1-2. Be bhọ obhio mhan nin okpea miẹn luẹ bhi uwedẹ nọn khẹke nan rẹ ha re adia nin ọria?

 BHI ikpe ne bunbun ne gbera, ewanlẹn eva bhi agbotu da rẹnẹ ji obhio mhan nin okhuo nọn bha yẹ ha vae bhi ikolo oga bhi ẹgheso. Ọkpa bhi ene ewanlẹn da re ije eso man ọlẹn bhi Baibo ne talọ nyan ebezẹle nọn da khẹke nan ha vae ikolo oga. Ọle da riale ghe, ọne ẹnẹ nin ele rẹ ji ọne obhio mhan ziẹn ọlẹn udu. Ọkpakinọn, ẹghe nin ọle bi ọwanlẹn nọnkẹle ki rẹ ha kpanọ, ọne obhio mhan nin okhuo da yọle, “Ibhio, bha bha zẹwẹ lẹn otọ ọnọghọ nin mẹn ye.” Ene ibhio mhan wo re adia nin ọne obhio mhan nin okhuo. Sokpan, ele bha nọọn ọlẹn ọnọghọ nin ọle kuẹlo da. Ranmhude ọnan, ọle bha riale adia nin ele re nanlẹn rẹkpa ọle.

² Ọne ọwanlẹn nọn re ije eso bhi Baibo rẹ re adia nin ọne obhio mhan da yọle: “Bhi ọne ẹghenin, mẹn da riale ọne obhio mhan nin okhuo bha mun ekpẹn nin mhan. Ọkpakinọn, mẹn da dọ lẹn sẹbhọ ghe, ọ rẹ khẹke nin mẹn ka rẹ ria ẹmhọn idia nin ọle ha ye, ọ iyi nin mẹn ka rẹ ria eria nyan iBaibo kẹkẹ nin mẹn ha tie man ọlẹn. Ọ yẹ rẹ khẹke nin mẹn ka nọọn ọlẹn ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe, bi ebi mẹn ha rẹ rẹkpa ọle yẹ.” Ọne ọwanlẹn da luẹ emhin kpataki bhi ebe sunu. Ẹlẹnan nian, ọwanlẹn nọn re urẹkpa nin ẹbho, yẹ mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ ọle ki khin.

3. Họla ha sabọ re adia nin ọria bhi agbotu?

 ³ Ẹsọn ọsi ene ewanlẹn bhi agbotu nọn, nin ele rẹ ha re adia nin ọria sade ọkhẹke. Ọrẹyiriọ, ẹgheso ribhọ nin ibhio mhan nekẹle bhi agbotu ha rẹ sabọ re adia nin ọria. Bhi ọsi ijiẹmhin, obhio mhan nin okpea la okhuo, dẹ sabọ re iBaibo rẹ re adia nin  ọmọẹ ọle. (Ps. 141:5; Prov. 25:12) La, obhio mhan nin okhuo nọn wanre sabọ rẹ noo ẹmhọn ne ribhi Titus 2:​3-5, rẹ ‘re adia nin ene ikhuo ne bha sẹ manman wanre.’ Sẹyẹ, ọkhẹke nin enebiọmọn wo ha re adia nin imọn nesele. Ene ewanlẹn ọne uhọnmhọn-ọta nan manman khẹke. Ọrẹyiriọ, mhan rebhe dẹ miẹn emhin luẹ sade mhan ria eria nyan ebi mhan ha sabọ lu nin adia nin mhan re nin ọria da sabọ ha ti ọle bhọ rẹ re obọ rẹkhan, yẹ re ọkhọle nọnsọle ha ghọnghọn.​—Prov. 27:9.

4. Be imhan ha zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan?

⁴ Bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan, mhan dẹ zilo nyan inọnta enẹn rẹji adia nan re nin ọria: (1) Uwedẹ nela ọkhẹke nan rẹ re adia nin ọria? (2) Ọ be khẹke nin uwẹ gene re ọne adia nin ọria? (3) Họla ọkhẹke nọn re ọne adia nin ọria? (4) Be uwẹ ha rẹ sabọ re adia nọn ha rẹkpa ọria nanlẹn yẹ?

