova dẹ yẹ sabọ  rẹkpa mhan, nin mhan da sabọ ha muegbe ọbhi ibẹẹ sade mhan ne ẹbho lu emhin, la sade emhin ne re ohu re mhan sunu. Mhan ha sabọ re inian ha re ẹkẹ nọn fu lu emhin, mhan ki sabọ ha ziẹngbe sade mhan kuẹlo da ọnọghọ. Mhan ki yẹ sabọ ha ria eria nọnsẹn yẹ zẹ emhin ne mhẹn nin mhan ha lu. (Jas. 3:13) Ọnan rẹman ghe, emhin kpataki nọn nin mhan rẹ lẹn iBaibo nọnsẹn.

13. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan luẹ emhin bhi ijiẹmhin nin Baibo tẹmhọnlẹn?

¹³ Ẹgheso, mhan ha fiobọdọn fo, ọle ọkpa mhan da lẹn ghe, ọ bha khẹke nin mhan lu emhin nin mhan lu. Ọkpakinọn, ọ iyi ọne uwedẹ nan ọkhẹke nin mhan rẹ ha luẹ ebe mhẹn nin mhan ha lu. Sokpan, ọkhẹke nin mhan ha luẹ emhin bhi uwedẹ nin ẹbho ka rẹ fiobọdọn, bi uwedẹ nin ele ka rẹ lu nọnsẹn. Ọnan zẹle nin James da yọle ghe, nin mhan ha luẹ emhin bhi ijiẹmhin ọsi ẹbho nin Baibo sounun ọlẹn. Ẹbho bii Abraham, Rahab, Job, bi Elijah. (Jas. 2:21-26; 5:10, 11, 17, 18) Ene ẹbho nan sabọ ziẹngbe ọnọghọ nọn ha wo rẹ sabọ gbe ele eghọnghọn sotọ. Ijiẹmhin nọnsele rẹman ghe, mhan dẹ yẹ sabọ ziẹngbe ọnọghọ sade iJehova rẹkpa mhan.

14-15. Bezẹle nọn da khẹke nin mhan khọn edandan ne re imhan bhi ọkhọle?

¹⁴ Emhin nọn ha sabọ re imhan miẹn mhan bha yẹ ghọnghọn: Emhin ne bha mun mhan ẹlo kore. Ẹghe rẹ sẹ ẹghe, asabọmiẹn mhan dẹ miẹn emhin eso bhi Baibo ne bha mun mhan ẹlo kore, la asabọmiẹn ọ bha mun mhan ẹlo kore ebezẹle nin Jehova bha da wanniẹn erọnmhọn nọnsẹmhan bhi uwedẹ nin mhan guanọ. Ọnan dẹ sabọ re imhan dọ ha mhọn edandan. Ahamiẹn mhan bha khọn ene edandan nan, ele dẹ sabọ wẹghẹ urẹọbhọ nọnsẹmhan an, bi ikolu nin mhan bi Jehova ko mhọnlẹn. (Jas. 1:7, 8) Ene edandan nan dẹ yẹ sabọ si mhan bhọ, nin mhan hẹi yẹ ha kuaẹloghe agbọn ọsọgbọn nọn vade.

¹⁵ Paul nin odibo da re ikhuaẹloghe nọnsẹmhan khọkhọ emhin nan rẹ mun okọ mhọnlẹn nin amẹn hẹi re ọle nẹ. (Heb. 6:19) Aharẹmiẹn okpẹdẹ fi-yo-fi-re, ọne emhin nan dẹ sabọ mun ọne okọ mhọnlẹn nin ọne ẹdẹ hẹi re ọle nẹ. Ọkpakinọn, ahamiẹn chain nan rẹ gba ọle mun ọne okọ bha fanọn an, ọle ọkpa ọ ha da sabọ mun ọne okọ mhọnlẹn. Chain nọn mọntọn, ọle kẹ fanọn an, ranmhude, chain wẹghẹa sade ọ mọntọn. Iriọ yẹ nọn rẹji urẹọbhọ nọnsẹmhan. Edandan sabọ wẹghẹ urẹọbhọ nọnsẹmhan an. Ahamiẹn ọria nọn mhọn edandan kuẹlo da ọnọghọ, asabọmiẹn ọle ida yẹ ha mhọn urẹọbhọ ghe, Jehova dẹ mun ive nesọle sẹ. Ahamiẹn mhan bha yẹ ha mhọn urẹọbhọ, ọnan rẹman ghe, mhan iyẹ mhọn ikhuaẹloghe. Beji James tale, ọria nọn mhọn edandan diabe okpẹdẹ nin ahoho mun fi-yo mun fi-re. (Jas. 1:6) Ọ dẹ nọghọmhin nin ọria nọn sẹnian rẹ sabọ miẹn eghọnghọn.