5. Bezẹle nọn ha da lẹkhẹ nin ẹbho rẹ miẹn adia nin ọwanlẹn re nin ele ọbhi egbe, sade ọle re uwedẹ oyẹẹ rẹ lu ọle? (1 Corinthians 13:​4, 7)

⁵ Ewanlẹn bhi agbotu wo hoẹmhọn ibhio ele. Ẹgheso, ele re ọne oyẹẹ nan man sade ele re adia nin ọria nọn ho nọn zẹ ukpoẹ nọn imhẹn. (Gal. 6:1) Ọkuẹsẹ ọwanlẹn dọ re adia nin ọria, ọkhẹke nin ọle ka ria eria nyan emhin eso nin Paul tale rẹji oyẹẹ. Paul da yọle: “Ahoẹmhọn-egbe mhọn iziẹngbe bi ifuẹkẹ. . . . Ọ miẹn emhin rebhe ọbhi egbe, ọ rẹọbhi emhin rebhe, ọ mhọn ikhuaẹloghe da emhin rebhe, ọ ziẹngbe emhin rebhe.” (Tie 1 Corinthians 13:4, 7.) Ahamiẹn ọwanlẹn bhi agbotu ria eria nyan ene ulọnlẹn nin bhi Baibo, ọ ki rẹkpa ọle rẹ re uwedẹ oyẹẹ rẹ re adia nin ọria. Asabọmiẹn ọria nan re adia nan dẹ wo miẹn ọlẹn ọbhi egbe, sade ọle lẹn sẹbhọ ghe, ẹmhọn ọlẹn nọn rẹtẹ ọne ọwanlẹn zẹle nin ọle da vae dọ re adia nanlẹn.​—Rom. 12:10.

6. Ijiẹmhin esili nela Paul nin odibo re ọbhi otọ?

⁶ Paul nin odibo wo re ijiẹmhin esili ọbhi otọ nin ene ewanlẹn. Bhi ọsi ijiẹmhin, ẹghe nọn rẹ khẹke nan re adia nin Kristiẹn ne ha ribhi Thessalonica, ọle da wo re adia nin ele. Sokpan, Paul da ka gẹn ele bhi uwedẹ oyẹẹ nin ele rẹ re ọkhọle rebhe ha wẹnna, bi iziẹngbe nin ele ha mhọnlẹn. Ọle da yẹ ria ẹmhọn idia nin ele ye, yẹ ji ele lẹn ghe, ọle lẹnmhin iẹnlẹn bha lẹkhẹ nin ele, bi uwedẹ nin ele rẹ ha ziẹngbe ekpokpo. (1 Thess. 1:3; 2 Thess. 1:4) Ọle bhọ da taman ele ghe, ijiẹmhin esili ele khin rẹji Kristiẹn nekẹle. (1 Thess. 1:​8, 9) Ele dẹ wo ha ghọnghọn ranmhude uwedẹ nin Paul rẹ gẹn ele! Edandan iribhọ ghe, Paul wo manman hoẹmhọn ibhio ọle nin ele ko ga. Ọnan zẹle nin ọle da sabọ re adia nin ele, bhi ilẹta kẹkẹ nin ọle gbẹn ha khian Thessalonica. Ọne adia da wo rẹkpa ele.​—1 Thess. 4:​1, 3-5, 11; 2 Thess. 3:​11, 12.

7. Bezẹle nin ẹbho eso ida ka miẹn adia ọbhi egbe?

⁷ Be ha sabọ sunu sade mhan bha re uwedẹ nọn khẹke rẹ re adia nin ọria? Ọwanlẹn ọkpa nọn mọn da ga da yọle: “Ọ iyi ranmhude adia nan re nin ẹbho eso bha gba zẹle nin ele ida ka miẹn ọlẹn ọbhi egbe. Sokpan, ranmhude ọ iyi uwedẹ oyẹẹ a rẹ re ọne adia nin ele.” Be bhọ mhan ha sabọ miẹn luẹ bhi ọnan? Ọ dẹ lẹkhẹ nin ẹbho rẹ miẹn adia ọbhi egbe sade a re uwedẹ oyẹẹ rẹ lu ọle, ọ iyi ẹkẹkhọmhin.