16. Be ọkhẹke nin mhan lu, ahamiẹn mhan mhọn edandan soso bhi ọkhọle?

¹⁶ Ebi mhan ha lu nin mhan da sabọ ha ghọnghọn: Khọn edandan ne ribhi uwẹ bhi ọkhọle, uwẹ ha ziẹn urẹọbhọ nọnsẹ. Edandan ha na uwẹ bhi ọkhọle, wo re ẹjẹje khọn ọle miotọ. Ẹghe nin Elijah nin akhasẹ rẹ ha nyẹnlẹn, ẹbho nesi Jehova da ha mhọn edandan rẹji oga nọnsi Jehova. Bhiriọ, Elijah da taman ele yọle: “Eka ẹghe ibha ha mhọn ọkhọle eva sẹ? Ahamiẹn Jehova hi Osẹ ọsi ẹmhọanta, bha rẹkhan ọlẹn; sokpan, ahakimiẹn Ba′al nọn, bha rẹkhan ọlẹn.” (1 Ki. 18:21) Iriọ ọ yẹ rẹ khẹke nin mhan rẹ re ẹjẹje khọn edandan nin mhan mhọn bhi ọkhọle ẹlẹnan. Ọkhẹke nin mhan gua otọ iBaibo bi ebe nesẹmhan fẹghe, nin mhan da sabọ dọ lẹn sẹbhọ ghe, iJehova hi Osẹnobulua ọsi ẹmhọanta, ghe, iBaibo hi Ọta nọnsọle, bi Esali Jehova hi ẹbho nesọle. (1 Thess. 5:21) Mhan ha lu inian, edandan iyẹ da ha re imhan bhi ọkhọle, urẹọbhọ nọnsẹmhan ki yẹ wo deziẹn. Ahamiẹn mhan guanọ ebi mhan ha rẹ khọn edandan nọn re imhan bhi ọkhọle, mhan sabọ rẹ bu ewanlẹn ne ribhi ẹkẹ agbotu. Ahamiẹn mhan guanọ nin mhan re eghọnghọn ga iJehova, ọkhẹke nin mhan re ẹjẹje khọn edandan nọn hi ki rẹ khin nọn na mhan bhi ọkhọle miotọ.

17. Be ha sabọ sunu sade ahu fo ọria bhọ?

 ¹⁷ Emhin nọn ha sabọ re imhan miẹn mhan bha yẹ ghọnghọn: Ahamiẹn egbe iẹnlẹn lọ mhan. Baibo taman mhan yọle: “Uwẹ ha ji egbe lọ uwẹ bhi ẹghe nin uwẹ rẹ ribhi ọnọghọ, ahu nọnsẹ ki dia khere.” (Prov. 24:10) Ebi Baibo re ọle ta nin egbe rẹ lọ ọria hi, nin ahu rẹ fo ọle bhọ. Ọria nin ahu fo ọle bhọ isabọ miẹn eghọnghọn.

18. Be a re iziẹngbe ta?

¹⁸ Ebi mhan ha lu nin mhan da sabọ ha ghọnghọn: Mun udu nyan iJehova ghe ọle dẹ re ahu nin uwẹ rẹ sabọ ziẹngbe. Ọkhẹke nin mhan ha mhọn izebhudu sade mhan guanọ nin mhan sabọ ziẹngbe ọnọghọ nin mhan ha miẹn. (Jas. 5:11) Ukpọta nin James noolo nan zedu ọle kiẹn iziẹngbe, ebi a re ọle ta hi, ọria nọn wo mundia nọn bha lueghe. Ọnan re imhan ye ọyokhọnlẹn re nọn bha nẹ bhi okhọnlẹn. Sokpan, ọle da wo mundia ha khọn oghian ọlẹn arẹmiẹn ọne okhọn wo manman nyọn.

19. Be imhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ijiẹmhin nọnsi Paul?

¹⁹ Ọria nọn wo ha mhọn izebhudu bi iziẹngbe, ọle Paul nin odibo ha khin. Ọrẹyiriọ, emhin eso sunu ji ọle ẹgheso ne re ahu fo ọle bhọ. Ọkpakinọn, ọle da sabọ ziẹngbe ranmhude ọle mun udu tẹ iJehova nin ọle re ahu nanlẹn. (2 Cor. 12:8-10; Phil. 4:13) Bọsi Paul, mhan dẹ sabọ miẹn izebhudu bi ahu sade mhan mun udu tẹ iJehova nin ọle rẹkpa mhan.—Jas. 4:10.

20-21. Be ọkhẹke nin mhan rẹọ ọi?

²⁰ Ọkhẹke nin mhan lẹn sẹbhọ ghe, ahamiẹn mhan ribhi ọnọghọ, ọ iyi Jehova re ọne ọnọghọ re oya nin mhan. Osẹnobulua taman mhan bhi ebe nọnsi James yọle: “Ahamiẹn ibha ribhi ekpokpo, ọria soso hẹi yọle: ‘Osẹnobulua dọnmhẹn imẹn.’ Ranmhude mhan ida sabọ re emhin ebe rẹ dọnmhẹn Osẹnobulua, ọle tobọle bhọ iyẹ re emhin ebe dọnmhẹn ọria soso.” (Jas. 1:13) Ahamiẹn mhan rẹọbhi ọne ọta nan nin Osẹnobulua taman mhan, mhan ki dọ manman sikẹ ọle nọnsẹn.—Jas. 4:8.

²¹ Jehova ifidenọ. (Jas. 1:17) Beji ọle rẹ rẹkpa Kristiẹn bhi ore nin ọhẹnhẹn bhi ọnọghọ nin ele ha ye, ọle dẹ yẹ rẹkpa ọdeọde bhi ẹwẹ mhan ẹlẹnan. Bhiriọ, bhii ọle nin ọle re ẹwanlẹn, urẹọbhọ bi izebhudu nin uwẹ. Ọle dẹ wanniẹn erọnmhọn nọnsẹ. Mun udu tẹ ọle ghe, ọle dẹ sabọ rẹkpa uwẹ ha ghọnghọn aharẹmiẹn uwẹ ribhi ẹkẹ ọnọghọ.