8. Inọnta nela ọkhẹke nin ọwanlẹn nọọn egbe ọle le ọkuẹsẹ ọle dọ re adia nin ọria?

⁸ Ọ bha khẹke nin ene ewanlẹn wo re ẹjẹje ha re adia nin ọria. Ọwanlẹn kuẹ dọ re adia nin ọria, ọkhẹke nin ọle nọọn egbe ọle ene inọnta nan: ‘Ọ be khẹke nin mẹn gene dọ re adia nin ọnọn ọria nan? Mẹn be gene lẹn sẹbhọ ghe, ebi ọne ọria lu bha gba? Ọle be gbobọrauhi nọn ribhi Baibo? La, ranmhude ebi ọle lu be dikẹ bhi uwedẹ nin mẹn ha rẹ lu ọle be zẹ nin mẹn  da ho nin mẹn dọ re adia nanlẹn?’ Ọkhẹke nin ene ewanlẹn hẹi wo kẹ re ẹjẹje ha re adia nin ọria. (Prov. 29:20) Ahamiẹn ọwanlẹn bha manman lẹn si ọkhẹke nin ọle dọ re adia nin ọria, ọle sabọ rẹ nọọn ọwanlẹn ọbhebhe si emhin ribhọ nin ọle riale ọne ọria lu nọn gbe uhi nọn ribhọ Baibo a, nan ha da sabọ re adia nanlẹn.​—2 Tim. 3:​16, 17.

9. Be imhan ha miẹn luẹ bhi ebi Paul gbẹn, sade mhan khian dọ re adia nin ọria bhi ukpọn nin ọle yọ, bi uwedẹ nin ọle rẹ muegbe? (1 Timothy 2:​9, 10)

⁹ Bha ji mhan fẹ ọne ijiẹmhin nan ghe. Nan man yọle ghe, ẹmhọn ukpọn nin obhio mhan zẹ rẹ ha ne yọ rẹtẹ ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu. Ọne ọwanlẹn sabọ rẹ nọọn egbe ọle yọle, ‘Ọle be gbobọrauhi bhi Baibo nọn ha re imẹn re adia nanlẹn?’ Ranmhude ọne ọwanlẹn bha guanọ nin ọle re ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe rẹ dọ re adia nanlẹn, ọle sabọ rẹ dọ nọọn ọwanlẹn ọbhebhe, la obhio mhan nọn deziẹn bhi oga ebi ele ghe ọne ẹmhọn yẹ. Ele dẹ sabọ ko zilo nyan ibhude nin Paul re ọbhi otọ rẹji ukpọn nan yọ, bi uwedẹ nọn khẹke nan rẹ muegbe. (Tie 1 Timothy 2:9, 10.) Paul da ji Kristiẹn lẹn ghe, ọkhẹke nin ele ha yọ ukpọn ne ha re ogẹn ji elin nọnsi Jehova. Ọkpakinọn, Paul bha re uhi ọbhi otọ rẹji ukpọn nin ọria ha sabọ yọ, la nin ọle ida sabọ yọ. Ọle lẹnmhin ghe, Kristiẹn dẹ sabọ zẹ ukpọn nin ọle ha yọ, sokpan ọle bha gbobọrauhi ne ribhi Baibo. Bhiriọ, nin ene ewanlẹn rẹ lẹn si ọkhẹke nin ele re adia nin ọne ọria, ọkhẹke nin ele ka fẹ si ọne ọria noo ẹwanlẹn nọn gbale rẹ zẹ ukpọn nin ọle yọ.

10. Be ọkhẹke nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle rẹji ebi ẹbho zẹ rẹ lu?

¹⁰ Ọkhẹke nin mhan lẹn sẹbhọ ghe, ibhio mhan eva ne deziẹn bhi oga dẹ sabọ zẹ emhin ne dikẹ. Sokpan, ọ bha rẹman ghe ọkpa bhọ dọbe. Ọ bha khẹke nin mhan ha sua ibhio mhan ọbhọ rẹ ha lu emhin nin mhan riale ọ gbale.​—Rom. 14:10.

11-12. Ahamiẹn ọkhẹke nan re adia nin ọria, inọnta nela ọkhẹke nin ọwanlẹn nọọn egbe ọle le? Bezẹle?

¹¹ Ahamiẹn ọkhẹke nan re adia nin ọria, họla ọkhẹke nọn lu iriọ? Bhi ọsi ijiẹmhin, ọkuẹsẹ ọwanlẹn dọ re adia nin obhio mhan nọn bọ ọdọ la obhokhan, ọkhẹke nin ọle ka taman ọdafẹn ọsi ọne azagba-uwa. Ranmhude, iriọ a da miẹn ghe ọle dẹ ha ho nin ọle tobọle lu ọle. * La, ọne ọdafẹn-uwa sabọ rẹ yọle nin ọle ha ribhi enin sade ọne ọwanlẹn re ọne adia nin ọne obhio mhan nọn bọ ọdọ, la ọne obhokhan. Beji a sounun ọlẹn bhi  uduọle nọnzi 3, ẹgheso sabọ rẹ ha ribhọ nọn da khẹke nin obhio mhan nin okhuo nọn wanre re adia nin obhio mhan nin okhuo nọn bha sẹ manman wanre.

¹² Emhin ọbhebhe ribhọ nọn khẹke nin ọwanlẹn ria eria nyan. Ọwanlẹn sabọ rẹ nọọn egbe ọle, ‘Imẹn ọ be khẹke nọn re ọne adia  nan nin ọne ọria nan, la ọle dẹ be miẹn ọne adia ọbhi egbe sade ọria ọbhebhe re nanlẹn?’ Bhi ọsi ijiẹmhin, asabọmiẹn ọria nọn riale ghe ọle bha sẹ emhin soso, dẹ wo miẹn adia ọsi ọwanlẹn nọn ka ha ribhi idia nin ọle ye ọbhi egbe. Iriọ a ha da miẹn ghe, ọwanlẹn nọn ka ha ribhi ọne idia nan dẹ sabọ manman re ẹkẹ-ẹjẹjẹ man ọne ọria, yẹ ta emhin nin ọle ha miẹn ọbhi egbe. Ọrẹyiriọ, ẹsọn ọsi ene ewanlẹn rebhe nọn nin ele rẹ ziẹn ibhio ele udu, yẹ rẹkpa ele ha fi emhin denọ, beji ele ha da ha lu emhin ne diẹn mun Baibo. Bhiriọ, ọ ha khẹke nan re adia nin ọria, ebe lu uhọnmhọn emhin nẹ hi, nan re ọne adia nanlẹn.

13-14. Bezẹle nọn da khẹke nin ọwanlẹn rẹ ha kaehọ fo ọkuẹsẹ ọle re adia nin ọria?

¹³ Muegbe nin uwẹ rẹ kaehọ. Ọkhẹke nin ọwanlẹn nọọn egbe ọle ene inọnta nan sade ọle muegbe nin ọle rẹ dọ re adia nin ọria: ‘Be imẹn lẹn rẹji idia nin obhio mẹn ye? Be sunu ji ọle bhi iẹnlẹn? Ọle be mhọn ọnọghọ nin ọle kuẹlo da nin mẹn bha lẹn? Emhin nela ọle wo ha guanọ nian?’

¹⁴ Adia nọn ribhi James 1:19 dẹ wo rẹkpa ọrebhe ne re adia nin ẹbho. James da yọle: “Ọkhẹke nin ọrebhe ha kaehọ nọnsẹn. Sẹyẹ bha hẹi wo ha re ẹjẹje talọ bhi ẹmhọn. Bha hẹi yẹ kẹ ha re ohu.” Ọwanlẹn sabọ rẹ ha riale ghe, ọle wo lẹn emhin rebhe ne sunu ji ọria. Ọkpakinọn, ẹmhọanta be gene nọn? Proverbs 18:13 yọle: “Emhin uhuki nọn nin ọria rẹ talọ bhi ẹmhọn ọkuẹsẹ ọle lẹn otọ ọle. Iregbe-bhi-unun yẹ khọnan.” Ọ dẹ wo ha mhẹn sade ọne ọwanlẹn ka nọọn ọne ọria ẹmhọn iẹnlẹn nọnsọle. Bhiriọ, ọkhẹke nin ọwanlẹn ha kaehọ fo ọkuẹsẹ ọle talọ. Ibha be yẹ yere emhin nin ọwanlẹn ọkpa nan tẹmhọnlẹn luẹle, bhi ẹghe nan rẹ mun ọne uhọnmhọn-ọta nan hẹn? Ọle da dọ lẹn sẹbhọ ghe, ọ rẹ khẹke nin ọle ka nọọn ọne obhio mhan nin okhuo ebi emhin dia ọle yẹ bhi egbe, bi ebi ọle ha rẹ rẹkpa ọle yẹ, ọkuẹsẹ ọle re ẹmhọn nin ọle muegbe ọle, rẹ re ibhude nanlẹn. Ene ewanlẹn dẹ sabọ rẹkpa ibhio mhan yẹ re izebhudu nin ele, sade ele re ẹghe ọbhi otọ rẹ lẹn otọ idia nin ele ye.

15. Be ene ewanlẹn ha rẹ sabọ re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Proverbs 27:23 yẹ?

¹⁵ Dọnmhegbe lẹn ene ihuan nọnsẹn. Beji mhan ka ta, nan rẹ re adia nọn ha sabọ rẹkpa ọria nin ọria gbera nan rẹ gheghe tie Baibo man ọlẹn, la taman ọlẹn ebi ọle ha sabọ lu. Ọkhẹke nin mhan ji ibhio mhan lẹn sẹbhọ ghe, ẹmhọn ele rẹtẹ mhan, yẹ ji ele lẹn ghe, mhan lẹn ebi emhin dia ele yẹ bhi egbe. Sẹyẹ, mhan guanọ nin mhan rẹkpa ele. (Tie Proverbs 27:23.) Ọkhẹke nin ene ewanlẹn dọnmhegbe rẹ deba ibhio ele ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn.

16. Be ha re ọle lẹkhẹ nin ene ewanlẹn rẹ sabọ ha re adia nin ọria?

¹⁶ Ọ bha khẹke nin ene ewanlẹn re ibhio ele ha riale ghe, ẹghe nin ele rẹ ho nin ele re adia nin ele ọkpa ele rẹ nin ele talọ. Sokpan, ọkhẹke nin ele ha ne ibhio ele talọ ẹghe rebhe, yẹ  rẹman ele ghe ẹmhọn ele rẹtẹ ele sade ele ribhi ọnọghọ. Ọwanlẹn ọkpa bhi agbotu da yọle: “Uwẹ ha lu iriọ, uwẹ ki deba ele ha mhọn ikolu ọsaje. Bhiriọ, ahamiẹn ọkhẹke nin uwẹ re adia nin ele, ọ ki lẹkhẹ nin uwẹ rẹ lu iriọ.” Sẹyẹ, ọ ki lẹkhẹ nin ọria nan re adia nan rẹ miẹn ọlẹn ọbhi egbe.

17. Ẹghela ọ rẹ manman khẹke nin ọwanlẹn ha re iziẹngbe bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ man?

¹⁷ Ha mhọn iziẹngbe bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ. Ọkhẹke nin ene ewanlẹn ha mhọn iziẹngbe bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ, manman nọn sade ọria bha guanọ nin ọle re obọ rẹkhan adia nọn ribhi Baibo. Ọ bha khẹke nin ọwanlẹn ha khọẹkẹ sade obhio mhan nin ọle re adia nan bha ka miẹn ọlẹn ọbhi egbe. Rẹji Jesu, Baibo da yọle: “Ilunmhun nan khuẹn kẹ, ọle ida gbe ọle sotọ. Ọle ida fuẹn eranlẹn nọn kẹre bhi olu nin eranlẹn ki da kẹa.” (Matt. 12:20) Bhiriọ, ahamiẹn ọwanlẹn nan erọnmhọn, ọle sabọ rẹ bhii Jehova nin Ọle rẹkpa obhio mhan nan re adia nan, yẹ rẹkpa ọle rẹ lẹn ebezẹle nan da ha re adia nanlẹn, yẹ re obọ rẹkhan ọlẹn. Asabọmiẹn ọ dẹ re ẹghe nin ọne obhio mhan nan re adia nan rẹ ria eria nyan ọne adia nan re nanlẹn. Ahamiẹn ọwanlẹn mhọn iziẹngbe bi ẹkẹ-ẹjẹjẹ, ọ ki lẹkhẹ nin obhio mhan nan re adia nan rẹ re ehọ ọbhọ. Bhi ọsi ẹmhọanta, ọkhẹke nin adia nin ọwanlẹn ha re nin ọria ha diẹn mun Baibo ẹghe rebhe.

18. (a) Be ọkhẹke nin mhan ha mhọn bhi ọkhọle sade mhan re adia nin ọria? (b) Beji a rẹman bhi ọne ifoto bi ọne ẹkpẹti, be enebiọmọn zilo ọle?

¹⁸ Luẹ bhi idobọ nesẹ. Ranmhude ọ bha gba nin mhan, mhan ida wo sabọ re obọ rẹkhan emhin kikẹ nan tẹmhọnlẹn bhi ọne uhonmhọn-ọta nan. (Jas. 3:2) Mhan dẹ dobọ. Sokpan, ahamiẹn mhan dobọ, ọkhẹke nin mhan dọnmhegbe rẹ luẹ emhin bhọ. Ahamiẹn ibhio mhan lẹn sẹbhọ ghe mhan hoẹmhọn ele, ọ ki lẹkhẹ nin ele rẹ rẹhunmhan mhan sade mhan ta ọta, la lu emhin nọn re ẹkẹ khọ ele.​—Yẹ fẹ ọne ẹkpẹti ghe nọn yọle “ Ebe Khẹke Nin Enebiọmọn Lẹn.”

19. Be imhan ha rẹ sabọ ha re ọkhọle ọsi ibhio mhan ghọnghọn yẹ?

¹⁹ Beji mhan sẹ luẹ, ọ iyi emhin nọn lẹkhẹ nan  rẹ re adia nin ọria. Ọ bha gba nin mhan bi eria nin mhan re adia nan. Ye ebi mhan zilo nyan bhi ọne uhọnmhọn-ọta nan re. Dọnmhegbe rẹ ha re adia nin ọria bhi uwedẹ nọn khẹke. Sẹyẹ, dọnmhegbe rẹ lẹn si ọkhẹke nin uwẹ gene re adia nin ọria, bi si uwẹ ọkhẹke nọn re ọne adia nin ọne ọria. Ọkuẹsẹ uwẹ re adia nin ọria, ka nọọn ọlẹn inọnta eso yẹ ka ọle ehọ, beji uwẹ ha da lẹn ọnọghọ nin ọle kuẹlo da. Dọnmhegbe rẹ lẹn otọ ebi ọle tẹmhọn ọlẹn. Ha mhọn ẹkẹ-ẹjẹjẹ, yẹ deba ibhio ẹ ha mhọn ikolu nọn ziẹnlẹn. Ọkhẹke nin mhan ha mhọn ọlẹn bhi ọkhọle ghe, ọ iyi adia nọn ha rẹkpa ọria ọkpa mhan guanọ nin mhan re nanlẹn, sokpan, ọnọn ha yẹ re ọkhọle nọnsọle ha ghọnghọn.​—Prov. 27:9.